Տպագիր թերթի վերջին համարը

2018 թվականին իշխանության գալուց հետո Նիկոլ Փաշինյանը չհայտարարված պատերազմ է վարում Հայաստանի Հանրապետության, պետության դեմ։ Թեև այդ պատերազմում նա շոշափելի հաջողություններ է արձանագրել նաև մինչև 44-օրյա պատերազմն ու խայտառակ կապիտուլյացիայի կնքումը, այդուհանդերձ պետության դեմ պատերազմում Նիկոլ Փաշինյանի քայլերը վերջնականացել են հատկապես պատերազմի ընթացքում ու դրանից հետո։

Ժամանակին, թե ինչպիսի մեծ հույսերով էին մարդիկ ճանապարհ հարթում Նիկոլ Փաշինյանին իշխանության բարձունքին հասցնելու համար, ասելու անհրաժեշտություն չկա։ Շատ-շատերը նրա հետ էին կապում ոչ միայն երկրի ապագան, այլև իրենց բարեկեցությունը։

Ներդրումների սղության պայմաններում Հայաստանի տնտեսության զարգացման հույսն իշխանությունները կապում էին վարկերի հետ։ Վարչապետը հայտարարում էր, որ բանկերի վարկերը պիտի դառնան «տնտեսական հեղափոխության» շարժիչ ուժը։ Ոչինչ, որ բանկային թանկ վարկերը չէին կարող շարժիչ ուժ լինել «տնտեսական հեղափոխության» համար, ինչն արդեն տեսնում ենք, հիմա տնտեսությունը կանգնած է անգամ վարկերից զրկվելու վտանգի առաջ։

Անցած տարին ողբերգություն էր բոլոր առումներով: Սոցիալ-տնտեսական կյանքի ոչ մի ոլորտ դրական ոչինչ չարձանագրեց: Պատճառը պարտությունն էր, համավարակը և իշխանությունների ապաշնորհ կառավարումը:

Անցած տարվա ծանր փորձություններից հետո՝ Հայաստանի տնտեսության մի շարք հատվածներ կանգնել են լրջագույն խնդիրների առաջ և հայտնվել փլուզման եզրին։ Որքան էլ Նիկոլ Փաշինյանը հայտարարի, որ կառավարությանը հաջողվել է ապահովել երկրի մակրոտնտեսական կայունությունը, դրանից տնտեսության իրական վիճակը չի փոխվում։

«Կիրակի առավոտ էր։ Երկար աշխատել էինք։ Նոր էի պառկել քնելու, երբ տնեցիներն արթնացրին՝ հայտնելով, որ պատերազմ է սկսվել։ Շատ ծանոթներ ունեի առաջնագծում, Արցախի մի շարք շրջաններում, այդ թվում և՝ Ստեփանակերտում, ուստի փորձեցի առաջինը կապ հաստատել նրանց հետ, իմանալ, թե ինչպես են։ Բոլորը մեկ բան էին ասում՝ ռմբակոծությունն ուժգին է և ամենուր, աննախադեպ հարձակում է սկսվել, և դա վերածվելու է մեծ պատերազմի: Այս բոթից 4 ժամ չանցած՝ Մոսկվայի միջազգային կինոփառատոնից բավականին մտածված նամակ ստացանք, որ տպավորություն էր՝ ամեն ինչ պատրաստված էր։ Նշված էր. «Շատ ցավում եմ, բայց դուք կհասկանաք, որ, ներկա հանգամանքներից ելնելով, «Դրախտի դարպասը» ֆիլմը չենք կարող ցուցադրել Մոսկվայի միջազգային կինոփառատոնի պաշտոնական ծրագրում»։

Մի քանի օր առաջ Պետեկամուտների կոմիտեն հանկարծ որոշեց տեղեկատվություն տարածել փետրվարի առաջին 15 օրերին Հայաստանում դուրս գրված հաշվարկային փաստաթղթերի և դրանցով արձանագրված շրջանառությունների վերաբերյալ։ Նման բան անելը, այն էլ՝ ամսվա կեսի կտրվածքով, այնքան էլ լուրջ չէ։

Նույնիսկ Երևանի դպրոցների տնօրենները հայտարարում են, որ դժվարությամբ են կարողանում նոր ուսուցիչներ գտնել։ Շատ ավելի դժվարացել է լավ ուսուցիչներ գտնելու գործը։ Նվազել է ուսուցիչ աշխատելու ցանկություն ունեցողների թիվը։ Հայաստանում բոլորը խոսում են ուսուցիչների կարևորության, մանկավարժական կրթության, վերապատրաստման համակարգի վերանայման մասին։ Բայց առ այսօր չունենք ուսուցիչների նկատմամբ տարվող համակարգված ու խելամիտ քաղաքականություն։ 

Այն, որ Թուրքիան էքսպանսիա է իրականացնում Հարավային Կովկասում և իրականացնելու է, պետք է կույր լինել չտեսնելու համար: Եվ ասեմ, որ Վրաստանը բավականին խոցելի է ճնշումների համար՝ և տնտեսության, և Ադրբեջանի միջոցով Թուրքիայի կողմից: Մարդիկ սկսել են անհանգստանալ, որ Թուրքիան վարում է ոչ արևմտյան քաղաքականություն: Կարծում եմ՝ հարկ չկա խոսել ռազմական իմաստով վտանգի կամ ինքնիշխանությանը սպառնացող վտանգի մասին, բայց կան անհանգստություններ, որ Վրաստանը չափազանց կախված է ադրբեջանական էներգակիրներից և թուրքական ֆինանսական հոսքերից, որոնք խոցելի են դարձնում Վրաստանը Թուրքիայի համար:

Այսօր Ազատության հրապարակում կայանալու է ընդդիմության միասնական հանրահավաքը, որի մասին ազդարարվում է մեկ ամսից ավելի։ Այդ ընթացքում այսօրվա հանրահավաքի հետ կապված՝ գեներացվել է հանրային բավական մեծ սպասում՝ այն իմաստով, որ բոլորը հայտարարել են՝ հանրահավաքը լինելու է ամենամեծը, ամենավճռականը, ամենաբեկումնայինը։ Ընդդիմությունն այսօրվա հանրահավաքի հետ կապված՝ սահմանել է շատ բարձր նշաձող, ինչը նշանակում է, որ եթե հանրահավաքի բովանդակությունն այդ նշաձողից ցածր եղավ, կարող է մեծ հիասթափություն առաջացնել հասարակության շրջանում։

Հակաճգնաժամային միջոցառումների շրջանակներում անցած տարի կառավարությունը հսկայական գումարներ է ծախսել բյուջեից՝ սուբսիդավորելու գյուղվարկերի տոկոսները։ Արդյունքում՝ ստացել ենք ընդամենը 1,4 տոկոս աճ։ Այն էլ դեռ հարց է՝ իրականում ա՞ճ է, թե՞ ոչ։ Հայտնի է, թե ինչպես են գյուղատնտեսության մեջ ցուցանիշներ նկարվում։

ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի աշխատանքի հարցում Մոսկվայի և Բաքվի մոտեցումները նույնական են, Բաքուն ևս սկսել է աշխատել ՄԽ-ի հետ, սակայն Բաքուն համարում է, որ հակամարտությունը կարգավորված է, բոլոր պայմանավորվածություններն ամրագրված են եռակողմ ձևաչափում, և բոլոր հարցերը պետք է լուծվեն հենց այդ ձևաչափում, այդ թվում՝ Արցախի կարգավիճակի թեման, որի քննարկումը ԵԱՀԿ ՄԽ ձևաչափում ակտուալ չէ՝ ինչպես Մոսկվայի, այնպես էլ՝ Բաքվի համար: Սակայն հետաքրքրականն այն է, որ ԵԱՀԿ ՄԽ-ն հարկավոր է թե Մոսկվային, թե Բաքվին:

Արդյոք նոյեմբերի 9-ից հետո, իսկ գուցե դրանից առաջ՝ պատերազմի ընթացքում, Նիկոլ Փաշինյանը գոնե մեկ ակնթարթ մտածե՞լ է հրաժարական տալու մասին։ Այս հարցի ստույգ պատասխանը հայտնի չէ, համենայն դեպս այնքան ժամանակ, քանի դեռ մտածողն ինքը տեղեկություն չի տրամադրել մտածումի մասին։ Բայց առանց պատասխանն իմանալու անգամ, կարելի է գրեթե ստույգ ենթադրել, թե մտածելու դեպքում ինչո՞ւ է նա հրաժարվել այդ՝ անայլընտրանք թվացող քայլից։

Բոլորը հիշում են Նիկոլ Փաշինյանի ջղաձգված լայվերը և հարցազրույց-հանձնարարականները, երբ իր ղեկավարած կառավարության տնտեսական քաղաքականության հիմնական ձախողումները նա կապում էր նաև հսկիչ-դրամարկղային (ՀԴՄ) կտրոնների հետ և ազդարարում այդ մասով հերթական «աշխարհացունց»,  հեղափոխական բարեփոխումների մասին, և որպես տնտեսական թռիչքի նշան՝ մատնանշում աննախադեպ աճող ՀԴՄ-ների թիվը։

«Նրանք ցանկանում են ստանալ տրանսպորտային միջանցքն ու հարմար պայմաններ այդ միջանցքի համար: Նրանք մտածում են, թե տրանսպորտային նոր միջանցքը լինելու է Լաչինի միջանցքի կարգավիճակի նմանությամբ,  և նրանք ունենալու են նույնպիսի հասանելիություն, ինչը բացարձակապես սխալ է: Դրանք տարբեր պայմաններ են, Լաչինի միջանցքում ռուս խաղաղապահներն են, ոչ ոք պարտավոր չէ թույլ տալ Ադրբեջանի զինված ուժերին և ուժայիններին միջանցք, որը ծրագրվում է ստեղծել Նախիջևանի համար: Այստեղ դիրքորոշումը կոշտ պետք է լինի և հենվի այն միջազգային մեխանիզմի վրա, որն առկա է»:

2018 թվականի գարնանը, երբ արդեն կանխորոշված էր «ժողովրդի թեկնածուի» ընտրությունը վարչապետի պաշտոնում, հայտնի հեռուստատեսային հարցազրուցավարին հյուրընկալվել էր իշխանության ձգտող խմբակի պատասխանատու ներկայացուցիչներից, որն այն ժամանակ դեռ ոչ թե փողկապով պաշտոնյա էր, այլ կարճաթև մարզաշապիկով երիտասարդ: Հարցին, թե՝ ինչպե՞ս եք պատրաստվում ղեկավարել երկիրը, քանի որ ոչ փորձ ունեք, ոչ էլ գիտելիք, նա պատասխանեց, որ իրենք չեն պատրաստվում ղեկավարել երկիրը: Իրենք դիմելու են ժողովրդին` հարցնելով՝ «ի՞նչ անել», և ինչ ժողովուրդը որոշի` դա էլ կանեն:

2018 թվականին տեղի ունեցած հեղափոխությունը կամ  իշխանափոխությունն իր բնույթով հակաքաղաքական երևույթ էր։ Դա քաղաքականության վախճանի հավաստիքն էր, որովհետև, եթե երկրում գոյություն ունենար մրցակցային ու կենսունակ քաղաքական համակարգ, հեղափոխություն չէր կարող տեղի ունենալ։

Այսօր մեզ անհրաժեշտ է ոչ թե՝ եղածի վրա ավելացնել հարկային բեռը՝ ռիսկեր ստեղծելով դրանց հետագա գործունեության համար, այլ՝ մտածել տնտեսության ակտիվացման հաշվին հարկային բազան ավելացնելու մասին։ Ցավոք, գործող իշխանությունների պատկերացումները տնտեսության նկատմամբ շատ մակերեսային են և սահմանափակվում են նախկիններին ունեզրկելու և նրանց ունեցվածքը բռնագանձելու ձգտումներով։ Թե դա մինչև հիմա ինչ հետևանք է ունեցել և այսուհետ ունենալու է տնտեսության վրա, տեսնում ենք։

Տարբեր առիթներով կառավարությունը հայտարարել է, որ քննարկվում են բազմաթիվ ներդրումային ծրագրեր։ Խոսվում է միլիարդավոր դոլարների հասնող փաթեթների մասին, բայց այդպես էլ այդ ծրագրերը չենք տեսնում։ Դրանք չեն իրականանում։ Փոխարենը՝ մշտապես լսում ենք, որ ներդրումները կրճատվել են, իսկ նախորդ տարի նույնիսկ հասել են կատաստրոֆիկ ցածր մակարդակի։

Անցած տարի մեր երկրի սոցիալ-տնտեսական ամենացավոտ փոփոխությունները կատարվել են ժողովրդագրության ոլորտում: Երկրի բնակչության թվակազմի, կառուցվածքի վերլուծությունները, հարկավ, ժամանակ կպահանջեն: Բայց կան տվյալներ ու փաստեր, որոնք օր առաջ գնահատման կարիք ունեն:

Ֆինանսական միջոցների արտահոսքը Հայաստանից մեծ տեմպերով շարունակվում է։ Վերջին երեք տարիներին քաղաքացիների կողմից երկրից դուրս բերված գումարներն անցնում են տարեկան 1 մլրդ դոլարից։

Վերջին օրերին լարված իրավիճակ է Գյումրու թիվ 25 և Աբովյանի թիվ 1 դպրոցներում։ Երկու դպրոցներում էլ կայացել են տնօրենի ընտրություններ։ Թեկնածուներից ոչ մեկը չի հավաքել ձայների կեսից ավելին, ինչի արդյունքում էլ կառավարությունը որոշել է երկու դպրոցում էլ տնօրեն նշանակել «դրսի» թեկնածուներին։ Գյումրու թիվ 25 դպրոցում կոլեկտիվը և ծնողները ցանկանում են դպրոցի տնօրենի պաշտոնում տեսնել դպրոցի ուսուցչին, իսկ Աբովյանում՝ գործող տնօրենին։ Ինչո՞ւ ունենք այս իրավիճակը։

Իշխանությունները՝ Նիկոլ Փաշինյանի գլխավորությամբ կամ պատվերով, ցանկանում են քրեականացնել զրպարտությունն ու վիրավորանքը՝ զուգահեռաբար մի քանի անգամ ավելացնելով յուրաքանչյուրի համար սահմանված տուգանքը։ Համապատասխան օրինագիծը խորհրդարան է ներկայացվել իշխանության այն ներկայացուցչի հեղինակությամբ, որի անուն-ազգանունն արդեն իսկ հավասարազոր է հասարակության հանդեպ զրպարտությանն ու վիրավորանքին։

44-օրյա պատերազմին ու խայտառակ կապիտուլյացիոն համաձայնագրի ստորագրմանը հաջորդած առաջին երկու ամիսներին իշխանության ներկայացուցիչները գրեթե լուռ էին, վախեցած ու անհանգստացած։ Նիկոլ Փաշինյանը, սարսափած, դուրս չէր գալիս բունկերներից, իշխող խմբակցության պատգամավորները զգուշանում էին փողոց դուրս գալ, բնակվում էին անմատչելի վայրերում։

Մարդկային վարքագծում, ի թիվս այլ գործոնների, վախը շատ մեծ ազդեցություն ունի։ Վախի հանգամանքն օգտագործելով՝ հնարավոր է մարդկանց դրդել այս կամ այն գործողության, ակտիվ կամ պասիվ քայլի։ Վախը մեծ դեր ու նշանակություն ունի նաև Հայաստանում ու հայ հասարակության կյանքում։ Վախը հայ հասարակությանը կառավարելի պահելու լծակներից մեկն է, եթե ոչ՝ ամենագլխավորը։

Հայաստանը կրկին մտնում է պարտքերով ապրելու շրջափուլի մեջ։ Քանի որ մեր բյուջեի հնարավորություններն ավելանալու փոխարեն՝ նվազում են, գնալով ավելի շատ պարտքեր ենք վերցնում, որպեսզի գոնե թոշակ ու աշխատավարձ կարողանանք վճարել։ Ինչքան էլ փորձենք արդարանալ, սրանից լավ բնութագիր մեր տնտեսական վիճակը չի կարող ունենալ։

Հայաստանն ապրում է հաստատուն իներցիայի ռեժիմում։ Այնպես չէ, որ դա միայն հետպատերազմական ռեժիմ է, այսպիսին էր Հայաստանի կյանքը նաև 2018 թվականից հետո, երբ ամեն ինչ ընթանում էր հեղափոխական էյֆորիայի ազդեցության ներքո։ Էյֆորիան փոխարինել էր ռազմավարությանն ու ծրագրերին, երկիրն ապրում էր առանց զարգացման որևէ կոնցեպտի՝ նախկինից մնացած համակարգերի լավ կամ վատ աշխատանքով ու հեղափոխական դատարկաբանությամբ։

Երբ Նիկոլ Փաշինյանը դեռ վարչապետ չէր և ներկայանում էր՝ իբրև ժողովրդի հոգսերով մտահոգ պատգամավոր, հաճախ էր Ազգային ժողովի ամբիոնն օգտագործում թանկացումների վերաբերյալ բուռն ելույթներ ունենալու և իշխանությունների հասցեին մեղադրանքներ հնչեցնելու համար։ Այսօր էլ հավանաբար շատերը հիշում են նրա հայտնի ելույթը կարագի ու խառը կանաչու վերաբերյալ։

Փետրվարի 7-ին Ազգային ժողովի «Իմ քայլը» խմբակցությունը հանդիպում է ունեցել վարչապետ Նիկոլ Փաշինյանի հետ, որի արդյունքների մասին հաղորդագրությամբ տեղեկացրել է, որ արտահերթ ընտրություններ չեն կայանալու։

Տնտեսական ճգնաժամն իր ուղղակի ազդեցությունն է ունեցել ոչ միայն Հայաստանի տնտեսության տարբեր ոլորտների, այլև անշարժ գույքի շուկայի վրա։ Անշարժ գույքի շուկան անցած տարի վերստին սկսեց էժանանալ՝ ի ցույց դնելով տնտեսության մեջ և հասարակական կյանքում առաջացած խնդիրները։