Հայաստանի Հանրապետության կենսական շահերի շուրջ տարածաշրջանային և արտատարածաշրջանային ուժերի միջև պայքարն իր գագաթնակետին է հասնում: Վերջին շաբաթների ընթացքում ուշագրավ ռազմաքաղաքական տարաբնույթ ուղերձների, այցերի, պայմանավորվածությունների պակաս չկա, որի կենտրոնում Իրանի Իսլամական Հանրապետությունն է:
Թուրքիայի նախագահ Ռեջեփ Թայիբ Էրդողանը Սոչիից վերադարձի ճանապարհին ՌԴ նախագահ Վլադիմիր Պուտինի հետ հանդիպման որոշ մանրամասներ է բացահայտել։ Նա, ըստ թուրքական մի շարք աղբյուրների, նշել է, որ քննարկել են նաև, այսպես կոչված, «Զանգեզուրի միջանցքի» հարցը։
Մինչ Վրաստանի վարչապետ Իրակլի Ղարիբաշվիլին փորձում է Հայաստանի և Ադրբեջանի միջև քաղաքական հարցերի կարգավորման հարթակ ստեղծել կամ իրագործել «Խաղաղ հարևանության նախաձեռնությունը»` Սևծովյան տարածաշրջանում խաղաղություն և կայունություն ապահովելու համար, Սոչիում նախօրեին տեղի ունեցան Պուտին-Էրդողան երկար սպասված բանակցությունները: Հանդիպման հրապարակային մեկնարկային հատվածը բավականին կարճ ու քիչ ինֆորմատիվ էր:
«168 Ժամ»-ի հետ զրույցում ռուս քաղաքական վերլուծաբան Ֆյոդոր Լուկիանովն ասաց, որ հանդիպումը կարելի է բնորոշել նորմալ՝ եղան ինչպես դրական, այնպես էլ՝ բացասական հանգամանքներ: Ըստ նրա, ռուս-թուրքական հարաբերությունները՝ հատկապես Պուտինի ու Էրդողանի ղեկավարության դեպքում, ֆորմալ բնույթ չեն կրում, քանի որ նման հանդիպումների ժամանակ քննարկվում են, բանակցվում են կոնկրետ և բարդ հարցեր:
Ես չգիտեմ, թե այս նոր իրավիճակում Մինսկի խումբն ինչպես է տեղավորվելու, քանի որ կան հստակ օրակարգեր, պահանջներ, գործընթացներ, իսկ ՄԽ համանախագահների տարածած պաշտոնական հաղորդագրությունում որևէ հստակություն չկար:
Թուրքիան ու ՌԴ-ն հատկապես այսօր վճռական դերակատարություն ունեն ԵԱՀԿ ՄԽ-ի աշխատանքի հարցում, Մինսկի խումբը մշտապես դիտարկվել է և եղել է հենց արևմտյան ազդեցության գործիք, որը ցանկանում են վերացնել: Բնականաբար, Արևմուտքը և առանձին արևմտյան երկրներ տարբեր ուղղություններով են աշխատում՝ ունենալու համար ազդեցություն այնտեղ, որտեղ հնարավոր է, օրինակ՝ Վրաստանում, որքան հնարավոր է՝ Հայաստանում՝ ներդրումներով և այլ գործիքներով, Ադրբեջանի դեպքում դեռ նման ցանկություն չկա, քանի որ երևի թե չկա այդ երկրի կողմից նման ցանկություն:
Ռուս քաղաքական վերլուծաբան Ալեքսանդր Սկակովը, մեկնաբանելով ներկայումս հակամարտության գոտում ստեղծված ռազմաքաղաքական և դիվանագիտական իրավիճակը, 168.am-ի հետ զրույցում ասաց, որ, ինչպես պատերազմից հետո ընկած ժամանակահատվածում, այնպես էլ այսօր Ադրբեջանը, արդեն Թուրքիայի բացահայտ ուղիղ ներգրավմամբ, մեծացրել է ճնշումը Հայաստանի նկատմամբ իրենց պատկերացրած վերջնական «կարգավորման» համար։
«Որքան էլ Ռուսաստանն ու Թուրքիան են դոմինանտ, սակայն ներկայիս դինամիկան պահանջում է ավելի լայն աշխատանք, և երևում է, որ այն ընթանում է՝ ՌԴ-ն աշխատում է նաև Իրանի հետ, Թուրքիան՝ Իրանի ու Վրաստանի, չեմ խոսում Հայաստանի ու Ադրբեջանի մասին, որոնք իրենց ավանդական տարածաշրջանային կապերն օգտագործում են: Ուստի, կարծում եմ, այս լայն դասավորությունը կքննարկվի, ինչպես նաև նոյեմբերի 9-ի հայտարարարության իրագործման հարցը, որից հետո, կարծում եմ՝ շատ ավելի ակնհայտ ձևակերպումներ կլինեն նաև հայ-թուրքական հնարավոր նորմալացման կամ կարգավորման մասով»,- ասաց վերլուծաբանը, հավելելով՝ ռուս-թուրքական Սոչիում սպասվող բանակցությունները բավականին հագեցած են լինելու:
Այս օրերին Նյու Յորքի վրա է կենտրոնացած միջազգային հանրության ողջ ուշադրությունը: ՄԱԿ-ի Գլխավոր ասամբլեայի 76-րդ նստաշրջանի կուլիսներում աշխարհի առաջատար դիվանագետներն ու քաղաքական գործիչները քննարկում են միջազգային հարաբերությունների ամենասուր հարցերն ու խնդիրները: Այս անգամ նյույորքյան գրեթե բոլոր էական հանդիպումների առաջնային օրակարգում է նաև 44-օրյա պատերազմից հետո Հարավային Կովկասում, մասնավորապես՝ Հայաստանում, Արցախում ստեղծված իրավիճակը: Այս հարցին զուգահեռ՝ գերտերությունները քննարկում են նաև իրավիճակն Աֆղանստանում և ընդհանուր առմամբ Միջին Ասիայում, Թալիբանի հետ հարաբերվելու հետ կապված հարցերը, Իրանի միջուկային ծրագիրը, սիրիական հակամարտությունը և Ղրիմի թեման, Իրան-ԱՄՆ, ԱՄՆ-ԵՄ, ՌԴ-ԱՄՆ, Թուրքիա-ԱՄՆ հարաբերությունները և այլն:
«Այս ամենը, իհարկե, պատերազմի և դրանում հաղթանակի, էյֆորիայի հետևանք է: ՌԴ-ի համար իր հերթին նախընտրելի կլինի, որ այն մի փոքր իջնի, և կարծես այդ ուղղությամբ որոշ քայլեր ձեռնարկվում են: Սակայն ներկայումս ամենաուշագրավ հանգրվանը Թեհրան-Բաքու տիրույթում է լինելու»,- ասաց նա:
Այս երեքից ավելի տարիների ընթացքում շատերի համար հասկանալի դարձավ, որ Նիկոլ Փաշինյանը հեղափոխական չէ, նա ինչ-որ այլ նպատակներ ունի: Հայաստանն այս ընթացքում չսկսեց շարժվել բարգավաճման ուղղությամբ, չեն ապաակտիվացվել, այսպես կոչված, անցյալի կոռումպացված անձինք։ Ավելին, երկիրը հետզհետե զիջում է իր դիրքերը պարզապես աշխարհագրական տեսանկյունից:
ՌԴ-ում տեղի ունեցած եռօրյա խորհրդարանական ընտրություններից ժամեր առաջ ռուս ընդդիմադիր գործիչ Ալեքսեյ Նավալնիի հիմնադրամը հրապարակեց հերթական սկանդալային հետաքննությունը: Այս անգամ Նավալնիի հետաքննության հերոսը ՌԴ ԱԳ նախարար Սերգեյ Լավրովն էր, ով, 17 տարի է՝ գլխավորում է ՌԴ արտաքին քաղաքական գերատեսչությունը:
«Հայաստանի և Ադրբեջանի դեպքում կան որոշ նրբություններ, որոնցից գլխավորն այն է, որ ԵՄ-ն ցանկանում է վերականգնել տարածաշրջանում աշխարհաքաղաքական հավասարակշռություն, որի շրջանակում էլ պետք է բացատրել ԵՄ բոլոր որոշումները: ԵՄ-ն հասկանում է նաև, որ ԵԱՀԿ Մինսկի խումբը դժվար է վերականգնել, դրանով ԵՄ-ն կարողանում էր «փակել» իր պասիվությունը հակամարտության գոտում, իսկ այս փուլում հասկանում է, որ պետք է քայլեր ձեռնարկել: Թե ինչ արդյունավետության են այս փորձերը, տեսնում ենք, դեռ չի հաջողվում լուրջ միջնորդական դեր ունենալ կողմերի միջև»,- ասաց նա:
ՌԴ-ում մեկնարկած ընտրական գործընթացով ՌԴ-ն անորոշության շրջափուլ է թևակոխում։ Թեև ՌԴ իշխանությունները փորձում են ՌԴ-ն պահել ներկայիս տեսքով, սակայն վերլուծաբանները չեն բացառում բեկումնային զարգացումները, ինչը կարող է էականորեն անդրադառնալ հարավկովկասյան զարգացումների վրա։
