Գառնիկ Գևորգյան

Եթե Նիկոլ Փաշինյանը շարունակի իր այս քաղաքականությունը, հեռու չէ այն օրը, երբ արցախյան պատերազմի հերոսները կարող են հետմահու դատապարտվել՝ Հայաստանի անկախության դեմ պայքարելու համար։

Նիկոլ Փաշինյանի գործողությունները հիմնված են առավելապես մարդկային ցածր բնազդների վրա՝ վախ, տագնապ, ստորացում։ Դրանք Հայաստանի իշխանության քայլերում ունեն երկակի, հակադիր նշանակություն։

Դա լինելու է անդատավոր ու անփաստաբան դատավարություն ու դատավճիռը լինելու է ծանրագույնը, եթե անգամ դատվողի մեջ մարդ չի մնացել։

Միջին մակարդակի ցանկացած մարքետոլոգ մանրամասն կհիմնավորի, թե ինչպես են հանրային հոգեբանության վրա ազդում նման գովազդային արշավները, դրանց մասին կան տասնյակ տեսություններ, հարյուրավոր գործնական մոդելներ։

Բոլոր այս և չթվարկված ողբերգական իրողությունները հնարավոր չէ անտեսել, թեև օբյեկտիվորեն շոկը ունենում է նաև հերքման, ժխտման փուլ։ Բայց այդ փուլն անցնելուց հետո դրանք պետք է ընդունել որպես մեր հանրային կյանքի նոր նորմեր, որոնք պահանջելու են միանգամայն այլ, մինչև սեպտեմբերի 19-ը եղած սոցիալական, կենցաղային, քաղաքացիական ու քաղաքական հարաբերություններից արմատապես տարբերվող վարքագծային մոդելներ ու վերաբերմունք։

Երևանի ավագանու սեպտեմբերի 17-ի ընտրություններում իրականում արձանագրվեցին ոչ թե արդյունքներ, այլ հակաարդյունք։ Խոսքը ոչ միայն, իսկ ավելի ճիշտ, ոչ այնքան՝ ստացված տոկոսների հասցեատերերի անուններն ու ազգանուններն են, քաղաքական բովանդակությունն ու հայհոյախոսությունը, որքան ընտրություններին մասնակցության աննախադեպ ցածր ցուցանիշը՝ 28.5 տոկոս։

Պատասխանատվության զգացումը ենթադրում է դիրքորոշում, գործողություն, այն դեպքում, երբ անպատասխանատվությունը պասիվ, անգործունակ վիճակ է:

Հայաստանում ստեղծված իրավիճակից ելքի, որպես դրա առաջնային նախապայման՝ իշխանափոխության մասին քննարկումները, անկախ դիտանկյունների տարբերությունից, հանգում են առաջնորդի անձի խնդրին: Քաղաքական դիսկուրսը հիմնականում ծավալվում է «Ո՞վ կարող է գլխավորել ընդդիմադիր պայքարը», «Ո՞վ է ի վիճակի համախմբելու հասարակությանը», «Ո՞վ կարող է փոխարինել Նիկոլ Փաշինյանին» և  նմանատիպ այլ հարցերի առաջադրման ու պատասխաններ չգտնելու կամ գտնված պատասխաններով չգոհանալու տիրույթում:

Իշխանության սոցիալական հենարանը կազմում են այն շերտերը, որոնք հայրենիք, ինքնություն, Արցախ, արժանապատվություն և այլ ոչ ստամոքսային մատերիաներին վերաբերվում են ալենսիմոնյանաբար: Այդ խավերի տրամադրությունները, հաշտվողականությունն ու անտարբերությունը բոլոր հնարավոր միջոցներով գովազդվում է իշխանության քարոզչամիջոցների, այդ թվում՝ հանրային լրատվամիջոցների կողմից, և ստեղծվում է կեղծ տպավորություն, թե մեր հասարակությունն ամբողջությամբ բաղկացած է Նիկոլ Փաշինյանի ջանին մեռնող ու Ավինյանի ցավը տանող գոյացություններից:

Իշխանության մարտահրավերը կեղտոտ գործարք է՝ ողջ մնալու դիմաց մարդկային կերպից հրաժարվելու մասին: Եվ վայելելու այդ մասին հավաստող ՀՀ քաղաքացու անձնագիրը՝ մինչև կհասնի առևանգվելու ժամը:

Այս տրամաբանությամբ նրա հաջորդ բացահայտումը վերաբերելու է Հայոց ցեղասպանությանը, և մի գեղեցիկ օր, բացառված չէ՝ հենց ապրիլի 24-ին, Նիկոլ Փաշինյանը կարող է հայտարարել, որ իրականում 1915թ․ Հայոց ցեղասպանություն տեղի չի ունեցել, դրանք ընդամենը «ողբերգական իրադարձություններ էին Օսմանյան Թուրքիայի տարածքում, որոնք տեղի են ունեցել հայ բնակչության անհնազանդության պատճառով» (կամ որևէ այլ ձևակերպում, որը բովանդակորեն կրկնում է թուրքական քարոզչությունը)։ 

Տաբուներ, սրբություններ, ավանդույթ չունեցող հասարակությունը չափազանց կառավարելի է, և նրանից գործնականում կարելի ստանալ այն ամենը, ինչն անհրաժեշտ է կառավարողներին: Այդ արդյունքն ապահովելու համար ամենևին պարտադիր չէ չգրված կանոնների այդ համակարգից դուրս դնել ողջ հասարակությանը: Բավական է, որպեսզի տաբուներ, սրբություններ, ավանդույթ ու հիշողություն չունենան որոշումներ կայացնողները կամ նրանց հիմնական մասը, այսինքն՝ առաջին հերթին՝ պետության քաղաքական ու բյուրոկրատական վերնախավը: Հայաստանում հիմա հենց այդպիսի ժամանակներ են:

Համակարգերի ամենատարբեր տեսություններում այդ հասկացությունը բնորոշող տասնյակ սահմանումների շարքում ամենաընդհանրականն այն բնորոշումն է, ըստ որի՝ համակարգն իրար հետ փոխկապակցված առանձին մասերից բաղկացած այնպիսի ամբողջություն է, որում մասերից մեկի վիճակի փոփոխությունն ազդում է մյուսների և ընդհանուր համակարգի վիճակի փոփոխության վրա։

Իրականությունն այն է, որ խորքային առումով Նիկոլ Փաշինյանի պայքարն ուղղված է ոչ միայն ուղղակի նախկինների, նախկին իշխանությունների, այլ ավելի լայն իմաստով՝ նախնիների դեմ։

Հայաստանն ապրում է ավելացող ուտելիքի ու պակասող հայրենիքի զսպանակաձև տիրույթում, որի կարևոր պայմաններից մեկը փոքրացող հայրենիքի առթիվ լռությունն է։

Հայաստանն այսօրվա ողբերգական իրավիճակում է հայտնվել, ի թիվս բազմաթիվ այլ գործոնների, նաև այն պատճառով, որ քաղաքականության մեջ շահերը գերակա են դարձել արժեքների նկատմամբ։

Քաղաքականության մեջ սիմվոլները շատ կարևոր են։ Պատահում է, երբ սկզբնապես որևէ խորհրդանիշի առանցքի շուրջ ձևավորվում է շարժում, գեներացվում է գործընթաց։ Լինում է նաև հակառակը՝ երբ արդեն իսկ տեղի ունեցած գործընթացները, հանրային-քաղաքական իրադարձություններն են դառնում խորհրդանիշներ ծնողներ՝ վերարժևորելով ու վերափոխելով նախկին՝ միանգամայն այլ իմաստ ունեցած սիմվոլները։

Եվ ինչպես բնորոշ է հոգով չարչիներին, նրանք զբաղված են ոչ թե սեփական, այլ այլոց, հասարակության ունեցվածքի վաճառքով, նաև այն պատճառով, որ իրենք չունեն հիմա պահանջարկ վայելող ինչքը։ Հիմա վաճառքի է հանված Հայաստանի արժանապատվությունը, որից անհատական ու հավաքական մակարդակում զուրկ են պետության այսօրվա կառավարիչներն ու կոճակասեղմիչները։

Նիկոլ Փաշինյանի իշխանությունը՝  տիրապետելով Հայաստանից ու Արցախից հոգեբանորեն հրաժավելու հանրային «մանդատին», հիմա զբաղված է սեփական հրաժարումներով։ Ի տարբերություն հասարակության, որի հրաժարումը որևէ նպատակ ու առավել ևս՝ արդարացում չունի, նա զբաղված է իր տեսանկյունից միանգամայն հիմնավոր հրաժարումներով։ Նիկոլ Փաշինյանն իրագործում է «հրաժարում՝ հանուն իշխանության» բանաձևը, և նրա համար, մեծ հաշվով, երկրորդական է՝ հրաժարվում է Սյունյաց որևէ լճից կամ ճանապարհի՞ց, թե՞ Արցախում գտնվող որևէ ռազմավարական բլուրից։

Իրականում առաջնորդության խնդիրը միայն հայկական չէ։ Աշխարհի շատ պետություններ այսօր կանգնած են առաջնորդության ճգնաժամի առաջ։ Բայց մեր ու նրանց տարբերությունն այն է, որ այդ պետություններում իշխանությունների չունեցած առաջնորդությունն այս կամ այն ձևաչափով փոխհատուցվում է առաջնորդության այլ դրսևորումներով, որոնք առկա են հանրային տարբեր շերտերում, ընդհանուր առմամբ՝ վերնախավերում կամ այն հարթությունում, որը հիմա ընդունված է անվանել «խորքային պետություն»։

Վերջին շրջանում ամենատարբեր հանրային հարթակներում հաճախ է հնչում միտքը, որ քաղաքականությամբ զբաղվող բոլորը՝ ինչպես իշխանությունը, այնպես էլ՝ ընդդիմությունները, տարբեր ինտելեկտուալ խմբերը կտրված են հասարակությունից, և վերջինը չի վստահում նրանցից որևէ մեկին։

Արտահերթ խորհրդարանական ընտրություններից հետո Ազգային ժողով անցած ու չանցած իրական ընդդիմության խնդիրը լինելու է քաղաքական օրակարգ թելադրողի կարգավիճակի պահպանումը։

Էլիտաներին հիմա լայն հասակարությունն ընկալում է՝ որպես դասակարգային թշնամիների, ինչում, իհարկե, դեր է խաղացել և խաղում է նաև գործող իշխանությունը, որն իր բնույթով պոպուլիստական, հակավերնախավային է և դա ներկայացնում է՝ որպես արժանիք։ Այն դեպքում, երբ իշխանությունը չի կարող լինել հակաէլիտար, որովհետև վերնախավն առաջին հերթին նոմինալ իշխանությունն է։ Անկախ իշխանությունից, սակայն, բոլոր իրական էլիտաների խնդիրը պետք է լինի հասարակության հետ աշխատանքը, որը ոչ միայն հեշտ ճանապարհ չէ, այլ սարսափելի դժվար ճանապարհ է և ամենևին ոչ երաշխավորված արդյունքով ճանապարհ։

Նրան կամ նրա մոդերատորներին թվացել է, որ հայ հասարակությունն այլևս հասել է կարմայի այնպիսի աստիճանի, որ հնարավոր է նրան ընդամենը մի քանի ամսվա ընթացքում առվազն հինգ հազար գերեզմաններով ավելացած իրականությունը ներկայացնել՝ որպես դրախտավայր։ Հենց այս օրերին հայ հասարակությանը՝ աչքերի մեջ նայելով, հայտարարվում է, որ ինքն ապրում է գերեզմանային դրախտավայրում։ Ընդ որում, հայտարարվում է հանդիմանանքով, որ ինքն իրեն չի զգում այնպես, ինչպես զգում են դրախտում։

Ինչպես կարճաժամկետ, այնպես էլ ու առավել ևս՝ երկարաժամկետ կտրվածքով պետությունն ու հասարակությունը չեն կարող զարգացման հեռանկար ունենալ, եթե չտրվեն հանրային հոգեբանության խեղման ստույգ ախտանիշներն ու դրանց հաղթահարելու ուղղությամբ քայլեր չկատարվեն։

Հայաստանի խորքային, բայց լատենտ խնդիրներից մեկը զուգահեռ իրականությունների գոյությունն է, ոչ թե ուղղակի գոյությունը, այլ դրանց միջև առկա անդունդային կոնտրաստը։
Իրականություններից մեկում մարդիկ պատրաստվում են ընտրությունների, նախընտրական ճառեր ու կենացներ են ասում, գրեթե բոլորը մրցում են հայրենասիրության, ոմանք՝ թշնամասիրության հարցում։

Հայաստանը նման է ծայրահեղ ծանր վիճակում գտնվող հիվանդի, որին միացված է արհեստական շնչառության սարք։ Մինչ այդ, այն արդեն մի քանի անգամ կլինիկական մահ է ապրել՝ պատերազմ, նոյեմբերի 9-ը, հունվարի 11, մայիսի 12, մայիսի 25․․․

Զարհուրանքի հասնող տարակուսանքը՝ ինչո՞ւ է հայ հասարակությունն այսչափ անտարբեր պետության հետ տեղի ունեցողի, պետության փաստացի փլուզման նկատմամբ, արդարացի է ու հիմնավոր։ Բայց այնպես չէ, որ դա նորահայտ ֆենոմեն է, և այսօր է մեր հասարակությունը սկսել այդչափ չգնահատել ու չարժևորել պետությունը։ Դա տարիների, տասնամյակների հետևողական քաղաքաքարոզչական աշխատանքի հետևանք է, որում ավելի կամ պակաս չափով իրենց մեղավորությունն ունեն բոլոր քաղաքականությամբ զբաղվողներն ու դրանց մերձ շրջանակները, բայց առավելապես՝ բոլոր ժամանակների իշխանություններն ու ընդդիմությունները։

Նիկոլ Փաշինյանի իշխանությունն ունակ չէ կատարելու իր այդ պարտականությունը։ Այսինքն՝ Հայաստանի գործող իշխանությունը սահմանադրական պարտականությունների կատարման հարցում մատնված է անգործության։ Սահմանադրությունը նախատեսում է որևէ պաշտոնյայի անգործունակության մի շարք դեպքեր՝ պաշտոնի հետ անհամատեղելի հիվանդությունից մինչև մահ։

«Եթե ուզեինք, 2018-ին կարող էինք բռնապետություն ստեղծել, որ այստեղ և այստեղից դուրս խոսողները շնչելուց և արտաշնչելուց առաջ թույլտվություն խնդրեին և 3 անգամ խոնարհվեին»,- Ազգային ժողովի ամբիոնից հայտարարել է Նիկոլ Փաշինյանը։