Պարտքն անշեղորեն աճում է. էժան վարկերը փոխարինվում են թանկ փողերով՝ թանկացնելով պարտքը
Մեր երկրի պետական պարտքն անշեղորեն ավելանում է։ Այն արդեն անցել է 9 մլրդ դոլարից։
Պարտքի էական աճը նկատելի է ոչ միայն տարվա, այլև ամսվա կտրվածքով։
Եթե սեպտեմբերի վերջին Հայաստանի պետական պարտքը 9 մլրդ 38 մլն դոլար էր, ապա հոկտեմբերի վերջին հասել է ընդհուպ 9 մլրդ 209 մլն դոլարի։
Մեկ ամսում պարտքը ավելացել է ևս 171 մլն դոլարով։ Գրեթե ամբողջությամբ կառավարության պարտավորություններն են։ Դրանք արդեն անցել են 8,7 մլրդ դոլարից։
Կենտրոնական բանկի բաժին աճը 1 ամսում ընդամենը 700 հազար դոլար է։
Այս տարվա ընթացքում մեր երկիրը ևս 1 մլրդ 240 միլիոնով ավելացրել է պետական պարտքը։
Պարտքը ռեկորդային բարձր աճ է արձանագրել՝ 10 ամսում ավելի քան 15 տոկոս։ Տնտեսական ոլորտի որևէ ցուցանիշ այնպիսի արագ աճ չի ունեցել, ինչպիսին պետական պարտքն է։ Էլ չասենք տնտեսական ակտիվության աճը, որի տեմպը մի քանի անգամ ավելի ցածր է, քան պարտքի աճը։
Պարտքերը, որոնք այս տարի Հայաստանը վերցրել է, գերազանցապես կառավարության պարտավորությունների դաշտում են՝ 1 մլրդ 240 միլիոնից՝ 1 մլրդ 226 միլիոն դոլարը։ Կառավարության բաժին պարտքի աճն անցնում 16 տոկոսից։ Դրանք բյուջեի վրա նստած պարտքերն են։ Որքան ավելանում են այդ պարտքերը, այնքան բյուջեն ստիպված է ավելի շատ գումարներ հատկացնել դրանք փակելու համար։ Այսօր էլ բյուջեի միջոցների գրեթե 10 տոկոսը գնում է պարտքի սպասարկման համար։
Այս տարի պարտքի սպասարկումը բյուջեի վրա կարժենա 185 մլրդ դրամ։ Հաջորդ տարի կհասնի 214 միլիարդի։ Կավելանա ևս 29 միլիարդով՝ աճելով շուրջ 16 տոկոսով։
Տարին տարվա վրա երկիրը խրվում է նոր պարտքերի մեջ՝ ստիպված լինելով ավելի շատ գումարներ հատկացնել դրանց սպասարկման համար։
Դժվար է հիշել, թե վերջին անգամ երբ է Հայաստանը պարտքի այսպիսի ակտիվ ավելացում ունեցել։ Վատն այն է, որ այդպես էլ չի երևում այդ հսկայական պարտքերի արդյունքը։ Մեր տնտեսությունը շարունակում է խիստ դանդաղ տեմպերով առաջ գնալ՝ նույնիսկ այդպիսի մեծածավալ պարտքեր ներգրավելու պարագայում։ Պարտքի արդյունավետությունը շատ ցածր է։
Պարտք չեն վերցնում՝ պարտք վերցնելու համար։ Պարտք վերցնում են տնտեսությունը զարգացնելու կամ զարգացմանը նպաստող խթաններ ստեղծելու համար։
Թե ինչքանով են դրանք նպաստել տնտեսության զարգացմանն ու խթանների ստեղծմանը, տեսնում ենք տնտեսության աճի միտումներում։ Դրանք այսօր հեռու են բավարար լինելուց։ Անգամ այսպիսի հսկայական միջոցներ ներգրավելուց հետո մեր տնտեսության աճի պոտենցիալը չի ավելանում։
Պատճառներից մեկն էլ պարտքի թանկացումն է։ Ներգրավող գումարները գնալով թանկանում են, նվազում է նաև դրանց տնտեսական արդյունավետությունը։
Այս տարի կառավարությունը գրեթե էժան փողեր չի կարողացել ներգրավել։ Խոսքը միջազգային ֆինանսական կազմակերպություններից տրվող գումարների մասին է, որոնց տոկոսադրույքները, ի տարբերություն այլ վարկային ու պարտքային միջոցների, շատ ցածր են՝ գրեթե զրոյին մոտ։
