Տպագիր թերթի վերջին համարը

Հոկտեմբերին Հայաստանում շուրջ 10 հազար աշխատատեղ է փակվել։ Չհաշված դեռ, թե քանի աշխատող է գտնվել հարկադիր պարապուրդում։ Խոսքը այն աշխատողների մասին է, ովքեր պահպանել են իրենց աշխատատեղը, սակայն փաստացի աշխատավարձ չեն ստացել։

Հասարակության աչքից ու ականջից հեռու՝ իշխանություններն Ազգային ժողովում սահուն անցկացրեցին հաջորդ տարվա պետական բյուջեն։ Այն այդպես էլ մի կարգին չքննարկվեց։ Բյուջեի քննարկումները համընկան պատերազմական ու հետպատերազմական ծանր ժամանակաշրջանի հետ։ Երբ մարդիկ զբաղված էին կորուստները հաշվելով՝ իշխանությունները բյուջեի նախագիծը մտցրեցին խորհրդարան և իրենց դակիչների միջոցով հաստատեցին։

Այսօրվանից Հայաստանում ու Արցախում հայտարարվել է եռօրյա սուգ՝ պատերազմի ընթացքում նահատակված հայորդիների հիշատակը ոգեկոչելու նպատակով։ Հատկապես դեկտեմբերի 19-ին սուգ հայտարարելու բացատրությունն այն է, որ այդ օրը լրանում է նոյեմբերի 9-ին ստորագրված կապիտուլյացիոն համաձայնագրի 40-րդ օրը։ Իրականում նոյեմբերի 9-ին ստորագրված կապիտուլյացիայի 40-րդ օրը սուգ հայտարարելն ունի ենթագիտակցական խորհրդանշականություն։

Կարելի է ասել, որ կրթության ոլորտում ամեն ինչ պետք է սկսենք հիմքից։ Նախորդ տարիների մեր կրթական քաղաքականությունը հիմնված է եղել այն թեզի վրա, որ արևմտյան կրթական համակարգը լավն է, և մենք պետք է ընդամենը ներկրենք այն՝ արագ սննդի և մնացած կապիտալիստական ինդուստրիաների նման։

Նոյեմբերի 9-ին ստորագրված եռակողմ հրադադարի հայտարարությունից հետո Ադրբեջանն առաջին անգամ օրերս խախտեց հրադադարը՝ սադրանք նախաձեռնելով Արցախի Շուշիի և Հադրութի շրջաններում հայկական տիրապետության տակ գտնվող անկլավային գյուղերի ուղղությամբ։

Պետության մասին ամենատարածված սահմանման համաձայն՝ պետության հիմնական ատրիբուտներն են տարածքը, բնակչությունը և իշխանությունը։ Մեր պարագայում պետության այս երեք առանցքներից երկուսը կամ վերացել են, կամ գտնվում են գոյաբանական սպառնալիքի տակ։ Հայկական պետություն ասելով՝ նկատի էր առնվում Հայաստանն ու Արցախը, որի շուրջ 80 տոկոսը նոյեմբերի 9-ին ստորագրված կապիտուլյացիոն ակտով այլևս գոյություն չունի։

Երբ Նիկոլ Փաշինյանը փոխեց իր կաբինետի նախարարների մեծ մասին, հույս ուներ իրավիճակ փոխել և ժողովրդին մոռացնել տալ իր կողմից ստորագրված Արցախի խայտառակ  կապիտուլյացիայի փաստաթուղթը, որով նաև իրական սպառնալիքներ ստեղծեց Հայաստանի սահմանների համար: Սակայն իրավիճակը ոչ միայն չփոխվեց, այլև նորանշանակ նախարարներին լուրջ չեն ընդունում ոչ միայն՝ ներսում, այլև միջազգային դիվանագիտական կորպուսը:

Վարչապետ Նիկոլ Փաշինյանը երեկ հայտարարել է, որ դեկտեմբերի 19-ից Հայաստանում եռօրյա սուգ է հայտարարվելու՝ ոգեկոչելու համար պատերազմի ընթացքում զոհվածների հիշատակը։ Նա ասել է, որ դեկտեմբերի 19-ին լրանում է նոյեմբերի 9-ին ստորագրված համաձայնագրի 40-րդ օրը, դրա համար էլ սուգ է հայտարարվելու հատկապես այդ ամսաթվին։ Հայաստանում սուգ հայտարարելու անհրաժեշտության մասին խոսում էին նոյեմբերի 9-ին կապիտուլյացիոն համաձայնագրի ստորագրումից անմիջապես հետո, երբ արդեն իսկ լրացել էր պատերազմի առաջին օրերին զոհվածների մահվան 40-րդ օրը։

