#Հարություն Ավետիսյան

2018 թվականին իրականում Հայաստանում փոխվել է ոչ միայն իշխանությունը, այլ նաև պետությունը՝ բառի ամենաընդհանրական ու ընդգրկուն իմաստով։ Արդեն 5 տարի է՝ Հայաստանն ապրում է փաստացի պետության բացակայության պայմաններում, որովհետև 5 տարի առաջ կատարված փոփոխությունների արդյունքում երկիրը պետականակենտրոն վիճակից անցում է կատարել պետականազերծ կարգավիճակի։

Նիկոլ Փաշինյանը, նրան սպասարկող քաղաքական, քարոզչական թիմերը ներկայումս հայ հասարակության համար փորձում են ձևակերպել «ո՞վ ենք մենք» հարցի պատասխանը, որը ցանկացած հանրույթի ինքնության իդենտիֆիկացիայի անհրաժեշտ պայմանն է։

Նիկոլ Փաշինյանը, իր իսկ այլաբանությամբ, այլևս զրկվել է իրեն վստահված մեքենան վարելու վարորդական իրավունքից, բայց չի գտնվում մեկը, որը կբացի արդեն կիսաքանդ ու դեպի անդունդը սուրացող մեքենայի դուռն ու նրան դուրս կհրավիրի մեքենայից։

Երբ Նիկոլ Փաշինյանը հայտարարում է, թե «մենք կառավարող էլիտա չենք, մենք ՀՀ միջին վիճակագրական քաղաքացիներ ենք», առաջին հայացքից կարող է թվալ, որ նա հերթական անգամ ցանկանում է դուր գալ ոչ այնքան բարձր կրթական ցենզ ունեցող իր թվացյալ էլեկտորատին։ Այդ մղումը Փաշինյանը, իհարկե, ունի, որովհետև նա վաղուց պետք է որ հասկացած լինի՝ մտածել կարեցող ցանկացած մեկն իր ու իր իշխանության հակառակորդն է ու թշնամին։

Նիկոլ Փաշինյանին Երևանի կենտրոնում «դավաճան» անվանած երիտասարդի հետ կատարվածը՝ իր ողջ ողբերգականությամբ, կոմիզմով ու հակաիրավականությամբ հանդերձ, շատ խորհրդանշական իմաստ ունի և արտահայտում է հայաստանյան քաղաքական իրականության բազմաթիվ շերտեր։

Նիկոլ Փաշինյանի ցանկացած հրապարակային հայտնություն իսկական շոկ է հասարակության, առնվազն՝ մտածելու ունակ հասարակության համար։ Նրա ֆիզիկական հայտնությունները, որոնք արտահայտվում են ոչ վերբալ դրսևորումներով, հանրության առանձին անդամների համար ունենում են բառի բուն իմաստով՝ մահացու, իսկ լավագույն դեպքում՝ ցավոտ հետևանքներ․ անցած տարի Պռոշյան փողոցն անցնող հղի կինը Նիկոլ Փաշինյանի հայտնության համար վճարեց իր կյանքով, իսկ Եռաբլուրում իրենց որդիների շիրիմներին այցելած ծնողները հարձակման ենթարկվեցին կարմիր բերետավորների կողմից, որովհետև այդ պահին անցնում էր Նիկոլ Փաշինյանը։

Իրականում, այն, ինչ երկու օր տեղի է ունենում խորհրդարանում, ամենամեղմ ձևակերպմամբ՝ խեղկատակություն է ու երեսպաշտություն, մարդկային ու քաղաքական անբարոյականության ցուցք։

Պետությունն ունի պոզիտիվ պարտավորություններ, որոնց կատարումը տվյալ պահի իշխանության ուղղակի պատասխանատվության տիրույթում է։ Բազմաթիվ այդպիսի պարտավորությունների թվում կենսական նշանակություն ունի քաղաքացիների կյանքի իրավունքի, պետության տարածքային ամբողջականության, սահմանների անձեռնմխելիության ապահովումը։

Նիկոլ Փաշինյանն ու նրա իշխանության տարաձև ներկայացուցիչներն իրենց կատարած ցանկացած հանցավոր, դավաճանական, ստոր քայլ արդարացնում են «ժողովրդի տված քվեով»։ ԱԺ-ում խուլիգանություն են անում՝ «մեզ ժողովուրդն է ընտրել», առանց դիմադրության՝ երկրի տարածքներն են հանձնում, նույն արդարացումը՝ «ժողովուրդը մեզ քվե է տվել», թքում են քաղաքացու երեսին՝ էլի նույն ցնդաբանությունը՝ «մենք ժողովրդի ընտրյալ ենք»…

Նման եղկելի միջոցով իշխանությունը պահպանելով՝ Նիկոլ Փաշինյանը միևնույն ժամանակ խուժանությունը սեփական իշխանությունից տարածում է նաև պետության, պետական ինստիտուտների վրա։ Որովհետև սեփական իշխանության խուժանության անվտանգությունն ապահովում են պետական կառույցների աշխատակիցները, զանազան կոչումներ ունեցող անվտանգության ծառայողներն ու ոստիկանները։

Սեփական թիմակիցներին դրդելով խորհրդարանական գործունեությունը վերածել թաղային լեզվակռվի՝ Նիկոլ Փաշինյանը լուծում է միանգամից մի քանի խնդիրներ։ Նախ նա այդպիսով իր թիմի անդամների մեծ մասին դարձնում է էլ ավելի կառավարելի, քանի որ խուլիգանական վարքագծի ցանկացած դրվագ ցանկացած պահի կարող է դառնալ քրեաիրավական քննության առարկա, լավագույն դեպքում՝ հեղինակին զրկելով  պատգամավորական մանդատից։

Նիկոլ Փաշինյանը, սակայն, ինքն ավելի արժանապատիվ դառնալու փոխարեն, պետական կառավարման համակարգի ներկայացուցիչներին է ներքաշել կեղտոտ գործարքի մեջ՝ ընդունել իր անձի իշխանությունը և դրանով փոխզիջման գնալ սեփական արժանապատվության հետ՝ ինչ-ինչ արտոնություններից չզրկվելու նպատակով։

Ճակատագրի հեգնանքով, իսկ գուցե խիստ մտածված ու հաշվենկատ կերպով դա տեղի է ունենում Նիկոլ Փաշինյանի կողմից հնչած՝ «ես իշխանության ուզուրպատոր չեմ և չեմ լինի» հայտարարության հենց հաջորդ օրը։ Բրյուսովի անվան համալսարանի դասախոսական և ուսանողական կազմը դեռևս արժանապատվորեն դիմադրում է իշխանության ուզուրպացիայի այս խայտառակ դրսևորմանը։

Հայկական քաղաքականության բովանդակությունը դատարկ է գրեթե այնքան, որքան բովանդակազերծ է պետությունն ու պետականությունը։ Ճիշտ է նաև հակառակը։ Իսկ դա վկայում է երկուսի միջև առկա դիալեկտիկական կապի մասին։ Չի կարող լինել նորմալ, բովանդակ պետություն ու պետականություն՝ առանց գաղափարական, մրցունակ, մտքահեն քաղաքական համակարգի, և հակառակը՝ չի կարող կենսունակ քաղաքական համակարգ գործել՝ առանց կայացած, դիմադրողունակ պետականության։

Հայաստանը պաշտոնապես հրաժարվել է Հավաքական անվտանգության պայմանագրի կազմակերպության՝ ՀԱՊԿ-ի փոխնախագահի քվոտայից։ Պաշտոնական այս տեղեկատվության հետ որևէ մեկնաբանություն, բացատրություն, պարզաբանում չի ներկայացվել։ Կարելի է ենթադրել, որ եթե որևէ հիմնավորում էլ ներկայացվեր, այն լինելու էր մոտավորապես «ՀԱՊԿ-ին հասնում ա» տրամաբանության մեջ։

Հիմա Նիկոլ Փաշինյանը գործնականում զբաղված է ոչ թե Արցախի հիմնախնդրի լուծման հայանպաստ տարբերակներ որոնելով (նա փաստացի համաձայնել է Ալիևի թեզին, որ Լեռնային Ղարաբաղի հարց այլևս գոյություն չունի), այլ ընդամենը ժամանակ ձգելով, ինչի համար, ի թիվս այլ քայլերի, անձամբ, սեփական ընտանիքի անդամների, քաղաքական թիմի ծաղրածուների միջոցով զբաղեցնում է հասարակությանը։ Դ

2018թ․ իշխանության գալուց հետո Նիկոլ Փաշինյանը՝ ամենևին ոչ պատահականորեն ձեռնամուխ եղավ Հայ Առաքելական եկեղեցու դեմ արշավին, որը շարունակվում է մինչև օրս։ Դրա զուգահեռ, կրկին իշխանության գալուց ի վեր, հեղինակազրկվեց բանակն ու զինվորականությունը։

Հայաստան-Ադրբեջան «խաղաղության պայմանագրի» բանակցություններն առցանց ձևաչափով կամ օնլայն ռեժիմով անցկացնելու մասին  Ադրբեջանի արտգործնախարարի հայտարարությունը (Բայրամովը, իհարկե, արդեն ասել է, թե դա այդքան էլ արդյունավետ չէ, բայց տվյալ դեպքում, կարևոր չէ), բացի այդ երկրի հետ վարվող ստվերային գործընթացի մասին հերթական բացահայտումից, նաև խիստ խորհրդանշական իմաստ է պարունակում։ Դա ողջ այն ողբերգականության խորհրդանշականությունն է, որում Հայաստանն ապրում է Նիկոլ Փաշինյանի իշխանության գալուց հետո։

Հայաստանի ներկայիս խորը քաղաքական ճգնաժամի գլխավոր պատճառներից մեկն այն է, որ իշխանությունը՝ Նիկոլ Փաշինյանի գլխավորությամբ, դարձել է հանրային-քաղաքական կյանքում գործնականում միակ  օրակարգ թելադրող սուբյեկտը։

Հայկական ինքնության հարցը մշտապես եղել է հանրային-քաղաքական օրակարգում, բայց հատկապես 44-օրյա պատերազմից հետո դարձել է կենսական նշանակության խնդիր։ Պատերազմը մեզանից խլել է ոչ միայն մեր հազարավոր զավակներին ու Արցախի զգալի հատվածը, այլև հարվածել է նաև մեր անհատական ու հավաքական ինքնությանը, որը դեռևս գտնվում է կամ առնվազն պետք է գտնվի վերարժևորման, վերաիմաստավորման փուլում։

Հասնելով Ռուբեն Վարդանյանի հեռացմանը՝ Ադրբեջանը դե ֆակտո արձանագրելու է Արցախի ներքին կյանքին, պետական կյանքի կազմակերպմանը մասնակցելու իր իրավունքը, Արցախը արտաքին շրջափակման ենթարկելով՝ ստանալու է նաև Լեռնային Ղարաբաղի ներքաղաքական կյանքում որոշում կայացնելու մանդատ, այսինքն՝ Արցախը վերցնելու է նաև ներսից։

Պետական շահը քաղաքականության այն հասկացություններից է, որը, թերևս, ամենաշատն է իր վրա կրում տարածության ու ժամանակի ազդեցությունը։ Այն առաջին հերթին հիմնվում է պետական կազմավորման տարածքային պատկանելության՝ աշխարհագրության վրա, որը, սակայն, կարևոր, բայց բավարար պայման չէ պետական շահերի համակարգի ձևավորման համար։

Մեր հանրային-քաղաքական դիսկուրսի հիմնարար թերություններից մեկը դրանում քննադատական մտածողության գրեթե իսպառ բացակայությունն է՝ այդ հասկացության անգամ ամենալայն իմաստով։

Նիկոլ Փաշինյանի իրականացրած արտաքին քաղաքականության ամենահաստատուն հատկանիշն անկայունությունն է։ Հայաստանի իրականացրած արտաքին քաղաքականությունը սիտուատիվ դիվանագիտություն է՝ շաբաթվա կենտ օրերին հետապնդվող արտաքին քաղաքական մի կողմնորոշումը շաբաթվա զույգ օրերին միանգամայն հակադիր կողմնորոշմամբ փոխարինելու հաջորդականությամբ։

Բոյկոտն ընդհանրապես քաղաքական գործունեության ձևերից մեկն է։ Դրանով կարող են զբաղվել ընդդիմադիր քաղաքական ուժերը, իշխանությունը նույնպես կարող է բոյկոտել որևէ իրադարձություն, անգամ պետությունները՝ միջազգային հարաբերություններում, երբեմն  բոյկոտում են համաշխարհային այս կամ այն կառույցի աշխատանքը կամ որևէ միջոցառում։

Այս երեք իշխանությունների թողած հավաքական ինստիտուցիոնալ հիշողությունը, կրկին, բոլոր թերություններով հանդերձ, հաղթական հիշողություն էր, որը պարունակում էր ազգային արժանապատվություն և հպարտություն։ Բոլոր թերություններով հանդերձ։

Պաշտոնական ցանկացած հաղորդագրություն, Կառավարության նիստի ցանկացած հեռարձակում ու Նիկոլ Փաշինյանի որևէ գերատեսչական այցելության ցանկացած տեսագրություն հողին է հավասարեցնում Հայաստանում ժողովրդավարության գոյության մասին ցանկացած միտք։

Մեր օրերի ամենալուրջ խնդիրներից մեկն անհամաչափությունն է՝ բառի ուղիղ և փոխաբերական իմաստներով։ Մենք ապրում ենք միաժամանակ մի քանի իրականություններում, որոնք հաճախ ոչ միայն ընդհանրություններ չունեն, այլև հակասում են իրար, ավելի հաճախ՝ մեկը ապրում է մյուսի հաշվին։

Նիկոլ Փաշինյանի իշխանության բազմաթիվ առանձնահատկություններից մեկը Հայաստանի ապասուբյեկտայնացմանը զուգահեռ՝ սեփական անձի գերսուբյեկտայնացումն է։

Տրամաբանության հետ Քերոբյանի ունեցած անհաղթահարելի հակասությունների մասին խոսում են անգամ նրա հարազատ թիմակիցները։ Բայց քանի որ Հայաստանում դեռևս անհեթեթություն արտաբերելու համար հարկատեսակ չի գործում, Վահան Քերոբյանը շարունակում է շաղակրատել՝ առաջնորդվելով երևի այն կանխավարկածով, որ լսարանն առնվազն իրենից ավելի ունակություններ չունի։ Կամ գուցե ոչնչով էլ չի առաջնորդվում։ Պարզապես խոսում է, որովհետև․․․ հիշենք հարկատեսակի բացակայությունը։