Էժան վարկերը մեր պատքերի կառուցվածքում նույնիսկ նվազել են։ Եթե տարվա սկզբին դրանք հասնում էին 4 մլրդ 665 մլն դոլարի, ապա հիմա կազմում են 4 մլրդ 528 միլիոն։ Տասն ամսում նվազել են 137 մլն դոլարով։ Էժան վարկերը փոխարինվում են թանկերով։ Դա է պատճառը, որ թանկանում է նաև պետական պարտքը։ Արդեն հաջորդ տարի մեր պարտքի միջին տոկոսադրույքը կհասնի 5 տոկոսի։
Այս տարի 4,6 տոկոս է։ Պարտքի ծանրությունը 0,4 տոկոսային կետով կավելանա, իսկ դա հսկայական բեռ է բյուջեի վրա։
Թանկանում է՝ ինչպես արտաքին, այնպես էլ՝ ներքին պարտքը։ Արտաքին պարտքը թանկանում է դրսից ներգրավվող արտարժութային պարտատոմսերի, ներքին պարտքը՝ պետական գանձապետական պարտատոմսերի թողարկման հետևանքով։ Կառավարության պարտքային պարտավորությունները համալրվում են գերազանցապես այս 2 ուղղություններով։
Տարվա ընթացքում արտաքին պարտքն ավելացել է 633 մլն դոլարով։ Դա եղել է հիմնականում եվրոպարտատոմսերի, նաև պետական գանձապետական պարտատոմսերի թողարկման արդյունքում։ Եվրոպարտատոմսերի պարտքն ավելացել է՝ 695 միլիոն, գանձապետական պարտատոմսերինը՝ 75 մլն դոլարով։
Կառավարության արտաքին պարտավորությունների մեջ գանձապետական պարտատոմսերի գծով պարտքի ձևավորումը նոր երևույթ է մեր պարտքի կառուցվածքում։ Այդպիսի պարտքերը հիմա հասնում են գրեթե 82 մլն դոլարի։ Դրանից 75 միլիոնը ձևավորվել է այս տարվա ընթացքում։
Ներքին պարտքը նստած է գանձապետական պարտատոմսերի թողարկման վրա։ Դրանք ինչպես դրամային են, այնպես էլ՝ տարադրամային։ Բայց հիմնական մասը դրամային պարտքն է։
Կառավարության ներքին պարտքը, վերջին տվյալներով, արդեն անցնում է 2,5 մլրդ դոլարից։ Միայն այս տարվա ընթացքում այն ավելացել է 593 միլիոնով։ Աճը 10 ամսում անցնում է 31 տոկոսից։ Տեմպն անհամեմատ բարձր է, քան արտաքին պարտքի դեպքում։ Արտաքին պարտքն այս տարվա 10 ամիսներին ավելացել է 11 տոկոսով։
Արտաքին պարտքի փոխարեն՝ կառավարությունը որոշել է նախապատվությունը տալ ներքին պարտքին։ Այդ միտումը կշարունակվի նաև հաջորդ տարի։
2022թ. ներքին պարտքի բաժինը կառավարության պարտավորությունների մեջ կհասնի 31 տոկոսի։ Այս տարի 28 տոկոս է։ 2020թ. էլ կազմել էր 25,4 տոկոս։
Ներքին պարտքի ավելացման միջոցով՝ կառավարությունը մտադիր է թուլացնել տարադրամի ճնշումը պարտքի սպասարկման վրա։ Ներքին պարտքը հիմնականում դրամային է, գրեթե 94 տոկոսով։ Դրամային վարկերի սպասարկումը կախված չէ տարադրամի փոխարժեքից։ Այդքանով այն նվազեցնում է պարտքի սպասարկման ռիսկը։ Բայց դրա փոխարեն՝ թանկացնում է պարտքը։
Պետական գանձապետական և հատկապես դրամային պարտատոմսերի գինն անհամեմատ ավելի բարձր է։ Դա թանկ փող է, և որքան պարտքի կառուցվածքում ավելանում է այդպիսի փողերի կշիռը, այնքան թանկանում է պարտքը։ Նաև դրա հետևանք է, որ պարտքի միջին տոկոսադրույքը գնալով բարձրանում է՝ մեծացնելով բյուջեի ֆինանսական բեռը։ Չնայած այն արդեն պակաս ծանր չէ։
Մինչև տարեվերջ դեռ 2 ամիս ժամանակ կա, ու հավանաբար այդ ընթացքում պարտքը կշարունակի աճել։ Տասն ամսում այն ավելացել է 1 մլրդ 240 մլն դոլարով։ Ինչքա՞ն կավելանա վերջին 2 ամսում, կերևա հետագայում։
ՀԱԿՈԲ ՔՈՉԱՐՅԱՆ
