Նիկոլ Փաշինյանի իշխանությունը՝ տիրապետելով Հայաստանից ու Արցախից հոգեբանորեն հրաժավելու հանրային «մանդատին», հիմա զբաղված է սեփական հրաժարումներով։ Ի տարբերություն հասարակության, որի հրաժարումը որևէ նպատակ ու առավել ևս՝ արդարացում չունի, նա զբաղված է իր տեսանկյունից միանգամայն հիմնավոր հրաժարումներով։ Նիկոլ Փաշինյանն իրագործում է «հրաժարում՝ հանուն իշխանության» բանաձևը, և նրա համար, մեծ հաշվով, երկրորդական է՝ հրաժարվում է Սյունյաց որևէ լճից կամ ճանապարհի՞ց, թե՞ Արցախում գտնվող որևէ ռազմավարական բլուրից։
Իրականում առաջնորդության խնդիրը միայն հայկական չէ։ Աշխարհի շատ պետություններ այսօր կանգնած են առաջնորդության ճգնաժամի առաջ։ Բայց մեր ու նրանց տարբերությունն այն է, որ այդ պետություններում իշխանությունների չունեցած առաջնորդությունն այս կամ այն ձևաչափով փոխհատուցվում է առաջնորդության այլ դրսևորումներով, որոնք առկա են հանրային տարբեր շերտերում, ընդհանուր առմամբ՝ վերնախավերում կամ այն հարթությունում, որը հիմա ընդունված է անվանել «խորքային պետություն»։
Ադրբեջանը Արցախում ոչնչացնում է հայկական հուշարձանները, հարձակվում Արցախի բնակավայրերի վրա, ունեցանք զոհեր։ Այսպես կոչված, միջազգային հանրությունը, ի դեմս ՄԱԿ-ի, ԵՄ-ի, ԵԱՀԿ-ի, ԵԽ-ի, այսպես կոչված, քաղաքակիրթ երկրների, այս առիթով խորը մտահոգություն են հայտնում, կողմերին կոչ անում ձեռնպահ մնալ ընդհարումներից, հայ ժողովրդի բարեկամ Ֆրանսիան, նույնպես մտահոգված, պահանջում է կողմերին վերադառնալ ելման դիրքեր, հնարավոր է նույնիսկ, որ Ֆրանսիայի «հայասեր» նախագահը խստորեն դատապարտի տեղի ունեցածը։ Հիշեցման կարգով․ 2005թ․ Ադրբեջանը ոչնչացրեց Ջուղայի հազարավոր խաչքարեր։
Հայաստանի կրթական քաղաքականության վեկտորը փոխվում է։ Խոսքը հատկապես վերաբերում է հանրակրթության ոլորտին։ Նախարարությունը բացահայտ հայտարարում է, որ հանրակրթության ոլորտում կան բազմաթիվ խնդիրներ։
Վերջին շրջանում ամենատարբեր հանրային հարթակներում հաճախ է հնչում միտքը, որ քաղաքականությամբ զբաղվող բոլորը՝ ինչպես իշխանությունը, այնպես էլ՝ ընդդիմությունները, տարբեր ինտելեկտուալ խմբերը կտրված են հասարակությունից, և վերջինը չի վստահում նրանցից որևէ մեկին։
Արդյո՞ք մենք կարողանում ենք ապահովել որակյալ կրթություն մարզային բուհերում։ Հասկանալի է, որ երևանյան շատ բուհերում էլ վիճակը բարվոք չէ։ Բայց մենք ի՞նչ ենք ուզում։ Ուզո՞ւմ ենք ունենալ շատ բուհեր, որոնք աշխատատեղեր են ստեղծում, բարձրագույն կրթությունը դարձնում են հասանելի, բայց տալիս են ոչ մրցունակ շրջանավարտներ։ Թե՞ ուզում ենք ունենալ ավելի քիչ բուհեր, որոնք տալիս են որակյալ կրթություն, մրցունակ շրջանավարտներ։
Հայաստանի կրթության ոլորտում հետաքրքիր զարգացումներ են տեղի ունենում, որոնք լրջագույն խնդիրներ և հնարավորություններ կարող են ստեղծել պետական, ֆորմալ կրթության համար։ Կրթության ոլորտում աննախադեպ թափով զարգանում է զուգահեռ համակարգը։ 1970-ական թվականներին չեխ պոետ, ռոք երաժիշտ Իվան Յուրուսը և իր խմբի երաժիշտները ձերբակալվեցին կառավարության գծին չհետևելու համար։
Վերջապես հրապարակվեց Կրթության զարգացման պետական ծրագիրը։ 6 տարի պահանջվեց ծրագրի նախագիծը հանրային քննարկման ներկայացնելու համար։ Այս ընթացքում մշակվեց ծրագրի 4-5 տարբերակ։ Շատ լավ է, որ նախարարությունը հետ կանգնեց զարգացման ծրագիր չունենալու մտքից։
Հայաստանի դպրոցներում խորանում են որոշ առարկաների դասավանդման խնդիրները։ Դրանք պայմանավորված են մասնագետների, նյութատեխնիկական բազայի բացակայությամբ կամ սակավությամբ։ Թեև պաշտոնապես դպրոցներում դասավանդում ենք 20-ից ավելի առարկաներ, բայց քիչ թե շատ նորմալ դասավանդվում են Հայոց լեզուն և գրականությունը, Հայոց և Համաշխարհային պատմությունը, Հայ եկեղեցու պատմությունը, Մաթեմատիկան, Աշխարհագրությունը, Անգլերենը։
«Հանրակրթության մասին» ՀՀ օրենքի փոփոխությունները երկրորդ ընթերցմամբ ընդունվեցին։ Իշխանությունն ունի մեծամասնություն խորհրդարանում, ընդդիմությունն էլ առանձնապես հետաքրքրված չէ կրթության թեմաներով։ Արդյունքում՝ օրենքը հեշտությամբ ընդունվեց։
Աշխարհի ցանկացած երկրի, անկախ համակարգից՝ ժողովրդավարական թե բռնապետական, իշխանության թիվ մեկ խնդիրը պետք է լինի պետական, նույնն է թե՝ ազգային անվտանգության ապահովումը։ Այս գիտակցության կրողները պետք է լինեն ոչ միայն պետական պաշտոնյաները, այլև քաղաքական, հասարակական գործիչները։ Բայց արդյո՞ք այդպես է Հայաստանում։
Ձևավորվեցին բուհերի հոգաբարձուների խորհուրդները և ընտրվեցին խորհրդի նախագահները, քարտուղարները։ Փորձենք հասկանալ, թե ինչ տրամաբանությամբ ընտրվեցին խորհուրդների նախագահները։ Ի տարբերություն, 2018-2021թթ. խորհուրդների, այս անգամ 3 բուհերում խորհրդի նախագահներ դարձան ներկա և նախկին 3 փոխվարչապետներ։ Այսինքն՝ կառավարությունը 3 բուհերում ունի ավելի բարձր քաղաքական ներկայացվածություն, քան նախկինում։
Հայ լրագրության ռահվիրա Պետրոս Ղազարյանը զայրացած գրառում է արել, ՀՀ պսևդոնախագահի պաշտոնակատար Ալեն Սիմոնյանին հյուրընկալված մտավորականներին, իր խոսքերով՝ ծաղրուծանակի ենթարկածներին՝ նրանց անվանելով անդաստիարակ և անպատկառ։
Հայաստանի կրթության և գիտության ոլորտում շրջադարձային պահ է։ Տարիներ շարունակ ուսուցիչները, դասախոսները և գիտնականները բողոքում էին ցածր աշխատավարձերից։ Արդյունքում, իշխանությունները միշտ խուսափում էին ուսուցիչների, դասախոսների և գիտնականների հետ դեմ առ դեմ հանդիպումներից։ Իսկ Գիտությունների ազգային ակադեմիայի տարեկան ժողովներին հայտարարում էին, որ գիտությունը պետք է արդյունք տա, որպեսզի փող ստանա։ Հայաստանում ավելի քան 20 տարի է՝ վերականգնվել է Ուսուցչի տոնը։ Բայց առ այսօր երկրի առաջին դեմքը չի մասնակցել Ուսուցչի տոնին։
Եթե Վահրամ Դումանյանը և Ժաննա Անդրեասյանը մի քանի տարուց հեռանան, նախարարության համակարգի քանի՞ աշխատող է պաշտպանելու դպրոցում տնօրեն և վարչատնտեսական համակարգող ունենալու մոդելը։ Եթե լինեն այդպիսի մարդիկ, ապա շատ լավ կլինի։ Եթե չլինեն, ապա շարունակելու ենք համակարգն անընդհատ ու անիմաստ ցնցելու գործելակերպը։
