Հայաստանի քաղաքական դաշտի ամենամեծ անոմալիան ներկայիս հանդարտությունն է։ Արցախի կորստից, հայաթափումից հետո ու Հայաստանին սպառնացող անվտանգային մարտահրավերների պայմաններում քաղաքական դաշտն ընդամենը հերթապահ ներկայություն է ապահովում։ Հասարակությունը ամբողջության մեջ ապրում է միանգամայն այլ իրականությունում, որը կտրված է ինչպես իշխանությունից, այնպես էլ ընդդիմությունից։
Պատմությանը հայտնի են նաև այդպիսի փորձ ունեցող երկրներ, որոնք հիմնականում ունեցել են ողբերգական ավարտ։ Հենց այդպիսի երկրների շարքին կարելի է դասել Հայաստանը, որի ղեկավարը պետական կառավարումն իրականացնում է հենց «փորձելու և սխալվելու» սկզբունքով, ու վերջին 5 տարիներին բոլոր կենսական ուղղություններով նրա փորձերը միայն սխալ արդյունք են ունեցել՝ հանգեցնելով ողբերգական հետևանքների։
Տնտեսական տրամաբանությունը, այլ խոսքով՝ շատ կամ ավելի շատ փող աշխատելու ձգտումը՝ ինքնին միանգամայն նորմալ է և, եթե դրսևորվում է գործարարության ոլորտում, նոր արդյունք է ապահովում։ Բայց աղետալի է, երբ այդպիսի տրամաբանություն կրողը հայտնվում է երկրի ղեկավարի դերում ու պետական կառավարման անդեմ համակարգին ցուցանում է առաջնորդվել այդ տրամաբանությամբ՝ Հայաստանը վերածելով երկիր-վաճառասրահի։
Պետք է սպասել, թե առաջիկայում ինչպիսի ոգևորություն են հայտնելու նույն այդ կառույցներն ու երկրները՝ Հայաստանում ՏԻՄ ղեկավարներից իշխանությունը ոստիկանական ճնշումներով խլելու չափազանց «ժողովրդավարական քայլերի» առնչությամբ։
Հայաստանում ժողովրդավարության դեգրադացումը տեղի է ունենում մոտավորապես նույն արագությամբ, ինչպիսի արագությամբ ՀՀ իշխանությունը զիջում է հայկական շահերն Ադրբեջանի հետ հարաբերություններում։
Իշխանությունը սարսափում է այդ հեռանկարից, որովհետև այդ անցման ժամանակ պարզվելու է, որ դրա թիվ մեկ խանգարողն իշխանությունն է։ Իսկ դա այն անցումներից չէ, որոնց ժամանակ ձիերին չեն փոխում։ Հատկապես, որ ձիերը ներսում հանդես են գալիս՝ առյուծի, դրսում՝ նապաստակի կերպարանքով։
Հայաստանում ժողովրդավարության դեմ իրականացվող իշխանության արշավը բնորոշ է ամենաավտորիտար ռեժիմներին։ Արտաքին թշնամու դեմ նվաստացուցիչ կերպով պարտված իշխանությունը, ըստ ամենայնի, իրեն հաղթանակած ու ամրացած է զգում ներքին կյանքում այնքան ու այնպես, որ այլևս ամենալկտի կերպով խլում է իշխանությունը տեղական ինքնակառավարման մարմնի ընտրված ղեկավարից, ինչպես տեղի ունեցավ նախօրեին Ալավերդիում։
Փաշինյանին չի հուզում, որ այդ նախագծի իրագործման համար բացակայում են անհրաժեշտ նվազագույն պայմանները՝ տարածաշրջանային խաղացողների շահերի համընկնումը, այդ ծրագրի միջոցով ռեգիոնալ ու աշխարհաքաղաքական շահերի հավասարակշռման հնարավորությունները, պահանջվող հսկայական ֆինանսական ներդրումների աղբյուրները և այլն։
Նիկոլ Փաշինյանն իշխանությունը պահպանում է «մահ կամ իշխանություն» պայմանական սկզբունքով, որի դեպքում, առանց իր իշխանության, ներկայիս պաշտոնյաները կարող են ունենալ փոխաբերական իմաստով մահվան հեռանկար։ Այս սկզբունքի ողբերգական առանձնահատկությունն այն է, որ մահը, այսպես թե այնպես, անխուսափելի է․ նրա իշխանության պահպանման յուրաքանչյուր օրն ավելի է մոտեցնում պետության մահը, որը ոչ իրեն, ոչ էլ սեփական ճակատագրով մտահոգված պաշտոնյաներին, բնականաբար, չի հուզում։
Սարսափելի է անգամ պատկերացնել, որ ապագայում Հայաստանում քաղաքականությամբ զբաղվել ու պետական այրեր դառնալ ցանկացողները կարող են դավանել այն նույն արժեքները, կրել այն նույն մտածողությունը, ունենալ այն նույն աշխարհայացքը՝ ինչ Նիկոլ Փաշինյանը։ Բայց վերջինս հենց դա պատկերացնելով ու կանխատեսելով է ցանկանում հիմնել քաղաքական դպրոց։
Նիկոլ Փաշինյանին անհրաժեշտ է, որպեսզի հակաարցախյան քաղաքականությամբ ինքը չլինի միակը կամ ամենանողկալին։ Նրան պետք է, որպեսզի Արցախի հանդեպ իր ուրացումը կիսեն հնարավորինս մեծ թվով պաշտոնյաներ։ Ոչ միայն համազգային անեծքը կիսելու, այլ հնարավոր պատասխանատվության դեպքում գնդակահարության պատի տակ միայնակ չկանգնելու համար։
Խնդիրը բանակցային բովանդակության անմիջնորդ ռեժիմն է, որում Նիկոլ Փաշինյանը կարող է անկաշկանդ կնքել այնպիսի համաձայնություններ կամ ստանձնել այնպիսի պարտավորություններ, որոնք միջնորդների ներկայությամբ հնարավոր չի լինի։ Հատկապես այն արտահոսքից հետո, երբ Ֆրանսիայի նախագահ Էմանուել Մակրոնն անկեղծացել էր, որ Փաշինյան-Ալիև հանդիպումներում միայն ինքն է պաշտպանում Արցախի շահերը, Նիկոլ Փաշինյանի համար երրորդ ականջը կարող է խնդրահարույց լինել։
«Խաղաղության պայմանագրի» ուղղությամբ վարվող քաղաքականության վերաբերյալ Սերժ Սարգսյանի այս գնահատականը խորքային կերպով բացահայտում է Նիկոլ Փաշինյանի արատավոր ու չափազանց վտանգավոր վարքագիծը, որն ունի ոչ միայն քաղաքական, այլև ընդհուպ հոգեբանական սկզբնապատճառներ։
Հայկական ծագում ունեցող ու երեք հազար տարի հայկական մնացած Արցախը ճզմվեց երեք տարում, հայաթափվեց երեք օրում, իսկ ևս երեք շաբաթվա ընթացքում Հայաստանում կյանքը վերադարձավ բնականոն հուն ու շարունակվում է այնպես, կարծես ոչինչ էլ չի եղել։
Ադրբեջանում գերության մեջ են գտնվում Արցախի ռազմաքաղաքական ղեկավարության մեծ թվով ներկայացուցիչներ, նախկին նախագահներ, պետնախարարներ։ Նրանք մարդիկ են, անուն-ազգանուններով, կենսագրությամբ, առողջական խնդիրներով, խեղված ճակատագրերով, իրենց սպասող ընտանիքներով։ Նրանց գերեվարման առաջին օրերին այդ լուրը փոթորկեց հասարակությանը, հուզումներ առաջացրեց, բայց ինչպես մյուս իրադարձությունների դեպքում, ժամանակի հետ մոռացության մատնվեց։
