Տարածաշրջանային զարգացումներն ու մասնավորապես հայ-թուրքական նոր օրակարգն ինչ-որ իմաստով ստվերեցին Ֆրանսիայի նախագահ Էմանուել Մակրոնի նախաձեռնությամբ Բրյուսելում կայացած երկրորդ բարձրաստիճան Փաշինյան-Ալիև հանդիպումը։ Ուշադրության է արժանի Էմանուել Մակրոնի և ընդհանուր առմամբ ֆրանսիական դիվանագիտության նոր հետաքրքրությունը Ռուսաստանի, ինչպես նաև Հարավային Կովկասի նկատմամբ։
«Ինչպես տեսնում ենք, հայ-թուրքական երկխոսության մեկնարկը ողջունում է միջազգային հանրությունը, և փաստորեն դրան աջակցել է նաև Վրաստանը, իր հերթին՝ Հայաստանի դերակատարությունը պետք է լինի Վրաստանին ներքաշել վեցակողմ հարթակ, ինչը հատկապես ներկայումս՝ ՌԴ-ՆԱՏՕ սրման ֆոնին, չափազանց անիրատեսական հեռանկար է։ Բայց հակառակ դրան, Վրաստանն ակտիվ աշխատում է իր գործընկերների հետ, կան նոր պայմանավորվածություններ, որոնք ևս կքննարկվեն այս բանակցությունների ընթացքում։
«Էրդողանն իր իշխանության օրոք տապալել է Թուրքիայի արտաքին քաղաքականությունը և բոլոր հարևանների հետ հարաբերությունները։ Թուրքիայի ներկայիս իշխանություններից սպասելիքներ չի կարելի ունենալ»,- այս մասին 168․am-ի հետ զրույցում ասաց թուրք վերլուծաբան Ջենգիզ Աքթարը՝ անդրադառնալով հայ-թուրքական հնարավոր, այսպես կոչված, կարգավորման գործընթացի արդյունքներին։
Հարավային Կովկասում աշխարհաքաղաքական վերադասավորումների ու հատկապես հետպատերազմյան եռակողմ փաստաթղթերի իրագործման փուլում, Սոչիի բարձրաստիճան եռակողմ հանդիպումից հետո Ռուսաստանը կրկին օրակարգ է բերում Ադրբեջանի ԵԱՏՄ անդամակցության թեման: Շուրջ մեկ շաբաթ առաջ Եվրասիական տնտեսական բարձրագույն խորհրդի նիստի ընթացքում Ղազախստանի նախկին նախագահ, Եվրասիական տնտեսական բարձրագույն խորհրդի պատվավոր նախագահ Նուրսուլթան Նազարբաևը անակնկալ կերպով հիշեցրեց իր տարիներ առաջ հնչեցրած առաջարկը, նշելով, թե հնարավորություն է տեսնում Ադրբեջանին Եվրասիական տնտեսական միություն (ԵԱՏՄ) դիտորդի կարգավիճակով հրավերք անելու համար։
Հայ-թուրքական, այսպես կոչված, կարգավորման գործընթացում Թուրքիայի հատուկ ներկայացուցչի անունը հայտնի է: Անկարան Հայաստանի հետ հարաբերությունների կարգավորման համար հատուկ ներկայացուցիչ է նշանակելու Վաշինգտոնում Թուրքիայի նախկին դեսպան և փորձառու դիվանագետ Սերդար Քըլըչին: Այս մասին հայտարարել է Թուրքիայի ԱԳ նախարար Մևլյութ Չավուշօղլուն վերջերս ԱՄԷ կատարած այցի ընթացքում:
Կարծում եմ՝ այս փուլում ամենածանր գործընթացներն են սպասվում, քանի որ սկսվելու է սահմանների դեմարկացիա-դելիմիտացիան ռուսական միջնորդությամբ, և դրան կցվելու են նաև եվրոպացի փորձագետներ: Հայտնի չէ՝ սա ռուսական կողմի հետ քննարկված, համաձայնեցվա՞ծ է, թե՞ ոչ: Այստեղ մեկ կարևոր հիշեցում, որ ՌԴ նախագահը խոսել էր այս մասին և ասել, որ այդ գործընթացը ՌԴ-ն կարող է իրականացնել առանց այլ միջնորդների, քանի որ քարտեզները ՌԴ ԳՇ-ում են:
168.am-ի հետ զրույցում ռուս ռազմաքաղաքական վերլուծաբան Վլադիմիր Եվսեևը փորձեց պարզաբանել, թե ինչ կարելի է ակնկալել այդ բանակցություններից` հաշվի առնելով Թուրքիայի հետպատերազմյան բոլոր հայտարարությունները:
Մոսկվայում օրերս Թուրքիայի նախագահ Ռեջեփ Թայիբ Էրդողանի հնգակողմ պլատֆորմի առաջին հավաքից հետո, որին մասնակցեց նաև ՀՀ Արտաքին գործերի (ԱԳ) փոխնախարար Վահե Գևորգյանը, հայ-թուրքական կարգավորման գործընթացը գործնական փուլ է թևակոխում:
Մինչ տարածաշրջանում աշխարհաքաղաքական և ենթակառուցվածքային նոր քարտեզ է գծվում, տարածաշրջանային բազմակողմ համագործակցության նոր ձևաչափեր են ձևավորվում Թուրքիայի և Ռուսաստանի հովանու ներքո, Փաշինյանն ու Ալիևը հետպատերազմյան երրորդ դեմ առ դեմ հանդիպման նպատակով պատրաստվում են մեկնել Բրյուսել:
Նախօրեին Մոսկվայում կայացել է տարածաշրջանային 3+3 խորհրդատվական ձևաչափով առաջին հանդիպումը։ ՀՀ ԱԳՆ տարածած հաղորդագրության համաձայն, ՌԴ ԱԳՆ հրավերով Մոսկվայում կայացել է տարածաշրջանային խորհրդակցական հարթակի ձևավորմանն ուղղված առաջին հանդիպումը, որին մասնակցել են Հայաստանի, Ռուսաստանի, Իրանի, Ադրբեջանի, Թուրքիայի ներկայացուցիչները՝ ԱԳ նախարարի տեղակալների մակարդակով։
Թուրքիայի և Ադրբեջանի նախաձեռնությամբ ձևավորվող տարածաշրջանային «3+3» խորհրդատվական ձևաչափով առաջին հանդիպումը կայացավ նախօրեին Մոսկվայում:
Այսօր ԵԱՏՄ ղեկավարների մասնակցությամբ մեկնարկել է Եվրասիական տնտեսական բարձրագույն խորհրդի նիստը: Տեսակապով ընթացող նիստի օրակարգում են Եվրասիական տնտեսական միության (ԵԱՏՄ) գործունեության արդիական ասպեկտները, նախատեսվում է ընդունել մի շարք կարևոր փաստաթղթեր, որոնք ուղղված են ինտեգրման հետագա խորացմանը և ապրանքների ու ծառայությունների միասնական շուկաների ձևավորմանը: Ծրագրվում է նաև համաձայնեցնել 2022 թվականի ԵԱՏՄ միջազգային գործունեության առաջնահերթությունները։
«Մեր պարտականությունն է՝ պատրաստել այլընտրանքներ»,- նախօրեին Հայկական բարեգործական ընդհանուր միությունում իր հեղինակած «Հայաստան-Թուրքիա. Պետականություն, պատմություն, քաղաքականություն» գրքի շնորհանդեսի ընթացքում ասաց պատմաբան, դիվանագետ, 1991-97 թվականներին ՀՀ առաջին նախագահ Լևոն Տեր-Պետրոսյանի խորհրդական, ապա նաև գլխավոր խորհրդական Ժիրայր Լիպարիտյանը:
Նախօրեին Հայկական բարեգործական ընդհանուր միությունում տեղի ունեցավ պատմաբան, դիվանագետ, 1991-97 թվականներին առաջին նախագահ Լևոն Տեր-Պետրոսյանի խորհրդական, ապա նաև գլխավոր խորհրդական Ժիրայր Լիպարիտյանի «Հայաստան-Թուրքիա. Պետականություն, պատմություն, քաղաքականություն» գրքի շնորհանդեսը։ Գիրքը լույս է ընծայել «Անտարես» հրատարակչությունը:
«Առաջիկա օրերին Բրյուսելում կայանալիք բարձրաստիճան բանակցություններից առանձնահատուկ սպասելիքներ չկան»,- 168.am-ի հետ զրույցում այս մասին ասաց արտաքին քաղաքականության, պաշտպանության և անվտանգության հարցերի փորձագետ Գրիգորի Տրոֆիմչուկը՝ անդրադառնալով դեկտեմբերի 15-ին Բրյուսելում կայանալիք Փաշինյան-Ալիև հանդիպմանը:
Մինչ ՀՀ ԱԳ նախարարը հայտարարում էր մոտ ապագայում Իրանի հետ Պարսից ծոց-Սև ծով տրանսպորտային միջանցքի ստեղծման վերաբերյալ պայմանագիր ստորագրելու մասին, դեկտեմբերի 7-ին Իրանը, Ադրբեջանն ու Վրաստանը պայմանավորվում են Պարսից ծոցը Սև ծովի հետ կապող տարանցիկ երթուղու ստեղծման մասին։ Ավելի ուշագրավն այն է, որ սա տեղի է ունենում անմիջապես ադրբեջանաիրանական շաբաթներ առաջ բռնկված սուր դիվանագիտական հակամարտությունից հետո, որը հարթելուն պես Իրանն ու Ադրբեջանը Թուրքմենստանի հետ գազի փոխանակման աննախադեպ խոշոր համաձայնագիր ստորագրեցին:
Նոյեմբերի 28-ին Աշխաբադում Իրանի, Ադրբեջանի ու Թուրքմենստանի ստորագրած գազի տարանցման համաձայնագրից հետո Ադրբեջանի պետական քարոզչությունը և դրան ծառայող փորձագիտական շրջանակները տարածաշրջանային նոր պրոյեկտներ են սկսում գցել լրատվադաշտ, որոնք անմիջականորեն վերաբերում են ՀՀ տարածքին: Պարզվում է, որ Ադրբեջանի քարոզչական շրջանակները շատ ավելի հավակնոտ ծրագրեր են փորձում վերագրել, այսպես կոչված, Զանգեզուրյան, Նախիջևանյան կամ Թյուրքական, իրենց իսկ խոսքերով, միջանցքին, հայկական կողմի պնդմամբ՝ ճանապարհին:
44-օրյա պատերազմից մեկ տարի անց էլ չի հաջողվում հստակեցնել ԼՂ հակամարտության բուն քաղաքական կարգավորման ձևաչափը: Փաշինյան-Պուտին-Ալիև եռակողմ ձևաչափը, թերևս, հետպատերազմյան միակ ֆորմատն է, որով հանդիպումներն ունեն հստակ օրակարգ և տրամաբանություն, որքան էլ դրանք ՀՀ շահերից չեն բխում, քանի որ այդ ձևաչափով հետաքրքրված են հատկապես Ադրբեջանն ու Ռուսաստանը:
Ադրբեջանը տապալել է Ստոկհոլմում սպասվող Միրզոյան-Բայրամով հանդիպումը, որը պետք է տեղի ունենար, այսպես ասած, եվրոպական՝ ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի հովանու ներքո։ Օրերս Եվրախորհրդարանում Եվրոպայի և Կենտրոնական Ասիայի հարցով ԵԱՀԿ-ի գործադիր տնօրենի տեղակալ Լյուկ Պիեռ Դևինը տեղեկացրել էր, որ Ստոկհոլմում ԵԱՀԿ նախարարական 28-րդ համաժողովի շրջանակներում տեղի է ունենալու Հայաստանի և Ադրբեջանի ԱԳ նախարարների հանդիպում։
Շվեդիայի մայրաքաղաք Ստոկհոլմում ԵԱՀԿ նախարարական 28-րդ համաժողովը հերթական հնարավորությունն էր միջազգային դերակատարների համար՝ քննարկելու աշխարհաքաղաքական զարգացումները:
Սոչիում նոյեմբերի 26-ին տեղի ունեցած եռակողմ բարձրաստիճան բանակցություններից հետո ԵՄ-ն ակտիվորեն պատրաստվում է դեկտեմբերի 15-ին կայանալիք Փաշինյան-Ալիև հանդիպմանը:
Օրերս ՌԴ դիվանագետ Գրիգորի Կարասինն ակնարկել է, որ Հայաստանի իշխանությունները համաձայնել են մասնակցել տարածաշրջանային 3+3 կամ 3+2 ձևաչափին, որը նախաձեռնել են Թուրքիայի և Ադրբեջանի նախագահները: Տարածաշրջանային նման ձևաչափ սկսելու մասին թյուրքական այս երկրների ղեկավարներն ակտիվորեն սկսել էին խոսել 44-օրյա պատերազմից հետո:
Վանեցյանի պնդումներին հաջորդեցին լրատվական արտահոսքեր այն մասին, որ այդ երկրորդ պաշտոնյան Հրաչյա Թաշչյանն է, ով, ըստ այդ հրապարակումների, WhatsUp ցանցով կապի մեջ է եղել Ադրբեջանի նախագահական աշխատակազմի արտաքին քաղաքական հարցերով բաժնի ղեկավար Հիքմեթ Հաջիևի հետ, ով Ադրբեջանում առանցքային պաշտոնյա է և Իլհամ Ալիևի աջ ձեռքն է համարվում: Ի դեպ, այս տեղեկատվությունը Կառավարությունը ոչ հերքել էր, ոչ հաստատել որևէ լրատվամիջոցով:
Նոյեմբերի 28-ին Աշգաբադում ընթացող Տնտեսական համագործակցության կազմակերպության 15-րդ գագաթնաժողովի ընթացքում Իրանը, Ադրբեջանն ու Թուրքմենստանը՝ Կասպից ծովի երեք երկրները, կնքեցին գազի տարանցման աննախադեպ խոշոր եռակողմ համաձայնագիր, իսկ իրենց իսկ մեկնաբանությամբ՝ դարակազմիկ և պատմական համաձայնագիր։
Շուրջ 10 ամսվա դադարից հետո նոյեմբերի 26-ին Սոչիում տեղի ունեցան Փաշինյան-Պուտին-Ալիև հետպատերազմյան երկրորդ բանակցությունները, որի արդյունքներով հայտարարություն տարածվեց:
Ադրբեջանը շարունակում է ուժի լեզվով հարաբերվել Հայաստանի հետ, որն անընդհատ պահպանում է լարվածություն կողմերի միջև։ Այնինչ, ըստ նրա, եթե դա չլիներ, կողմերը վաղուց կկարողանային շատ հարցեր համակարգել առանց Մոսկվայի միջամտության։
«Մեկ տարվա ընթացքում քիչ բան չի արվել, սակայն, ցավոք, ոչ բոլոր հարցերն են կարգավորված»,- քիչ առաջ Սոչիում մեկնարկած Փաշինյան-Պուտին-Ալիև եռակողմ բանակցությունների արարողակարգային հատվածում ասաց ՌԴ նախագահ Վլադիմիր Պուտինը՝ ներկայացնելով ՌԴ ակնկալիքները հանդիպումից:
Քիչ առաջ Սոչիում մեկնարկեց Փաշինյան-Պուտին-Ալիև հանդիպումը: Հանդիպման արարողակարգային հատվածը մեկնարկեց ՌԴ նախագահ Վլադիմիր Պուտինի, ապա Իլհամ Ալիևի բացման խոսքերով, որոնք ըստ էության նույնն էին, ինչ Պուտին-Ալիև առանձնազրույցի ընթացքում:
Քիչ առաջ Սոչիում մեկնարկեց Պուտին-Ալիև առանձնազրույցը, որին հաջորդելու են եռակողմ բանակցությունները, ապա Պուտինի առանձնազրույցը Նիկոլ Փաշյանի հետ:
Սոչիում նոյեմբերի 26-ին ՌԴ նախագահ Վլադիմիր Պուտինի միջնորդությամբ տեղի ունենալիք Փաշինյան-Ալիև գագաթնաժողովին ընդառաջ՝ դիվանագիտական ակտիվ նախապատրաստական աշխատանքներ են ընթանում:
