Աշխատավարձը նուրբ թեմա է: Խոսք ու զրույցի ժամանակ այս թեման սովորաբար գերադասում են շրջանցել: Բոլո՛րը: Բացի վիճակագրությունից: Պաշտոնական վիճակագրությունն աշխատավարձի չափի փոփոխությունը կարևոր թեմա է համարում: Համարում ու մտցնում է երկրի սոցիալ-տնտեսական վիճակը նկարագրող մակրոտնտեսական հիմնական ցուցանիշների մեջ:
Անցած տարվա դեպրեսիայից հետո՝ անշարժ գույքի շուկան դեռ շոկի մեջ է։ Ճիշտ է, գործարքները նախորդ տարվա խորը անկումից հետո ավելացել են, գներն էլ արտաքուստ սկսել են բարձրանալ, բայց անորոշությունները շատ են։
Նախորդ նախընտրական ծրագիրը տապալելուց հետո՝ Նիկոլ Փաշինյանի քաղաքական թիմը հիմա էլ նոր ծրագիր է ներկայացրել ու ավելի շռայլ խոստումներ շաղ տվել։ Մոռացել են, որ նախկինում էլ էին այդպիսի խոստումներ տվել, բայց ոչինչ չեն արել։ Տնտեսությո՞ւնն է աճել, թե՞ մարդկանց սոցիալական վիճակն է լավացել։ Բոլոր առանցքային ուղղություններով իշխանությունը ձախողել է նախորդ նախընտրական ծրագիրը։ Այդքանից հետո կարծում են, թե ընտրողները պետք է հավատան ու վստահեն իրենց։
Օրերս «Հանրակրթության մասին» ՀՀ օրենքում կատարված փոփոխությամբ դպրոցում աշխատելու հնարավորություն տրվեց այն մասնագետներին, որոնք չունեն մանկավարժական կրթություն, բայց ունեն 30 կրեդիտ մանկավարժության գծով։ Այս փոփոխությունը շատերը սվիններով ընդունեցին, քանի որ սա նշանակում է, որ մի քանի մանկավարժական դասընթաց անցած մարդը կարող է ուսուցիչ աշխատել։ Իհարկե, հասկանալի է, որ բոլոր մասնագիտությունների նման, մանկավարժությունն էլ պահանջում է ֆունդամենտալ կրթություն։ Բայց Հայաստանում արդեն առկա է ուսուցիչների պակաս։
Նախընտրական քարոզարշավի մեկնարկից հետո ամեն օր Նիկոլ Փաշինյանը պատասխանում է օդում կախված ամենակարևոր հարցին՝ փորձելո՞ւ է արդյոք կեղծել ընտրությունների արդյունքները։ Նրա պատասխանը դրական է ու աներկբա․ կեղծելու է միանշանակ ու կեղծելու է անողոքաբար։ Կեղծելը գողության նման է, կարևոր է ոչ այնքան առարկան, որքան երևույթն ինքնին։ Ինչպես որ թաշկինակ գողացողն է ունակ գողանալու ամենաթանկը, այնպես էլ որևէ իրողություն կեղծողն է պատրաստ կեղծելու ամենայնը։
Նիկոլ Փաշինյանը հիմա իրագործում է հենց այդ՝ պետության դեմ հաղթանակի վերջին արարը։ Այդ առումով նա իր վերջին հեղափոխության անվանումը սխալ է ընտրել․ բովանդակային իմաստով նա իրագործում է բազալտե կամ գրանիտե հեղափոխություն, որովհետև հենց այդ նյութերից որևէ մեկով է պատրաստված լինելու Հայաստանի վերջի մասին հիշեցնող շիրմաքարը, որի առաջ խոնարհվելու հնարավորության համար էլ պայքարում է Նիկոլ Փաշինյանը։
Նրան կամ նրա մոդերատորներին թվացել է, որ հայ հասարակությունն այլևս հասել է կարմայի այնպիսի աստիճանի, որ հնարավոր է նրան ընդամենը մի քանի ամսվա ընթացքում առվազն հինգ հազար գերեզմաններով ավելացած իրականությունը ներկայացնել՝ որպես դրախտավայր։ Հենց այս օրերին հայ հասարակությանը՝ աչքերի մեջ նայելով, հայտարարվում է, որ ինքն ապրում է գերեզմանային դրախտավայրում։ Ընդ որում, հայտարարվում է հանդիմանանքով, որ ինքն իրեն չի զգում այնպես, ինչպես զգում են դրախտում։
Արդեն մի քանի օր է՝ մեկնարկել է ԱՄՆ փոխպետքարտուղարի տեղակալի պաշտոնակատար Ֆիլիպ Ռիքերի այցը տարածաշրջան: Ինչպես օրերս ՀՀ-ում ԱՄՆ դեսպանատունն էր հաղորդել, Եվրոպայի և Եվրասիայի հարցերով փոխպետքարտուղարի պաշտոնակատար Ֆիլիպ Ռիքերը հունիսի 6-13-ը կայցելի Թբիլիսի (Վրաստան), Բաքու (Ադրբեջան) և Երևան (Հայաստան)՝ երկկողմ և տարածաշրջանային առաջնահերթությունների խթանման և տարածաշրջանի ժողովրդավարական ու տնտեսական զարգացման հարցերում ԱՄՆ աջակցությունն արտահայտելու նպատակով։ Ռիքերն արդեն եղել է Թբիլիսիում և Բաքվում:
Իշխանությունը պահպանելու համար նա պատրաստ է զոհասեղանին դնել ամեն ինչ, բացառությամբ սեփական անձի։ Իսկ պատերազմի զոհերին «պլյուս-մինուսով» հաշվողին քաղաքացիական զոհերը ոչ միայն չեն մտահոգի, այլ նա կարող է առաջնորդվել «որքան շատ՝ այնքան լավ» սկզբունքով։
Ինչպես կարճաժամկետ, այնպես էլ ու առավել ևս՝ երկարաժամկետ կտրվածքով պետությունն ու հասարակությունը չեն կարող զարգացման հեռանկար ունենալ, եթե չտրվեն հանրային հոգեբանության խեղման ստույգ ախտանիշներն ու դրանց հաղթահարելու ուղղությամբ քայլեր չկատարվեն։
«Բնականաբար, ԱԳ նախարարի բացակայությունը հանգեցնում է նրան, որ ողջ արտաքին քաղաքականությունը կենտրոնացած է Փաշինյանի ձեռքում՝ որպես կառավարության ղեկավարի, սակայն նա բավականին քիչ ժամանակ ունի այդ ռեսուրսը տնօրինելու համար: Հետո ամեն ինչ կընթանա դասական սխեմայով՝ այն ուժը, որը կհաղթի ընտրություններում, նա էլ կձևավորի նախարարների կաբինետը, այդ թվում՝ ԱԳ նախարարությունը»:
Երեկ Հայաստանում պաշտոնապես մեկնարկել է խորհրդարանական ընտրությունների նախընտրական քարոզարշավը։ 12 օր շարունակ պետությունն ու հասարակությունն ապրելու են նախընտրական աղմուկի պայմաններում։ Կուսակցություններն ու դրանց ցուցակների թեկնածուները ներկայացնելու են նախընտրական ծրագրեր, գովելու են յուրայիններին ու հայհոյելու են հակառակորդներին, հիստերիան, հատկապես մասնակիցներից մեկով՝ Նիկոլ Փաշինյանով պայմանավորված՝ հասնելու է գագաթնակետին։
Նիկոլ Փաշինյանը, որը ժամանակին հայտարարում էր, թե քաղաքականությունն ու բիզնեսը պետք է տարանջատել, սկսել է բիզնեսն ակտիվորեն ներգրավել քաղաքականության մեջ։ Բիզնեսը քաղաքականության մեջ, հատկապես, երբ այն գործում է իշխանության թիմում, միանշանակ օլիգարխիայի ձևավորման հիմքն է։ Բիզնեսը իշխանության մեջ նշանակում է՝ վայելել իշխանության հովանավորությունը։
Նախորդ ընտրություններից 2,5 տարի հետո Հայաստանում կրկին արտահերթ ընտրություններ են։ 2018թ. ընտրությունների արդյունքներով իշխանության եկած Նիկոլ Փաշինյանի քաղաքական թիմը կարճ ժամանակահատվածում հասցրեց ամբողջությամբ ձախողել այն նախընտրական խոստումները, որոնց կատարման համար ստացել էր վստահության քվե։
Երեք տարում ամեն համայնքներում մի քանի հարյուր մետր ասֆալտ ենք փռել, կարծում եք՝ մեծ բան ենք արել։ Քանի՞ նոր հանրապետական նշանակության ճանապարհ ենք կառուցել այս ընթացքում, կամ հիմնովին վերանորոգել։ Միայն ասֆալտ փռելով՝ երկիր չեն կառուցի, տնտեսություն չեն զարգացնի, մարդկանց սոցիալական վիճակը չեն բարելավի։
Անցած տարի մարտի վերջից երկրի տնտեսությունը հայտնվեց լոքդաունի վիճակում: Բոլոր քաղաքներում նույնիսկ ներքաղաքային տրանսպորտը չէր աշխատում: Երկրում աշխատում էին միայն հացի գործարաններն ու արտադրամասերը: Նույնիսկ մթերային խանութներն աշխատանքի հատուկ ռեժիմ ունեին՝ հաճախորդներին բաժանել էին տարիքային խմբերի ու սպասարկման հատուկ ժամեր մտցրել: Նույնիսկ բաց շինարարական աշխատանքներն էին արգելվել:
Հինգ ամսում բյուջեի հարկային եկամուտներն ավելացել են 5,9 տոկոսով։ Ընտրություններից առաջ սա իշխանությունների համար լավ առիթ է հերթական «մեծագույն» ձեռքբերումը ներկայացնելու համար։ Այլ բան՝ դա ձեռքբերո՞ւմ է, թե՞ ոչ։
Այսօր մենք հայտնվել ենք շատ պարադոքսալ վիճակում։ Մեզ պետք է երկարաժամկետ մտածողություն։ Բայց աղքատ երկրում գրեթե անհնար է երկարաժամկետ մտածելը։ Մեզ պետք են խնդիրների ճիշտ լուծումներ։ Բայց ճիշտ լուծումները թանկ արժեն ու ժամանակ են պահանջում։ Իսկ էժան լուծումները ստեղծում են փոփոխության պատրանք՝ էլ ավելի վատթարացնելով մեր վիճակը։
«ԱՄՆ-ը վերանայում է Թուրքիայի, Իրանի հետ քաղաքականությունը, որը կազդի տարածաշրջանում տիրող իրավիճակի՝ Թուրքիայի, Ադրբեջանի և Հայաստանի վրա, կփոխի Իրանի ու ԱՄՆ-ի ազդեցությունը: Հայաստանն ամերիկյան տարածաշրջանային քաղաքականության տարրերից միայն մեկն է, օրինակ՝ Թուրքիայի ուղղությամբ քայլ էր Ցեղասպանության ճանաչման թեմայի շրջանառումը Բայդենի կողմից: Ի վերջո, ԱՄՆ-ը ՀՀ անվտանգային ոլորտում դաշնակիցը չէ, ավելին՝ ԱՄՆ-ը նույնիսկ իր դաշնակիցների հարցում է բավականին զուսպ: Ուստի արձագանքը դիվանագիտական է, ավելի քան զուսպ, որովհետև հակամարտության գոտում դիտորդություն կամ ներկայությունը բավականին լուրջ թեմա է, դա նույնիսկ մեկ արձագանքով լուծվող հարց չէ:
Հայաստանում քաղաքականությունն ու բարոյականությունը երբեք այնքան միահյուսված չեն եղել, որքան լինելու են հունիսի 20-ի ընտրություններում։ Լայն իմաստով, դրանք քաղաքական ուժի ընտրություն լինելուց առաջ, նախ՝ բարոյականության ու անբարոյականության ընտրություններ են։
Հայաստանի բանկային համակարգում, այսպես կոչված, ոչ ռեզիդենտները կամ օտարերկրացիները բավական մեծ ծավալի ավանդներ ունեն։ Բանկային ավանդների գրեթե 25 տոկոսը նրանց է պատկանում։ Խոսքն ընդհուպ 1 տրիլիոն դրամի կամ շուրջ 2 մլրդ դոլարի մասին է։
Հայաստանում սպասվող արտահերթ խորհրդարանական ընտրություններին ընդառաջ հայ-ադրբեջանական սահմանային միջադեպերի ֆոնին նոր թափ է ստացել աշխարհաքաղաքական մրցակցությունը Հարավային Կովկասում ազդեցության համար: Եվ ՀՀ իշխանությունները դարձել են այդ պայքարի լավագույն գործիքը: 17 օր անց սպասվող ընտրություններից առաջ տարածաշրջանային մամուլի ուշադրության կենտրոնում Նիկոլ Փաշինյանի եվրոպական վոյաժներն են դեպի Փարիզ ու Բրյուսել, որտեղ շարունակվում են վերջինիս բարձրաստիճան հանդիպումները՝ ուղղված տարածաշրջանում արևմտյան ներգրավման վերականգնմանը: Փաշինյանի և Մակրոնի շեշտադրումները կարևոր են՝ հասկանալու համար, թե ինչպիսի տեսք է ունենալու բանակցային գործընթացն առաջիկայում:
Հայաստանում ամենաչգնահատվող արժեքը մարդն է։ Ընդ որում, չի գնահատվում ինչպես մարդկային կյանքը, այնպես էլ՝ անգամ մահը։ Նիկոլ Փաշինյանի իշխանությունն անարգում է և՛ ապրողներին, և՛ մահացածներին՝ տարրական հարգանք չցուցաբերելով անգամ նրանց մասունքների նկատմամբ։
Հայաստանի խորքային, բայց լատենտ խնդիրներից մեկը զուգահեռ իրականությունների գոյությունն է, ոչ թե ուղղակի գոյությունը, այլ դրանց միջև առկա անդունդային կոնտրաստը։ Իրականություններից մեկում մարդիկ պատրաստվում են ընտրությունների, նախընտրական ճառեր ու կենացներ են ասում, գրեթե բոլորը մրցում են հայրենասիրության, ոմանք՝ թշնամասիրության հարցում։
«168 Ժամ»-ի հետ զրույցում ռուս քաղաքական վերլուծաբան Ստանիսլավ Տարասովն ասաց, որ դեմարկացիայի հարցում կա գլոբալ կոնսենսուս, և այն կփորձեն իրականացնել կա՛մ Ռուսաստանը, կա՛մ Արևմուտքը, քանի որ այդ գործընթացին Փաշինյանի կողմից մասնակցելու հրավիրվեց Արևմուտքը, այն դեպքում, երբ բոլոր քարտեզները միայն Երևանի և Բաքվի ձեռքին են, և Մոսկվան առաջարկում է նրանց՝ միասին քննարկել այդ հարցը։ Բայց նրա արձանագրմամբ՝ սահմանային այս իրավիճակի հետևանքով ստեղծվեց նաև Արևմուտքի մասնակցության հնարավորություն։
Նիկոլ Փաշինյանն ամեն ինչ անում է, որպեսզի առաջիկա ընտրությունները վերածվեն ապաքաղաքական միջոցառման։ Նա իր յուրաքանչյուր հայտարարությամբ ու ելույթով ապացուցում է, որ հանրությունն ընդամենը մեկ անելիք ունի այդ ընտրություններում՝ բժշկի, սանիտարի ֆունկցիա, որի նպատակը պետք է լինի պետությունը հակաբանականից բանական դաշտ ու հիվանդագինից առողջ հարթություն վերադարձնելը։
Անցած տարվա մարտ-ապրիլի համատարած լոքդաունի ու տնտեսության գահավիժման ֆոնին, այս տարվա նույն ամիսներին պաշտոնական վիճակագրությունը տնտեսական ակտիվության աճ է արձանագրել։ Բայց դա ուրախանալու և տնտեսության վերականգնման մասին խոսելու առիթ չի տալիս։ Այլ կերպ չէր էլ կարող լինել, եթե հաշվի առնենք, որ 2020թ. մարտին ունեինք՝ 4,9, իսկ ապրիլին՝ 17,2 տոկոսանոց անկում։ Նման անկումից հետո, եթե նույնիսկ ոչինչ չարվեր, միայն տնտեսության սահմանափակումների վերացումը բավական էր, որպեսզի աճ արձանագրվեր։
Տնտեսական ճգնաժամի ու սոցիալական դժվարությունների հետևանքով՝ ֆինանսական համակարգում չաշխատող կամ խնդրահարույց վարկերի պորտֆելը կտրուկ ավելացել է։ Դա նկատելի է հատկապես երկարաձգված վարկերի պարագայում։ Խոսքն այն վարկերի մասին է, որոնց սպասարկման ժամկետները, մարման դժվարությունների պատճառով, վերանայվել և երկարացվել են։
Մայիսի 24-ին զինվորի ինքնասպանության լուրը հուշեց, թե որքան անտարբեր է հասարակությունն ինքնասպանությունների հանդեպ: Մասնագետները սա հավանաբար կբացատրեն 2018-ի հասարակական էյֆորիայով, ապա՝ կապիտուլյացիայով ավարտված պատերազմով:
Մեզ հիմա պետք են «մեծ ու բանական գլուխներ»։ Միայն այդ դեպքում հնարավոր կլինի հասկանալ իրականությունը և փոխել մեր ապրելակերպը։ «Փոքր» ու ոչ բանական գլխով երազելը շատ վտանգավոր է։
