Նրանց միակ արձագանքը Նիկոլ Փաշինյանին կարող է և պետք է լինի «Չենք վաճառվում» պատասխանը, որը երբևէ նա լսելու է սեփական աշխատասենյակի զրահապատ պատուհաններից։
«Ֆրիդրիխ Էբերտ Հիմնադրամ Հայաստան» կազմակերպությունը հրապարակել է բավական խորքային հետազոտություն՝ «(ԱՆ)ԿԱԽՈՒԹՅԱՆ ՍԵՐՈՒՆԴ, ՀԱՅԱՍՏԱՆ» խորագրով։ Ուսումնասիրության նպատակն է վեր հանել՝ որո՞նք են Հայաստանի երիտասարդության մտահոգությունները, ձգտումներն ու արժեքները 2018 թվականի թավշյա հեղափոխությունից, 2020 թվականի Արցախյան 44-օրյա պատերազմից և Covid-19 համաճարակից հետո։ Հետազոտությունը բավական բազմաշերտ է և կարող է հետաքրքիր լինել ամենատարբեր դիտանկյուններից երիտասարդության ներկայիս խնդիրներն ու […]
Իշխանությունները ցուցադրաբար իբրև թե զբաղվում են արցախահայերի աջակցության ծրագրերով, ավելի շատ գովադզում են դրանք, քան անում են իրականում: Նրանք սովոր են հարկատուների գումարներով քաղաքացիներին իբրև թե օգնել ու դա ներկայացնել՝ որպես իրենց արժանիք: Բայց չնայած արտաքուստ այս հանդարտությանը կամ նախկին կյանքի շարունակության իմիտացիային, իրականությունն այլ է: Հենց այն պարզ պատճառով, որ նախկին կյանք այլևս չի կարող լինել անգամ ըստ սահմանման, որովհետև չկա նախկին այն հայկական իրականությունը, որի անբաժան մասն էր Արցախը:
Քաղբանտարկյալ Արմեն Աշոտյանը կալանավայրից գրած իր վերջին հոդվածներում հանդես է եկել Արցախի հարցի, Արցախի հետագա ճակատագրի, արցախյան հիմնախնդրի էջը որևէ պարագայում փակված չհամարելուն ուղղված առարկայական առաջարկներով՝ հիմնված «պետություն՝ առանց տարածքի» մոդելի վրա: Աշոտյանն իր առաջարկը և դրանից բխող բազմաթիվ պահանջվող քայլերը հիմնավորել է փաստարկների կուռ համակարգով, որոնք կարող են և պետք է դառնան հանրային-քաղաքական օրակարգի, քննարկումների առարկա, հատկապես, որ մինչ այս պահը ինստիտուցիոնալ կոչվող ընդդիմությունն Աշոտյանի ներկայացրածին անգամ փոքր-ինչ համադրելի որևէ առաջարկ չի կատարել:
Քաղաքականությունը, չնայած գործընթացային դիտարժանությանը, այդուհանդերձ գնահատվում է արդյունքներով: Դա վերաբերում է նաև քաղաքականության կառուցակարգերին, այդ թվում՝ օրինակ, ժողովրդավարությանը: Թեև ժողովրդավարության ընթացքը (ընտրությունների օրինականություն, քաղաքական ազատություններ և այլն) կարևոր է, այդուհանդերձ դրա վերջնական գնահատականը տրվում է արդյունքներով:
Արցախում կատարվածը լայն իմաստով ձեռնտու էր բոլոր աշխարհաքաղաքական խաղացողներին՝ սկսած Ռուսաստանից ու հավաքական Արևմուտքից, մինչև Թուրքիա ու Իրան: Իրավիճակի ողբերգականությունը, սակայն, հայկական շահի դեմ աշխարհաքաղաքական կոնսենսուսը չէ, դա մեծ հաշվով կարող է պատահել ցանկացած ժողովրդի հետ:
Որոշումների կայացման այս սխեմայի նկարագրության կողքին Նիկոլ Փաշինյանի անվան հիշատակումն ինքնին արդեն իսկ ծիծաղ է առաջացնում, նույնը վերաբերում է նաև նրա թիմին, որում, եթե անգամ կան պահանջվող ինտելեկտ ունեցողներ, չեն համարձակվում հակառակվել «շեֆին» և գլխի անդեմ շարժումներով հավանության են արժանացնում նրա ցանկացած որոշում, եթե անգամ գիտակցում են դրա կործանարարությունը։
Խանգարում են քաղաքական ընդդիմախոսնե՞րը՝ էլի խնդիր չկա միջոցների մեջ խտրություն դնելու հարցում. Արմեն Աշոտյանը, Գրիգորի Խաչատուրովը, բազմաթիվ այլք ազատազրկված են խայտառակ, հակաօրինական քրեական գործերով: Բոլոր թվարկված և բազմաթիվ այլ պարագաներում Նիկոլ Փաշինյանն առաջնորդվել է ոչ թե ուղղակի նպատակներով, այլ մոլուցքի աստիճանի մտասևեռումներով, որոնց հասնելու համար միջոցների մեջ որևէ խտրություն չի դրել, չի առաջնորդվել լավի ու վատի, արդարի ու անազնիվի, օրինականի ու հակաօրինականի, բարոյականի և այլասերման չափանիշներով քայլերի միջև ընտրություն կատարելու սկզբունքով:
Էրդողանն ու Ալիևը Նիկոլ Փաշինյանին պարբերաբար հիշեցնում են իրենց տրված խոստումները պահպանելու, ստանձնած պարտավորությունները կատարելու անհրաժեշտության մասին։ Պայմանավորվածությունների ու խոստումների մասին հիշեցումներ հղվում են նաև Ռուսաստանից ու Արևմուտքից։ Դրանք առավելապես վերաբերում են, այսպես կոչված, «Զանգեզուրի միջանցքին»։
Հայաստանը հավակնում է դառնալ աշխարհում առաջին պետությունը, որը գործնականում չունի պետական շահ։ Առաջին հայացքից դա անտրամաբանական է թվում, բայց մի՞թե կարող էր, ասենք, 5 կամ 10 տարի առաջ տրամաբանական թվալ այն ամենը, ինչ արդեն կատարվել է Արցախի հետ ու տեղի է ունենում Հայաստանում։ Խոսքը հռչակագրային պետական շահի մասին չէ, որի մասին լեզվից թույլ իշխանությունը բարձրաձայնում է աջ ու ձախ։
Ամեն ինչ իր գինն ունի, քաղաքականության մեջ՝ առավել ևս: Կենցաղում մարդիկ շատ զգայուն են գնային տատանումների նկատմամբ, առաջին անհրաժեշտության ապրանքների գներով որոշվում են զանազան սպառողական զամբյուղներ, կենսամակարդակի ցուցանիշներ և այլն: Եվ քանի որ ամեն ինչի չափման միավորը դրամն է, փողը, մարդիկ ամենայնից առավել ուշադիր հետևում են տարբեր արժույթների փոխարժեքների վայրիվերումներին:
Արցախն ու Հայաստանն արդեն երեքուկես տարի անցնում են դժոխային արհավիրքների միջով` հազարավոր մարդկային կորուստներ, Արցախի հայաթափում, Հայաստանին սպառնացող նորանոր գոյաբանական մարտահրավերներ… Նիկոլ Փաշինյանն այս բոլոր աղետների կենտրոնում է, դրանց մի մասի սադրողը, մյուսների՝ ամորֆ հետևողը, որոշները՝ կանխել չկարողացողը…
Այլևս չկա այն Հայաստանը, որում ապրում էինք մինչև 2020 թվականի նոյեմբերի 9-ը, չկա նաև այն Հայաստանը, որն ունեինք 2021, 2022 թվականներին: Յուրաքանչյուր փուլի հետ ավելի սեղմված պետությունը սեպտեմբերի 19-ից հետո այլևս ապրում է առանց Արցախի:
Անհատական մակարդակում անձնական ցավի, տառապանքի ձևով արտահայտվող այդ աղետը հավաքական, համազգային հարթությունում հայկական պետականությանը զրկել է առաջին հերթին իմաստից:
Հայաստանի իշխանությունը համազգային կորուստը սգալու նվազագույն պատեհություն ապահովելու փոխարեն, գործնականում զբաղված է սրբապղծությամբ, որովհետև այսպիսի աղմուկն այսչափ կորուստներից մեջ ու դրանից հետո հավասարազոր է դիակապտությանը:
Բաջանաղապետությունը, որի դեմ ժամանակին պայքարում էին բաջանաղաքաղց զանգվածները, այլևս վերացված է։ Վերացված է ոչ թե այն իմաստով, որ բաջանաղներն այլևս պաշտոն ու ատկատ ու տենդեր չեն ստանում, այլ որովհետև Հայաստանում այլևս չկան բաջանաղներ։ Մարդ բաջանաղներ։ Նամուս ու թասիբ ունեցող բաջանաղներ։
Ժողովրդական խոսքն ասում է՝ հողը խաբար չտա։ Բայց այս անգամ տալու է։ Ու խաբարը՝ գերեզմանատեր ու անշիրիմ նահատակներին, լինելու է դատաստանի մասին։ Հողը նրանց է հասցնելու իրենց սպանողներին կյանքի դատապարտելու մասին խաբարը։
Եթե Հայաստանը լիներ իրական ժողովրդավարական պետություն, ինչպես պնդում է Փաշինյանն ամեն առիթով, ապա նա իշխանությունից հեռացված կլիներ այն պահին, երբ հայտարարեց Արցախի հարցում «նշաձողն իջեցնելու մասին», իսկ նախորդ տարվա հոկտեմբերին Ադրբեջանի տարածքային ամբողջականությունը ճանաչելուց հետո նրա պաշտոնանկությունը պետք է ժամերի հարց լիներ։
Արցախյան հարցի հետ կապված ցանկացած ելույթում, հարցազրույցում անցած 30 տարիների բանակցային գործընթացից, ներպետական ու միջպետական փաստաթղթերից, օրենքներից, հայտարարություններից, որոշումներից Փաշինյանը բծախնդրորեն ընտրում է հատկապես նրանք, որոնք որևէ կերպ չեն բխում Արցախի ու Հայաստանի շահերից ու ամբողջությամբ համապատասխանում են Ադրբեջանի շահերին։
Չոր թվերով ու փաստերով Նիկոլ Փաշինյանի իշխանության դիմաց Արցախը ու Հայաստանը վճարել են 4000-ից ավելի մարդկային կյանքով, ազատագրված տարածքների ու Արցախի մեծ մասի, Հայաստանի Հանրապետության ինքնիշխան տարածքների մի քանի հատվածների կորստով: Հայելային կերպով Ադրբեջանը ստացել է ճիշտ այնքան, որքան կորցրել են Արցախն ու Հայաստանը:
Հասարակությունն ունի մեղքի իր բաժինը, որովհետև տրվել է պոպուլիզմին, ականջահաճո հայտարարություններին, գնացել է արկածախնդիր, մասնագիտական որևէ կենսագրություն չունեցող, անհասցե, փողոցից գտնված մարդկանց հետևից, ովքեր պատկերացում չունեն պետության, պետականության վերաբերյալ:
Հայաստանի անունից իշխանությունը ներկայացնող մեկ կամ մի քանի անձանց որոշմամբ պետությունը ներքաշվել է ծայրահեղ վտանգավոր ավանտյուրայի՝ հակառուսական հիստերիայի մեջ։ Ամեն պահի պատերազմի բռնկման սպառնալիքի ներքո ապրող պետության համար դա հղի է լրջագույն հետևանքներով։ Կարևոր, բայց տվյալ դեպքում երկրորդական են հարցերը՝ որքանով է հակառուսականությունն արդարացված կամ հիմնավոր, որքանով է իրեն իրապես ոչ դաշնակցային երկրի նման պահում Ռուսաստանը, և այլն։ Դրանք բոլորը քննարկելի հարցեր են, բայց ոչ այն պայմաններում, երբ թշնամական զորքերն աքցանի մեջ են առել Հայաստանը։
Այս բոլոր գործոնները բազմապատկում են Հայաստանի թշնամիների կողմից պատերազմ սանձազերծելու գայթակղությունը։ Նրանք հասկանում են, որ այդ պատերազմը մղելու են ոչ թե Հայաստան պետության, այլ հայ ժողովրդի դեմ, որովհետև պետությունն իր հետ նույնացրած իշխանությունն իր բոլոր քայլերով մոտեցնելու է պարտությունը։ Եվ եթե պետությունը/իշխանությունը չի պատրաստվում պատերազմի, գոնե բնազդային տագնապից ելնելով՝ դրան պետք է պատրաստվի հասարակությունը՝ մինչև հնարավոր պատերազմը փոխելով այն իշխանությանը, որն իրականություն է դարձրել նման մղձավանջը։
Վախը կարևոր զգացում է` որպես պաշտպանական ռեակցիա: Ոչնչից չվախենալը ոչ թե խիզախության, այլ անխելքության նշան է: Բայց վախը, ինչպես և ցանկացած ապրում, առողջ է միայն չափի մեջ: Վախենալ և լինել վախեցած` միանգամայն տարբեր երևույթներ են: Հայաստանն ահա, ապրում է ոչ թե բնական ու առողջ վախերի ու դրա վրա խարսխված քաղաքականության, այլ մշտական վախեցածի վիճակում: Որովհետև վախեցած է Հայաստանը ներկայացնողը: Նա վախենում է անգամ դպրոցահասակ երեխաներից, ում պայուսակները ստուգվում են քարոզչական արշավանքներից առաջ:
Գենետիկորեն կամ գուցե հիշողությամբ, ավանդույթի ու պատումի ուժով իմացողը գիտի, որ եղբորը ծախածի շանտղությունը ցմահ է, ու եղբոր հացը կտրողն այդպես կվարվի ցանկացածի հետ, եթե անգամ մեղանչում է։
Հայրենասիրության հակառակը անհայրենիքությունը չէ, ինչպես ներկայացվում է սովորաբար։ Հայրենասիրությունը՝ երևույթի ոչ թե պաթոսիկ ու կենացային, այլ բովանդակային իմաստով, ենթադրում է գործողություն, նվիրում, ջանք, ներդրում, անհրաժեշտության դեպքում՝ զոհողություն։ Այսինքն՝ հայրենասիրությունը անհատի կամ անհատների խմբի/խմբերի կողմից պարտադիր ակտիվություն ենթադրող ապրում է, եթե խոսքը, կրկին, իրական և ոչ թե՝ ցուցադրական հայրենասիրության մասին է։ Մինչդեռ անհայրենիքությունը, որն ընդհանուր առմամբ ոչ այնքան դրական հատկանիշ է, այնուամենայնիվ, ավելի շատ պասիվ, ապատիկ հոգեվիճակ է, որևէ տարածության ու հանրույթի հետ չնույնականացվելու զգացում կամ հրաժարում սեփական պատկանելությունից։
Քաղբանտարկյալ Արմեն Աշոտյանն այսօր էլ՝ կալանավայրից շարունակում է այդ գործն ու գործառույթը, բայց հասկանալի պատճառներով՝ մի քանի անգամ պակաս հաճախականությամբ և ինտենսիվությամբ։
Նիկոլ Փաշինյանի հակաարցախյան ու հակահայաստանյան ողջ քաղաքականությունը հիմնված է հայտնի օվերտոնի պատուհանի սկզբունքի վրա, երբ նա կամ անձամբ, կամ իր քարոզչազինվորների միջոցով հրապարակային դաշտ է նետում որևէ անընդունելի, զարհուրելի, նողկալի տեղեկություն, որը նույն կոնտինգենտի շրջանառության, բայց նաև իրական ու ոչ իրական ընդդիմադիրների քննադատության միջոցով ժամանակի ընթացքում դառնում է ականջի համար սովորական երևույթ, ինչից հետո էլ՝ իրականություն։
Խնդիրը կարգախոսի պարզամտությունն ու պարզունակությունը չէ, ոչ էլ այն, որ քաղաքապետի աշխատանքը դրանով հավասարեցվում է մոտավորապես կաֆելագործի կամ ավելի հին մասնագիտության տեր չմերժողների՝ ցանկացած պատվեր կատարելու պատրաստակամությանը, որը կարող էր արտահայտվել նաև «Փողին մուննաթ» գռեհկաբանությամբ:
Քարոզչական մակարդակում ներկայացվում է, թե դա ամենաշատը պետք է հայ հասարակությանն ու Հայաստանին, որ դրա կնքումից հետո երկնային մանանա կթափվի Հայասստանի վրա, և կարևոր չէ, թե ճանապարհները, որով կհոսի մանանան, ում վերահսկողության տակ կգտնվեն: Իրականում, սակայն, հայ հասարակությունը, Հայաստանն ու Արցախը «Խաղաղության պայմանագրի» կնքման դեպքում դառնալու են ոչ թե դրա շահառուները, այլ զոհերը՝ ուղիղ և փոխաբերական իմաստներով:
