Տպագիր թերթի վերջին համարը

Հարևան Իրանում կորոնավիրուսի տարածման հետ կապված, մի քանի օր շարունակ Հայաստանում առաջացած իրական ու հիմնավոր խուճապից հետո, երեկ կառավարությունը վերջապես որոշում ընդունեց Իրանի հետ սահմանը փակելու, օդային և ցամաքային հաղորդակցությունը երկու շաբաթով մասնակի, ոչ ամբողջական դադարեցնելու վերաբերյալ։

Հայաստանի անցած տարվա տնտեսական աճի վերաբերյալ վարչապետի սպասումները, կարելի է ասել, չարդարացան։ Մինչև վերջերս Նիկոլ Փաշինյանը խոսում էր 8, եթե չասենք՝ 8,2 տոկոս աճի մասին։ Իհարկե, 8,2 տոկոսը փորձագետների գնահատականն էր, որը շտապել էր հրապարակել վարչապետը։ Բայց սխալվեցին՝ ինչպես փորձագետները, այնպես էլ՝ վարչապետը։

Նիկոլ Փաշինյանի վարչապետ դառնալուց անմիջապես հետո մենաշնորհները Հայաստանում իսպառ վերացան։ Վարչապետը հայտարարեց, որ այլևս մենաշնորհներ չկան, ու մենաշնորհները «դադարեցին» լինել։

Մեզանից շատերն ամեն օր քայլում են Օպերայի տարածքով, տեսնում են բակում տեղադրված Ալեքսանդր Սպենդիարյանի ու Հովհաննես Թումանյանի արձանները։ Տեսնում ենք նաև, որ տարածքը վերածվել է խաղավայրի, փողոցային հսկա մի խանութի։ Շուրջբոլորը սրճարաններ են, զվարճանքի վայրեր։ Եվ այս քաղաքային աղմուկի ու զվարճության մեջ՝ Օպերայի բակի անկյունում, կա մի շիրիմ․ դա Ալեքսանդր Սպենդիարյանի գերեզմանն է։

Նիկոլ Փաշինյանը սովորաբար կառավարության ձախողումներից չի խոսում, իսկ եթե նույնիսկ խոսում է, ապա մեղավորներին այլ տեղ է փնտրում։ Փոխարենը՝ ցանկացած մանրուք կարող է ներկայացնել՝ որպես լուրջ կամ աննախադեպ ձեռքբերում։ Այնպես չէ, որ կառավարությունը ձեռքբերումներ չունի, բայց այնպես չէ նաև, որ ձախողումները քիչ են։

Նման կոչերը ես համարում եմ շատ վտանգավոր, որովհետև հայրենասիրությունը չի դրսևորվում կենացներով, ինչ-որ անհասկանալի գաղափարներով: Չեմ բացառում, որ դրանք կարող է հաճելի լինեն որոշ մարդկանց համար, բայց քաղաքականությունը խաղուպար չէ: Հարց եմ տալիս՝ երբ խոսում ենք Արցախի՝ մարզ լինելու մասին, մենք մտածո՞ւմ ենք՝ դրանից բխող ինչ հետևանքներ կարող է լինեն: Մենք ասում ենք՝ սա ազգային ինքնորոշման պայքար է, սրանով Մայր Հայաստանին դուրս ենք բերում լուրջ հարվածների տակից, որովհետև Ադրբեջանի նպատակն է՝ այս հակամարտությունը ներկայացնել և վերածել տարածքային վեճի, իսկ տարածքային վեճի պարագայում մենք պարտվում ենք:

«Նման կոչերը ես համարում եմ շատ վտանգավոր, որովհետև հայրենասիրությունը չի դրսևորվում կենացներով, ինչ-որ անհասկանալի գաղափարներով: Չեմ բացառում, որ դրանք կարող է հաճելի լինեն որոշ մարդկանց համար, բայց քաղաքականությունը խաղուպար չէ: Հարց եմ տալիս՝ երբ խոսում ենք Արցախի՝ մարզ լինելու մասին, մենք մտածո՞ւմ ենք՝ ինչ հետևանքներ կարող է լինեն դրանից բխող: Մենք ասում ենք՝ սա ազգային ինքնորոշման պայքար է, սրանով Մայր Հայաստանին դուրս ենք բերում լուրջ հարվածների տակից, որովհետև Ադրբեջանի նպատակն է այս հակամարտությունը ներկայացնել և վերածել տարածքային վեճի, իսկ տարածքային վեճի պարագայում մենք պարտվում ենք»:

Ինչպես հայտնի է՝ նախօրեին Ստեփանակերտում բողոքի ակցիա էին կազմակերպել «Արցախի հեղափոխական կուսակցության» անդամները, որոնք մտադիր են մասնակցել մարտի 31-ին նախանշված խորհրդարանական ընտրություններին:

Իրականում լեզվական ու հռետորաբանական տեսանկյունից հաջողված թվացող այս մանիպուլյատիվ թեզը շատ վտանգավոր է։ Որովհետև Փաշինյանի առաջ քաշած տրամաբանությամբ՝ ստացվում է, որ, եթե վաղն Ադրբեջանը, ասենք, միջազգային հանրության աջակցությամբ կամ միջնորդությամբ ներկայացնի Արցախի անվտանգության ինչ-ինչ երաշխիքներ, հայկական կողմը կարող է նաև մտածել՝ անվտանգությունը, իմա՝ տարածքները զիջելու մասին։

Բանակում տեղի ունեցող միջադեպերը քննարկելիս մշտապես արծարծվում է Հայաստանի զինվորների կրթական ցածր ցենզի խնդիրը։ Հասկանալով, որ նմանատիպ միջադեպերի պատճառները բազմագործուն են, քննարկենք խնդրի կրթական մասը։

Տարիքն անսպասելի հետևանքներ ունի: Խոսքն ամենևին էլ ինքնազգացողության մասին չէ: Տարիքի հետ պարզապես արձանագրում ես, որ երիտասարդ գործընկերներդ սկսում են տարօրինակ հարցեր տալ: Այս փաստից հուսահատվել պետք չէ: Պատճառը շատ պարզ է: Բոլոր հարցերի նորօրյա պատասխանիչ «Օքեյ գուգլն» ավելի երիտասարդ է: Ավելի երիտասարդ, քան մեր նորանկախ երկիրը:

Ներդրումների սակավության պայմաններում Հայաստանում ակնկալվող տնտեսական հեղափոխության հույսն իշխանությունը կապում էր բանկերի հետ։ Դեռ անցած տարվա սկզբին Նիկոլ Փաշինյանը հայտարարում էր, որ հեղափոխության շարժիչ ուժը պետք է դառնա ֆինանսական համակարգը, մասնավորապես՝ բանկերը՝ իրենց մատչելի վարկերով։

Ինձ թվում է՝ ես միակ վերլուծաբանը չեմ, որ կարծում է, թե խոսակցությունը ոչ թե չստացվեց, այլ տապալվեց այն պարզ պատճառով, որ մենք 45 րոպե հետևում էինք, թե ինչպես են երկու ղեկավարներ որոշակի հայտարարություններով միմյանց պատասխանում, որն այդ քննարկմանը հետևողների համար դիտարժան չէր, առավել ևս՝ այն մարդկանց համար, որոնք ծանոթ չեն ԼՂ հակամարտության կարգավորման մանրամասներին:

Տարբեր երկրներում իրականացված գունավոր հեղափոխությունների նախապատրաստման և իրականացման գործում կարևորագույն դեր են խաղում, այսպես կոչված, տոտալիտար աղանդները, որոնք հանդիսանալով օտարերկրյա հատուկ ծառայությունների մասնաճյուղեր, ապահովում են իրականացվող հեղաշրջման զանգվածային բաղադրիչը։

Ապրիլի 5-ին կայանալիք սահմանադրական փոփոխությունների հանրաքվեում հաղթելու համար իշխանությանն անհրաժեշտ է շուրջ 650 հազար ձայն։ Անգամ իշխանության ներկայացուցիչներն են խոստովանում, որ դա բարդ, չափազանց բարդ խնդիր է։ Սա՝ այն պայմաններում, երբ իշխանությունը սահմանադրական փոփոխությունների հանրաքվեն ներկայացնում է՝ որպես կենաց-մահու հարց, իբրև թե այդ հանրաքվեից է կախված ամեն ինչ՝ տնտեսության զարգացումը, դատարանների անկախացումը, մարդկանց լավ կյանքը, և այդպես շարունակ…

Հայաստանի արտաքին առևտրի հաշվեկշիռը կրկին սկսել է վատանալ։ Որքան էլ շատերին գուցե դուր գա կամ չգա, բայց դա տեղի է ունեցել իշխանափոխությանը հաջորդող շրջանում, երբ Նիկոլ Փաշինյանի կառավարությունը բռնեց տնտեսական հեղափոխության ճանապարհը։

Երբ Փաշինյանը խոսում է ադրբեջանական շահերը հաշվի առնելու մասին, միանգամից հարց է առաջանում՝ ի՞նչ է նկատի առնվում՝ Ադրբեջանի շահեր ասելով, այն դեպքում, երբ Ադրբեջանն ասում է, որ հարկավոր է պահպանել Ադրբեջանի տարածքային ամբողջականությունը, Ղարաբաղը՝ Ադրբեջանի կազմում, իսկ հետագայում կհստակեցնեն կարգավիճակը: Սա իր շահերն են, որոնց մասին նա հրապարակային, բաց կերպով ասում է, այս դեպքում պետք է հստակ հասկանանք, թե ինչ նկատի ունի հայկական կողմը՝ ասելով՝ ադրբեջանական շահեր: Կարելի է ենթադրել, որ որոշ շրջանների վերադարձ՝ Ղարաբաղի որոշակի կարգավիճակի դիմաց, կամ այլ բան: ՀՀ ղեկավարն առաջին անգամ օգտագործում է «Ադրբեջանի շահեր» արտահայտությունը, և պետք է հասկանալ, թե այն ինչ է ենթադրում: Իսկ Ալիևը, չգիտես ինչու, չի օգտագործում «հայկական շահեր» տերմինը:

Մյունխենի անվտանգության գագաթաժողովում Հայաստանի վարչապետ Նիկոլ Փաշինյանի և Ադրբեջանի նախագահ Իլհամ Ալիևի մասնակցությամբ շաբաթ օրը կայացած հանրային քննարկման վերաբերյալ գնահատականները հակասական են, թեև բացասական արձանագրումները գերակշռում են դրականի նկատմամբ։ Այդ հանդիպման ընթացքում մեր՝ հայկական կողմի տեսանկյունից բացասական երանգներ արձանագրվեցին՝ ինչպես ֆորմալ՝ արտահայտչամիջոցների, այնպես էլ՝ բովանդակային առումով։

Անցած տարվա տնտեսական աճի ցուցանիշը Վիճակագրական կոմիտեն դեռ չի հրապարակել։ Այն հայտնի կդառնա փետրվարի 20-ին։ Բայց դա չի խանգարում, որպեսզի Նիկոլ Փաշինյանը ժամանակ առ ժամանակ հայտարարի սպասվող տնտեսական աճի նոր և ավելի բարձր ցուցանիշ։

Կառավարությունը ջանք չի խնայում համոզելու, թե ինչպիսի լուրջ տնտեսական հաջողությունների է հասել «հեղափոխությունից» հետո։ Բայց մոռանում է, թե ինչ ենք ունեցել «հեղափոխությունից» ոչ շատ առաջ։ Ու երբ  համադրում ենք տնտեսական զարգացումները «հեղափոխությունից» առաջ և հետո, պարզվում է՝ կառավարությունը հպարտանալու քիչ տեղ ունի՝ անգամ հայտարարվող 8 կամ նույնիսկ 8,2 տոկոսանոց տնտեսական աճի պայմաններում։

Պաշտոնական տվյալներով՝ Հայաստանի տնտեսությունը բարձր աճ է արձանագրել, ավելացել են նաև արտաքին ու ներքին առևտրաշրջանառությունները։ Ու այդ պայմաններում, նույն պաշտոնական տվյալներով, բեռնափոխադրումները կտրուկ կրճատվել են։

Դժվար է միանշանակ պատասխանել, թե ինչու են մեր տարածաշրջանի երկրներն այդչափ կարևորում զբոսաշրջության ոլորտը: Բայց այն ազգային հպարտության պես մի բան է դառնում: Տարին համարյա չավարտված՝ մեր իշխանությունները սկսեցին հպարտանալ 2019-ին Հայաստան այցելած 1 մլն 894 հազար զբոսաշրջիկների քանակով:

«Նախադպրոցական կրթության մասին» ՀՀ օրենքի նախագիծն արդեն Ազգային ժողովում է։ Կրթության այս աստիճանին վերաբերող ցանկացած զարգացում շատ կարևոր է մեզ համար։ Նախադպրոցական կրթությունն անկախության տարիներին այդպես էլ մնաց կրթության ամենաթերագնահատված օղակը։ Մեզ թվում է, որ դժվար թե լուրջ բան կարելի է անել մի ոլորտում, որում ներառված են փոքր երեխաները։

Վիկտոր Նադեին-Ռաևսկին նշեց, որ հաշվի առնելով այն հանգամանքը, որ Սիրիայում ավանդաբար մեծ թվով հայեր են ապրել, մեծ հայկական համայնք է եղել, Սիրիայի քաղաքական շրջանակները մշտապես լավատեղյակ են եղել հայկական խնդիրներին, և եթե Թուրքիայի հետ հարաբերությունները նախկինում չլինեին, ապա նման բանաձև կարող էր և ավելի վաղ ընդունվել:

Ազգային ժողովի արտահերթ նիստի ընթացքում ԱԺ ամբիոնից սահմանադրական փոփոխությունների մասին նախագծի անհրաժեշտության և հրատապության մասին խոսելիս՝ ելույթ ունեցող «Իմ Քայլը» իշխող կուսակցության ներկայացուցիչները, այդ թվում և՝ վարչապետ Փաշինյանը, որդեգրել էին ինֆորմացիոն մանիպուլյացիայի ռազմավարությունը։

«Երբ նմանատիպ բանաձևեր են ընդունվում խորհրդարաններում, դրանք չեն կարող լինել պատահական, այսինքն՝ դրանք չենք կարող դիտարկել ավելի լայն քաղաքական զարգացումներից անկախ, որովհետև, վերջիվերջո, խորհրդարանը ևս ունի իր քաղաքական դիրքորոշումը և քաղաքականության մեջ իր դերակատարությունը, պարտականությունները»,- այս մասին «168 Ժամի» հետ զրույցում ասել է թուրքագետ, սիրիահայ լրագրող Սարգիս Գասարճեանը՝ անդրադառնալով փետրվարի 13-ին Սիրիայի խորհրդարանում ընդունված Ցեղասպանության ճանաչման բանաձևին:

Կեղծիքը որպես իրականություն ներկայացնելու մարտավարությունը չի կարող անվերջ գործել։ Հասարակությունը մի օր հոգնում է կեղծիքից ու ցանկանում է վերադառնալ իրականություն։ Ե՞րբ դա տեղի կունենա՝ այս պահին դժվար է ասել։ Բայց ակնհայտ է, որ հասարակությունը կարող է կեղծիքի մեջ ապրել մի որոշ ժամանակ, գուցե մի փոքր ավելի, բայց ոչ հարատև։ Ճշմարտությունը մի օր, ի վերջո, հաղթելու է կեղծիքին, և մարդիկ վերադառնալու են իրականություն։

Հանրաքվեն փող արժի։ Այն կազմակերպելու և անցկացնելու համար, ինչպես հայտարարեց ԿԸՀ նախագահը, անհրաժեշտ կլինի առնվազն 5,5-6 մլն դոլար, որը դուրս է գալու պետության գրպանից։ Ընդունեք, որ դա փոքր գումար չէ մեր բյուջեի համար։ Այն կարող էր ուղղվել բազմաթիվ այլ ծրագրերի իրականացմանը կամ խնդիրների լուծմանը։ Կարծես ծախսելու այլ տեղեր չկան։

Այս իրավիճակում միամիտ կլիներ, որ ՀՀ ղեկավարությունը ԵՄ-ն դիտարկեր և համարեր այնպիսի կառույց, ինչպիսին այն 1990-ական թթ. Էր, և մտածեր, որ Արևմուտքը կօգնի: Արևմուտքը, որն այսօր խնդիրներ ունի և խնդիրներ է հարուցում, նման Արևմուտքից աջակցություն անհնար է ակնկալել: Հայաստանը ստիպված է շարունակել այն քաղաքականությունը, որը կարող է և որը հնարավոր է, այսինքն՝ այն, ինչ արել է իր ողջ պատմության ընթացքում, պահպանել հարաբերություններ Արևմուտքի հետ, բայց շարունակել և պահպանել լավ հարաբերություններ Ռուսաստանի և ԵԱՏՄ երկրների հետ:

Քրեական ժամանակագրությունում հաճախ են հանդիպում «չհիմնավորված դաժանություն» կամ «չհիմնավորված ոճիր» հասկացությունները: Որպես կանոն, դա անում են հոգեբույժ Լոմբրոզայի «բնածին հանցագործների պատկերասրահի» մռայլ, նեղճակատ սուբյեկտները կամ էլ անմիտ պատանիները: Շատ ավելի հազվադեպ չհիմնավորված դաժանություն են կատարում քաղաքական գործիչները: