Ստիպված եմ ևս մեկ անգամ անդրադառնալ Թաթուլ Հակոբյանին։ Պատճառը, ոչ այնքան, նրա հերթական «վերլուծությունն» է, կապված 1990թ․ օգոստոսի 29-ի իրադարձությունների հետ, որքան նույն հոդվածում հորս՝ Ռաֆայել Իշխանյանի վրաերթի մասին նրա «բացահայտումները»։ Բայց, բացի այդ հարցից, հույն հոդվածի հետ կապված, այլ հարցեր ևս կուղղեմ նրան։
Երեկ, օգոստոսի 24-ին Ուկրաինայի անկախության օրը, Ռուսաստանի և Հայաստանի մի խումբ քաղաքացիների կողմից բողոքի հանրահավաք էր կազմակերպվել Ազատության հրապարակում ընդդեմ Ռուսաստանի։ Կազմակերպիչները նախատեսել էին նաև բողոքի երթ դեպի Ռուսասատանի դեսպանատուն։ Ոստիկանությունը խոչընդոտեց խաղաղ հավաքի բնականոն ընթացքը, ինչպես նաև արգելեց երթի անցկացումը։
Արցախի նկատմամբ ադրբեջանական հերթական սադրանքները հիանալի հնարավորություն տվեցին, որ իրենց քաղաքագետ, վելուծաբան համարող տարբեր մաստի գործակալները հերթական հակառուսական հիստերիան բարձրացնեն՝ մեղադրելով ռուսական խաղաղապահներին։ Համոզված եմ, որ նրանք ոչ միայն հարմար առիթի էին սպասում, այլև նրանց համար հստակ ցուցում էր վարչապետ կոչեցյալի մեղադրանքները ռուս խաղաղապահների հասցեին։
Հուլիսի 26-ին ավարտվեց բուհերի թափուր տեղերի համար հայտեր ներկայացնելու ժամկետը։ Շուրջ 800 դիմորդներ դուրս են մնացել մրցույթից։ Եվ նրանց հնարավորություն է տրվում ներկայացնել 6 հայտ այն մասնագիտությունների գծով, որոնցում թափուր տեղեր են առկա, և քննությունները համընկնում են։ Սա մի շարք բուհերի և մասնագիտությունների համար վերջին հնարավորությունն է՝ համալրելու առկա բաժնի տեղերը։
Պետք է կտրուկ մեծացնել ուսուցիչներին տրվող արտոնությունները։ Քանի որ մենք տարիներ շարունակ անտեսել ենք ուսուցիչներին, հիմա փրկության միակ ձևը նրանց թանկ վճարելն է։ Առանց չափազանցության, Քիմիայի, Ֆիզիկայի, Աշխարհագրության, Կենսաբանության ուսուցիչներն արդեն մտնում են մանկավարժության «Կարմիր գիրք»։
Մենք պետք է հասկանանք, որ Հայաստանում ինստիտուտները, այդ թվում` դպրոցները, ուժեղ չեն։ Եվ նման իրավիճակում թելադրող են դառնում, այսպես կոչված, «գորշ կարդինալները»։ Հայաստանին ամենամեծ վնասը հասցնում են ոչ թե կաշառակերները, կաշառատուները, այլ «հարցեր լուծողները»։ Հենց նրանք են մարդկանց առաջարկում կաշառքով հարցեր լուծել։ Այս մարդկանց համար կարևոր չէ, թե ով է իշխանության։ Նրանք աշխատում էին և’ նախկինների օրոք, և’ ներկաների։
2018թ.-ի հեղափոխությունից հետո կրթության ոլորտում հայտարարված առաջին փոփոխություններից մեկն այն էր, որ 9-րդ և 12-րդ դասարանի աշակերտները պետք է կենտրոնացված քննություններ հանձնեն։ Այդ փոփոխության նպատակն այն էր, որ պատասխանատվության ենթարկվեն այն ուսուցիչները և տնօրենները, որոնց աշակերտները ցածր արդյունք են ցուցաբերում։ Նախարարության այս նպատակն այնքան էլ լավ չընդունվեց դպրոցների կողմից, քանի որ այն դիտարկվեց՝ որպես պատժիչ նախաձեռնություն։ Բայց հասկանալի պատճառներով, գրեթե բոլորը ողջունեցին այս նախաձեռնությունը։
