#Հարություն Ավետիսյան

Հայաստանը պաշտոնապես հրաժարվել է Հավաքական անվտանգության պայմանագրի կազմակերպության՝ ՀԱՊԿ-ի փոխնախագահի քվոտայից։ Պաշտոնական այս տեղեկատվության հետ որևէ մեկնաբանություն, բացատրություն, պարզաբանում չի ներկայացվել։ Կարելի է ենթադրել, որ եթե որևէ հիմնավորում էլ ներկայացվեր, այն լինելու էր մոտավորապես «ՀԱՊԿ-ին հասնում ա» տրամաբանության մեջ։

Հիմա Նիկոլ Փաշինյանը գործնականում զբաղված է ոչ թե Արցախի հիմնախնդրի լուծման հայանպաստ տարբերակներ որոնելով (նա փաստացի համաձայնել է Ալիևի թեզին, որ Լեռնային Ղարաբաղի հարց այլևս գոյություն չունի), այլ ընդամենը ժամանակ ձգելով, ինչի համար, ի թիվս այլ քայլերի, անձամբ, սեփական ընտանիքի անդամների, քաղաքական թիմի ծաղրածուների միջոցով զբաղեցնում է հասարակությանը։ Դ

2018թ․ իշխանության գալուց հետո Նիկոլ Փաշինյանը՝ ամենևին ոչ պատահականորեն ձեռնամուխ եղավ Հայ Առաքելական եկեղեցու դեմ արշավին, որը շարունակվում է մինչև օրս։ Դրա զուգահեռ, կրկին իշխանության գալուց ի վեր, հեղինակազրկվեց բանակն ու զինվորականությունը։

Հայաստան-Ադրբեջան «խաղաղության պայմանագրի» բանակցություններն առցանց ձևաչափով կամ օնլայն ռեժիմով անցկացնելու մասին  Ադրբեջանի արտգործնախարարի հայտարարությունը (Բայրամովը, իհարկե, արդեն ասել է, թե դա այդքան էլ արդյունավետ չէ, բայց տվյալ դեպքում, կարևոր չէ), բացի այդ երկրի հետ վարվող ստվերային գործընթացի մասին հերթական բացահայտումից, նաև խիստ խորհրդանշական իմաստ է պարունակում։ Դա ողջ այն ողբերգականության խորհրդանշականությունն է, որում Հայաստանն ապրում է Նիկոլ Փաշինյանի իշխանության գալուց հետո։

Հայաստանի ներկայիս խորը քաղաքական ճգնաժամի գլխավոր պատճառներից մեկն այն է, որ իշխանությունը՝ Նիկոլ Փաշինյանի գլխավորությամբ, դարձել է հանրային-քաղաքական կյանքում գործնականում միակ  օրակարգ թելադրող սուբյեկտը։

Հայկական ինքնության հարցը մշտապես եղել է հանրային-քաղաքական օրակարգում, բայց հատկապես 44-օրյա պատերազմից հետո դարձել է կենսական նշանակության խնդիր։ Պատերազմը մեզանից խլել է ոչ միայն մեր հազարավոր զավակներին ու Արցախի զգալի հատվածը, այլև հարվածել է նաև մեր անհատական ու հավաքական ինքնությանը, որը դեռևս գտնվում է կամ առնվազն պետք է գտնվի վերարժևորման, վերաիմաստավորման փուլում։

Հասնելով Ռուբեն Վարդանյանի հեռացմանը՝ Ադրբեջանը դե ֆակտո արձանագրելու է Արցախի ներքին կյանքին, պետական կյանքի կազմակերպմանը մասնակցելու իր իրավունքը, Արցախը արտաքին շրջափակման ենթարկելով՝ ստանալու է նաև Լեռնային Ղարաբաղի ներքաղաքական կյանքում որոշում կայացնելու մանդատ, այսինքն՝ Արցախը վերցնելու է նաև ներսից։

Պետական շահը քաղաքականության այն հասկացություններից է, որը, թերևս, ամենաշատն է իր վրա կրում տարածության ու ժամանակի ազդեցությունը։ Այն առաջին հերթին հիմնվում է պետական կազմավորման տարածքային պատկանելության՝ աշխարհագրության վրա, որը, սակայն, կարևոր, բայց բավարար պայման չէ պետական շահերի համակարգի ձևավորման համար։

Մեր հանրային-քաղաքական դիսկուրսի հիմնարար թերություններից մեկը դրանում քննադատական մտածողության գրեթե իսպառ բացակայությունն է՝ այդ հասկացության անգամ ամենալայն իմաստով։

Նիկոլ Փաշինյանի իրականացրած արտաքին քաղաքականության ամենահաստատուն հատկանիշն անկայունությունն է։ Հայաստանի իրականացրած արտաքին քաղաքականությունը սիտուատիվ դիվանագիտություն է՝ շաբաթվա կենտ օրերին հետապնդվող արտաքին քաղաքական մի կողմնորոշումը շաբաթվա զույգ օրերին միանգամայն հակադիր կողմնորոշմամբ փոխարինելու հաջորդականությամբ։

Բոյկոտն ընդհանրապես քաղաքական գործունեության ձևերից մեկն է։ Դրանով կարող են զբաղվել ընդդիմադիր քաղաքական ուժերը, իշխանությունը նույնպես կարող է բոյկոտել որևէ իրադարձություն, անգամ պետությունները՝ միջազգային հարաբերություններում, երբեմն  բոյկոտում են համաշխարհային այս կամ այն կառույցի աշխատանքը կամ որևէ միջոցառում։

Այս երեք իշխանությունների թողած հավաքական ինստիտուցիոնալ հիշողությունը, կրկին, բոլոր թերություններով հանդերձ, հաղթական հիշողություն էր, որը պարունակում էր ազգային արժանապատվություն և հպարտություն։ Բոլոր թերություններով հանդերձ։

Պաշտոնական ցանկացած հաղորդագրություն, Կառավարության նիստի ցանկացած հեռարձակում ու Նիկոլ Փաշինյանի որևէ գերատեսչական այցելության ցանկացած տեսագրություն հողին է հավասարեցնում Հայաստանում ժողովրդավարության գոյության մասին ցանկացած միտք։

Մեր օրերի ամենալուրջ խնդիրներից մեկն անհամաչափությունն է՝ բառի ուղիղ և փոխաբերական իմաստներով։ Մենք ապրում ենք միաժամանակ մի քանի իրականություններում, որոնք հաճախ ոչ միայն ընդհանրություններ չունեն, այլև հակասում են իրար, ավելի հաճախ՝ մեկը ապրում է մյուսի հաշվին։

Նիկոլ Փաշինյանի իշխանության բազմաթիվ առանձնահատկություններից մեկը Հայաստանի ապասուբյեկտայնացմանը զուգահեռ՝ սեփական անձի գերսուբյեկտայնացումն է։

Տրամաբանության հետ Քերոբյանի ունեցած անհաղթահարելի հակասությունների մասին խոսում են անգամ նրա հարազատ թիմակիցները։ Բայց քանի որ Հայաստանում դեռևս անհեթեթություն արտաբերելու համար հարկատեսակ չի գործում, Վահան Քերոբյանը շարունակում է շաղակրատել՝ առաջնորդվելով երևի այն կանխավարկածով, որ լսարանն առնվազն իրենից ավելի ունակություններ չունի։ Կամ գուցե ոչնչով էլ չի առաջնորդվում։ Պարզապես խոսում է, որովհետև․․․ հիշենք հարկատեսակի բացակայությունը։

Հենց այս մեթոդով են մշակված Նիկոլ Փաշինյանի, նրա իշխանության բոլոր քարոզչական թեզերը՝ «30 տարի թալանված բանակից» մինչև «30 տարի բանակցություններում հանձնված Արցախ»։

Հասարակությանն անհանդուրժողականության արտահայտման համար անհրաժեշտ է քաղաքական այնպիսի համակարգ, որն այդ անհանդուրժողականությունը դժգոհությունից ու հայհոյանքից կվերածի հստակ ձևակերպված քաղաքական պահանջի՝ համապատասխան քաղաքական գործիքներով ու քայլերով։

Նիկոլ Փաշինյանը նման խայտառակ նշանակումներով շարունակում է իջեցնել Հայաստանի Հանրապետության՝ որպես պետական կազմավորման, նշաձողը․ յուրաքանչյուր հաջորդ նշանակում իր խայտառակությամբ լռեցնում է նախորդի առաջացրած աղմուկը։ Նիկոլ Փաշինյանն առաջնորդվում է այն սկզբունքով, որ եթե ինքը կարող է զբաղեցնել վարչապետի պաշտոնը, ապա ցանկացած մեկը Հայաստանում կարող է զբաղեցնել ցանկացած պաշտոն։

Ժամանակակից հաջողակ պետություններն ու հասարակությունները զգալիորեն հիմնված են կայացած ինստիտուտների վրա, որոնցում անհատների դերը, թեև կարևոր, բայց որոշիչ չէ։ Տասնյակ տեսություններ ու հարյուրավոր աշխատություններ կան, որոնք ապացուցում են ինստիտուտների արդյունավետության ու պետության որակի միջև ուղիղ կախվածությունը։ Բայց կան նաև արժանահավատ վկայություններ, որ ինստիտուցիոնալ կայացածությունը՝ որպես հաջողության գրավական, գործում է հարաբերականորեն ստանդարտ, համեմատաբար հանգիստ պայմաններում։

Նիկոլ Փաշինյանի գործողություններում տրամաբանություն փնտրելը, իհարկե, անհույս ու դատապարտված զբաղմունք է։

Ժամանակի ու տարածության հարաբերությունը հայկական աշխարհում ողբերգական է։ Ժամանակի հետ երկրից մնացած տարածությունը փոքրանում է։ Ժամանակը նաև սպանում է նեղացող տարածքի բնակիչներին։

Գիտության մեջ կա էպիֆենոմեն հասկացություն, որը նշանակում է պատճառահետևանքային պատրանք։ Այսպես են բնորոշում այն իրավիճակները, երևույթները կամ մարդկանց, ովքեր ամենատարբեր գործոնների ազդեցությամբ պատճառը շփոթում են հետևանքի, հետևանքը՝ պատճառի հետ։

Անպատասխանատվությունը Նիկոլ Փաշինյանի համար հանցանք է, որը չի պատժվում։ Միևնույն ժամանակ, այն իշխանության անտեսանելի աղբյուր է, որը ավելի հորդառատ է դառնում անպատասխանատվության յուրաքանչյուր դրսևորումից հետո։

Որտե՞ղ են Նիկոլ Փաշինյանի իրական պրոբլեմները՝ մակերեսի՞ն, ինչ-որ տեղ մեջտեղո՞ւմ, թե՞ գուցե ամենախորքում՝ ԴՆԹ մակարդակում։ Այս հարցի ստույգ պատասխանը կարող են տալ հոգեբանները, գուցե մարդաբանները, հնարավոր է՝ Աննա Հակոբյանը։ Բայց Նիկոլ Փաշինյանը, ունենալով սեփական պրոբլեմների գենեզիսի բացահայտման խնդիր ու չունենալով այդ գենեզիսը բացահայտող, ինքն է զբաղված Հայաստանի խնդիրների խորքի որոշմամբ, իր կարծիքով՝ երևի իմաստուն ախտորոշմամբ, այն հաշվով, որ նրան գուցե թվում է, թե օրիգինալ բառերի արտասանումը միտքը կարող է ինքնին իմաստուն դարձնել։

Չդադարող բացասական իրադարձությունների, նեգատիվ մթնոլորտի ընդհանրական հետևանքն այն է, որ մենք սովորել ենք ապրել նաև, այսպես կոչված, տեղային, հատվածական ցասման ռեժիմում․ տեղի է ունենում որևէ զարհուրելի իրադարձություն, մամուլում, սոցիալական ցանցերում արտահայտվում է ցասում, բողոք, անհամաձայնություն, բայց դա տևում է հաշված օրեր, լավագույն դեպքում՝ շաբաթներ, որից հետո հանրային ուշադրությունը տեղափոխվում է մեկ այլ զարհուրելի իրադարձության, դրա շուրջ արձագանքի հարթություն, ու այդպես՝ մինչև հաջորդ ողբերգություն։

Կառավարման դասական օրենքներից մեկն ասում է՝ լիազորությունը պատվիրակման ենթակա է, պատասխանատվությունը՝ ոչ։ Հայաստանում, ինչպես ամեն ինչ, այս օրենքը, որը կազմակերպական լինելուց բացի ու դրանից առաջ, բնական օրենք է ու մարդկային, խախտված է անդառնալիորեն։

2020 թվականի 44-օրյա պատերազմի ողբերգական ավարտից հետո Հայաստանի իշխանությունները սկսեցին շրջանառել «Անջատում՝ հանուն փրկության» սկզբունքը՝ որպես Արցախի կարգավիճակի, Արցախի բնակչության անվտանգության ու իրավունքների ապահովման հնարավորություն։ 

«Սիրո և համերաշխության» կարգախոսով 2018 թ․ իշխանության եկած Նիկոլ Փաշինյանն անցած շուրջ հինգ տարիներին կարողացավ երկրում արմատավորել ատելության և անհանդուրժողականության այնպիսի չափաբաժին, որպիսին չէր եղել նորանկախ Հայաստանի պատմության ավելի քան քսանհինգ տարիների ընթացքում։

Հայ հասարակությունը մտավոր տիրույթում, բայց հետո նաև ինստիտուցիոնալ կերպով պետք է պատրաստվի մետաՆիկոլ իրականությանը։
Հակառակ դեպքում ստիպված ենք լինելու որևէ օտար ափում մղկտալ մետաՀայաստան դժբախտությունից։