Յուրաքանչյուր քրիստոնյա կոչված է հոգեպես աճելու, որպեսզի, եկեղեցու հայրերի խոսքի համաձայն, հնարավորություն ունենա բարձրանալու այն աստիճաններով, որը տանում է դեպի հոգևոր կատարելություն:
Մեզ խաղաղություն և խնդություն պարգևող իրականություններից է բնությունը: Այն թվում է սովորական ու բնական, և մարդը վայելում է դրա գեղեցկությունն ու շունչը: Սակայն իրականությունն այլ է դառնում, երբ միտքդ լուսավորվում է հոգևոր գիտակցությամբ ու տեսնում ես, զգում, որ գեղեցիկ ծաղիկները, դրանց շուրջը պտտվող թիթեռները, կանաչ խոտը, թփերը, ծառերը, կենդանիներն ու կապուտակ երկնակամարը և դրա լազուրում լողացող ամպերն ամենևին էլ ինքնաստեղծ չեն ու պատահաբար չեն հայտնվել:
Հավիտենականության շավիղներով ընթանալիս մարդ-Աստված փոխհարաբերության խորքում, այսպես ասած, խարսխված է մի պայման, որն էական է այդ հարաբերության արտացոլման մեջ: Անշուշտ, այդ առումով առաջին միտքը, որ գալիս է, հավատն է առ Աստված: Առանց հավատի, առավել ևս հավատի հիմնասյունի` վստահության առ Աստված, չի կարող լինել ամուր հաղորդակցություն Արարչի հետ:
Ժամանակը թռչում է: Ես խոսում եմ, և ժամանակը թռչում-անցնում է: Ներկան շարունակ դուրս է պրծնում մեր ձեռքերից, մենք շարունակ մեկ այլ ժամանակում ենք ապրում՝ անցյալի ու ապագայի միջև, և չենք նկատում ներկան: Այժմ ժամացույցի սլաքները մեկն անց են ցույց տալիս, բայց մենք ոչ թե այդ ժամով ենք ապրում, այլ վաղվա կամ վաղը չէ մյուս օրվա օրով, մտածում ենք այն մասին, թե ինչ է լինելու մեկ ամիս անց, ինչպիսին ենք մենք լինելու: Եվ այնտեղ՝ դեպի ապագա, մենք ոչ թե ստեղծագործաբար ենք նայում, այլ՝ տագնապի զգացումով: Մշտապես ինչ-որ բանի սպասումը և դրա մասին մտքերը մեզ հիվանդ են դարձնում, և մենք կորցնում ենք ուրախանալու ընդունակությունը:
Արարիչ Աստված, Իր անհուն սիրուց մղված, ստեղծեց համայն աշխարհն ու տիեզերքը՝ ի վայելումն արարչության թագ ու պսակ հանդիսացող մարդու, որին և տնտես կարգեց ողջ արարչության վրա, ինչպես փաստում է Ծննդոց Գիրքը. «Տեր Աստված Իր ստեղծած մարդուն տեղավորեց բերկրության դրախտում, որպեսզի սա մշակի ու պահպանի» (2:15): Տեր Աստված պատվիրեց. «Աճեցե՛ք, բազմացե՛ք, լցրե՛ք երկիրը, տիրեցե՛ք դրան…» (1:28):
Բանսարկու սատանան, սակայն, չսահամանափակվեց այդքանով: Զրկելով մարդուն երանական կյանքից՝ սկսեց անդուլ պայքարը նրա դեմ: Գործվեց մարդկության պատմության առաջին ոճրագործությունը՝ եղբայրասպանությունը: Չարը նախանձով լցրեց Կայենի սիրտը իր եղբոր՝ Աբելի հանդեպ:
Տերն Ավետարանում ասում է. «Ես ո՞ւմ եմ նայելու, եթե ոչ հեզերին ու խոնարհներին և նրանց, ովքեր դողում են Իմ խոսքից» (Եսայի 66:2), նաև առաքյալն է խոնարհության կոչում. «Խոնարհվեցե՛ք Աստծո հզոր ձեռքի տակ, որպեսզի ժամանակին Նա ձեզ բարձրացնի» (Ա Պետ. 5:6): Միշտ հիշենք, որ առանց Աստծո գիտության, կամքի՝ մի տերև իսկ ծառից չի ընկնում, և մինչև անգամ մեր գլխի մազերը բոլորն իսկ հաշվված են (տե՛ս Մատթ. 10:30):
Արտաքին տեսքի անհետաքրքրության պատգամը: Հիսուս ծնվեց փոքր քաղաքի՝ Բեթղեհեմի և անարգված վայրի՝ Մսուրի մեջ, առանց երկրային տոնակատարությունների, ինչպես դրանք տեղի են ունենում մարդկանց մոտ: Ղպտի Ուղղափառ Սուրբ Եկեղեցու երջանկահիշատակ Շենուդա Գ պատրիարքը, խոսելով Հիսուսի ծննդյան մասին, ասում է. «Իսկական մեծությունը հարստության, հագուստի, զարդարանքի և այլ նման բաների մեջ չէ, այլ առաքինություններով լցված հաղթական սրտի մեջն է»:
Չի կարելի մոռանալ այն մասին, որ այն ամենն, ինչ մենք գործում ենք, պետք է միայն այդ պատճառով լինի: Մեր կյանքը չպետք է «կրոնական վարք» լինի: Մենք պետք է դառնանք մարդիկ, որոնք սիրում են Աստծուն, որպեսզի մեր կյանքը կարողանա վերափոխվել, իսկ մենք ինքներս կարողանանք մեր Տեր Հիսուս Քրիստոսին նմանվել:
Սերը չի կարող տրամաբանության կողմից պարտադրված լինել: Սերը վեր է տրամաբանությունից: Այդ պատճառով էլ աշխարհիկ տրամաբանության չափանիշները չենք կարող կիրառել այն մարդկանց նկատմամբ, ովքեր սիրում են Աստծուն: Սրբերն իրենց տրամաբանությամբ են առաջնորդվում, որը տարբերվում է աշխարհիկից, որովհետև նրանց տրամաբանութունը «սիրո» տրամաբանություն է: Այնպես որ, Եկեղեցին մեզ չի սովորեցնում ուղղակի լավ մարդ դառնալ, չնայած դա էլ է սովորեցնում: Դա դեռ այբբեն է: Մեր Եկեղեցին սովորեցնում է մեզ Հիսուս Քրիստոսի անձը սիրել:
«Այնպես պիտի լինի, որ դեռ նրանք ձայն չտված` պիտի լսեմ նրանց, դեռ նրանք չխոսած` պիտի ասեմ, թե ինչ եք ուզում» (Եսայի 65:24),-ասում է դեպի երկինք մեր հայացքների դարձին սպասող ամենակարող Աստված, քանզի` «Որքան բարձր է երկինքը երկրից, այնքան զորեղ է Տիրոջ ողորմությունն Իրենից երկյուղ կրողների վրա» (Սղմ. 102:11): Այո, Աստված մեր փրկությունն է կամենում և համբերող է մեր նկատմամբ:
Ծննդոց Գիրքը փաստում է, որ ցավն ու տառապանքը, հիվանդությունն ու մահը ուղղակի հետևանք են արարչադիր պատվիրանի նկատմամբ մարդու ոտնձգության`մեղքի, որովհետև առաջին մարդկանց պատվիրանազանցության արդյունքում մարդու կյանքը լցվեց բազմապիսի ցավերով ու տառապանքներով. զրկվելով դրախտային երանավետ կյանքից` մարդը ժառանգեց տառապալից ու մահվամբ պսակվող կյանքը:
Աշխարհի տարբեր կրոններում հավատացյալը դիմում է տիեզերական ամենազոր ուժին, կամ ուժերին՝փառաբանելով, գոհանալով, երկյուղելով և խնդրելով, որը մենք սովորաբար աղոթք ենք անվանում: Բայց այլ կրոնական համակարգերում դիմումի այս ձևը միակողմանի է, կամ կարելի է ասել մենախոսություն է, քանզի չունենալով Աստծո ուղղափառ պատկերացում, նրանք դիմում են ենթադրյալ մեկին, որը իր հատկանիշներով երբեմն շատ հեռու է Աստված լինելուց:
Եկեղեցական հեղինակներն զգուշացնում են, որ աղոթքի ժամանակ մտքի մեջ կամ մտավոր հայացքի առջև Աստծո երևակայական պատկերը չնկարենք, որովհետև դա կարող է շեղումների բերել, քանզի դրանով մարդն արդեն սկսում է աղոթել իր ստեղծած երևակայական պատկերին, և նրա հոգևոր ապրումները բանտարկված են մնում երևակայության սահմաններում: Բացի դրանից` սատանան նաև, ըստ Պողոս առաքյալի, կարող է ներկայանալ անգամ լուսե հրեշտակի կերպարանքով (Բ Կորնթ. 11.14): Դրա համար աղոթելիս հարկ է երևակայական պատկերներ չունենալ հոգեմտավոր հայացքի առջև:
Հին Կտակարանի իմաստության գրքերից մեկը՝ Սաղմոսարանը, ընդգրկում է հարյուր հիսուն սաղմոսներ, որոնց մեծամասնության հեղինակը Դավիթ թագավորն է: Սաղմոսներն օրհներգություններ են, գոհության մաղթանքներ, աղոթքներ, ուսուցումներ և մարգարեություններ, որոնք ի սկզբանե երգով և նվագածությամբ են ասվել: Երբ Դավիթ թագավորը սաղմոսներ էր նվագում քնարով, նրա հնչյուններից փարատվում էր հրեաների առաջին արքայի՝ Սավուղի մելամաղձությունը:
Այս հարցը, անշուշտ, արժանի է մանրակրկիտ ուսումնասիրութեան: Սակայն ակնյայտ է, թէ նոյնիսկ պատմական ապացոյցների մակերեսային ուսումնասիրութիւնը ցոյց են տալիս, թէ այս խնդրի հետ կապուած կան կարծիքների տարբերութիւններ:
Հոգևորից արա այն, ինչը քեզ դուր է գալիս, իսկ հետո մնացածի համար էլ ախորժակդ կբացվի: Հոգևոր կերակրատեսակները դիր առջևդ ու նայիր, թե ինչն է ախորժակդ գրգռում: Ուզում ես մի քիչ կարդա՞լ: Մի տերողորմյայով աղոթե՞լ: Կանո՞նը, սաղմոսարա՞նը կարդալ կամ երկրպագությո՞ւն անել: Իսկ եթե ոչնչի ցանկություն չկա, այնժամ… ճիպոտ է պետք:
Եթե ես աղոթում եմ, և որևէ մեկը դուռը բացում է, ապա ավելի լավ է կացնով գլխիս խփի, քան ինձ տեսնի աղոթելիս: Ասես թռիչքի ժամանակ թևերդ կոտրեն: Դուք դեռևս հոգևոր վիճակներ չեք վերապրել աղոթքի ժամանակ, որպեսզի հասկանաք, թե ինչ է նշանակում մարդուն անհանգստացնել, երբ նա աղոթում է:
Մի անգամ ուշ երեկոյան գնացի՝ եկեղեցում աղոթելու: Մենաստանի դարպասները փակ էին, իսկ եկեղեցու դռները ինքս կողպեցի: Կեսգիշերին մոտ բանսարկուն սկսեց կողպեքով առանց դադարի թխկթխկացնել, որպեսզի ստիպի ինձ գնալ՝ նայելու, թե ինչ է կատարվում: Ես խորան մտա, որպեսզի չլսեմ և այնտեղ մինչ առավոտ մնացի սուրբ սեղանի հետևը՝ խաչի մոտ:
Անհրաժեշտ է սկսելու ցանկություն ունենալ, քեզ հարկադրել՝ սկիզբը դնելու: Նույնիսկ երբ մարդը հոգնել է, եթե իրեն մի փոքր հարկադրում է, ապա հոգնածությունն անցնում է, և նա իրեն լավ է զգում: Այդ ոչ մեծ հարկադրանքը մեծ նշանակություն ունի, որովհետև Աստծուն մեր ցանկությունն է անհրաժեշտ միջամտելու համար, և մեզ հենց Աստվածային միջամտությունը կփրկի:
«Երկիրդ խլում են, ու դու չես կարողանում այդ ամենի դեմն առնել: Դու չգիտես՝ ինչ անել: Թշնամին մտել է քո տուն, ու դու տեսնում ես այս սրիկայության անչափելիությունը, տեսնում, որ ոչինչ չես կարողանում կանխել, քո ջլատությունը տապալում է ամբողջապես: Ես չեմ ուզում համարել, որ ժողովուրդն անտարբեր է: Յուրաքանչյուրը յուրահատուկ կերպով է ընկալում ցավը, տագնապը: Մարդ կա՝ գոռում է, խոսում է, լացում է, այդ էմոցիաները միջից հանում է, մարդիկ կան, որոնք անընդհատ լուռ են, ու մեկ էլ տեսնում ես՝ այդ մարդը մարեց, քնեց՝ չարթնացավ, մարդ կա՝ փորձում է քեֆ-ուրախություն կազմակերպել, որ այդ աղմուկի մեջ խնդիրը թաղի, մարդ կա՝ խմում է, շատ ծխում է»:
Չարի ձեռագիրը և հերթական ծուղակներից է չարը՝ որպես բարի և բարին՝ որպես չար, խավարը՝ որպես լույս և լույսը՝ որպես խավար ներկայացնելը: Բոլոր ժամանակներում մարդկության մոլորեցուցիչն այս մոլախոտի համար պարարտ հող է փնտրել և փնտրում:
«Պրեսսինգ» հաղորդաշարում Սաթիկ Սեյրանյանի հյուրը «5-րդ ալիք» հեռուստաընկերության գործադիր տնօրեն, սցենարիստ, պրոդյուսեր Հարություն Հարությունյանն է։
Երբ դժվարանում ես աղոթել, կամացուկ սաղմոսերգիր: Դա նույնպես աղոթք է: Սաղմոսերգությունը մեղմում է սիրտը, քաղցրացնում ու ջերմացնում իր հոգևոր էներգիայով: Եվ այդկերպ լավագույն պայամաններն է ստեղծում, որպեսզի մարդը ախորժի աղոթքը: Մի քիչ ընթերցանությունը, ջերմեռանդ աղոթքը, երկրպագությունները, սաղմոսերգությունը ինձ համար լծակ են հոգևոր կյանքում:
Ինձ համար աղոթքը հանգիստ է: Գիտեմ, որ մարդն իսկապես հանգստանում է միայն աղոթքի մեջ: Երբ աղոթքը սրտից է բխում՝ ցրում է և՛ հոգնածությունը, և՛ քունը, և՛ քաղցը, որովհետև հոգին այնպես է ջերմանում, որ արդեն ոչ քնել ես ուզում, ոչ՝ ուտել: Գերբնական վիճակում ես գտնվում և այլ կերպ սնվում. հոգևորն է քեզ կերակրում:
Եթե մարդը չի զղջում և խոնարհաբար չի խոստովանում Աստծուն, ապա անպատրաստ է մնում: Պատնեշ է առաջանում, որը խոչընդոտում է Աստծու հետ նրա շփմանը: Դուռը փակ է մնում, և հոգին խաղաղություն չի գտնում: Սակայն եթե նա ասի. «Մեղա՜, Տե՛ր Աստված», ապա պատնեշը խորտակվում է կամ, ավելի լավ է ասել, Աստված բացում է դուռն, ու մարդն ընդունում է աստվածային շփման օրհնությունը:
իրտդ ինչպե՞ս պիտի աղոթքի մեջ վարժվի, եթե կրքեր ունես: Հապա վերցրու ժանգոտած լարն ու միացրու հեռախոսին: Կկարողանա՞ս դրանով խոսել: Կապն անընդհատ կընդհատվի, և միայն աղմուկ կլսես խոսափողի մեջ: Այդպես էլ մարդն է. եթե ներքուստ ժանգոտած է, կրքերով լի, ապա նրա հոգևոր կյանքում կարճ միացումներ են լինում՝ իր իսկ մեղքով: Պետք է հեռու մնալ հպարտությունից, եսասիրությունից, ինքնակամությունից, անպատկառությունից:
Երբ մարդը ճիշտ է աղոթում, այնժամ աղոթքը «դատ է դատաստանից առաջ»: Հոգևորապես առողջ մարդըը, եթե աղոթքը սկսելիս զգա, որ սիրտը քարացել է, կսկսի դրա պատճառը փնտրել, որպեսզի վերացնի:
Նկատվում է վերաարտահանման ծավալների կտրուկ նվազում, հարկային բեռի մեծացում: Մի շարք կոնկրետ հարկերի գծով՝ ակցիզային հարկի, շրջանառության հարկի, կան օրենքների նախագծեր, որոնք բացասական ուղերձներ են հղում բիզնեսին: Մասնագիտական ծառայությունների մասով շրջանառության հարկն էապես բարձրանում է, մի շարք ծառայություններ էլ տեղափոխվում են ավելացված արժեքի հարկման դաշտ։
«Իմ բազում մեղքերից տկարանում է մարմինս, տկարանում է նաև հոգիս»,- մի՞թե այդպես գրված չէ Աստվածածնին նվիրված շարականում: Դա մարմնի հոգնածություն չէ, այլ՝ հոգեկան թուլություն: Դա մարմնական հոգնածությունից ավելի վատ է: Հոգեկան թուլությունից մարդը հավասարակշռությունը կորցնում է, ասես մեքենա է դառնում, որի մեխանիզմը կարգին է, իսկ շարժիչն՝ անսարք:
