Տպագիր թերթի վերջին համարը

Աշխարհին սկսել է անհանգստացնել Covid 19-ի նոր՝ հնդկական շտամը, որն Առողջապահության համաշխարհային կազմակերպությունն անվանել է «Դելտա»: ԱՀԿ-ն հայտարարել է, որ այս շտամը դառնում է Covid 19-ի  ամենատարածված տարբերակն ամբողջ աշխարհում: Հայաստանում այդ շտամը դեռ չի հայտնաբերվել, սակայն, ինչպես ավելի վաղ հայտնել էր ՀՀ Առողջապահության նախարարի պաշտոնակատար Անահիտ Ավանեսյանը, այն մեծ տարածում ունի Ռուսաստանում, դեպքեր կան գրանցված նաև Վրաստանում: 168.am-ը բժիշկ, համաճարակաբան Էդուարդ Հովհաննիսյանից հարցրեց, թե նոր շտամի դեմ արդյունավե՞տ են մեզ արդեն հայտնի պատվաստանյութերը:

Նիկոլ Փաշինյանն իշխանությունը պահպանեց «Ապագա կա» կարգախոսով, թեև նախընտրական քարոզարշավի ընթացքում նա խոսեց առավելապես անցյալի մասին։ Իրականում նրա «Ապագա կա»-ն ոչ թե ապագայի մասին ծրագրերի, գործողությունների ներկայացում էր, այլ այն բանի հավաստումը, որ «անցյալ չկա»։

Պատկերացնելու համար ասենք, որ 2012թ. սպառողական վարկերի 3,5 տոկոսն է եղել խնդրահարույց։ Այսինքն՝ ընդամենը 3,5 տոկոսի հետ կապված են եղել վերադարձման դժվարություններ։ Հետագա 3 տարիներին այդ ցուցանիշն աստիճանաբար ավելացել է՝ հասնելով 9,5-10 տոկոսի։ Այնուհետև նորից նվազել է և 2017թ. եղել է 6 տոկոսի սահմաններում։

Մինչ Հայաստանը հետընտրական շոկն է հաղթահարում, կտրված և անհաղորդ իրեն առնչվող տարածաշրջանային և աշխարհաքաղաքական զարգացումներից, տարածաշրջանի շուրջ բանակցությունները եռում են: Ընդ որում, դա տեղի է ունենում տարածաշրջանով հետաքրքրվող բոլոր խաղացողների մասնակցությամբ՝ Ռուսաստան, Թուրքիա, ԵՄ, ԱՄՆ, Իրան, Վրաստան:

Նիկոլ Փաշինյանին հաջողվեց պահպանել իշխանությունն առավելապես հասարակության ցածր կրթական ցենզի, արժեքային դեգրադացված համակարգի ու տեղեկատվական մանիպուլյացիաների նկատմամբ դիմադրողականության բացակայության շնորհիվ։ Դա խոստովանում է անգամ ինքը՝ իշխանությունը, որի ներկայացուցիչներն իրենց հաղթանակը ներկայացնում են՝ որպես «ինտելեկտուալ ապուշների» դեմ հաղթանակ։

Ընտրությունների հաջորդ օրը հրավիրված հանրահավաքում՝ համարելով, որ այլևս ունի պողպատե մանդատ, Նիկոլ Փաշինյանը կոչ արեց ապօրինի ծագում ունեցող գույքի սեփականատերերին անհապաղ սկսել բանակցություններ՝ «գողացածը» վերադարձնելու համար, այլապես կգործի պետության թափանիվը։

Իհարկե, ԱՄՆ-ը ու ԵՄ-ն Փաշինյանի հետ աշխատում են, բայց Սյունիքում բազա ձևավորում է Ռուսաստանը: Սա վճռական փաստ է: Դինամիկ աշխարհաքաղաքական հավասարակշռություն է տարածաշրջանում, և ամեն բան կախված է ոչ թե նրանից, թե ինչպես մեր երկրները կաշխատեն, այլ, թե ինչպես համաշխարհային քարտեզը կձևավորվի: Մեր հնարավորությունները դրա վրա ազդելու քիչ են, բայց եռակողմ կոնտակտները կարող են որոշակի դեր ունենալ: Ամենալավը կլիներ, որ այս համագործակցությունը հնարավոր լիներ առանց արտաքին մասնակցության նաև, այդպես այդ համագործակցությունն ավելի կայուն կլիներ:

Անցած հանգստյան օրերին և այսօր Արմավիրի մարզում տեղի ունեցած իրադարձությունները շատ խորհրդանշական էին․ քաղաքացիները ոռոգման ջրի հետ կապված խնդիրների պատճառով փակել էին մայրուղին և իշխանություններից պահանջում էին ապահովել իրենց ջրամատակարարումը։ Բողոքող քաղաքացիների խոսքում կարմիր թելի նման անցնում էր միտքը, որ ընդամենը մի քանի օր առաջ իրենք ընտրել են Նիկոլ Փաշինյանին, ինչին ի պատասխան՝ դադարեցվել է իրենց ջրամատակարարումը։

Վերջին օրերին արժութային շուկայում նոր միտումներ են նկատվում։ Տևական ժամանակ արժեզրկվելուց հետո՝ դրամը սկսել է արժևորվել։ Նվազել է ինչպես դոլարի, այնպես էլ՝ եվրոյի ու ռուբլու փոխարժեքը։  

Ո՞նց կարելի է հավատալ, որ երեք տարի երկիրը համառորեն քանդած ու հասարակությանն այսքան տառապանք պատճառած իշխանությունը կարող է ընտրություններով վերարտադրվել։ Նման բան անհնար էր պատկերացնել նույնիսկ ամենավատ երազում։ Ո՞ր արժանիքի համար։ Քանդեցին երկիրը ու այդքանից հետո դեռ պիտի շարունակեն քանդել։

Բարդ չէր կանխատեսելը, որ այս տարվա առաջին կիսամյակի տնտեսական հաշվետվություններն իշխանությունները ներկայացնելու են՝ որպես առաջընթաց: Բարդ չէր կանխատեսել, որովհետև հիմքում շատ պարզունակ պատճառ կա:

Համապետական բոլոր ընտրություններից հետո Հայաստանում խոսվում է կրթության համակարգը վերափոխելու կարևորության մասին։ «Կրթությունից պիտի սկսենք»,- արձանագրում են շատերը։ Արձանագրենք, որ այս անգամ էլ նախընտրական ծրագրերում կրթությանը վերաբերող հատվածը վերջին էջերում էր։ Կրթության, գիտության, մշակույթի և սպորտի (ԿԳՄՍ) նախարար Վահրամ Դումանյանն էլ ընտրություններից հետո խորհրդակցություն է հրավիրել, որի ընթացքում նշել է, որ հասարակությունը մեծ սպասելիքներ ունի կրթությունից։

Սկսվել է ԵՄ բարձրաստիճան այցը Հարավային Կովկաս: Ռումինիայի արտաքին գործերի նախարար Բոգդան Աուրեսկուն, Լիտվայի Արտաքին գործերի նախարար Գաբրիելիուս Լանդսբերգիսը, Ավստրիայի Եվրոպական և միջազգային հարցերով դաշնային նախարար Ալեքսանդր Շալլենբերգը, ինչպես նաև ԱԳԵԾ՝ Ռուսաստանի, Արևելյան գործընկերության, Կենտրոնական Ասիայի, Տարածաշրջանային համագործակցության և ԵԱՀԿ հարցերով կառավարող տնօրեն Միխայել Զիբերթը և Հվ․ Կովկասի և Վրաստանում ճգնաժամի հարցերով ԵՄ հատուկ ներկայացուցիչ Տոյվո Կլաարը արդեն տարածաշրջանում են:

Արտահերթ խորհրդարանական ընտրությունների արդյունքները, ի թիվս բազմաթիվ այլ սարսափելի իրողությունների, արձանագրեցին նաև, որ 5000 հայորդիներ զոհվեցին հանուն Նիկոլ Փաշինյանի իշխանության պահպանման։ Նրանցից յուրաքանչյուրն իր կյանքը զոհել է հայրենիքին՝ այդպես էլ չիմանալով, որ հայրենիքի առնվազն մի մասն այլևս չկա։ Փոխարենը՝ կա իշխանությունը, որն անգամ քաղաքական պատասխանատվություն չկրեց այդ տղաների հավատամքը՝ հանուն հայրենիքի զոհվելու պատրաստակամությունը, իմաստից զրկելու համար։

Ցանկություն է առաջանում հարցեր ուղղել ամերիկյան կողմին՝ այս երևույթները չե՞ն խոչընդոտում արդյոք երկկողմ հարաբերությունների զարգացմանը, նման արատավոր նախընտրական մթնոլորտը, որն աննախադեպ էր անկախ Հայաստանի պատմության ընթացքում, ընտրախախտումների ուշագրավ գունապնակով ընդունելի՞ են ամերիկյան կողմի համար, Հայաստանի դեպքում ամերիկյան կողմը հարաբերությունները դիտարկում է հիմնված շահի՞, թե՞ արժեքային համակարգի վրա: Պատասխանները, թերևս, ակնհայտ են:

Աշխատատեղերի թեման առաջին անգամ չէ, որ շահարկում են գործող իշխանությունները։ Իշխանության գալուց անմիջապես հետո Նիկոլ Փաշինյանը հայտարարեց տասնյակ-հազարավոր նոր աշխատատեղերի ստեղծման մասին։ Հետո, իհարկե, հասկանալով ասվածի անհեթեթությունը՝ սրբագրեց այն։ Բայց դրանով աշխատատեղերի թեմայի շահարկումը չավարտվեց։ Այսօր էլ այն շարունակվում է։

Էլիտաներին հիմա լայն հասակարությունն ընկալում է՝ որպես դասակարգային թշնամիների, ինչում, իհարկե, դեր է խաղացել և խաղում է նաև գործող իշխանությունը, որն իր բնույթով պոպուլիստական, հակավերնախավային է և դա ներկայացնում է՝ որպես արժանիք։ Այն դեպքում, երբ իշխանությունը չի կարող լինել հակաէլիտար, որովհետև վերնախավն առաջին հերթին նոմինալ իշխանությունն է։ Անկախ իշխանությունից, սակայն, բոլոր իրական էլիտաների խնդիրը պետք է լինի հասարակության հետ աշխատանքը, որը ոչ միայն հեշտ ճանապարհ չէ, այլ սարսափելի դժվար ճանապարհ է և ամենևին ոչ երաշխավորված արդյունքով ճանապարհ։

Գնաճային այսպիսի բարձր ճնշումն էլ ստիպել է Կենտրոնական բանկին ակտիվացնել քայլերը։ Թեև ԿԲ-ն արդեն ուշացել է այս պայքարում։ Կարելի էր ավելի շուտ և ավելի ագրեսիվ քայլեր ձեռնարկել։ Կենտրոնական բանկը մի պահ հապաղեց, ու դրա հետևանքը եղավ այն, որ գնաճը վերջին ամիսներին դուրս եկավ թիրախի վերին սահմանից։ Մի բան, ինչը մեծացրել է երկրում սոցիալական լարվածությունը, հատկապես այն սպառողների շրջանում, որոնց եկամուտները չեն ավելացել։ Այդպիսիք՝ մեր իրականության մեջ բավական բարձր տոկոս են կազմում։ Որքան էլ ընդունենք, որ գնաճը նպաստավոր է տնտեսության համար, հասարակության սոցիալական վիճակը չի կարող ստորադասվել տնտեսությանը։

Սկզբունքային տարբերություն չկա բոյկոտելու և առանց իշխանության ԱԺ ներկայության միջև, դա նույնն է: Նրանք խուլ ընդդիմություն են լինելու սահմանադրական մեծամասնության դիմաց: Պետք է բացատրել մարդկանց՝ ինչու չես գնում խորհրդարան: Եթե կան խախտումներ, դրանք արձանագրվա՞ծ են, թե՞ ոչ: Եթե չկան, ուրեմն դիմելն անիմաստ է:

Այս հարաբերությունները բարդ են և հավելյալ բարդացած են նրանով, որ թուրքական քաղաքականությունը մի կողմից՝ ցարական քաղաքականություն է։ Այսինքն՝ դա պուտինյան անձնական քաղաքականությունն է, նա է ազդում իրավիճակի վրա, նա ունի լավ անձնական հարաբերություններ Էրդողանի հետ և նա շատ կարևորում է այդ հարաբերությունները, իսկ ռազմական և դիվանագիտական ապարատներում կարծում են, որ Թուրքիայի հետ անիմաստ է այդքան ակտիվ հարաբերվել, քանի որ ՌԴ-ն ու Թուրքիան ամեն դեպքում թշնամիներ են:

Նախընտրական այս խառնաշփոթի մեջ շատերը հավանաբար մոռացել են, թե ով էր Նիկոլ Փաշինյանն իշխանության գալուց առաջ։ Իշխանության գալուց առաջ Նիկոլ Փաշինյանը մարդ էր, ով մեղադրում էր բոլորին՝ երկիրը թալանելու ու կործանելու, կոռուպցիայի ու կաշառակերության մեջ, խոստանում էր գալ իշխանության ու լուծել ժողովրդին հուզող բոլոր խնդիրները։ Եկավ և եղածն էլ քանդեց ու ոչնչացրեց։

Ներդրումների մասով նախընտրական ծրագրերում իրատեսական մոտեցում, ցավոք, ունեն միայն քաղաքական լուրջ անցյալ ունեցող ուժերը:

Պարզ է, որ առանց ներդրումների հնարավոր չէ նոր աշխատատեղեր բացել։ Բայց 3 տարի շարունակ միայն հավաստիացումներ են հնչել, որ ներդրողները չափազանց հետաքրքրված են Հայաստանի «հեղափոխական տնտեսությամբ», որ շուտով գալու են ու ֆինանսական լուրջ ներարկումներ իրականացնեն։ Նախորդ խորհրդարանական ընտրություններից առաջ և հետո էլ խոսվում էր սպասվող միլիարդավոր դոլարների հասնող ներդրումային ծրագրերի մասին։ Սակայն փորձը ցույց տվեց, որ դրանք զուր հույսեր են։

Թեև այս ընտրություններում ծրագրերը մղված են երկրորդ պլան, այդուհանդերձ, ներկայացնենք, թե ինչ ոչ ստանդարտ մոտեցումներ, առաջարկություններ կան կուսակցությունների ծրագրերի կրթական հատվածում։

Նիկոլ Փաշինյանն այնքան է արժեզրկել Հայաստանում քաղաքական պայքարը, որ ընտրություններից առաջ իրենց նախընտրական ծրագրերը ներկայացնելու փոխարեն, քաղաքական ուժերը հայտնվել են էժանագին շոուների մեջ. բոլորը՝ բոլորին մեղադրում են։ Որ ընդդիմությունն է մեղադրում իշխանություններին, բնական է։ Բայց որ իշխանությունն է մեղադրում ընդդիմությանը՝ երկիրն այս օրի հասցնելու համար, ոչ մի կերպ չես կարողանում հասկանալ։

Նիկոլ Փաշինյանը նախընտրական քարոզարշավի հիմնական խորհրդանիշ դարձրեց մուրճը, որը, իշխանության գալու դեպքում, ինչպես ինքն է խոստովանում, պատրաստվում է օգտագործել «ժանգոտած մեխեր» հանելու համար, որպիսիք են, կրկին նրա պատկերացմամբ, իրեն չենթարկվող համայնքապետերը, պետական ծառայողները, դատավորները, գիտնականները, մտավորականները, հոգևորականները, մի խոսքով՝ բոլորը։

Ընտրություններից առաջ իշխանության քաղաքական թիմն այնպես է իրեն պահում՝ կարծես Հայաստանը վերածել է դրախտի։ Տնտեսական այնպիսի աճերից ու զարգացումներից են խոսում, թվում է, թե մի ուրիշ իրականության մեջ ենք։

Սա պարզ ուղերձ է, որն ընտրողներին հասցնելու համար ընտրություններին մասնակցող բոլոր իրական ընդդիմադիր ուժերին մնացել է ընդամենը չորս օր։ Այդ ուղերձի կարևոր նրբությունն այն է, որ Նիկոլ Փաշինյանի հաղթանակի դեպքում պարտվելու են ոչ թե ընտրություններին մասնակցող այս կամ այն ուժերը, այլ Հայաստանը։

Բյուջեի ծախսերը կատարելու համար կառավարությունը ռեկորդային տեմպերով ավելացնում է պետական պարտքը։ Վերջին 1 տարվա ընթացքում Հայաստանը 1 մլրդ 370 մլն դոլարի պարտք է կուտակել։

Թե մինչև ո՞ւր կհասնի արտագաղթի ալիքը, կերևա ընտրություններից հետո։ Շատերը սպասում են ընտրությունների արդյունքներին, որպեսզի որոշեն իրենց անելիքները՝ մնա՞ն, թե՞ գնան։