Վերջին տարիներին հանրակրթական դպրոցն իր խնդիրներով մղվել է հետին պլան: Պատճառը հասարակական-քաղաքական-տնտեսական կյանքի ցնցումներն են ու պարտությունը պատերազմում: Համավարակի պարագային արմատապես փոխվեց հանրակրթության կազմակերպումը (խոսքը հեռավար համակարգի ներդրման մասին է): Սակայն նույնիսկ այս պարագային հանրակրթության խնդիրները չդարձան հասարակական ու մասնագիտական քննարկումների թեմա: Միակ ոլորտը, որ չփոխեց իր վերաբերմունքն այս ոլորտի հանդեպ, վիճակագրությունն է:
Այսօր նախարարության աշխատակիցները թերահավատ են միջազգային ծրագրերի, փորձագետների օգտակարության հարցերում, իսկ վերջիններս էլ կարծում են, որ նախարարությունը չունի բավարար կարողություններ բարեփոխումներն արդյունավետ իրականացնելու հարցում։ Այս փոխադարձ անվստահությունը պետք է հաղթահարվի։
Մեր երկրում անցած տարվա սեպտեմբերի համեմատ բանջարեղենի գնաճը 64.5 տոկոս է: Վրաստանում այս ցուցանիշն անհամեմատ «համեստ» է՝ 38.2 տոկոս: Այն, որ ձկան գնաճը վրաց շուկայի արձանագրած 11,5 տոկոսի դիմաց, մեր շուկայում 27,7 տոկոս է, դժվար է բացատրել: Ծով ելք չունենալն այստեղ փաստարկ չէ: Իսկ սպառողական գների ավելի բարձր գնաճը վրաց շուկայում բացատրվում է այլ ապրանքախմբերի ու ոչ սննդամթերքի ոլորտի բարձր գնաճով: Օրինակ, մեր երկրում տրանսպորտի ոլորտի տարեկան գնաճը սեպտեմբերին կազմել է ավելի համեստ թիվ՝ 8.8 տոկոս, Վրաստանում արձանագրված 20.3 տոկոսի դիմաց:
Հայաստանի կրթության ոլորտում կա ընկալում, որ նորը, նորարարությունը լավ բաներ են։ Մասնագետներն այս երևույթը կոչում են նորի կարծրատիպ։ Այս դեպքում դու մտածում ես, որ եթե ինչ-որ բան նոր է, ապա լավն է։ Բայց կրթության ոլորտում և շատ այլ դեպքերում այդպես չէ։ Ցավոք, վերջին 30 տարում մեզ նոր բաները ներկայացվել են այնպես, որ դրանք լավն են և պետք է փոխարինեն հնին։ «Ուսուցման նոր մեթոդներ, ժամանակակից մեթոդներ կիրառող ուսուցիչ» արտահայտությունն օգտագործվել է դրական իմաստով, իսկ «ավանդական մեթոդներ օգտագործող ուսուցիչ» արտահայտությունը՝ բացասական իմաստով։
Արժույթի միջազգային հիմնադրամի ղեկավարը համաշխարհային տնտեսության կանխատեսումների հաշվետվության հրապարակումից մի շաբաթ առաջ ասաց, որ իր գրասենյակի մասնագետները վերանայել են նախկին գնահատականները:
Հոկտեմբերի 5-ը Հայաստանում նշվում է՝ որպես Ուսուցչի օր։ Անցած տարի այդ տոնը չնշվեց… պատերազմ էր։ Ակնկալվում էր, որ այս տարի մասնագիտական տոնը կնշվի նոր ոգով։ Կորոնավիրուսի պայմաններում ուսուցիչները բավական մեծ ծավալի աշխատանք կատարեցին վերջին 1.5 տարում։ Բավական է միայն նշել այն, որ շատ դպրոցներ մի ամբողջ ուսումնական տարի աշխատեցին 6-օրյա ռեժիմով։
Համեմատությունը որպես ճանաչողության մեթոդ՝ հին հույներից է հայտնի: Այդպես կարելի է ճանաչել որևէ երևույթի բնույթը, ծավալը և այլն: Համեմատությունը վիճակագրության հիմնական սկզբունքն է: Օրինակ, ինչ-որ տվյալներ իրար հետ համեմատում ու հայտարարում են, որ Տնտեսական ակտիվության ցուցանիշն այս տարվա հունվար-օգոստոս ամիսներին կազմել է 4,9 տոկոս:
Վերջին տարիներին էապես փոխվել են ուսանողների վարքագծային նորմերը։ Այդ նորմերը շատ ավելի բան կարող են հուշել բարձրագույն կրթության իրավիճակի մասին, քան բազմաթիվ պաշտոնական փաստաթղթերի վերլուծությունը։ Ներկայացնենք մի քանի տիպական փոփոխություններ։
Հարկավ, ժամանակ է անհրաժեշտ կովիդի համաճարակի համաշխարհային տնտեսության վրա թողած հետևանքների վերլուծության համար: Հարկավ, ժամանակ է անհրաժեշտ մեր տնտեսության վրա կովիդի համավարակի, պատերազմի և իշխանությունների անփորձության հետևանքները վերլուծելու համար: Ինչ-որ իմաստով արդեն ժամանակն է այդ վերլուծությունները սկսելու:
Ակնհայտ է, որ վերջին տասնամյակների կրթական բարեփոխումները շոշափելի արդյունք չեն տվել։ Սա ընդունում են նաև մարդիկ, որոնք իրականացրել են այդ բարեփոխումները։ Ցավոք, մենք չենք փորձում հասկանալ, թե ինչու են մեր կրթական բարեփոխումներն անարդյունավետ։ Կրթության համակարգում ռեֆլեքսիվ մտածողությունը շատ ցածր մակարդակում է, թեև մենք ուզում ենք, որ մեր աշակերտներն ունենան վերլուծելու, քննադատաբար մտածելու հմտություններ։ Տարբեր առիթներով անդրադարձել ենք այն հարցին, թե ինչու կրթական բարեփոխումները Հայաստանում հաջողության չեն բերում։ Այս հոդվածում խոսենք բարեփոխումների իրականացման ոճերի մասին։
Վերջին պարտությունը և Լեռնային Ղարաբաղի զգալի հատվածի կորուստը, հնարավոր նոր պատերազմի հավանականությունն ու Հայաստանի կլանման թուրքական սպառնալիքը ստիպեցին կրկին վերադառնալ պատմությանը և արժևորել նրա խորհուրդը։ Շեղումն այդ խորհրդից, մեր խորը համոզմամբ, պատճառ դարձավ պատերազմի բռնկման և նրա անհաջող ընթացքի համար։ Պատմության խորհուրդը, թվում է՝ պարզունակ ու դյուրըմբռնելի է։
Մեր քաղաքական կյանքում ընդունված է բողոքել պետական ապարատից: Բողոքել բոլոր առումներով: Թե՛ աշխատանքի արդյունավետության, թե՛ ապարատի ուռճացվածության:
Ժողովրդագրության տվյալների նկատմամբ հասարակական հետաքրքրությունը մշտական չէ: Ժողովրդագրության մեկ առանձին վերցրած տվյալի նկատմամբ հետաքրքրությունն աճում է ուսումնական տարվա սկզբին: Այդ օրերին համարյա բոլորին մեկ հարց է հետաքրքրում՝ քանի՞ աշակերտ գնաց առաջին դասարան:
Շատ կարևոր է, թե ինչ արժեք ունի սովորելը հասարակական կյանքում։ Ցավոք, մեր հասարակությունում սովորելը հաճախ ընկալվում է՝ որպես պատիժ, որպես տուգանք։ Սա է պատճառը, որ հաճախ մարդիկ սովորելուց խուսափում են, քանի որ այն համարվում է «թույլերի, չբաշարողների» գործ։ Մեզ մոտ կա չգրված օրենք, որ պիտի փորձես ամեն ինչի առանց սովորելու հասնես։ Դպրոցներն ու համալսարանները չափազանց ներողամիտ են չսովորողների հանդեպ, ինչի պատճառով մարդիկ չսովորելով՝ կարողանում են ստանալ բարձրագույն կրթության դիպլոմ՝ արժեզրկելով կրթությունը։
Այս հսկայական ռեսուրսների ու ֆինանսների ներդրմամբ, շատ հավանական է, որ Արևմտյան կենտրոնները կհասնեն իրենց նպատակին. կա՛մ այս հակառուս իշխանության միջոցով, կա՛մ նոր ալիքի հակառուսներին իշխանության բերելով՝ ռուսական ռազմական ներկայությունը Հայաստանից կհեռացնեն։ Այն, ինչ կարողացան հաջողացնել Ուկրաինայում և Վրաստանում, ինչո՞ւ չեն կարող իրականացնել Հայաստանում, մանավանդ, այդքան փողի կարոտ մարդ կա։
Մեր վիճակագիրները հստակ պարբերականությամբ երկրի սոցիալ-տնտեսական վիճակը բնութագրող մակրոտնտեսական ցուցանիշներ են հրապարակում: Իսկ իշխանությունները նույն պարբերականությամբ նախընտրում են գովերգել այդ թվերը: Կամ՝ այդ թվերի մի մասը:
Պաշտոնյաների ելույթները, արարքները, ապրելակերպը խանգարում են կրթությանը։ Երբ պաշտոնյաներն իրար վիրավորում են, ֆիզիկական ուժ են գործադրում, նորմալ հայերեն չեն խոսում, ինչպե՞ս ուսուցիչն ու դասախոսն իրենց գործը պատշաճ իրականացնեն։
Այն, որ մեր իշխանությունների ծրագրերն ահագին կտրված են իրականությունից՝ նորություն չէ: Հատկապես՝ տնտեսական ծրագրերը: Մի քանի ամիս է՝ մեզ օրնիբուն համոզում են, որ տնտեսությունն աճում է երկնիշ ցուցանիշներով: Իսկ ներդրողները սահմանի բերանին (կամ՝ Էկոնոմիկայի նախարարության դռանը) հերթ են կանգնած՝ ներդնելու իրենց հնարավորությունը բաց չթողնելու համար:
Դժվար է միանշանակ ասել՝ մեր երկրի անհամամասնական զարգացումն իշխանությունների գործողությունների՞, թե՞ անգործունեության արդյունք է:
Բոլոր նրանց համար, ովքեր կշտապեն եզրակացնել, որ դասական (կամ՝ ճիշտ զբոսաշրջիկը) այդքան երկար ժամանակ չի կարող անցկացնել այլ երկրում, մի մեծ մեջբերում եմ պատրաստել: Մեջբերումը նույն պաշտոնական վիճակագրությունից է և բացատրում է, թե ինչ մեթոդաբանություն է կիրառվում օտարերկրյա զբոսաշրջիկների հաշվարկի համար:
Ժողովրդագրությունը կայուն պարբերությամբ ներկայացնում է մեր երկրի մշտական բնակչության թվաքանակը: Այդ կայուն պարբերականությամբ հրապարակվող հաշվետվություններից մեկը հենց այսպես էլ կոչվում է՝ «ՀՀ մշտական բնակչության թվաքանակը 2021թ․ հուլիսի 1-ի դրությամբ»:
Հայաստանում ամենաթերագնահատված աշխատանքներից մեկը մարդկային կապիտալի վրա կատարվող ծախսերն են։ Կարող ենք հսկայական գումարներ ծախսել ենթակառուցվածքների, միջոցառումների, գովազդի, ուռճացված աշխատակազմի վրա։ Բայց երբ հերթը հասնում է մարդկային կապիտալի վրա կատարվող ծախսերին, որոնք իրականում ոչ թե ծախս են, այլ ներդրում, պարզվում է, որ գումար չկա։ Սա մեր երկրի մեծագույն խնդիրներից մեկն է։
Հրապարակվեց 1000 խոշոր հարկատուների ցանկն այս տարվա առաջին կիսամյակում: Նախ արձանագրենք՝ էական (կամ՝ լուրջ) փոփոխություններ համարյա չկան: Տնտեսությունը շարունակում է կրել անփորձ կառավարման (ինչպես նաև կառավարման բացակայության), համավարակի հետևանքները: Հետևաբար՝ տեղ-տեղ շարունակում է ինքնահոս ու իներցիոն ընթացքը, տեղ-տեղ՝ ցնցվում: Նախ՝ ամենաընդհանուր պատկերը:
Օրերս մամուլում հաղորդագրության եղավ «Բանդիվան» ընկերությունում կաթնամթերքի արտադրության անընդունելի պայմանների մասին։ Հետաքրքիրն այն է, որ արդեն մի քանի տարի է` այս ընկերության ապրանքատեսակները լավ փաթեթավորված վաճառվում են Հայաստանի բոլոր մեծ խանութներում, ինչը նշանակում է, որ դրանք ունեն պահանջարկ։ Այս ընկերության արտադրանքը շատ լավ փաթեթավորված է, բայց արտադրվում է անընդունելի սանիտարահիգիենիկ պայմաններում։ Այդպես է ստացվել, քանի որ ժամանակակից աշխարհում կարևորում են արդյունքը, փաթեթավորումը։
Այս տարվա գործընթացի տեմպը գնահատելու համար հարկ է այն համեմատել 2020թ․ առաջին հինգ ամիսներին արտադրված քանակի հետ (որովհետև առայժմ հրապարակված է այս տարվա արդյունաբերական արտադրանքի բնեղեն արտահայտությամբ 2021-ի հունվար մայիսի տվյալները): 2020թ․ առաջին հինգ ամիսներին արտադրվել էր 10 կգ-ից ոչ ավելի քաշով 250 լափթոփ-նոութբուք: Իսկ այս տարվա արտադրանքի քանակը 118 հատ է:
Ավարտվեց բուհերի ընդունելության հիմնական փուլը։ Այս տարի ևս ունեինք 3 կարգի մասնագիտություններ։ Առաջինն այն մասնագիտություններն են, որոնցում կար մրցույթ (Իրավագիտություն, Բուժական գործ, Միջազգային հարաբերություններ, Ինֆորմատիկա)։ Այս մասնագիտությունների գծով ընդունվում են միայն բարձր միավորներ հավաքող դիմորդները։ Երկրորդն այն մասնագիտություններն են, որտեղ տեղերն ու դիմորդների թիվը մոտավորապես նույնն են (Մաթեմատիկա, Հոգեբանություն, Սերվիս)։ Այստեղ անհրաժեշտ է ընդամենը ստանալ դրական գնահատականներ։
Եթե երկնիշ գնաճն անվանենք «անամոթ», ապա այն սկսվում է, օրինակ, բրնձից: Բրինձը վերջին մեկ տարում թանկացել է 12 տոկոս: Թռչնամսի ցուցանիշը 17.8 տոկոս է: Իսկ թարմ ձկան 22.5 տոկոսանոց գնաճից անհանգստացողներին կարելի է «մխիթարել»՝ ասելով, որ սառած ձուկն ավելի համեստ գնաճ ունի:
Ավարտվեց Հայաստանի պատմության նորագույն շրջանի, թերևս, ամենածանր ուսումնական տարին։ Կորոնավիրուսը և 44-օրյա պատերազմն ու դրա ելքը ծանր հարված էին Հայաստանի կրթության համար։ Նախ, կորոնավիրուսով պայմանավորված՝ ուսումնական տարին սկսվեց սեպտեմբերի 15-ին։ 20-ից ավելի աշակերտ ունեցող դասարանները դպրոց էին գնում շաբաթական 3 օր, մյուսները լիարժեք էին հաճախում։ Բուհերը սկսեցին խառը ուսուցման մոդելով։ Որոշ կուրսեր առկա ուսուցմամբ էին սովորում, մյուսները՝ հեռավար։
Տնտեսական վիճակագրությունը շարունակում է հրապարակել այն ցուցանիշները, որ արձանագրվում են մեր տնտեսական կյանքում: Ամեն հրապարակում իր հերթին շարունակում է ապացուցել, որ տնտեսությունը բավական իներցիոն երևույթ է, և որ իշխանությունների խոստումները տնտեսական հեղափոխության ու թռիչքաձև աճի մասին դատարկ խոսքեր դուրս եկան:
Այս տարի բուհերի ընդունելության քննություններին մասնակցել է 86-ամյա նոյեմբերյանցի Սմբատ Հարությունյանը։ Նա քննություն է հանձնել Մաթեմատիկայից և ստացել 14 միավոր։ Սմբատ պապիկը Մաթեմատիկայով տարվել է այն ժամանակ, երբ դպրոցում սովորող թոռները դիմել են իր օգնությանը։ Թոռներին օգնելու համար, նրանց դասագրքերով սովորել է, հարստացրել իր գիտելիքները, խնդիրներ լուծելուց հաճույք ստացել։