Նիկոլ Փաշինյանը, քիչ է, բիզնեսին ճնշում, հազար ու մի պատճառաբանություն է բերում՝ բիզնեսի հարկային բեռն ավելացնելու, ավելի շատ գումարներ գանձելու համար, հիմա էլ Աննա Հակոբյանն է որոշել օր ու մեջ միջոցառումներ կազմակերպել ու բարեգործության անվան տակ՝ բիզնեսից «նալոգներ» հավաքել իր «Իմ Քայլը» հիմնադրամի համար։
Դեռևս անցած տարվա սկզբին կառավարությունը հավանություն տվեց առողջապահության նախարարության կողմից ներկայացված համընդհանուր բժշկական ապահովագրության համակարգի հայեցակարգին։ Համակարգի ներդրումը խոստացել էին կառավարության ծրագրով։
Գրեթե 800.000 մարդ Հայաստանում աղքատ է։ Աղքատ է, որովհետև, ինչքան էլ իշխանությունները խոսեն ներառականության մասին, տնտեսական աճի արդյունքները խիստ անհամաչափ են բաշխվում հասարակության տարբեր խմբերի միջև։
Ավարտվում է այն ոսկե շրջանը, երբ իշխանությունների կամքից անկախ, փողը ջրի նման հոսում էր պետական բյուջե։ Իրենք էլ գլուխ էին գովում, թե գերակատարում են բյուջեի մուտքերը։
Ռուս-ուկրաինական հակամարտությունից հետո դոլարը Հայաստանում էապես արժեզրկվեց։ Նախկին 480-490 դրամից՝ վերջին երեք տարիներին ամերիկյան արժույթի փոխարժեքը գտնվել է հիմնականում 400 դրամից ցածր մակարդակում։
Եվրամիության երկրների կշիռը հայկական արտահանման մեջ 5 անգամ ավելի փոքր է, քան միայն Ռուսաստանինը։ Ու դա անգամ այն պարագայում, երբ այս տարի Ռուսաստանի բաժինն ավելի քան կիսով չափ կրճատվել է։
Ազգային ժողովը վաղը մեկնարկող հերթական նստաշրջանին պատրաստվում է քննարկել 2025թ. պետական բյուջեի նախագիծը։ Խորհրդարանական մեծամասնության քվեարկության արդյունքները, իհարկե, կանխատեսելի են, սակայն դա բնավ չի նշանակում, որ պետք է լռել ու չարձանագրել բյուջեի նախագծում տեղ գտած թերությունների մասին։
Ազգային ժողովի մշտական հանձնաժողովներն ավարտեցին 2025թ. պետական բյուջեի նախագծի նախնական քննարկումները։ Սակայն գալիք տարվա բյուջեի վերաբերյալ լիարժեք պատկերացում կազմելու համար առաջիկայում ԱԺ օրակարգում ներառվող բուն նախագիծն առավել նպատակահարմար է դիտարկել՝ ինչպես ընթացիկ տարվա՝ 2024թ. բյուջեի կատարման, այնպես էլ՝ 2024 և 2025 թվականների բյուջեների հիմնական տարբերությունների համատեքստում։
Թե ինչքանո՞վ է Հայաստանը շոշափելի տեմպերով զարգանում, երևում է տնտեսության վիճակից։ Հայաստանի տնտեսության զարգացումները բոլորովին էլ չեն փայլում իրենց շոշափելի տեմպերով։ Արձանագրվող անգամ թվացյալ աճերն այլևս անհնարին է իրականության տեղ ներկայացնել։
Ոսկու մեծաքանակ վերաարտահանումը, որը տարեսկզբին դարձել էր Հայաստանի տնտեսության բարձր աճի հիմքը, վերջին ամիսներին էապես կրճատվել է։ Կրճատվել է՝ ինչպես ներմուծումը, այնպես էլ՝ արտահանումը։
Ֆինանսների նախարարն Ազգային ժողովի մշտական հանձնաժողովների համատեղ նիստում 2025թ. պետական բյուջեի նախագծի քննարկման ժամանակ «աչքալուսանք» տվեց կենսաթոշակառուներին. հայտնեց, որ հաջորդ տարվա բյուջեով կենսաթոշակների ավելացում չի նախատեսվում: Այնպես, ինչպես չեղավ 2024թ.։
Պետական բյուջեն լցնելու համար, վարչարարության անվան տակ, իշխանությունը հարկային տեռոր է իրականացնում։ Չկա տնտեսական քաղաքականություն, տնտեսական մտածողություն, չկա կապ տնտեսության ու հարկային վարչարարության միջև։ Բյուջե լցնելը դարձել է գերնպատակ, ու դա անում են բիզնեսը խեղդելու, կործանելու գնով։ Չեն մտածում, որ այսօր կործանեցին բիզնեսը, վաղը այդ հարկերն էլ չեն կարողանալու հավաքել։ Այսօրվա, պայմանական ասած՝ 1 մլրդ դրամն ամեն գնով հավաքելու դիմաց, կորցնում են վաղվա պոտենցիալ 2 միլիարդը, 5 միլիարդը, 10 միլիարդը։
Կառավարությունը հայտնվել է բյուջետային թակարդում. ո՛չ եկամուտներ է կարողանում հավաքել, ոչ էլ ծախսերն է կարողանում ժամանակին կատարել։ Թերակատարվել են բյուջեի՝ ինչպես եկամուտները, այնպես էլ՝ ծախսերը։
Վերջին տարիներին զբոսաշրջությանը հատկացված բյուջետային գումարներն էապես ավելացրել են, իբր զբոսաշրջային գրավչությունը բարձրացնելու, զբոսաշրջիկներին Հայաստան բերելու համար, սակայն հակառակն է տեղի ունենում։ Հայաստան այցելած զբոսաշրջիկների քանակն այս տարի էապես նվազել է։ 9 ամսում 130.000-ով ավելի քիչ այցելու է եղել։
Նախկին իշխանությունների տնտեսական քաղաքականության մեջ նախկին ընդդիմադիրների ամենասիրելի թեման հենց պետական պարտքն էր, որի քննադատությամբ, այդ թվում՝ այսօրվա իշխանության մաս կազմող նախկին տնտեսագետներն ու ակտիվիստները, հանրային հեղինակություն ու փող էին վաստակում։
Կենտրոնական բանկը մտահոգություններ ունի նաև շինարարությանը տրամադրվող վարկերի ակտիվության առումով՝ պայմանավորված հատկապես անշարժ գույքի շուկայում տեղի ունեցող դրսևորումներով։
Երևանի քաղաքապետի սահմանած նոր կանոններով հասարակական տրանսպորտից օգտվելիս նոյեմբերի 1-ից քաղաքացիները պարտադրված են ուղեվարձը վճարել բացառապես 100 դրամանոցներով կամ էլեկտրոնային տարբերակով։ Ավտոբուսի վարորդներն այլևս առձեռն ուղեվարձը ստանալու իրավունք չեն ունենա։ Եթե քաղաքացին 100 դրամանոց կամ էլեկտրոնային տարբերակով վճարելու հնարավորություն չունի, չի կարող վճարել վարորդին, ինչպես վճարում էր մինչև հիմա։
Հայաստանի խորհրդարանն արդեն մի քանի օր է, ինչ հանձնաժողովների մակարդակում ձեռնամուխ է եղել 2025 թվականի պետական բյուջեի նախագծի քննարկմանը: Շաբաթասկզբին մեկնարկած քննարկումը սկսեց կառավարության ղեկավարի «կոնցեպտուալ» եզրահանգումով, որ՝ «միայն պետությունն ունի պետական բյուջե»:
Տնտեսական ակտիվության աճի տեմպը հունվար-սեպտեմբերին շարունակել է դանդաղել` հունվար-օգոստոսի համեմատ ցածր լինելով 0.3 տոկոսային կետով:
Քաղաքացուց պահանջում են շատ վճարել, որպեսզի էլ ավելի շատ կարողանան բավարարել իրենց քմահաճույքները։ Իսկ քաղաքացին, ինչպես սովորաբար լինում է, կշարունակի մնալ ձեռնունայն։ Դրա համար էլ բուն բյուջեին Նիկոլ Փաշինյանն այդպես էլ չանդրադարձավ։ Մեկ այլ պարագայում պոպուլիզմը «խոդ» էր տվել։ Այս անգամ ոչինչ չասաց։ Հայտարարեց, որ ոչինչ չի ասելու բյուջեի մասին, ոչ մի թիվ չի հնչեցնելու։ Թե ինչո՞ւ, պարզ է՝ ասելիք չկա, սպասելիք՝ ևս։ Այս տարվա բյուջեն ձախողել են՝ խնդիրներ ստեղծելով հաջորդ տարվա բյուջեի համար։
Դոլարի ու եվրոյի բաժինն ընդհանուր արտահոսքի մեջ կազմել է գրեթե 77 տոկոսը կամ 2,1 միլիարդից ավելի։ Սա անհամեմատ ավելին է, քան այս խողովակով Հայաստան մտնող դոլարն ու եվրոն։ Մասնավոր փոխանցումների միջոցով այս տարի մուտք է եղել ընդհանուր առմամբ շուրջ 1,3 միլիարդին համարժեք դոլար ու եվրո, գնացել է 2,1 միլիարդին համարժեք դոլար ու եվրո։ Դուրս գնացած դոլարն ու եվրոն 800 միլիոնով գերազանցել են մուտքերին։
Բանկերի վարկերի երկու ամենախոշոր հատվածները, որոնց բաժին է ընկնում վարկային ընդհանուր պորտֆելի գրեթե կեսը՝ հիփոթեքն ու սպառողական վարկերն են։ Դրանք վարկեր են, որոնք ծանրացած են քաղաքացիների վրա։ Թեև քաղաքացիների վարկային բեռը միայն այդ երկու շուկաներով չի սահմանափակվում։ Այն ավելի մեծ է և ընդգրկում է նաև այլ վարկային շուկաներ
«Նախկինների» ընդունած օրենքով սեփական խնդիրները լուծելուց հետո իշխանությունը կրճատում է եկամտահարկի վերադարձի չափը։
Ռուսաստանը շարունակել է Հայաստանի տնտեսության իրական հատվածում կատարված ներդրումների առումով լինել առաջատարը, չնայած հոսքը ոչ վաղ անցյալի հետ համեմատած՝ էապես կրճատվել է։ Դրա վրա, բնականաբար, ազդեցություն են ունեցել՝ ինչպես Ռուսաստանի տնտեսական իրավիճակը, այնպես էլ՝ երկու երկրների միջև առկա քաղաքական լարվածությունը։
Փաստացի, մեր երկրի ղեկավարությունը կրկին ցույց է տալիս, որ հույսը դրել է օդում կախված հրաշքների վրա։ Եվ, մինչ իշխանությունը թաքնվում է իր լավատեսության ետևում, ժողովուրդը շարունակում է զգալ իրական սոցիալական ծանրաբեռնվածությունը:
Անցած շաբաթվա վերջին կառավարությունը հաստատեց «Հայաստանի ժողովրդագրական իրավիճակի բարելավման 2024-2040թթ. ռազմավարությունը»։ Մի կողմ թողնենք այն, որ փաստաթղթից քաղաքականացվածության հոտ է գալիս՝ միտումնավոր վերջին տարիները բաց են թողել։ Դեռ նոր ընդունված, փաստաթուղթն արդեն հնացած է. 2024թ. ավարտվում է, մինչդեռ՝ շատ դեպքերում վերցրել են երկու-երեք տարի առաջվա տվյալները։
Տպավորություն է, որ Հայաստանում ոչ այնքան տնտեսություն է, որքան՝ տնտեսության իմիտացիա: Կամ, հայաստանյան տնտեսությունն իր գերակշռող մասով ավելի շուտ հենց տեսություն է, քան գործնական աշխատանք, որը համակարգային իմաստով ամրացնում է պետության կենսունակությունն ու դիմադրունակությունը, բայց ոչ թե սպառելով այլ տեղերում ստեղծված բարիքը, այլ՝ ստեղծելով բարիք:
Պատրաստվում են հաջորդ տարվա սկզբից Երևանի քաղաքային տրանսպորտը 2-3 անգամով թանկացնել, տրանսպորտի թանկացման դեմ ժամանակին կուրծք ծեծող Տիգրան Ավինյանն ասում է՝ դա մարդկանց բյուջեի վրա էական ազդեցություն չի ունենա. Մի մասի համար տրանսպորտի գինը նույնիսկ կիջնի, մյուս մասի համար էլ մի փոքր կավելանա։
Իշխանության գալուց հետո նորօրյա պաշտոնյաների կյանքն ու կենցաղը մի այլ կարգի է փոխվել։ Ոչ միայն հարստացել են, փողի ու թանկարժեք բնակարանների, բիզնեսների տեր են դարձել, այլև արդեն չեն բավարարվում «հասարակ պադավատներով» աշխատանքի գնալ։ Պիտի նորը լինի, թանկարժեք լինի, բարձր դասի լինի։ Հարկատուների հաշվին միլիոններ ու միլիարդներ են ծախսում՝ ծառայողական մեքենաներ գնելու համար։
Ցանկացած տնտեսական գործունեության համար հավասար մրցակցային միջավայր ստեղծելու գործում առանձնահատուկ դեր ունի Պետեկամուտների կոմիտեն։ ՊԵԿ-ի գործողություններից է կախված, թե որքանով մրցակցային միջավայրը հավասար կլինի հարկատուների համար. բոլորը կգործեն նույն հարկային դաշտո՞ւմ, թե՞ կլինեն արտոնյալներ։