Արցախի Անվտանգության խորհրդի նախկին քարտուղար Սամվել Բաբայանն օրեր առաջ հարցազրույցներից մեկում հայտարարել է, որ սեպտեմբերի 27-ի առավոտյան Արցախի ՊԲ-ն 15 րոպեում արդեն կորցրել էր հակաօդային ուժերի 50 տոկոսը, հրետանու՝ 40 տոկոսը: Նա նաև նշել է, որ հակառակորդն ուներ սպուտնիկներ, նկարահանող ԱԹՍ-ներ, ամբողջ կոորդինատները հաղորդում էին:

Մեր երկրի կուտակած պետական պարտքը սպասարկելու համար տարեկան միլիարդավոր դրամներ են հատկացվում։ Այդ գումարները դուրս են գալիս պետական գանձարանից։ Միայն պարտքի տոկոսների վճարումը հաջորդ տարի կպահանջի բյուջեի ծախսերի գրեթե 10,4 տոկոսը։ Չհաշված մայր գումարների մարումը, ինչն անհամեմատ ավելի մեծ բեռ է։  

Հայաստանի կրթության համակարգը նորից հայտնվեց կոտրած տաշտակի առջև։ Մենք ոչ մի կերպ չենք կարողանում տեղից շարժել կրթության ոլորտը։ 2-3 տարին մեկ փոխվում է նախարարը, և համակարգը հայտնվում է տեղապտույտի մեջ։ Այս անգամ իրավիճակն ավելի բարդ է։ Հումանիտար աղետը, պատերազմի տնտեսական հետևանքները, երկրում ստեղծված քաղաքական բարդ իրավիճակը, կառավարման ճգնաժամը, համավարակն առաջիկա ամիսներին (գուցե նաև տարիներին) հնարավորություն չեն տալու մեծ ուշադրություն դարձնել կրթությանը։ 

Տնտեսությամբ հետաքրքրվողների սպասումն այս պարագային առանձնակի էր: Մեր երկրի սոցիալ-տնտեսական իրավիճակը 2020թ․ հոկտեմբերին ներկայացնող հաշվետվությունը պատերազմի հետքը պիտի ունենար: Բայց այս հաշվետվությունը ևս ընդգծեց մի քանի բան, որ հայտնի էր ի սկզբանե: Նախ՝ այն, որ տնտեսությունն էական որևէ փոփոխություն չի կրել:

Չնայած հասարակության շրջանում օր օրի ահագնացող դժգոհությանը, Նիկոլ Փաշինյանը մտադիր չէ ինքնակամ հեռանալ իշխանությունից։ Մյուս կողմից՝ նրան հրաժարական պարտադրելու շատ մեծ հնարավորություններ այս պահին չեն երևում, որքան էլ դրա համար առկա են բոլոր պայմանները. իշխանությունը լիակատար ձախողում է արձանագրել բոլոր ոլորտներում։

Ֆինանսների նախարարությունը հրապարակել է պետական բյուջեի կատարման 10 ամիսների հաշվետվությունը։ Այդ հաշվետվությունն առանձնահատուկ է նրանով, որ դրանում տեղ են գտել նաև «Հայաստան» համահայկական հիմնադրամի հանգանակություններից պետական բյուջեին նվիրաբերված գումարները։ Խոսքը շուրջ 52 մլրդ դրամի մասին է։

Լայն սպառման ապրանքները Հայաստանում սկսել են համատարած թանկանալ։ Թե դա ինչի հետ է կապվում, դեռ կանդրադառնանք։ Մինչ այդ՝ արձանագրենք մեկ այլ կարևոր հանգամանք. թանկացումները տեղի են ունենում սպառողների եկամուտների նվազման պայմաններում։

Նիկոլ Փաշինյանի կողմից կապիտուլյացիոն համաձայնագրի ստորագրումից հետո Հայաստանի հանրային-քաղաքական դիսկուրսը բևեռացվել է։ Հանրության մի մասն անվերապահորեն գտնում է, որ Նիկոլ Փաշինյանը պետք է հեռանա՝ հիմնավորելով, որ երկիրը պարտության հասցրած ղեկավարը չի կարող շարունակել պաշտոնավարել, և որ նա ոչ միայն նվաստացուցիչ պարտության է տարել երկիրը՝ հսկայական տարածքային կորուստներով և 5000-ից ավելի զոհերով, հազարավոր վիրավորներով, այլև ձախողել է երկրի կառավարումը՝ տնտեսական լրջագույն խնդիրների առջև կանգնեցնելով։ Հանրության մյուս մասը գտնում է, որ Նիկոլ Փաշինյանը պետք է շարունակի իշխանավարել, քանի որ, եթե նա հեռանա, «կվերադառնան նախկինները»։

Հնարավոր է, որ ինչ-որ մակարդակներում կա համակարգվածություն, խոշոր բիզնեսները միգուցե պետության հետ համագործակցությամբ են աջակցություն ցուցաբերում: Բնականաբար, մնացած ուղղություններում, այն, ինչ ես եմ տեսնում, ու մենք ենք մասնակցում ինչ-որ տարբեր պրոյեկտների՝ «Մանթաշով» գործարարների միությունով, սկզբնական փուլում էմոցիոնալ բնույթ էր կրում, ինչ ուզում էին ճակատից, այն ուղարկում էինք պարբերաբար, ամեն օր 1-2 մեքենա բեռ էինք ուղարկում, հետո մի քիչ համակարգվեց: Սկսեցինք կոնկրետ ուղղություններ վերցնել մեր հովանու ներքո ու այդ ուղղություններով աշխատել:

Այլևս պարզ է, որ մոտ ապագայում կառավարությունն ի վիճակի չի լինելու բարելավել հասարակության կյանքը։ Ուստի սկսել է կարճաժամկետ խոստումները, որոնք տրվեցին «թավշյա հեղափոխության» ընթացքում ու դրանից հետո, փոխարինել երկարաժամկետով։ Այնքան երկարաժամկետով, որ դրանց չիրականացման պատասխանատվությունն այս իշխանությունը հաստատ չի կրելու։

Մինչ Նիկոլ Փաշինյանն այս ու այն կողմ ընկած փորձում է հասարակությանը համոզել, թե Հայաստանում «աննախադեպ» շինարարական եռուզեռ է, պաշտոնական վիճակագրությունը շինարարության ծավալների նույնքան աննախադեպ անկումներ է գրանցում։ Նվազել են անգամ պետական բյուջեի միջոցներով իրականացվող աշխատանքները։

Մեր հանրային-քաղաքական կյանքում կա ամեն ինչ կամ գրեթե ամեն ինչ, բացի ճշմարտությունից։ Հայաստանն ապրում է ճշմարտության տոտալ դեֆիցիտի պայմաններում։ Կեղծիքի ու ստի անարժեք շուկայում ճշմարտությունը ճնշվում ու բռնաբարվում է անտեսանելիորեն։ Ինչպես իշխանությունից, այնպես էլ ընդդիմությունից հասարակությունը ստանում  է կեղծիքի ու ստի այնքան մեծ չափաբաժիններ, որ նույն իշխանության և նույն ընդդիմության տեքստերում օբյեկտիվորեն առկա ճշմարտությունն անգամ չի հասնում մարդկանց մտքերին ու սրտերին ու հոգիներին նաև։

Հայաստանի կրթության ոլորտում առկա իրավիճակը շարունակում է մնալ ապակառուցողական։ Ոչ մի կերպ նախարարությանը չի հաջողվում ձևավորել այնպիսի օրակարգ, որը հնարավորություն կտա վերջապես սկսել կրթական բարեփոխումների մասին լուրջ քննարկումներ։ Բոլորս էլ գիտենք, որ Հայաստանի կրթական համակարգի մասին լուրջ հետազոտություններ չեն արվում, և մեր բարեփոխումներն արվում են «աչքաչափով»։

Բնակարանային շուկան Հայաստանում շարունակում է պասիվանալ։ Կրճատվում են՝ ինչպես գործարքները, այնպես էլ՝ նվազում են գները։ Պաշտոնական տվյալներով՝ այս տարվա օգոստոսին բազմաբնակարան բնակելի շենքերի բնակարանների վաճառքը կրճատվել է ավելի քան 27 տոկոսով։ Մեկ ամսում վաճառվել է ընդհանուր առմամբ 1150 բնակարան, ինչը 439-ով պակաս է նախորդ տարվանից։

2018 թվականին տեղի ունեցած հեղափոխությունն այդպես էլ չդարձավ արժեքների հեղափոխություն, և գոնե այս պահին չի երևում որևէ նախադրյալ, որ դա կարող է տեղի ունենալ տեսանելի ապագայում։ Իշխանության եկան ոչ թե արժեքները, գաղափարներն ու սկզբունքները, այլ մարդիկ, որոնք, ինչպես ցույց տվեց կյանքը, չունեն ո՛չ արժեքներ, ո՛չ գաղափարներ, ո՛չ էլ, առավել ևս, սկզբունքներ։

Գնաճի մակարդակը Հայաստանում պաշտոնապես ցածր է։ Նույնիսկ ավելի ցածր, քան Կենտրոնական բանկի սահմանած նվազագույն շեմն է։ Օգոստոսին գնաճը կազմել է ընդամենը 1,8 տոկոս։ Բայց, ինչպես միշտ, դա սպառողներն այլ կերպ են զգում իրենց վրա։ Մտեք գյուղմթերքի շուկա և կհամոզվեք։ Անգամ պաշտոնական վիճակագրությունն է դա հավաստում։   

Երեկ վարչապետ Նիկոլ Փաշինյանը ներկայացրել է Հայաստանի վերափոխման՝ մինչև 2050 թվականի ռազմավարությունը՝ դրա համար ընտրելով Հայաստանի Անկախության հռչակման 29-րդ տարեդարձի խորհրդանշական օրը։ Այդպիսով, Նիկոլ Փաշինյանը, թերևս, ենթագիտակցորեն ցանկացել է ցույց տալ, որ այդ ռազմավարությամբ ինքը որոշակի նվեր է մատուցում Հայաստանին ու հայ ժողովրդին։ Նվերը ստացվե՞լ է, թե՞ ոչ, կդատի հասարակությունը։

Պետություն-մասնավոր համագործակցությունը, որի հետ իշխանությունները մեծ հույսեր են կապում տնտեսական ճգնաժամի հետևանքները մեղմելու գործընթացում, ոչ մի կերպ չի կայանում։ Ամիսը մեկ կառավարությունում հավաքվում, քննարկում են այդպիսի ծրագրերի իրականացման հնարավորություններն ու ընթացքը, բայց գործը տեղից չի շարժվում։

Մինչ կառավարությունը դեռևս չի շտապում փոխել այս տարվա տնտեսական աճի վերաբերյալ ապրիլին ներկայացրած կանխատեսումները, որքան էլ տնտեսության մեջ տեղի ունեցող իրական զարգացումները վաղուց շեղվել են այդ սցենարից, Կենտրոնական բանկը կրկին վերանայել է իր գնահատականները։ Վերանայել ու նվազեցրել է տնտեսական աճի սպասումները։

Համավարակից հետո պաշտոնական վիճակագրությունը հետաձգել է որոշ ոլորտներին վերաբերող ցուցանիշների հրապարակումը։ Դրանք, ըստ ամենայնի, ձեռնտու չեն իշխանություններին, ինչն էլ հավանաբար ստիպել է գնալ այդպիսի քայլի։ Թեև պարզ է, որ դրանով իրավիճակն ավելի լավ չի դառնալու։

Քաղաքական բանավեճի ու մշակույթի մակարդակն իջել ու իջնում է՝ հասնելով անթույլատրելի ցածր կետի։ Մտքերի, գաղափարների, ծրագրերի փոխարեն՝ քաղաքական դիսկուրսում տիրապետում են հայհոյանքն ու ատելությունը, անձնական կեղտոտ տեղեկությունների հրապարակումը։ Այս գործընթացը ոչ միայն խրախուսվում է իշխանության կողմից, այլև իշխանությունը դրա ուղղակի մասնակիցն է ու համար առաջին հրահրողը։ Վարչապետ Նիկոլ Փաշինյանի գլխավորությամբ ու ստատուսագրությամբ։

Տնտեսության անմխիթար վիճակի ֆոնին, երբ ամեն վայրկյան մարդիկ իրենց մաշկի վրա ավելի ու ավելի են զգում ճգնաժամի բացասական հետևանքները, օրերս Նիկոլ Փաշինյանը որոշել էր «լավ լուրեր» հայտնել։ Սովորության համաձայն, պեղել-հանել էր իրեն ձեռնտու որոշ ցուցանիշներ, այս անգամ՝ գյուղմթերքների արտահանման վերաբերյալ, ու դա ներկայացրել՝ որպես կարևոր ձեռքբերում։