Հայաստանի գործող իշխանության գաղափարախոսության հիմքում գերնյութապաշտությունն է։ Հարյուրավոր կիլոմետրեր ասֆալտապատվող ճանապարհներ, նորոգվող մանկապարտեզներ, նորաբաց աշխատատեղեր, բյուջեի հարկային եկամուտների այսքան տոկոս աճ, պարգևավճարների այսքանապատիկ ավելացում․․․
Հայաստանի մայրաքաղաք Երևանի Հանրապետության հրապարակից մինչև Եռաբլուր պանթեոն՝ 7.1 կիլոմետր է, նույն հրապարակից մինչև Արցախի մայրաքաղաք Ստեփանակերտ ընկած տարածությունը՝ 317 կիլոմետր։
Այս համապատկերում ամենևին պատահական չի թվում, որ վերջին շրջանում Նիկոլ Փաշինյանը սկսել է հետևողականորեն թերագնահատել անվտանգության ապահովման հարցում զինված ուժերի դերը, ինչը տիրաժավորվում է իշխանական քարոզչության կողմից։ Այսինքն՝ քարոզչական հարթությունում իշխանությունը ստեղծել է փոքր բանակ ունենալու հանրային պահանջ և հիմա տեխնիկապես ցանկանում է իրագործել դա։ Հետաքրքիր է՝ ինչո՞ւ։
Թվարկվածները վերջին երեք տարիներին Փաշինյանի կողմից դրսևորած տոտալ հանձնողականության բազմաթիվ դեպքերից մի քանիսն են միայն։ Այս դեպքում ծագող առաջին հարցն այն է, թե ինչի՞ դիմաց է նա հեշտորեն հանձնում այն, ինչը մի դեպքում՝ հազարամյակներ շարունակ պատկանել է հայերին, մյուս դեպքում՝ Հայաստանինն է եղել հարյուրամյակներ կամ տասնամյակներ։
Հայաստանում նոմինալ իմաստով էլիտաներ կան գրեթե բոլոր ոլորտներում, բայց այդ էլիտաներից որևէ մեկը որևէ ազդեցություն չունի պետության կողմից իրականացվող քաղաքականության գոնե հիմնարար, ուղենիշային բաղադրիչների վրա։ Օրինակ, Հայկական բանակում կան տասնյակ գեներալներ ու բարձրաստիճան զինվորականներ, բայց նրանք վստահաբար նվազագույն ազդեցությունն ունեն պետության ռազմաքաղաքական որոշումների վրա։
Հայաստանի իշխանության ու պետական կառավարման համակարգի ամենաբնորոշ հատկանիշը սեփական բնորոշչի բացակայությունն է: Քաղաքական էլիտան, իշխող կուսակցությունը, բարձրաստիճան պաշտոնյաների դասը, որոնք նորմալ երկրներում համարվում են պետականության ողնաշարը և գոնե առանցքային հարցերում ունեն սեփական դիրքորոշում, համակարգային կարմիր գծեր, Հայաստանում ամբողջությամբ սպասարկում են մեկ անձի, անհատի քաղաքական, մտավոր/անմիտ, իրատեսական/ցնորամիտ և բազմապիսի այլ հավակնությունները:
Հայրենիքը պետությունն է, պետությունը՝ հայրենիքը, ասում է Նիկոլ Փաշինյանը՝ դա ներկայացնելով՝ որպես սեփական հերթական հայեցակարգային հայտնագործություն: Գիտակցաբար թե ոչ, բայց այդ հայտարարությամբ նա հաղորդում է ներկայացնում ծանրագույն հանցագործության մասին՝ հաղորդում սեփական անձի դեմ:
Քաղաքական պատասխանատվության բացակայությունը՝ առաջին հերթին նպաստելով իշխանության այլասերմանը, միևնույն ժամանակ մթնոլորտային ազդեցություն է ունենում նաև ողջ քաղաքական համակարգի վրա։
Փաշինյանը քաղաքացու պաշտպանվածության զգացումը, կամ, ինչպես ինքն է ասել՝ «պաշտպանվածության իրականությունը» ուղղակի կապի մեջ է դնում Պարեկային ծառայության, այսինքն՝ իրավակարգի ապահովման ներքին կառուցակարգի հետ։
Փաշինյանն իր իշխանության ավելի քան հինգ տարիներին ներքաղաքական օրակարգը գեներացրել ու սպասարկել է առավելապես հակադրությունների, տարանջատումների մեթոդաբանությամբ։
Նրանց միակ արձագանքը Նիկոլ Փաշինյանին կարող է և պետք է լինի «Չենք վաճառվում» պատասխանը, որը երբևէ նա լսելու է սեփական աշխատասենյակի զրահապատ պատուհաններից։
«Ֆրիդրիխ Էբերտ Հիմնադրամ Հայաստան» կազմակերպությունը հրապարակել է բավական խորքային հետազոտություն՝ «(ԱՆ)ԿԱԽՈՒԹՅԱՆ ՍԵՐՈՒՆԴ, ՀԱՅԱՍՏԱՆ» խորագրով։ Ուսումնասիրության նպատակն է վեր հանել՝ որո՞նք են Հայաստանի երիտասարդության մտահոգությունները, ձգտումներն ու արժեքները 2018 թվականի թավշյա հեղափոխությունից, 2020 թվականի Արցախյան 44-օրյա պատերազմից և Covid-19 համաճարակից հետո։ Հետազոտությունը բավական բազմաշերտ է և կարող է հետաքրքիր լինել ամենատարբեր դիտանկյուններից երիտասարդության ներկայիս խնդիրներն ու […]
Իշխանությունները ցուցադրաբար իբրև թե զբաղվում են արցախահայերի աջակցության ծրագրերով, ավելի շատ գովադզում են դրանք, քան անում են իրականում: Նրանք սովոր են հարկատուների գումարներով քաղաքացիներին իբրև թե օգնել ու դա ներկայացնել՝ որպես իրենց արժանիք: Բայց չնայած արտաքուստ այս հանդարտությանը կամ նախկին կյանքի շարունակության իմիտացիային, իրականությունն այլ է: Հենց այն պարզ պատճառով, որ նախկին կյանք այլևս չի կարող լինել անգամ ըստ սահմանման, որովհետև չկա նախկին այն հայկական իրականությունը, որի անբաժան մասն էր Արցախը:
Քաղբանտարկյալ Արմեն Աշոտյանը կալանավայրից գրած իր վերջին հոդվածներում հանդես է եկել Արցախի հարցի, Արցախի հետագա ճակատագրի, արցախյան հիմնախնդրի էջը որևէ պարագայում փակված չհամարելուն ուղղված առարկայական առաջարկներով՝ հիմնված «պետություն՝ առանց տարածքի» մոդելի վրա: Աշոտյանն իր առաջարկը և դրանից բխող բազմաթիվ պահանջվող քայլերը հիմնավորել է փաստարկների կուռ համակարգով, որոնք կարող են և պետք է դառնան հանրային-քաղաքական օրակարգի, քննարկումների առարկա, հատկապես, որ մինչ այս պահը ինստիտուցիոնալ կոչվող ընդդիմությունն Աշոտյանի ներկայացրածին անգամ փոքր-ինչ համադրելի որևէ առաջարկ չի կատարել:
Քաղաքականությունը, չնայած գործընթացային դիտարժանությանը, այդուհանդերձ գնահատվում է արդյունքներով: Դա վերաբերում է նաև քաղաքականության կառուցակարգերին, այդ թվում՝ օրինակ, ժողովրդավարությանը: Թեև ժողովրդավարության ընթացքը (ընտրությունների օրինականություն, քաղաքական ազատություններ և այլն) կարևոր է, այդուհանդերձ դրա վերջնական գնահատականը տրվում է արդյունքներով:
