Տպագիր թերթի վերջին համարը

Հայաստանի Հանրապետության կենսական շահերի շուրջ տարածաշրջանային և արտատարածաշրջանային ուժերի միջև պայքարն իր գագաթնակետին է հասնում: Վերջին շաբաթների ընթացքում ուշագրավ ռազմաքաղաքական տարաբնույթ ուղերձների, այցերի, պայմանավորվածությունների պակաս չկա, որի կենտրոնում Իրանի Իսլամական Հանրապետությունն է:

Անցած մի քանի օրերին ամենատարբեր ձևաչափերով Հայաստանում տեղի ունեցող գործընթացների ու հատկապես արցախյան հարցի վերաբերյալ տեսակետներ հայտնեցին Հայաստանի նախկին երեք նախագահները։

Մինչ կառավարությունը խոսում է նախորդ տարվա ճգնաժամից հետո տնտեսության վերականգնման մասին, էկոնոմիկայի նախարարը նույնիսկ երկնիշ աճի պնդումներ է անում, մեր տնտեսության ակտիվությունը տարեվերջին ընդառաջ՝ գնալով սեղմվում է։ Եթե 7 ամիսների արդյունքում տնտեսական ակտիվությունը կազմել էր 5,2 տոկոս, ապա արդեն 8 ամիսներին իջել է 4,9 տոկոսի։

Երեք ու կես տարի շարունակ իրականությունը կեղծ լավատեսությամբ մատուցելուց հետո, իշխանությունը հիմա էլ նոր փուչիկ է փչում. իբր Ադրբեջանի և Թուրքիայի հետ հաղորդակցության ուղիների բացման դեպքում Հայաստանի տնտեսությունը ֆանտաստիկ աճ կունենա։

Համեմատությունը որպես ճանաչողության մեթոդ՝ հին հույներից է հայտնի: Այդպես կարելի է ճանաչել որևէ երևույթի բնույթը, ծավալը և այլն: Համեմատությունը վիճակագրության հիմնական սկզբունքն է: Օրինակ, ինչ-որ տվյալներ իրար հետ համեմատում ու հայտարարում են, որ Տնտեսական ակտիվության ցուցանիշն այս տարվա հունվար-օգոստոս ամիսներին կազմել է 4,9 տոկոս:

Կառավարությունը հաստատեց 2022թ. պետական բյուջեի նախագիծը, որը կներկայացվի Ազգային ժողովի քննարկմանը։ Առաջին տպավորությունն այն է, որ փաստաթուղթը ձևավորվել է ոչ թե առկա տնտեսական ու քաղաքական իրողություններից ելնելով, այլ բացառապես կառավարության ու քաղաքական իշխանության իրականությունից կտրված հաշվարկների վրա։ Կարծես հատուկ ամեն ինչ արվել է ընդամենը ցույց տալու, որ բյուջեում դրված է 7 տոկոս տնտեսական աճի այն ցուցանիշը, որը հայտարարվել է կառավարության ծրագրում։ 

Վերջին տարիներին էապես փոխվել են ուսանողների վարքագծային նորմերը։ Այդ նորմերը շատ ավելի բան կարող են հուշել բարձրագույն կրթության իրավիճակի մասին, քան բազմաթիվ պաշտոնական փաստաթղթերի վերլուծությունը։ Ներկայացնենք մի քանի տիպական փոփոխություններ։

Վերջին երեք տարիներին Հայաստանում տեղի ունեցած իրադարձությունները կարող են որպես բացառիկ օրինակ՝ ընդգրկվել պետական ու հանրային դեգրադացիայի մասին պատմող աշխատություններում ու դասագրքերում։

Վարկերի սուբիդավորման և պետական այլ աջակցության ծրագրերի շրջանակներում կառավարությունն այնքան ֆինանսական բեռ է վերցրել, որ չի կարողանում ժամանակին կատարել։ Գոյացել են բավական մեծ պարտքեր՝ բանկերի նկատմամբ։

«168 Ժամ»-ի հետ զրույցում ռուս քաղաքական վերլուծաբան Ֆյոդոր Լուկիանովն ասաց, որ հանդիպումը կարելի է բնորոշել նորմալ՝ եղան ինչպես դրական, այնպես էլ՝ բացասական հանգամանքներ: Ըստ նրա, ռուս-թուրքական հարաբերությունները՝ հատկապես Պուտինի ու Էրդողանի ղեկավարության դեպքում, ֆորմալ բնույթ չեն կրում, քանի որ նման հանդիպումների ժամանակ քննարկվում են, բանակցվում են կոնկրետ և բարդ հարցեր:

Այդ պատրաստակամության գինն իշխանությունն է, հանուն որի Նիկոլ Փաշինյանն ու նրա՝ քաղաքական կոչվող թիմը պատրաստ է գործնականում ամեն ինչի, այդ թվում՝ Հայաստանի մասին բոլոր քննարկումներ վարողների՝ ներառյալ Հայաստանի թշնամիների շահերի սպասարկմանը։ Իրերի այսպիսի դրությունը, կամ որ նույնն է՝ գործող այս իշխանությունը ձեռնտու է Հայաստանում ու Հայաստանի շուրջ հետաքրքրություն ունեցող բոլոր խաղացողներին, բացառությամբ Հայաստանի, քանի որ այդ իշխանությունը պատրաստ է բավարարել բոլորի շահերը, բացառությամբ Հայաստանի։

Գնաճի թիրախային ցուցանիշի ակնկալվող վերականգնումը սպառողի համար կունենա զուտ ձևական նշանակություն։ Եթե իրականանան Կենտրոնական բանկի կանխատեսումները, ապա գնաճի ազդեցության արդյունքում գները հաջորդ տարի ավելի բարձր կլինեն, քան այս տարի են։

Թուրքիան ու ՌԴ-ն հատկապես այսօր վճռական դերակատարություն ունեն ԵԱՀԿ ՄԽ-ի աշխատանքի հարցում, Մինսկի խումբը մշտապես դիտարկվել է և եղել է հենց արևմտյան ազդեցության գործիք, որը ցանկանում են վերացնել: Բնականաբար, Արևմուտքը և առանձին արևմտյան երկրներ տարբեր ուղղություններով են աշխատում՝ ունենալու համար ազդեցություն այնտեղ, որտեղ հնարավոր է, օրինակ՝ Վրաստանում, որքան հնարավոր է՝ Հայաստանում՝ ներդրումներով և այլ գործիքներով, Ադրբեջանի դեպքում դեռ նման ցանկություն չկա, քանի որ երևի թե չկա այդ երկրի կողմից նման ցանկություն:

44–օրյա պատերազմի զոհերի հիշատակին նվիրված ցանկացած միջոցառում վերածվում է անբարոյականության ու սրբապղծության ծեսի։ Զոհերի հիշատակը հարգելու մասին տեքստերում հորդող պաթոսն ու Եռաբլուրում ցուցանվող ձևականությունը գռեհիկ են դարձնում ցանկացած արարողություն, որի միակ իմաստը պետք է լիներ ապաշխարումն ու մեղքերի թողության հայցումը։

Այնքան հրատապ խնդիրներ կան լուծելու, որոնք չեն լուծվում ֆինանսական միջոցներ չլինելու պատճառով, իսկ Ազգային ժողովի նախագահը կամ կառավարության ղեկավարը կարող են իրենց թույլ տալ միլիոնավոր դրամների հասնող պարգևավճարներ բաժանել։ Երբևէ Հայաստանում այսպիսի պարգևավճարացավ չէր եղել։ Պարգևատրումներ միշտ էլ եղել են, բայց չափի մեջ։ Վերջին տարիներին դա մասսայական է դարձել, տեղի-անտեղի պետության հաշվին գումարներ են բաժանում։

Հարկավ, ժամանակ է անհրաժեշտ կովիդի համաճարակի համաշխարհային տնտեսության վրա թողած հետևանքների վերլուծության համար: Հարկավ, ժամանակ է անհրաժեշտ մեր տնտեսության վրա կովիդի համավարակի, պատերազմի և իշխանությունների անփորձության հետևանքները վերլուծելու համար: Ինչ-որ իմաստով արդեն ժամանակն է այդ վերլուծությունները սկսելու:

Մինչև այս ամսվա վերջ կառավարությունը պիտի հաստատի հաջորդ տարվա պետական բյուջեի նախագիծը և ուղարկի Ազգային ժողով։ Բյուջեի ցուցանիշները դեռևս չեն հրապարակվել, սակայն Նիկոլ Փաշինյանն արդեն սկսել է թմբկահարել սպասվող հերթական «աննախադեպ» ծախսերի մասին։ Խոսքը, մասնավորապես, կապիտալ ծախսերի մասին է։

Ակնհայտ է, որ վերջին տասնամյակների կրթական բարեփոխումները շոշափելի արդյունք չեն տվել։ Սա ընդունում են նաև մարդիկ, որոնք իրականացրել են այդ բարեփոխումները։ Ցավոք, մենք չենք փորձում հասկանալ, թե ինչու են մեր կրթական բարեփոխումներն անարդյունավետ։ Կրթության համակարգում ռեֆլեքսիվ մտածողությունը շատ ցածր մակարդակում է, թեև մենք ուզում ենք, որ մեր աշակերտներն ունենան վերլուծելու, քննադատաբար մտածելու հմտություններ։ Տարբեր առիթներով անդրադարձել ենք այն հարցին, թե ինչու կրթական բարեփոխումները Հայաստանում հաջողության չեն բերում։ Այս հոդվածում խոսենք բարեփոխումների իրականացման ոճերի մասին։

«Որքան էլ Ռուսաստանն ու Թուրքիան են դոմինանտ, սակայն ներկայիս դինամիկան պահանջում է ավելի լայն աշխատանք, և երևում է, որ այն ընթանում է՝ ՌԴ-ն աշխատում է նաև Իրանի հետ, Թուրքիան՝ Իրանի ու Վրաստանի, չեմ խոսում Հայաստանի ու Ադրբեջանի մասին, որոնք իրենց ավանդական տարածաշրջանային կապերն օգտագործում են: Ուստի, կարծում եմ, այս լայն դասավորությունը կքննարկվի, ինչպես նաև նոյեմբերի 9-ի հայտարարարության իրագործման հարցը, որից հետո, կարծում եմ՝ շատ ավելի ակնհայտ ձևակերպումներ կլինեն նաև հայ-թուրքական հնարավոր նորմալացման կամ կարգավորման մասով»,- ասաց վերլուծաբանը, հավելելով՝ ռուս-թուրքական Սոչիում սպասվող բանակցությունները բավականին հագեցած են լինելու:

Հայաստանն ապրում ու Հայաստանը կառավարվում է հակադիր իրականության, մտածողության ու բանականության, հասկացությունների, արժեքների հետևողական, մեթոդական խեղաթյուրման պայմաններում։ Այդ իրականության մեջ նսեմացվում ու արժեզրկվում են անցյալի իրական հաղթանակները, իսկ ոչ վաղ անցյալի շոշափելի, մահաբեր պարտությունը ներկայացվում է՝ որպես հաղթանակ։

Ոչ վաղ անցյալում Նիկոլ Փաշինյանը Հայաստանի տնտեսության զարգացումը կապում էր բանկային վարկերի հետ։ Թեև վարկերը ֆինանսական այն պրոդուկտը չեն, որ կարող են տնտեսության համար բարձր արդյունավետություն ապահովել՝ թանկ միջոցներ լինելու պատճառով, այնուհանդերձ կար ժամանակ, որ բանկային համակարգը ակտիվորեն վարկային ներարկումներ էր կատարում։

«Այս ամենը, իհարկե, պատերազմի և դրանում հաղթանակի, էյֆորիայի հետևանք է: ՌԴ-ի համար իր հերթին նախընտրելի կլինի, որ այն մի փոքր իջնի, և կարծես այդ ուղղությամբ որոշ քայլեր ձեռնարկվում են: Սակայն ներկայումս ամենաուշագրավ հանգրվանը Թեհրան-Բաքու տիրույթում է լինելու»,- ասաց նա:

Անկախության 30-րդ տարեդարձին նվիրված «գունագեղ»-կրկեսային միջոցառումներն ավարտվեցին, հնչեցին ճոռոմ ու պաթետիկ բոլոր տեքստերը, ռաբիսը դրսևորվեց բոլոր հնարավոր արտահայտություններով, իշխանությունների և «գունագեղի» ագրեսիվ կողմնակիցները հայհոյեցին դրանց ընդդիմախոսներին և հակառակը։

Երկարացվել է խաղողի մթերումների համար տրվող վարկերի ժամկետայնությունը. 1 տարուց դարձել է 3 տարի։ Նախարարի ասելով, դա պայմաններ է ստեղծել, որ խաղող մթերողներն ավելի անկաշկանդ լինեն ու ավելի մեծ ծավալով մթերումներ կազմակերպեն։ Մյուս կողմից՝ նրանք հնարավորություն կունենան գյուղացիներին, ֆերմերներին ավելի արագ վճարել մթերած խաղողի դիմաց, ինչպես նաև, մաքսիմալացնելով մթերման ծավալները, կկարողանան ապագայում ավելի շատ արտահանել։

Իշխանության գալուց առաջ Նիկոլ Փաշինյանը հայտարարում էր, թե Հայաստանում գներն անհամեմատ բարձր են, որովհետև չկա մրցակցություն։ Օլիգարխները բաժանել են շուկաները և ոչ միայն թույլ չեն տալիս, որպեսզի գներն իջնեն, այլև չհիմնավորված բարձր գներ են սահմանել։

Նիկոլ Փաշինյանն առանց որևէ բարդույթի ՀՀ ինքնիշխան տարածքներն անվանում է ադրբեջանական անվանումներով, որովհետև նրա համար առաջնային է ոչ թե Գորիս-Կապան ավտոճանապարհի հայկական վերահսկողությունը, այսինքն՝ պետության բովանդակությունը, այլ իր զրահապատ մեքենան, ամառանոցն ու հարյուրավոր թիկնապահները, իմա՝ պետության ձևը, ատրիբուտիկան։

Հայաստանի իշխանությունն իր հարևան ու դաշնակից երկրին ասում է՝ առնվազն Գորիս-Կապան ճանապարհի այդ հատվածում Հայաստանի պետություն այլևս չկա։
Պետության վերացման գործընթացը շարունակվում է։

ՀՀ-ում ԱՄՆ դեսպան Լին Թրեյսին կրկին անդրադարձել է ԼՂ կարգավիճակի խնդրին: Լրագրողների հետ զրույցում դեսպան Թրեյսին երեկ ասել է, որ ԱՄՆ-ը ԼՂ կարգավիճակի հարցը չի համարում լուծված, համապարփակ կարգավորման կարիք կա: Ըստ նրա, այդ հարցի լուծման  համար երկու երկրների միջև համապարփակ կարգավորման անհրաժեշտություն են տեսնում:

«Բելառուսի բնակիչը 1,5 տարվա ազատազրկման է դատապարտվել՝ Telegram-ում Լուկաշենկոյին վիրավորելու համար»։ «Սեպտեմբերի 13-ին ՀՀ ոստիկանությունից ստացվել է գրություն, որ Հ․ Ավետիսյանը ՀՀ վարչապետ Նիկոլ Փաշինյանի լուսանկարի ներքո կատարել է վիրավորանք պարունակող գրառում: Ձեռնարկվում են միջոցառումներ Հ․ Ավետիսյանին հայտնաբերելու ուղղությամբ»:

Տարածաշրջանում խաղաղության դարաշրջան բացելու ջատագով Հայաստանի իշխանություններին ոչ մի կերպ չի հաջողվում վերականգնել այն անվտանգային միջավայրը, որն ունեինք մինչև ղարաբաղյան վերջին պատերազմը։ Պատերազմի ավարտից անցել է ավելի քան 10 ամիս, բայց մեր երկրի անվտանգային միջավայրը շարունակում է միայն վատանալ։