Ճանապարհներից մեկն այն է, որ պետք է ուսուցչի հեղինակությունը բարձրացնել։ Բայց եթե արդեն ունենք ուսուցիչներ, որոնք կոպիտ ուղղագրական սխալներ են անում, իրենց առարկայի մասին հասարակ բաներ չգիտեն, աշակերտների հետ լավ չեն վարվում, ինչպե՞ս թաքցնենք այս ուսուցիչներին։ Այդ ուսուցիչներին աշխատանքից ազատելը հեշտ չէ, քանի որ փոխարինողներ չկան։ Կարող ենք ստեղծել ուսուցչի մասին իդեալական պատկերացումներ, բայց իրականությունն այնքան աղաղակող ու լայնամասշտաբ է, որ ծածկել չենք կարող։ Այն փուլում ենք, որ այլևս թաքցնելու, մարդկանց մոլորեցնելու տարբերակներ չունենք։
Բացառությամբ գյուղատնտեսության, տնտեսության մյուս բոլոր ոլորտներում Կենտրոնական բանկը սպասումների վատացում է կանխատեսում։
Մինչ Բրյուսելում կայանալիք Փաշինյան-Միշել-Ալիև հանդիպումը՝ ԱՄՆ պետքարտուղար Էնթոնի Բլինքենը զանգահարել է Փաշինյանին ու Ալիևին: Սա վերջին երկու շաբաթների ընթացքում Բլինքենի երկրորդ զանգն է Երևան ու Բաքու:
Նախօրեին Ազատության հրապարակում կայացած հանրահավաքը լուրջ քաղաքական իրողությունների արձանագրում էր։ Այդ իրողությունները ոչ այնքան հանրահավաքի հարթակում էին, որքան հենց հրապարակում՝ մասնակիցների շարքերում, նրանց քանակական ու որակական ներկայության հարթությունում։
Նախօրեին Արցախի Ազգային ժողովն ընդունել է հայտարարություն, որի՝ ընդհանրական ձևակերպումների տակ թաքնված գլխավոր իմաստն այն է, որ Հայաստանը գործնականում հրաժարվել է Արցախի անվտանգության երաշխավորի իր պարտավորությունից։
Կրթության նախարարությունը սկսել է խոսել կրթության խնդիրների մասին։ Վերջերս հանրային քննարկման ներկայացված Կրթության զարգացման մինչև 2030թ. պետական զարգացման ծրագրի ամենածավալուն հատվածը կրթության խնդիրների ներկայացումն է։ Սա արդեն առաջընթաց է, քանի որ նախկինում նախարարությունը չէր համաձայնում խնդիրների լրջության հետ։ Երբեմն հնչում էին տեսակետներ այն մասին, որ մի շարք մասնագետներ ամեն ինչի մեջ վատն են տեսնում։ Հնչում էին նաև հավաստիացումներ, որ շուտով լավ է լինելու։
Այն, ինչ անում է իշխանությունների հետ սերտ հարաբերություններով հայտնի գործարար և իշխող խմբակցության պատգամավոր Խաչատուր Սուքիասյանը՝ նախկիում իրեն պատկանող «Բջնի» գործարանը վերադարձնելու կամ պետությունից փոխհատուցում ստանալու համար, հետագայում լուրջ գլխացավանք կարող է դառնալ պետության համար։ Խնդիրը նույնիսկ այն խոշոր գումարը չէ, որը Խաչատուր Սուքիասյանը կամ նրա ընտանիքը փորձում է ստանալ պետությունից։
«Ես նախկինում ևս ասել եմ, որ ՀՀ իշխանությունները չունեն հստակ արտաքին քաղաքականություն, գիծ, առաջնորդվում են երկակի ստանդարտներով, ինձ համար անհասկանալի է, թե ինչ են անում։ Եթե այդքան սերտ կապեր են ցանկանում ունենալ Արևմուտքի հետ՝ թող ունենան, և ամենաբարդ հարցերի լուծումը չդնեն Մոսկվայի վրա, այստեղ արդեն հոգնում են դրանից, ինչպես Երևանի, այնպես էլ՝ Բաքվի պահվածքից։
Նիկոլ Փաշինյանի իշխանությունը՝ տիրապետելով Հայաստանից ու Արցախից հոգեբանորեն հրաժավելու հանրային «մանդատին», հիմա զբաղված է սեփական հրաժարումներով։ Ի տարբերություն հասարակության, որի հրաժարումը որևէ նպատակ ու առավել ևս՝ արդարացում չունի, նա զբաղված է իր տեսանկյունից միանգամայն հիմնավոր հրաժարումներով։ Նիկոլ Փաշինյանն իրագործում է «հրաժարում՝ հանուն իշխանության» բանաձևը, և նրա համար, մեծ հաշվով, երկրորդական է՝ հրաժարվում է Սյունյաց որևէ լճից կամ ճանապարհի՞ց, թե՞ Արցախում գտնվող որևէ ռազմավարական բլուրից։