Հայ հասարակությունը, այդ թվում՝ շատ մտավորականներ, քաղաքական-հասարակական գործիչներ, դեմքի խելոք, մտահոգ, համոզված արտահայտությամբ բացատրում են, թե ինչու 2020թ․ նոյեմբերի 9-ի նվաստացուցիչ պարտությունից հետո ժողովուրդը չմիավորվեց և չհեռացրեց պարտության պատասխանատու իշխանությանը։
Կարծես թե Հայաստանում թևածում է հերթական՝ թվով երրորդ արտահերթ խորհրդարանական ընտրությունների ուրվականը։ Այդ են վկայում ԲՀԿ-ի կողմից սկսված կազմակերպչական գործընթացները,մարդ-կուսակցությունների հետ վարչապետ կոչեցյալի հանդիպումից հետո, չկայացած եվրոռեժիսորի մտավարժանքները։ Կարծում եմ, այդ մասին են վկայում նաև որոշ ընդդիմադիր պատգամավորների մանդատներից հրաժարականները։
Վերջին շրջանում Կրթության, գիտության, մշակույթի և սպորտի (ԿԳՄՍ) նախարարությունը հանդես է գալիս բազմաթիվ առաջարկներով, որոնց իրագործումը հսկայական ֆինանսական և այլ ռեսուրսներ է պահանջում։
Տարիներ շարունակ Հայաստանի ուսուցիչները խոսում էին դասարաններում աշակերտների առավելագույն թույլատրելի թիվը նվազեցնելու մասին։ Ներկայումս Հայաստանի դպրոցներում աշակերտների առավելագույն թիվը մեկ դասարանում կարող է լինել 30-35։ Նոր նախագծով առաջարկվում է այդ թիվը դարձնել 20-25։
Արդարացնելու համար իրենց ողորմելի պահվածքը, չտեսնելով ներկայիս իշխանության, ոչ միայն պատերազմ հրահրելը, պարտությունը, հազարավոր զոհերն ու հայրենիքի հանձնումը, այլև ոստիկանական վայրենություններն ու տասնյակ քաղբանտարկյալների առկայությունը, իրենց քաղհասարակություն համարողները բարբաջում են ընդդիմության դեմ, որպես հիմնական մեղադրանք ներկայացնելով նրանց, որպես նախկիններ և կոռուպցիոներներ։
Նախկինում մտածում էի, որ Հայաստանի կրթության համակարգի զարգացման համար անհրաժեշտ են ռազմավարություն, բարձրակարգ ծրագրեր։ Բայց տարիների ընթացքում եկել եմ այն եզրակացության, որ կրթության զարգացման նախապայմանը իրար հետ աշխատելու կարողությունն է։ Գիտնականների շրջանում կա կարծիք, որ, այլ կենդանիների համեմատ, մարդկությունը շատ ավելի մեծ զարգացում է ունեցել այն պատճառով, որ մարդիկ կարողանում են մեծ խմբերով համագործակցել։
Նախորդ շաբաթվա հրապարակման մեջ նշել էինք, որ վերջին մեկ տարում Հայաստանի դպրոցների ուսուցիչների թիվը շուրջ 900-ով նվազել է։ Այս հրապարակման մեջ փորձենք հասկանալ, թե ինչ փոփոխություններ են արձանագրվել ուսուցիչներին վերաբերող վիճակագրական տվյալներում։ Այս հրապարակման մեջ օգտագործված տվյալները պաշտոնական են և վերցված են Վիճակագրության պետական կոմիտեի հրապարակումներից։
Մանկավարժական համալսարան դիմելը դեռևս չի նշանակում, որ բոլոր դիմորդները երազում են ուսուցիչ աշխատել։ Կան դիմորդներ, որոնք Մանկավարժական համալսարան են դիմում, քանի որ ուսման վարձը ցածր է, ընդունվելը՝ ավելի հեշտ։
Կրթության համակարգի մասին մեր պատկերացումները հաճախ շատ պարզունակ են։ Մենք կրթության համակարգը հաճախ պատկերացնում ենք առասպելի տրամաբանությամբ։ Այսինքն՝ գալիս է մի հերոս, որը փոխում է ամեն ինչ։ Օրինակ, երբ 2018թ. հեղափոխությունից հետո փոխվեց նաև կրթության համակարգի ղեկավար կազմը, շատ լուրջ մարդիկ գրում էին, որ իրենք արդեն հանգիստ են կրթության ոլորտի համար, քանի որ նոր ղեկավարները կարճ ժամանակ անց կձևավորեն զարգացած կրթական համակարգ։
Դու պատրաստվում ես «խաղաղության» և «Զանգեզուրյան միջանցքի» անվան տակ հանձնել Սյունիքը, այլ տարածքներ։ Եվ եթե, ինչպես վերը նշեցի, Առաջին Հանրապետության ղեկավարները փորձի պակասի պատճառով էին հույսը դնում արևմուտքի վրա, դու այդ ամենն անում ես քո և քո տերերի շահերից ելնելով, թքած ունենալով Հայաստանի, Արցախի և ողջ հայ ժողովրդի ճակատագրի վրա։
Անհավասարությունների, անարդարությունների պատճառով մենք հսկայական մարդկային ռեսուրս ենք կորցնում, որը բացասաբար է ազդում մեր երկրի տնտեսության ու մնացած ճյուղերի վրա։ Կրթության ոլորտում առկա ամենափոքր անհավասարությունը, անարդարությունը պետք է ուշադրության արժանանա։
Անցած շաբաթ համացանցում հայտնվեց մի տեսանյութ, որում Երևանի դպրոցներից մեկի ուսուցիչը գրքով հարվածում է աշակերտին։ Նմանատիպ երևույթները մեր հասարակությունում արժանանում են երկակի գնահատականի։ Մի մասն ասում է, որ բռնությունն անթույլատրելի է։ Մյուսներն ասում են, որ այսօրվա երեխաները շատ անդաստիարակ են, և դժվար է նրանց հետ աշխատելը։
Այո, խաղաղությունը լավ բան է և այդ խաղաղության մասին երազանքն ուղեկցել է մարդկությանը պատմության ողջ դարերում։ Խաղաղության մասին երազել են հատկապես մեծ մտածողները,հումանիստ փիլիսոփաները, ուտոպիստները։ Խաղաղության ջերմ կողմնակից է եղել նաև մեծն Հովհաննես Թումանյանը։ Հիշենք նրա հայտնի քառյակը․
Հիմա նախարարությունը պետք է զգուշանա, որ 70%-ի շեմը հաղթահարող ուսուցիչների թիվն արհեստականորեն չմեծանա՝ կեղծիքների դիմելու պատճառով։ Չմոռանանք, որ մեր մշակույթում կեղծելը, խաբելը, արտագրելը, իրար հետ պայմանավորվելը շատ մեծ տարածում ունեն։ Քանի որ նախարարությունը աշխատավարձի բավականին կտրուկ բարձրացում է նախատեսել, ապա կոռուպցիոն ռիսկերը կտրուկ մեծանալու են։
Դժվարանում է հասարակությանը բանականի, տրամաբանականի սահմաններում պահելը։ Բանականը և տրամաբանականը կառուցվում են ընդհանրության, ունիվերսալության վրա։ Բայց մեր հասարակությունն այնքան պառակտված է, որ ոչ մի ունիվերսալ կանոն չի գործում։ Նման պայմաններում շատ դժվարանում է ուսուցչի գործը, որը փորձում է երեխաներին բանականի ու տրամաբանականի մասին սովորեցնել։
Դպրոցների տնօրենների ընտրության գործընթացը շարունակում է մնալ Հայաստանի կրթության ամենացավոտ խնդիրներից մեկը։ Իրականում շատ կարևոր է, որ Հայաստանի դպրոցներն ունենան բարձրակարգ տնօրեններ։ Ոչ մի նախարար, փոխնախարար, վարչության պետ չի կարող կրթության համակարգում լուրջ փոփոխությունների հասնել՝ առանց դպրոցների կառավարման որակը բարձրացնելու։
Քաղաքականության մեջ սիմվոլները շատ կարևոր են։ Պատահում է, երբ սկզբնապես որևէ խորհրդանիշի առանցքի շուրջ ձևավորվում է շարժում, գեներացվում է գործընթաց։ Լինում է նաև հակառակը՝ երբ արդեն իսկ տեղի ունեցած գործընթացները, հանրային-քաղաքական իրադարձություններն են դառնում խորհրդանիշներ ծնողներ՝ վերարժևորելով ու վերափոխելով նախկին՝ միանգամայն այլ իմաստ ունեցած սիմվոլները։
Արժեքների վրա կենտրոնանալը մեզ պետք է, քանի որ ժամանակակից աշխարհում սոցիալական ցանցերն ամբողջությամբ կազմաքանդում են մարդկանց կապող թելերը։ Մեծ թափ է ստանում անտագոնիզմը։ Մասնագետներն արդեն խոսում են այն մասին, որ մենք թևակոխել ենք Բաբելոնյան աշտարակաշինության փուլ, երբ ամենը մեկը խոսում է իր լեզվով, և մարդիկ իրար չեն հասկանում։ Հասարակությունը պառակտվում է՝ վատ օրինակ դառնալով կրթական համակարգի համար։
Եվ ինչպես բնորոշ է հոգով չարչիներին, նրանք զբաղված են ոչ թե սեփական, այլ այլոց, հասարակության ունեցվածքի վաճառքով, նաև այն պատճառով, որ իրենք չունեն հիմա պահանջարկ վայելող ինչքը։ Հիմա վաճառքի է հանված Հայաստանի արժանապատվությունը, որից անհատական ու հավաքական մակարդակում զուրկ են պետության այսօրվա կառավարիչներն ու կոճակասեղմիչները։
Ճանապարհներից մեկն այն է, որ պետք է ուսուցչի հեղինակությունը բարձրացնել։ Բայց եթե արդեն ունենք ուսուցիչներ, որոնք կոպիտ ուղղագրական սխալներ են անում, իրենց առարկայի մասին հասարակ բաներ չգիտեն, աշակերտների հետ լավ չեն վարվում, ինչպե՞ս թաքցնենք այս ուսուցիչներին։ Այդ ուսուցիչներին աշխատանքից ազատելը հեշտ չէ, քանի որ փոխարինողներ չկան։ Կարող ենք ստեղծել ուսուցչի մասին իդեալական պատկերացումներ, բայց իրականությունն այնքան աղաղակող ու լայնամասշտաբ է, որ ծածկել չենք կարող։ Այն փուլում ենք, որ այլևս թաքցնելու, մարդկանց մոլորեցնելու տարբերակներ չունենք։
Օրերս Հայաստանի մի շարք կազմակերպություններ, ինչպես նաև մարդ-կուսակցություններ և մարդ-ՀԿ-ներ, իրենց համարելով ժողովրդավարական, ազգային-պետական կամքի կրողներ, «մտահոգված» Հայաստանի ինքնիշխանության և Արցախի ժողովրդի անվտանգության հարցերով, 4 կետանոց հայտարարություն են տարածել։
Այսօր՝ ապրիլի առաջին կիրակին նշվում է, որպես երկրաբանի օր։ Այն իմ առաջին և սիրելի մասնագիտական տոնն է։ Մասնագիտություն, որին դեպքերի բերումով ես դավաճանեցի։
Կրթության նախարարությունը սկսել է խոսել կրթության խնդիրների մասին։ Վերջերս հանրային քննարկման ներկայացված Կրթության զարգացման մինչև 2030թ. պետական զարգացման ծրագրի ամենածավալուն հատվածը կրթության խնդիրների ներկայացումն է։ Սա արդեն առաջընթաց է, քանի որ նախկինում նախարարությունը չէր համաձայնում խնդիրների լրջության հետ։ Երբեմն հնչում էին տեսակետներ այն մասին, որ մի շարք մասնագետներ ամեն ինչի մեջ վատն են տեսնում։ Հնչում էին նաև հավաստիացումներ, որ շուտով լավ է լինելու։