«Մարդկային հիմարությունն ավելի սարսափելի բան է, քան ցանկացած դավադրություն, քանի որ դավադրությունը կանխատեսելի է, դավադրությունն ունի վատ իրականացնողներ, տրամաբանություն, իսկ հիմարությունը բացարձակ անկանխատեսելի է»,- ասաց Կոլերովը:
ՀՀ-ում ԱՄՆ դեսպան Լին Թրեյսին կրկին անդրադարձել է ԼՂ կարգավիճակի խնդրին: Լրագրողների հետ զրույցում դեսպան Թրեյսին երեկ ասել է, որ ԱՄՆ-ը ԼՂ կարգավիճակի հարցը չի համարում լուծված, համապարփակ կարգավորման կարիք կա: Ըստ նրա, այդ հարցի լուծման համար երկու երկրների միջև համապարփակ կարգավորման անհրաժեշտություն են տեսնում:
44-օրյա պատերազմից հետո փաստացիորեն չգործող ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի գործունեությունը վերականգնելուն ուղղված քայլեր են իրականացվում աշխարհաքաղաքական որոշ շրջանակների կողմից:
Փաշինյան-Էրդողան ուղերձների փոխանակումից, իսկ ավելի ճիշտ՝ Թուրքիայի կողմից պայմանների հստակեցումից հետո Թուրքիայի ԱԳ նախարարն է ներկայացնում հայ-թուրքական հարաբերությունների հնարավոր կարգավորման գլխավոր պայմանը: Փաստորեն ակնհայտ է դառնում, որ այն, ինչ իրականում պայման է, ՀՀ իշխանությունները ներկայացնում են որպես դրական ուղերձ` հասարակությանը փորձելով նախապատրաստել հնարավոր գործընթացների հայ-թուրքական հարաբերություններում:
«Ես չեմ կարող ասել, թե որքան ժամանակ ԼՂ-ում կլինեն մեր խաղաղապահները»,- այս մասին «Ռուսաստանը Պետական Դումայի ընտրությունների նախօրեին. Միասնական քվեարկության օրվանից մեկ շաբաթ առաջ» թեմայով քննարկման ժամանակ ասաց ՌԴ սենատոր, Դաշնային Խորհրդի արտաքին գործերի հանձնաժողովի անդամ Անդրեյ Կլիմովը՝ արձագանքելով հարցին, թե ինչ տարաձայնություններ կան Արցախում ռուսական խաղաղապահ կոնտինգենտի մանդատի շուրջ, և որքան կշարունակվի Արցախում ռուսական խաղաղապահների տեղակայումը:
ՌԴ սենատոր, Դաշնային Խորհրդի արտաքին գործերի հանձնաժողովի անդամ Անդրեյ Կլիմովն օրերս է Երևանից Մոսկվա մեկնել: Այս մասին «Ռուսաստանը Պետական Դումայի ընտրությունների նախօրեին. Միասնական քվեարկության օրվանից մեկ շաբաթ առաջ» թեմայով քննարկման ժամանակ տեղեկացրեց անձամբ սենատորը՝ ներկայացնելով քաղաքական խորհրդակցությունների որոշ մանրամասներ:
Սեպտեմբերի 19-ին կայանալիք Պետդումայի ընտրություններին ընդառաջ՝ ներքաղաքական կրքերը Ռուսաստանում սրված են: «Ռուսաստանը Պետական Դումայի ընտրությունների նախօրեին. Միասնական քվեարկության օրվանից մեկ շաբաթ առաջ» թեմայով քննարկման ժամանակ ՌԴ սենատոր, Դաշնային Խորհրդի արտաքին գործերի հանձնաժողովի անդամ Անդրեյ Կլիմովն ակնարկեց, որ գուցե արևմտյան որոշ երկրներ միջամտության փորձեր անեն:
44-օրյա դաժան պատերազմից հետո տարածաշրջանում աշխարհաքաղաքական ամենակարևոր և բարդ հանգրվանը հայ-թուրքական հարաբերություններում առաջընթացն է, որի ուղղությամբ ակտիվորեն աշխատում են պաշտոնական Մոսկվան և Երևանը։
Տարածաշրջանում սպասվող առանցքային և դինամիկ աշխարհաքաղաքական փոփոխությունների ֆոնին պաշտոնական Մոսկվան, ինչպես և գրեթե բոլոր ռեգիոնալ խաղացողները, անընդհատ փոփոխում է Ղարաբաղյան հակամարտության շեշտադրումները:
«Ներքին տեղեկատվության բացակայության դեպքում ես ուշադրություն դարձրի այն հանգամանքի վրա, որ Ղարիբաշվիլին ասաց, թե Նիկոլ Փաշինյանը նոր մոտեցումներ ունի հակամարտությունները կարգավորելու հարցի, ինչպես նաև տարածաշրջանում տիրող իրավիճակի հարցի շուրջ ևս: Սա բավականին հետաքրքրական հանգամանք է: Կարծում եմ, որ սրա շարունակությունը մենք տեսնելու ենք, հատկապես, երբ Փաշինյանն ասաց, որ Հայաստանն ու Վրաստանը պետք է միմյանց օգնեն հակամարտությունների կարգավորման գործում: Սա ես կառանձնացնեի՝ որպես վրացական բանակցությունների առանցք»,- ասաց Վասաձեն:
Նիկոլ Փաշինյանը սեպտեմբերի 8-9-ը պաշտոնական այցով Վրաստանում է: Կառավարության փոխանցմամբ` նախատեսված են հանդիպումներ Վրաստանի վարչապետի և նախագահի հետ, այնուհետև՝ հայ-վրացական բարձր մակարդակի բանակցություններ:
Ադրբեջանն ու Թուրքիան իրենց կնքած ռազմական համագործակցության մասին համաձայնագրի շրջանակներում Ադրբեջանի օկուպացրած Քաշաթաղի շրջանում համատեղ մարտավարական զորավարժություններ են սկսել։ Այս մասին նախօրեից հայտնում են ադրբեջանական լրատվամիջոցները: Ըստ տարածված տեղեկատվության՝ զորավարժությանը մասնակցում են երկու երկրի զինված ուժերի ներկայացուցիչները, նպատակը փոխգործակցության և ռազմական գործողությունների ժամանակ մարտական ներդաշնակության բարձրացումն է, այդ թվում՝ հրամանատարների կողմից ռազմական որոշումների և ստորաբաժանումների […]
«Կարծում եմ՝ Ռուսաստանը ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի, Հայաստանի և Թուրքիայի հետ հարաբերություններով կարող է փորձել մասամբ լուծել այս հարցը: Չի բացառվում, որ Ռուսաստանը պատրաստ է նաև դրամատիկ և անպասելի լուծումների խաղաղապահների մասով, չէր բացառվում նաև, որ այս հարցը քննարկման դրվի միջազգային հարթակներում: Բարդ խաղ է ընթանում Ղարաբաղյան հակամարտության շուրջ, հարաբերությունների բարդ համակարգ է գործում և, ինչպես երևում է, այս հարցում կոնսենսուսի հասնելը գրեթե բացառված է»,- ասաց նա:
«2008 թվականին կային արձանագրություններ, հստակ օրակարգ, ներկայումս ամեն ինչ անորոշ է հայ-թուրքական օրակարգում»,- այս մասին մեզ հետ զրույցում ասաց թուրք վերլուծաբան Ջենգիզ Աքթարը՝ անդրադառնալով Թուրքիայի նախագահ Էրդողանի՝ հայ-թուրքական հարաբերությունների վերաբերյալ օրերս արած մեկնաբանություններին:
Ռուսաստանը սկսում է հրապարակայնորեն դիրքավորվել հայ-թուրքական հնարավոր մերձեցման գործընթացում՝ հիմնավորելով այն կանխատեսումները, որ սա տարածաշրջանի հետպատերազմյան վերադասավորման բաղադրիչներից մեկն է և ամենևին ոչ պատահականորեն սկսված։
Մալաշենկոյի կարծիքով, այդ հայտարարություններից հետո էլ ռազմատենչ հռետորաբանությունը, քաղաքականությունը շարունակվել է, և այդ ժամանակահատվածում հնարավոր չի եղել ունենալ կայուն հրադադարի իրավիճակ, ուժի մթնոլորտում հնարավոր չէ պայմանավորվածություններ ձեռք բերել ճանապարհների շուրջ, կամ, եթե դրանք նույնիսկ ձեռք բերվեն, ապա այդ ամենը Ռուսաստանը չի կարող անվերջ վերահսկել, պետք է լինի համագործակցություն ինչ-որ մակարդակի, որպեսզի Ռուսաստանը հավելյալ ռեսուրս չներդնի անվտանգային հարցերի վրա:
