#Հարություն Ավետիսյան

Բոլոր նրանք, ովքեր դա այսօր անհավանական կհամարեն, կարող են հիշել՝ արդյոք հինգ տարի առաջ պատկերացնո՞ւմ էին, որ Հայաստանի ղեկավարն Արցախը ճանաչելու է Ադրբեջանի կազմում, իսկ, օրինակ, Գորիս-Կապան ճանապարհը նվիրվելու է Ադրբեջանին, կամ էլ, որ Հայոց պատմությունն իր ամբողջականությամբ դադարելու է դասավանդվել դպրոցում՝ վերանվանվելով Հայաստանի պատմություն։

Պատերազմի հարցում կարծես արդեն իսկ ձևավորվում է որոշակի կոնսենսուս, պարզապես քննարկվում են դրա հնարավոր ժամկետները՝ դա տեղի կունենա Ադրբեջանում կայանալիք նախագահական ընտրություններից առա՞ջ, թե՞ դրանից հետո, կամ գուցե դա  կպայմանավորվի Ռուսաստանի, հնարավոր է՝ ԱՄՆ-ի նախագահական ընտրությունների ելքով։

Նախօրեին Երևանի կրթահամալիրներից մեկը կատարած այցի ժամանակ Նիկոլ Փաշինյանը հպարտացել է, թե ինքն իր գործունեության ընթացքում երբեք որևէ քաղաքական տեխնոլոգիա չի օգտագործել։ Դա, իհարկե, ծիծաղելի է, քանի որ այդ հայտարարությունը նա արել է կրթական հաստատության աշակերտների կողմից՝ իր իսկ օրինակով, քաղաքականության մեջ մարմնի լեզվին նվիրված հետազոտության քննարկման ժամանակ, ինչն արդեն իսկ որոշակիորեն քաղաքական տեխնոլոգիայի արտահայտություն էր։

Արցախին ու Հայաստանին պատուհասած բոլոր աղետները լայն իմաստով կարող են ունենալ երկու բացատրություն։ Կա՛մ իշխանությունը՝ Նիկոլ Փաշինյանի գլխավորությամբ, իրականացրել և շարունակում է դավաճանական, կոլաբորացիոնիստական քաղաքականություն, կա՛մ այդ աղետները հնարավոր են դարձել այդ իշխանության՝ Նիկոլ Փաշինյանի ոչ պրոֆեսիոնալիզմի, մասնագիտական ու քաղաքական թերհասության, ոչ կոմպետենտության պատճառով։

Շատ ավելի վտանգավոր է այն ենթագիտակցական ուղերձը, որ այս երկու միջադեպերի բերումով հղում է իշխանությունը. կարևորը փողն է, նյութականը, որը չարաշահելու համար պաշտոնյաները պատժվում են, իսկ մարդկային կյանքի պարագայում կարելի է պատմությունը փակված համարել «հանձնարարականներով»։

Նիկոլ Փաշինյանի «կախիչացնցուղային» եթերաշրջանը, բացի նողկալի զվարճանքից, պարունակում է նաև այլ՝ խորքային շերտեր։ Դրա առիթով հնչող բոլոր գնահատականները, վարկածները (արտահերթ ընտրությունների պատրաստություն, սեփական շրջապատի մաքրում և այլն) այս կամ այն չափով հեռու չեն իրականությունից։ Բայց անգամ ճշգրիտ լինելով, դրանք արտահայտում են տեղի ունեցողի մակերեսային, ընթացիկ առանձնահատկությունները։

Գործակալների, լրտեսների մասին պատմությունները հատկապես Հայաստանի նման երկրներում մշտապես արդիական են ու արդյունավետ ամենատարբեր խնդիրների լուծման համար։

Հեռուստաընկերությունների ամանորյա շոուների անորակությունն ու հանրությանը զբաղեցնելու անկարողությունն այս տարի փոխհատուցեց Նիկոլ Փաշինյանը՝ նոր տարվա առաջին աշխատանքային օրը բեմականացնելով «բարկացած ղեկավար» ներկայացումը՝ վախեցած նախարարի, ահաբեկված մարզպետի, կռացող կոմիտեի ղեկավարի տեսարաններով։

Ամենամեծ աբսուրդն այն է, որ աղեստամոքսային երանությունը խաշ-խորոված միջակայքից դուրս չպատկերացնող հասարակությունը, մտավոր հարթությունում անվրդով ըմբոշխնում է այն քաղաքական անորակ շիլան, որը, ռեստորանում մատուցվելու դեպքում, ամենաքիչը կլցվեր ռեստորանատիրոջ գլխին։

Արդյոք ազգերը կարո՞ղ են լինել հավաքականորեն հիմար կամ անբանական և զուրկ  բարոյականությունից ու արժանապատվությունից։

Ի՞նչ ռիսկերով ու վտանգներով է հղի փաշինյանական նոր մտասևեռումը որպես պետության ռազմավարություն ներկայացնելու հերթական փուլը՝ սարսափելի է անգամ պատկերացնել։

Մշակույթի ոլորտում կան քիչ թվով հեղինակություններ, ովքեր իրենց անունը, վաստակը զրոյացնում են՝ մանր չինովնիկների քարոզչական լուսանկարներում որպես մոդել հանդես գալով։ Գիտությունների ազգային ակադեմիան հայտարարություններ է անում Արցախն Ադրբեջանի կազմում ճանաչելու անթույլատրելիության դեմ, բողոքի խրոխտ ձայն է բարձրացնում հայոց պատմությունն աղավաղելու առիթով, բայց այդ նույն ակադեմիայի անդամների մեծ մասը հոտնկայս դիմավորում է բոլոր այդ արհավիրքները հեղինակած իշխանության ղեկավարին։

Տասնամյակներ շարունակ Հայաստանն ու Արցախը պայքարել են ադրբեջանական նավթադոլարների միջոցով աշխարհի տարբեր երկրներում ադրբեջանամետ քարոզչությունը ֆինանսավորելու դեմ։

Խնդիրը, բնականաբար, այդ մարդու անձը չէ, ոչ էլ անգամ բանականության մեջ չտեղավորվող իրողությունը, թե ինչպես կարող է իշխանության պատճառով ամենավտանգված մարզը դարձած Սյունիքը ներկայացնող մանկավարժն իրեն թույլ տալ ինչ-որ մրցանակ վերցնել նույն իշխանությունից։ Մեծ հաշվով, նա ոչնչով չի տարբերվում մի քանի տասնյակ ուսապարկերից կամ մի քանի հազար ոստիկաններից և չի կարողացել հրաժարվել «իրեն բաժին հասած երջանկությունից»։

Փաշինյանի համար իշխանությունը ոչ թե միջոց է՝ իրացնելու Հայաստանի պետական շահերը, այլ նպատակ՝ Հայաստանի պետական շահերի միջոցով պահպանելու սեփական իշխանությունը։

Միայն վերջին մեկ-երկու ամիսներին իշխանությունը հանդես է եկել այնպիսի նախաձեռնություններով, որոնց միակ իմաստն ու նպատակը քաղաքացիներից ավելի շատ գումարներ կորզելն է՝ ամենատարբեր անվանումներով ու հռչակումներով։ Մինչև իշխանության գալը հիմնականում վարձով բնակարաններում ապրող պաշտոնյաները որոշեցին հարկային դաշտ բերել վարձակալության հանձնվող անշարժ գույքի շուկան, այլևս մարդիկ պետք է հարկեր վճարեն իրենց կողմից տրվող վարձով բնակմակերեսների համար։

Տնտեսությունների վիճակի, հեռանկարների գնահատման համար տնտեսագետներն օգտագործում են «տնտեսական աճի որակ» հասկացությունը։ Դրանով ցույց է տրվում տնտեսական աճի, տնտեսական ակտիվության կառուցվածքը՝ այն իմաստով, թե ինչ տեսակարար կշիռ ունեն դրանցում գիտելիքի, նոր տեխնոլոգիաների, աշխատանքի արտադրողականության բարձրացման վրա հիմնված ոլորտներն ու ճյուղերը, որքանով է տնտեսությունն իրական նոր արժեք ստեղծում, և հակառակը՝ ինչ տեսակարար կշիռ ունեն ավելի մակերեսային, հիմնարար բնույթ չունեցող ոլորտներն ու ճյուղերը։

Այս օրերին, գուցե հենց այս պահին կառավարության շենքի բազմաթիվ աշխատասենյակներից մեկում Նիկոլ Փաշինյանը՝ անձամբ, հնարավոր է՝ գրագիրների օգնությամբ, գրում է իր ամանորյա ուղերձը։ Դա հեշտ լուծելի խնդիր չէ անգամ հարյուրավոր տեքստեր գրած ու հազարավոր խորամանկություններ հեղինակած Նիկոլ Փաշինյանի համար, որովհետև նա պետք է փորձի հազարամյակների կտրվածքով հայ ժողովրդի կրած մեծագույն աղետի՝ Արցախի կորստի տարին ներկայացնել՝ որպես ձեռքբերումների տարի։ Իսկ դա բարդ խնդիր է անգամ մեծ մանիպուլյատորի համար։

Ամենավերջինն ու ինտեգրալը՝ Նիկոլ Փաշինյանի ինքնագոհ հայտարարությունն է այն մասին, թե ինչպես է Հայաստանի իշխանությունը հերոսաբար, առանց վրանային քաղաք կառուցելու կարողացել ընդունել 100 հազարից ավելի արցախահայերի։ Կարո՞ղ է արդյոք բարոյականության հետ որևէ աղերս ունենալ պարագան, երբ մեկը, ում մեղքով 100 հազարից ավելի մարդ զրկվել է հայրենիքից ու ենթարկվել էթնիկ զտման, հպարտանում է, որ այդ նույն մարդկանց ընդունել է առանց վրանների։ Եվ նա դա ասում է այդ մարդկանցից շնորհակալություն սպասողի ու անգամ նեղացածի տոնով։

Հայաստանի քաղաքական դաշտի ամենամեծ անոմալիան ներկայիս հանդարտությունն է։ Արցախի կորստից, հայաթափումից հետո ու Հայաստանին սպառնացող անվտանգային մարտահրավերների պայմաններում քաղաքական դաշտն ընդամենը հերթապահ ներկայություն է ապահովում։ Հասարակությունը ամբողջության մեջ ապրում է միանգամայն այլ իրականությունում, որը կտրված է ինչպես իշխանությունից, այնպես էլ ընդդիմությունից։

Պատմությանը հայտնի են նաև այդպիսի փորձ ունեցող երկրներ, որոնք հիմնականում ունեցել են ողբերգական ավարտ։ Հենց այդպիսի երկրների շարքին կարելի է դասել Հայաստանը, որի ղեկավարը պետական կառավարումն իրականացնում է հենց «փորձելու և սխալվելու» սկզբունքով, ու վերջին 5 տարիներին բոլոր կենսական ուղղություններով նրա փորձերը միայն սխալ արդյունք են ունեցել՝ հանգեցնելով ողբերգական հետևանքների։

Տնտեսական տրամաբանությունը, այլ խոսքով՝ շատ կամ ավելի շատ փող աշխատելու ձգտումը՝ ինքնին միանգամայն նորմալ է և, եթե դրսևորվում է գործարարության ոլորտում, նոր արդյունք է ապահովում։ Բայց աղետալի է, երբ այդպիսի տրամաբանություն կրողը հայտնվում է երկրի ղեկավարի դերում ու պետական կառավարման անդեմ համակարգին ցուցանում է առաջնորդվել այդ տրամաբանությամբ՝ Հայաստանը վերածելով երկիր-վաճառասրահի։

Պետք է սպասել, թե առաջիկայում ինչպիսի ոգևորություն են հայտնելու նույն այդ կառույցներն ու երկրները՝ Հայաստանում ՏԻՄ ղեկավարներից իշխանությունը ոստիկանական ճնշումներով խլելու չափազանց «ժողովրդավարական քայլերի» առնչությամբ։

Հայաստանում ժողովրդավարության դեգրադացումը տեղի է ունենում մոտավորապես նույն արագությամբ, ինչպիսի արագությամբ ՀՀ իշխանությունը զիջում է հայկական շահերն Ադրբեջանի հետ հարաբերություններում։

Իշխանությունը սարսափում է այդ հեռանկարից, որովհետև այդ անցման ժամանակ պարզվելու է, որ դրա թիվ մեկ խանգարողն իշխանությունն է։ Իսկ դա այն անցումներից չէ, որոնց ժամանակ ձիերին չեն փոխում։ Հատկապես, որ ձիերը ներսում հանդես են գալիս՝ առյուծի, դրսում՝ նապաստակի կերպարանքով։

Հայաստանում ժողովրդավարության դեմ իրականացվող իշխանության արշավը բնորոշ է ամենաավտորիտար ռեժիմներին։ Արտաքին թշնամու դեմ նվաստացուցիչ կերպով պարտված իշխանությունը, ըստ ամենայնի, իրեն հաղթանակած ու ամրացած է զգում ներքին կյանքում այնքան ու այնպես, որ այլևս ամենալկտի կերպով խլում է իշխանությունը տեղական ինքնակառավարման մարմնի ընտրված ղեկավարից, ինչպես տեղի ունեցավ նախօրեին Ալավերդիում։

Փաշինյանին չի հուզում, որ այդ նախագծի իրագործման համար բացակայում են անհրաժեշտ նվազագույն պայմանները՝ տարածաշրջանային խաղացողների շահերի համընկնումը, այդ ծրագրի միջոցով ռեգիոնալ ու աշխարհաքաղաքական շահերի հավասարակշռման հնարավորությունները, պահանջվող հսկայական ֆինանսական ներդրումների աղբյուրները և այլն։

Նիկոլ Փաշինյանն իշխանությունը պահպանում է «մահ կամ իշխանություն» պայմանական սկզբունքով, որի դեպքում, առանց իր իշխանության, ներկայիս պաշտոնյաները կարող են ունենալ փոխաբերական իմաստով մահվան հեռանկար։ Այս սկզբունքի ողբերգական առանձնահատկությունն այն  է, որ մահը, այսպես թե այնպես, անխուսափելի է․ նրա իշխանության պահպանման յուրաքանչյուր օրն ավելի է մոտեցնում պետության մահը, որը ոչ իրեն, ոչ էլ սեփական ճակատագրով մտահոգված պաշտոնյաներին, բնականաբար, չի հուզում։  

Սարսափելի է անգամ պատկերացնել, որ ապագայում Հայաստանում քաղաքականությամբ զբաղվել ու պետական այրեր դառնալ ցանկացողները կարող են դավանել այն նույն արժեքները, կրել այն նույն մտածողությունը, ունենալ այն նույն աշխարհայացքը՝ ինչ Նիկոլ Փաշինյանը։ Բայց վերջինս հենց դա պատկերացնելով ու կանխատեսելով է ցանկանում հիմնել քաղաքական դպրոց։

Նիկոլ Փաշինյանին անհրաժեշտ է, որպեսզի հակաարցախյան քաղաքականությամբ  ինքը չլինի միակը կամ ամենանողկալին։ Նրան պետք է, որպեսզի Արցախի հանդեպ իր ուրացումը կիսեն հնարավորինս մեծ թվով պաշտոնյաներ։ Ոչ միայն համազգային անեծքը կիսելու, այլ հնարավոր պատասխանատվության դեպքում գնդակահարության պատի տակ միայնակ չկանգնելու համար։