Համոզված եմ, որ հենց Ռեֆորմացիան հիմքեր դրեց եվրոպական ժողովրդավարության զարգացմանը,որին հետագայում իրենց նպաստը բերեցին՝ ինչպես գերմանական փիլիսոփաները, այնպես էլ՝ ֆրանսիական լուսավորիչները և այլ եվրոպական մտածողներ: Բնականաբար, այն մեկ տարում տեղի չունեցավ, այլ պահանջվեցին դարեր։ Եվրոպական երկրները, Ռեֆորմացիայից հետո, անցան երկարատև ճանապարհ՝ ավտորիտար, ազգայնական, ֆաշիստական, ռասիստական կառավարական համակարգերից, պատերազմներից, հեղափոխություններից՝ մինչև ժամանակակից, արևմտյան ժողովրդավարություն։
Հայաստանի հանրության որոշակի հատվածը վրդովված քննադատում է իշխանության ներկայացուցիչների շքեղ վայելքները՝ պարգևավճարներ, ընտանեկան շրջագայություններ, կառավարական առանձնատների նորոգումներ, ծառայողական մեքենաներ և այլն։
Այսպիսով, վարչապետ կոչեցյալը հերթական անգամ ցուցադրեց իր թքողական վերաբերմունքն ազգային շահերի նկատմամբ, նրան չի հետաքրքրում, որ ազգայնականորեն տրամադրված ղազախներն ինչեր կարող են անել Ղազախստանի հայերի հանդեպ։
Իրականացման տեսանկյունից, այս տարի խնդրահարույց էր ուսուցիչների կամավոր ատեստացիան։ Նախ՝ զարմացրեց մասնակիցների փոքր թիվը։ Մասնակից ուսուցիչների թիվը 1000-ից պակաս էր, որոնցից շուրջ 320-ը կարողացավ հաղթահարել 80%-ի շեմը։ Նախարարությունն իջեցրեց անցողիկ շեմը 70%-ի, ինչի արդյունքում մոտ 500 ուսուցիչ հավելավճար ստանալու հնարավորություն ստացավ։ Թեև Քիմիայի մասնագետները հայտարարեցին, որ առաջադրանքներում եղել են սխալներ, այդուհանդերձ, այս առարկայի արդյունքները մնացին անփոփոխ։
Ավտոբուսի վարորդների գործադուլը նորից օրակարգ բերեց ուսուցիչների, դասախոսների աշխատավարձի հարցը։ Գաղտնիք չէ, որ դպրոցները և համալսարանները հանրային մեծ քննադատության տակ են աշխատում։ Հասարակության լայն շերտերը բողոքում են դպրոցներից ու համալսարաններից։ Միջինում Հայաստանի ուսուցիչները ստանում են 70-80 հազար դրամ (հարկերը հանած), իսկ գիտությունների թեկնածու, դոցենտի աշխատավարձը 150 հազար դրամի սահմաններում է։
90-ական թվականների վերջին Հայաստանի կրթության օրակարգում բարեփոխումների 3 հարց կար։ Առաջինը՝ դպրոցների կառավարման համակարգի փոփոխությունն էր, երկրորդը՝ դպրոցների ֆինանսավորման համակարգի փոփոխությունը, երրորդը՝ գյուղական դպրոցների օպտիմալացման հարցը։ Առաջին երկուսն իրականացվեցին, երրորդը՝ չընդունվեց, քանի որ գյուղական դպրոցների միավորումը համարվեց ռիսկային։ Հետաքրքիր զուգադիպությամբ՝ այս երեք հարցերը նորից հայտնվել են Հայաստանի կրթության օրակարգում։ Բայց հակառակ առումով։ Նախարարությունը առաջարկում է հետ կանգնել առաջին երկու բարեփոխումից, իսկ երրորդին ընթացք տալ։
Առաջիկա շաբաթներին «Հանրակրթության մասին» ՀՀ օրենքի՝ տնօրեններին վերաբերող հատվածում առաջարկվող փոփոխությունները լինելու են ուշադրության կենտրոնում։ Սա բավականին արմատական փոփոխություն է և ուղղակիորեն առնչվում է դպրոցների տնօրենների լիազորությունների սահմանափակմանը, նշանակման կարգին։
Մեր ամենամեծ խնդիրը շարունակում է մնալ այն, որ համակարգի կառավարումն իրականացվում է էկլեկտիկ քայլերով։ Չկա մեծ նկարը, որը մեզ հնարավորություն կտա հասկանալ գործող իշխանության կողմնորոշումները։ Կան փազլի կտորներ, որոնք ներկայացվում են՝ որպես ամբողջական փազլ։ Որոշ հարցերում իշխանությունները նեոլիբերալ են, որոշ հարցերում՝ ավտորիտար, որոշ հարցերում՝ ռադիկալ, որոշ հարցերում՝ պահպանողական։ Այս անորոշությունն է պատճառը, որ կրթական համակարգը տասնամյակներ շարունակ ցնցումների մեջ է։ Եվ ամեն ցնցումից հետո իրավիճակն ավելի է վատանում։
Անցած շաբաթ կառավարության նիստի ժամանակ հայտարարվեց այն մասին, որ Կապանի շրջանի մի շարք գյուղերի դպրոցներ միավորվելու են։ Այդ նպատակով կառուցվելու են նոր դպրոցներ, մի մասն էլ վերանորոգվելու է։ Ասֆալտապատվելու են միջհամայնքային ճանապարհները, գործելու են ավտոբուսներ, որոնք երեխաներին տեղափոխելու են հարակից գյուղերի դպրոցներ։
Մեր վիճակագիրներն իրենց ավանդույթի համաձայն՝ հրապարակել են «ՀՀ մշտական բնակչության թվաքանակը 2021թ. հոկտեմբերի 1-ի դրությամբ» տեղեկագիրը:
Անցած շաբաթ կայացած Երևանի պետական համալսարանի (ԵՊՀ) հոգաբարձուների խորհրդի նիստի արդյունքները որոշ մարդկանց հիասթափեցրին։ Խորհրդի նախագահ ընտրվեց փոխվարչապետ, «Քաղաքացիական պայմանագիր» կուսակցության վարչության նախագահ Սուրեն Պապիկյանը, իսկ քարտուղար՝ Մարդու իրավունքների եվրոպական դատարանում (ՄԻԵԴ) Հայաստանի ներկայացուցիչ Եղիշե Կիրակոսյանը։ Սուրեն Պապիկյանը հիանալի ուսուցիչ է եղել, իսկ Եղիշե Կիրակոսյանին դասավանդել եմ և կարող եմ ասել, որ տաղանդավոր մարդ է։ Հետևաբար, այստեղ խնդիրն անձերի մեջ չէ։
Տնտեսական վիճակագրությունը շարունակում է փաստեր արձանագրել: Երբեմն՝ անկախ մեր կամքից ու ցանկություններից: Երբ մեր իշխանությունները դեռ նոր-նոր էին, վառվռուն խոստումներ ու կոչեր էին տալիս ու անում: Կոչերից մի քանիսը հայտնի սփյուռքահայերին էին ուղղված:
Կրթության ոլորտում շատ տարածված է ուղղակի մտածողությունը։ Օրինակ՝ եթե մենք ցանկանում ենք փոփոխություններ կատարել կրթության ոլորտում, ապա փոխում ենք դպրոցների, քոլեջների, համալսարանների ծրագրերը, կառուցվածքը, օրենսդրությունը և այլն։ Որոշ ժամանակ անց զգում ենք, որ առանձնապես բան չի փոխվել։ Ինչպես ֆրանսիացիներն են ասում՝ որքան շատ ենք փոխում, այնքան բան չի փոխվում։ Նման ուղիղ մտածողությունը հետևանքն է, այն բանի, որ Հայաստանում ոչ ստանդարտ մտածողությունը չի խրախուսվել, և մենք աշխարհը տեսնում ու հասկանում ենք գծային մոդելով։
Հրապարակվեցին մեր երկրի սոցիալ-տնտեսական վիճակը բնութագրող հիմնական մակրոտնտեսական ցուցանիշները: Տարվա երեք/քառորդը (հունվարից սեպտեմբեր) արդեն ամփոփված է: Խոստացված երկնիշ տնտեսական աճի նույնիսկ ակնարկ չկա: Իշխանությունների երբեմնի հպարտություն Տնտեսական ակտիվության ցուցանիշն է անգամ «համեստացել»: Հունվար-սեպտեմբերի կտրվածքով այն ընդամենը 4.4 տոկոս է: Համեմատության համար ասենք, որ անցած տարի -6.6 տոկոս էր, իսկ 2019-ին՝ 7.1:
Ուսուցիչների կամավոր ատեստացիան բազմաբնույթ մեկնաբանությունների տեղիք տվեց։ Հնչեցին տեսակետներ, որ արդյունքներ տխուր են, և պետք է ցածր միավորներ ստացած ուսուցիչների հանդեպ միջոցներ ձեռնարկել։ Ուսուցիչների հանդեպ նման վերաբերմունքն անընդունելի է։ Եթե տասնամյակներ շարունակ ուսուցիչներին վճարել ենք ծիծաղելի ցածր աշխատավարձ, ապա ի՞նչ իրավունք ունենք բարձր ակնկալիքներ ունենալ նրանցից։ Ուսուցիչներին ցածր աշխատավարձ վճարելը գին ունի։