Քաղաքականության մեջ ավելի կամ պակաս չափով գործում են մարդկային հարաբերությունների կանոնները։ Կախված նրանից՝ որքանով են այդ կանոնները դոմինանտ քաղաքականության մեջ, այն կարող է լինել մարդկային ու մարդակենտրոն, կամ՝ հակառակը։
Տնտեսական կանխատեսումներն անշնորհակալ զբաղմունք են: Սա, հավանաբար, միակ բանն է, որ մեր իշխանությունները գիտեն տնտեսության մասին: Որպես ապացույց՝ կարելի է հիշել բոլոր առումներով ողբերգական 2020թ․ պետական բյուջեի ուղերձը:
Դպրոցականների առարկայական օլիմպիադաներն այլևս չեն համարվում կրթության որակի չափման միջոց։ Բայց օլիմպիադայի արդյունքները մոտավոր պատկեր են տալիս մեր կրթության և գիտության վերաբերյալ։ Փորձենք հասկանալ, թե ինչ վիճակում է Հայաստանը դպրոցականների օլիմպիադաների ասպարեզում։ Օրերս www.olymp.am կայքում հրապարակվեց դպրոցականների օլիմպիադաների այս տարվա վիճակագրությունը։
Երեք տարի առաջ Երևանում բեմադրված աղբամանային բարիկադիզմն իրականում փակել է Հայաստանի ոչ միայն զարգացման, այլ անգամ գոյության ճանապարհները։ Փակողները, փաստորեն, դրանք պատրաստ են բացել միայն Ադրբեջանի ու Թուրքիայի առաջ։
Այս իրավիճակի փոփոխության երկու տարբերակ կա, որոնք կարող են կիրառել քաղաքականությամբ զբաղվողները՝ կամ հասարակությանը հանել ատելության իռացիոնալ թմբիրից և փորձել վերադարձնել բանականության տիրույթ, կամ փոխել ատելության թիրախը՝ ատելության ալիքն ուղղելով իշխանության դեմ։
Արդեն հրապարակվել են 2020թ․ հիմնական տնտեսական հաշվետվությունները: Հետևաբար՝ արդեն կարելի է տեսնել, թե նոր իշխանությունները՝ իրենց անփորձությամբ, ու անողոք համավարակն ինչ հետք են թողել տնտեսության վրա:
Պետությունների գոյության հիմքում ընկած են ֆորմալ ու ոչ ֆորմալ օրենքները, բայց հավասարապես նաև՝ բնական ու բանական օրինաչափությունները։ Հայաստանը, սակայն, ոչ այնքան օրենքների ու օրինաչափությունների, որքան բացառությունների երկիր է։ Բացառությունների երկիր լինելով՝ հակասությունների ու անհեթեթությունների երկիր է։
Այս փուլում նախարարությունը 2 քայլ պետք է անի։ Առաջինը՝ անհրաժեշտ է հրատարակել կրթական հասկացությունների բառարան։ Վերջին տասնամյակներին բազմաթիվ նոր հասկացություններ են մտել շրջանառության մեջ։ Բայց չկա մի վստահելի աղբյուր, որում դրանց սահմանումները տրված լինեն։ Մեզ պետք է մի բառարան, որում հանգամանալից կսահմանվեն հիմնական հասկացությունները։
Երկրի տնտեսության վիճակի ամենաբնութագրիչ մակրոտնտեսական ցուցանիշն արտաքին առևտրի տվյալներն են: Այս տարվա հունվար-փետրվարի ապրանքաշրջանառության թվերը ոգևորող չեն: Մեղմ ասած:
Վերջին ամիսներին Հայաստանի որոշ դպրոցներում և համալսարաններում տեղի ունեցան դեպքեր, որոնք հաստատ դուր չեկան իշխանություններին։ Մասնավորապես, պատերազմից հետո բազմաթիվ բուհեր տարբեր ձևաչափերով պահանջեցին վարչապետի հրաժարականը, նույն պահանջով հացադուլ հայտարարեց դպրոցներից մեկի տնօրենը։ Վերջին ամիսներին Հայաստանի 2 դպրոցներում տեղի ունեցան տնօրենի ընտրություններ, որոնցում թեկնածուներից ոչ մեկը չստացավ 50+1 ձայն։
Տարօրինակ զուգադիպությամբ՝ Էկոնոմիկայի գործող ու նախորդ նախարարները երկրում ընթացող գնաճը բացատրում են միջազգային շուկայում պարեն-սննդամթերքի գնաճով:
Համալսարանների շենքերը վաճառելու և ակադեմիական քաղաք ստեղծելու մասին Նիկոլ Փաշինյանի հայտարարությունը նորից օրակարգ բերեց կրթության թեման։ Եթե նախկինում խոսվում էր մի քանի բուհեր, օրինակ՝ արվեստի, մարզական, ագրարային, մարզեր տեղափոխելու մասին, ապա այս անգամ շատ ավելի արմատական առաջարկ ներկայացվեց։ Առաջարկվում է վաճառել բուհերի շենքերը և այդ գումարով կառուցել ակադեմիական քաղաք։
Աշխարհն արդեն մտածում է համավարակով պայմանավորված ուսուցման կորուստները վերականգնելու մասին։ Ժամանակն է, որպեսզի Հայաստանը ևս սկսի մտածել այս հարցի մասին։ Տևական ժամանակ Հայաստանի դպրոցներն աշխատեցին հեռավար կարգով։
Այս գործարարը 2020-ին ձեռք էր բերել ընկերության 49 տոկոսը: Նախկինում վրացական ընկերությունն այս պահին ապահովում է Հայաստանի ինտերնետ տրաֆիկի 85 տոկոսը, Ադրբեջանի ինտերնետ տրաֆիկի՝ 50, և Վրաստանի թրաֆիկի՝ 55 տոկոսը: Ընկերությունն ինտերնետային «մուտք» ունի նաև Իրան և Իրաք:
Իհարկե, իշխանությունները կգերադասեն մեղքը բարդել հասարակության վրա, որ «մոռացել է» դիմակ-ալկոգել կանխարգելիչ կանոնները: Ճիշտ այնպես, ինչպես իշխանություններն են մոռացել հետևել, որ հասարակությունը պահպանի այդ կանոնները: Սեփական անգործությունն ուրիշի վրա բարդելն ավելի հեշտ է:
Իմ կարծիքով՝ Հայաստանում պետք է լինի դրվածք, որ կրթության և գիտության բյուջեն կրճատող կառավարությունը պետք է հրաժարական տա։ Թող լինի այնպիսի կառավարություն, որն ամեն ինչ կանի կրթության և գիտության համար։
Քաղաքական անհայտություններն իրենց հետքն են թողնում տնտեսության վրա: Պաշտոնական վիճակագրությունը հերթով հրապարակում է տնտեսական անկման, գնաճի ու այլ տվյալներ:
Այսպիսով հերթը հասավ ՀՀ Մարդու Իրավունքների Պաշտպան (ՄԻՊ) Արման Թաթոյանին։
Շատերին է հետաքրքրում այն հարցը, թե ինչպես է մեր կրթական համակարգը դուրս գալու այս ճգնաժամից։ Ոմանք կարծում են, որ պետք է շարունակաբար փաստաթղթեր մշակենք։ Պետք է ռազմավարություններ, օրենքներ, կարգեր հաստատենք, որոնք նպաստելու են իրավիճակի բարելավմանը։
Քաղաքական անհոդաբաշխության աստիճան անհավանական իրավիճակը ստվերել է ամեն ինչ: Ներառյալ՝ տնտեսական խնդիրները: Առայժմ հայտնի են միայն հունվար ամսվա սոցիալ-տնտեսական իրավիճակը ներկայացնող մակրոտնտեսական թվերը: Անկումների ցուցանիշները, մեր գործող իշխանությունների երբեմնի բառապաշարով ասած, աննախադեպ են:
Լևոն Արոնյանի Հայաստանից հեռանալու լուրը տարբեր կարծիքների տեղիք տվեց։ Ոմանք պնդեցին, որ եթե Հայաստանի կառավարությունը չի աջակցում աշխարհի լավագույն շախմատիստներից մեկին, ապա հեռանալու որոշումը ճիշտ է։
Մամուլի համար բանկային թեմաները պակաս հրապուրիչ են: Պատճառները, հնարավոր է, բազում են: Բայց ամենաէականը, թերևս, այն է, որ բանկային թեման պակաս հասկանալի է պարզ ընթերցողի համար:
Լայն հանրությունը նախարարությունների գործունեության մասին տեղեկանում է միայն այն ժամանակ, երբ նշանակվում կամ ազատվում են նախարարները և փոխնախարարները։ Մնացած պաշտոնյաների նշանակման կամ ազատման, կառուցվածքային փոփոխությունների մասին քիչ է խոսվում։
Համոզված եմ, որ 2020թ․ սեպտեմբերի 27-ի արցախյան պատերազմը փաստացի սկիզբ առավ 2018թ․, երբ ՀԱՊԿ գլխավոր քարտուղար Յուրի Խաչատուրովի դեմ «քրեական գործ» հարուցվեց։
Անցած տարին ողբերգություն էր բոլոր առումներով: Սոցիալ-տնտեսական կյանքի ոչ մի ոլորտ դրական ոչինչ չարձանագրեց: Պատճառը պարտությունն էր, համավարակը և իշխանությունների ապաշնորհ կառավարումը:
Նույնիսկ Երևանի դպրոցների տնօրենները հայտարարում են, որ դժվարությամբ են կարողանում նոր ուսուցիչներ գտնել։ Շատ ավելի դժվարացել է լավ ուսուցիչներ գտնելու գործը։ Նվազել է ուսուցիչ աշխատելու ցանկություն ունեցողների թիվը։ Հայաստանում բոլորը խոսում են ուսուցիչների կարևորության, մանկավարժական կրթության, վերապատրաստման համակարգի վերանայման մասին։ Բայց առ այսօր չունենք ուսուցիչների նկատմամբ տարվող համակարգված ու խելամիտ քաղաքականություն։
Անցած տարի մեր երկրի սոցիալ-տնտեսական ամենացավոտ փոփոխությունները կատարվել են ժողովրդագրության ոլորտում: Երկրի բնակչության թվակազմի, կառուցվածքի վերլուծությունները, հարկավ, ժամանակ կպահանջեն: Բայց կան տվյալներ ու փաստեր, որոնք օր առաջ գնահատման կարիք ունեն:
Վերջին օրերին լարված իրավիճակ է Գյումրու թիվ 25 և Աբովյանի թիվ 1 դպրոցներում։ Երկու դպրոցներում էլ կայացել են տնօրենի ընտրություններ։ Թեկնածուներից ոչ մեկը չի հավաքել ձայների կեսից ավելին, ինչի արդյունքում էլ կառավարությունը որոշել է երկու դպրոցում էլ տնօրեն նշանակել «դրսի» թեկնածուներին։ Գյումրու թիվ 25 դպրոցում կոլեկտիվը և ծնողները ցանկանում են դպրոցի տնօրենի պաշտոնում տեսնել դպրոցի ուսուցչին, իսկ Աբովյանում՝ գործող տնօրենին։ Ինչո՞ւ ունենք այս իրավիճակը։
Հայտնի է, որ բոլոր ազգերը, բացի պատմական, կրոնական, պետական նույնականացումից, համարվում են նաև տարբեր լեզվական ընտանիքների անդամներ՝ հնդեվրոպական, ուգրոֆիննական, թյուրքական, սեմիտական և այլն։ Սակայն նույն լեզվական տեսանկյունից, հատկապես հնդեվրոպական մեծ ընտանիքը, բաժանվում է այլ լեզվական ենթախմբերի նույնպես՝ իրանական, գերմանական, սլավոնական, ռոմանական և այլն։
Թվում էր, թե պատերազմից հետո մենք կփորձենք նոր ձևով մոտենալ կրթության, գիտության խնդիրների քննարկմանը։ Բայց այս շաբաթ Ազգային ժողովում գիտության մասին կազմակերպված լսումները նորից նույն սցենարով էին ընթանում։ Մարդիկ մոտենում էին ամբիոնին և բարձրաձայնում էին իրենց մտքերը, որոնք կարող էին անել նաև սոցիալական ցանցերում գրառումներ անելու կամ հոդված գրելու միջոցով։ Նման լսումները պարզապես ժամանակի կորուստ են։ Դրանք մի քանի օր դառնում են քննարկումների առարկա, ներառվում են Ազգային ժողովի ամսական, տարեկան հաշվետվություններում՝ որպես կատարված աշխատանք, հետո ամեն ինչ մոռացվում է։