«XXI դարի գլոբալ մարտահրավերները. միջկուսակցական հարթություն» թեմայով միջազգային միջկուսակցական տեսակոնֆերանսի ժամանակ ՀՀ երրորդ նախագահ, ՀՀԿ նախագահ Սերժ Սարգսյանը հանդես եկավ ներքաղաքական, ինչպես նաև տարածաշրջանային զարգացումներին, Արցախյան վերջին պատերազմին ու Արցախի հարցի հիմնախնդրին առնչվող հիմնավոր ելույթով:
Պետությունը, լայն իմաստով, հասարակական համերաշխության ինստիտուցիա է, և նաև, իսկ գուցե առաջին հերթին՝ այդ համերաշխության մակարդակից ու որակից է կախված երկրի լինելիությունը։ Անգամ պետության մասին ամենատարբեր տեսական սահմաններում այն ներկայացվում է՝ որպես քաղաքացիների միջև յուրատեսակ պայմանագիր, այսինքն՝ բոլոր դեպքերում պետությունը համերաշխության ակտ է։
Նիկոլ Փաշինյանի իշխանության գալը նոնսենս կարող էր համարվել կայացած քաղաքական համակարգ ունեցող որևէ երկրում, բայց ոչ Հայաստանում։ Նա իշխանության եկավ քաղաքական համակարգի անկատարության ու դեգրադացվածության պատճառով ու դրա շնորհիվ։
Համատարած թանկացումների ֆոնին՝ հասարակության սոցիալական խոցելի խմբերին գնաճի ազդեցությունից ինչ-որ կերպ պաշտպանելու համար, թվում է, թե տրամաբանական կլիներ թոշակների ու նպաստների ինդեքսավորումը։
Շուրջ 10 ամսվա դադարից հետո նոյեմբերի 26-ին Սոչիում տեղի ունեցան Փաշինյան-Պուտին-Ալիև հետպատերազմյան երկրորդ բանակցությունները, որի արդյունքներով հայտարարություն տարածվեց:
Նոյեմբերի 26-ին Սոչիում կայացած եռակողմ հանդիպումը ցույց տվեց, որ Հայաստանը շարունակում է հանձնվել՝ բառի ուղիղ և փոխաբերական իմաստներով։
Իշխանություններն առիթը բաց չեն թողնում խոսելու գյուղացիական տնտեսություններին տրամադրվող մեծածավալ օժանդակությունների մասին։ Սակայն, ինչպես տեսնում ենք, դրանից գյուղատնտեսության վիճակը չի լավանում. նախորդ երեք տարիներին արտադրության ծավալները միայն նվազել են։
Մեր հասարակության մեջ կա մի զանգված, որն այդպես էլ չի գիտակցում, թե Նիկոլ Փաշինյանին իշխանության բերելով, ինչպիսի մեծ չարիք է պատճառել երկրին։ Այնքան են տարված նրա կեղծ թեզերով ու ստերով լցված ճառերով, որ կորցրել են իրականության զգացողությունը։ Ինչքան էլ այդ իրականությունը շատ դաժան է, մարդիկ չեն ուզում ընդունել։
Կառավարությունը հաջորդ տարվա համար նախատեսում է հասնել առնվազն 7 տոկոս տնտեսական աճի։ Այն դեպքում, երբ անցած տարվա կտրուկ անկումից հետո անգամ, այս տարի չկարողացավ այդքան աճ ապահովել։ Նույնիսկ նախորդ կանխատեսումն է փոխել ու 2021թ. ավելի ցածր աճ է ակնկալում։
Հայաստանի տնտեսությունը նստած է պարտքերի վրա։ Եթե չլինեին այն հսկայածավալ պարտքերը, որոնք այսօր ներգրավում են բյուջետային ու տնտեսական խնդիրները լուծելու համար, մեր տնտեսությունն ընդհանրապես աճ չէր ունենա։
Մեր ամենամեծ խնդիրը շարունակում է մնալ այն, որ համակարգի կառավարումն իրականացվում է էկլեկտիկ քայլերով։ Չկա մեծ նկարը, որը մեզ հնարավորություն կտա հասկանալ գործող իշխանության կողմնորոշումները։ Կան փազլի կտորներ, որոնք ներկայացվում են՝ որպես ամբողջական փազլ։ Որոշ հարցերում իշխանությունները նեոլիբերալ են, որոշ հարցերում՝ ավտորիտար, որոշ հարցերում՝ ռադիկալ, որոշ հարցերում՝ պահպանողական։ Այս անորոշությունն է պատճառը, որ կրթական համակարգը տասնամյակներ շարունակ ցնցումների մեջ է։ Եվ ամեն ցնցումից հետո իրավիճակն ավելի է վատանում։
Նոյեմբերի 23-ին տեղի ունեցած առցանց ասուլիսի ժամանակ Նիկոլ Փաշինյանն անպատասխան թողեց հարցը՝ արդյո՞ք Հայաստանը պլանավորում է զենքի նոր խմբաքանակ ձեռք բերել ՌԴ-ից կամ այլ երկրից:
Մինչ կառավարությունը հույս ուներ, որ տարեվերջին տնտեսական գործընթացները Հայաստանում կակտիվանան՝ հանգեցնելով տնտեսական ցուցանիշների բարելավման, ճիշտ հակառակն է տեղի ունենում։ Տնտեսական ակտիվության աճը գնալով նահանջում է։ Արդեն երրորդ ամիսն անընդմեջ արձանագրում ենք ակտիվության աճի տեմպի դանդաղում։
Մարդկային գործունեության ցանկացած տեսակ, բայց քաղաքականությունը՝ առաջին հերթին, առաջնահերթությունների ու գերակայությունների ընտրության զբաղմունք է։ Ինչպես քաղաքականության մեջ ընդհանրապես, այնպես էլ ու առաջին հերթին՝ պետական պաշտոնյաների դեպքում՝ մասնավորապես, կենսականորեն կարևոր է, թե ինչն է այս կամ այն սուբյեկտն իր համար համարում որպես գերակա ու առաջնահերթ։ Դա տարբերակելը անհրաժեշտ է՝ գնահատելու համար, թե ինչ հանգամանքներում են ձևավորվում այս կամ պաշտոնյայի՝ այս կամ այն քայլին դրդող մոտիվները։
Հայաստանը գտնվում է այնպիսի իրավիճակում, որ ամենօրյա, եթե ոչ՝ ամենժամյա ռեժիմով կարևորագույն, կենսական նշանակություն ունեցող որոշումներ են կայացվում։ Դրանց մասին հայտնի է դառնում հիմնականում պոստֆակտում, երբ արդեն որոշումը կայացված-իրագործված, բանը բանից անցած է լինում։
Ազգային ժողովի նախագահ Ալեն Սիմոնյանի 200 հազար դոլարանոց նոր ծառայողական ավտոմեքենայի թեման մի ամբողջ օր զբաղեցրեց հայ հասարակության մտքերն ու հույզերը, ներկայացվեցին բոլոր հնարավոր պատկերավոր համեմատություններն այն մասին, թե ինչպես կարող է սոցիալական, անվտանգային նման խնդիրներ ունեցող պետությունում պաշտոնյայի ավտոմեքենայի համար այդքան գումար ծախսվել։
Բրյուսելում դեկտեմբերի 15-ին կայանալիք «Արևելյան գործընկերության» 6-րդ գագաթաժողովի շրջանակում նախատեսվող Փաշինյան-Ալիև դեմառդեմ հանդիպումից առաջ նույնատիպ հանդիպում կկայանա Սոչիում ՌԴ նախագահ Վլադիմիր Պուտինի հովանու ներքո:
Պետությունը, որի ղեկավարի յուրաքանչյուր հրապարակային խոսք ենթակա է ոչ թե քաղաքական, այլ հոգեվերլուծական գնահատման ու մեղսունակության ստուգման, չի կարող ոչ միայն զարգացման հեռանկար ունենալ, այլ անգամ ապահովել ընթացիկ գոյությունը։ Հատկապես, որ այդ ղեկավարի ելույթների քաղաքական գնահատականները լավագույնս տալիս են թշնամական պետության լրատվամիջոցները՝ իրենց գլխագրերում ներկայացնելով ելույթի հեղինակի բոլոր թշնամահաճո հայտարարությունները։
Հոգեվերլուծության սկզբնավորումից ի վեր բազմաթիվ ականավոր գիտնականներ հսկայածավալ աշխատություններով անդրադարձել են անձի վարքագծի ու գործողությունների վրա ենթագիտակցության ազդեցությանը՝ փորձելով ապացուցել, որ շատ հաճախ մարդուն այս կամ այն քայլին դրդում են ոչ միայն և ոչ այնքան գիտակցական, որքան հենց ենթագիտակցական մղումները։
Տարածաշրջանային գերտերությունների պայքարը Սյունիքի համար շարունակում է զարգանալ ժամ առ ժամ: Թե՛ Սյունիքի պահպանումը՝ որպես հայկական, թե՛ Սյունիքի թրքացումը՝ իր բոլոր սցենարներով ու հետևանքներով, ունի աշխարհաքաղաքական մանր ու մեծ հովանավորներ, որոնցով պայմանավորված՝ Սյունիքը վերածվել է աշխարհաքաղաքական շահերի «կենտրոնի»:
Հանրային-քաղաքական մակարդակում ամենահաճախ հնչող հարցն այն է, թե ինչպե՞ս է երկրին այսքան արհավիրք բերելուց հետո Նիկոլ Փաշինյանը դեռևս պահպանում իշխանությունը։ Այդ հարցը հնչեցնում են գրեթե բոլորը ու պատասխան չգտնելով՝ նզովում են բոլորին՝ Նիկոլ Փաշինյանին, ընդդիմությանը, հասարակությանը։ Նզովքի այդ ծեսը, սակայն, իրականում անհասցե է և չունի որևէ ֆունկցիա։
Իշխանափոխությունից գրեթե չորս տարի հետո կառավարությունը դեռ փնտրտուքի մեջ է. փորձարկումներ է անում, թե ինչ անի, որպեսզի ներդրողները Հայաստանում խնդիրներ չունենան։ Այնինչ՝ ժամանակին հայտարարում էին, որ իշխանափոխությունից հետո ներդրողներն այլևս խնդիրներ չեն ունենա։ Սփյուռքից ու այլ վայրերից մեծածավալ ներդրումներ կգան Հայաստան, պայմաններ կստեղծեն, որ տնտեսության մեջ լուրջ զարգացումներ լինեն։
Անցած շաբաթ կառավարության նիստի ժամանակ հայտարարվեց այն մասին, որ Կապանի շրջանի մի շարք գյուղերի դպրոցներ միավորվելու են։ Այդ նպատակով կառուցվելու են նոր դպրոցներ, մի մասն էլ վերանորոգվելու է։ Ասֆալտապատվելու են միջհամայնքային ճանապարհները, գործելու են ավտոբուսներ, որոնք երեխաներին տեղափոխելու են հարակից գյուղերի դպրոցներ։
Եթե վերլուծենք ԱՄՆ Պետդեպի, Ֆրանսիայի ԱԳՆ հայտարարությունները, բոլորը հանդես են գալիս դեմարկացիայի օգտին: Երկրորդ՝ մեկնաբանելով սրացումը՝ երկու կողմին զսպվածության կոչ են անում՝ չքննադատելով Ադրբեջանին միակողմանիորեն նախաձեռնված գործողությունների համար: Կարծում եմ՝ սա բավականի լուրջ ազդանշան է, որպեսզի իրական ու ադեկվատ պատկերացում կազմենք արևմտյան դիվանագետների ու քաղաքական գործիչների քաղաքականության և մտադրությունների մասին:
«168 Ժամի» տեղեկություններով՝ իշխանական բուրգում սասանվել են Նիկոլ Փաշինյանի աշխատակազմի ղեկավար, Կրթության, գիտության, մշակույթի և սպորտի (ԿԳՄՍ) նախկին նախարար Արայիկ Հարությունյանի դիրքերը:
«Կառավարությունը մեր խնդիրների լուծումը չէ, կառավարությունն ինքն է խնդիրը»,- մի առիթով ասել է ԱՄՆ 40-րդ նախագահ Ռոնալդ Ռեյգանը։ Երջանկահիշատակ ու համակրելի նախագահը վստահաբար չգիտեր, որ իր այդ դիպուկ արտահայտությունը մեկին մեկ կիրառելի ու տեղին է լինելու 21-րդ դարի Հայաստանի համար։
«Ապագա կա» ասելով՝ իշխանությունը վերարտադրվեց։ Շատերը հավատացին դրան ու կրկին ընտրեցին Նիկոլ Փաշինյանին։ Ընտրեցին, բայց փոխարենը մնալու և վայելելու այդ իշխանության տված պտուղները, հեռանում են երկրից։
ՀՀ իշխանությունները երկերեսանիությամբ են զբաղվում: Նրանք խոսքերով ասում են՝ պետք է օգնություն, բայց որպեսզի այդ օգնությունն իրականացվի, հարկավոր է ենթակառուցվածք: Իսկ ենթակառուցվածք չեն ցանկանում ստեղծել, քանի որ դա ամերիկացիները չեն ցանկանում: Ի վերջո, կողմնորոշվեք՝ ի՞նչ եք ցանկանում: Եթե ցանկանում եք, որ ՌԴ-ն օգնի, ստեղծեք ռազմական ենթակառուցվածք, կամ պետք է շարունակեք դատարկաբանել: Սա Երևանի ինչ-որ հրապարակ չէ, շատախոսել պետք չէ, այլ պետք են կոնկրետ գործողություններ:
Այս հարցը երբևէ հնչելու է ու ուղղվելու է առաջին հերթին, անհատապես, հատկապես ու առանձնապես Նիկոլ Փաշինյանին։ Երբևէ նա ստիպված է լինելու պատասխանել այս հարցին՝ այդ ընթացքում հանդիպելով թվաբանական դժվարությունների, որովհետև, ինչպես մի անգամ անխոհեմություն է ունեցել խոստովանելու՝ մարդկային կյանքերն ինքը հաշվում է «պլյուս-մինուսով»։
Հույսերը, որ այս տարի զբոսաշրջային հոսքերը Հայաստան հիմնականում կվերականգնվեն, կրկին չեն արդարանում։ Տարին ավարտվում է, ու դեռ շատ հեռու ենք այն 319 տոկոս աճին հասնելուց, որը տարվա սկզբից համառորեն պնդում էին։