Իրականում առաջնորդության խնդիրը միայն հայկական չէ։ Աշխարհի շատ պետություններ այսօր կանգնած են առաջնորդության ճգնաժամի առաջ։ Բայց մեր ու նրանց տարբերությունն այն է, որ այդ պետություններում իշխանությունների չունեցած առաջնորդությունն այս կամ այն ձևաչափով փոխհատուցվում է առաջնորդության այլ դրսևորումներով, որոնք առկա են հանրային տարբեր շերտերում, ընդհանուր առմամբ՝ վերնախավերում կամ այն հարթությունում, որը հիմա ընդունված է անվանել «խորքային պետություն»։
Կառավարությունը դեռևս չի շտապում ասել, թե Ռուսաստանի նկատմամբ պատժամիջոցների կիրառման հետևանքով ստեղծված իրավիճակն ինչպես կազդի Հայաստանի տնտեսության զարգացումների և տնտեսական աճի վրա։ Որ ազդեցությունը կլինի, միանշանակ է, բայց համարում են, որ գնահատական տալն առայժմ վաղ է։
Կառավարությունն Ազգային ժողովին է ներկայացրել իր գործունեության ծրագրի կատարման անցած տարվա տարեկան զեկույց-հաշվետվությունը։ Որպես կանոն, նման զեկույց-հաշվետվություններում կառավարությունները փորձում են հնարավորինս դրական կողմերով ներկայացնել իրենց կատարած աշխատանքները։
Հարավային Կովկասում և հատկապես Լեռնային Ղարաբաղի հակամարտության շուրջ իրավիճակն օրեցօր սրվում է: Մեր տարածաշրջանը գլոբալ եռացող կաթսայից անմասն չի մնում, ավելին՝ այստեղ իրադարձությունները զարգանում են շատ ավելի արագ, այլ սցենարով, քան զարգացումներն ուկրաինական թատերաբեմում:
Նիկոլ Փաշինյանն ու ատելությունն օրգանապես փոխկապակցված երևույթներ են։ Նիկոլ Փաշինյանը կյանքում հաջողության, այդ թվում՝ իշխանության է հասել ատելություն գեներացնելու միջոցով, մյուս կողմից՝ Հայաստանում Նիկոլ Փաշինյանին զուգահեռ ու նրա միջոցով իշխանության է հասել ատելությունը։ Նիկոլ Փաշինյանը մեծ հաշվով ատելության գործակալն է Հայաստանի իշխանությունում, ատելությունը՝ նրա գործիքը՝ այդ նույն իշխանությունը պահպանելու համար։
Վերջին շրջանում ամենատարբեր հանրային հարթակներում հաճախ է հնչում միտքը, որ քաղաքականությամբ զբաղվող բոլորը՝ ինչպես իշխանությունը, այնպես էլ՝ ընդդիմությունները, տարբեր ինտելեկտուալ խմբերը կտրված են հասարակությունից, և վերջինը չի վստահում նրանցից որևէ մեկին։
Արդյո՞ք մենք կարողանում ենք ապահովել որակյալ կրթություն մարզային բուհերում։ Հասկանալի է, որ երևանյան շատ բուհերում էլ վիճակը բարվոք չէ։ Բայց մենք ի՞նչ ենք ուզում։ Ուզո՞ւմ ենք ունենալ շատ բուհեր, որոնք աշխատատեղեր են ստեղծում, բարձրագույն կրթությունը դարձնում են հասանելի, բայց տալիս են ոչ մրցունակ շրջանավարտներ։ Թե՞ ուզում ենք ունենալ ավելի քիչ բուհեր, որոնք տալիս են որակյալ կրթություն, մրցունակ շրջանավարտներ։
Շարունակվող գնաճային ճնշման ակտիվացման միջավայրում, ինչպես և սպասվում էր, Կենտրոնական բանկը հարկադրված էր գնալ դրամավարկային քաղաքականության պայմանների ավելի մեծ խստացումների՝ բարձրացնել վերաֆինանսավորման տոկոսադրույքը և թանկացնել փողը։ Դեռ 2020թ. վերջից ԿԲ-ն պարբերաբար ավելացնում է տոկոսադրույքը, բայց առավելագույն թռիչքը 1 տոկոսային կետը չէր գերազանցել։
Թուրքիան հետպատերազմյան տարածաշրջանային գործընթացներում հավակնում է գլխավոր միջնորդի դերին: Չնայած ռուս-արևմտյան սուր լարվածության փուլում Թուրքիայի բարձրագույն իշխանությունները ցանկանում են միջնորդի, կամրջի դեր ստանձնել Ռուսաստանի-Ուկրաինայի-ՆԱՏՕ-ԱՄՆ-ի միջև, Թուրքիայի արտաքին քաղաքականությունն իրականացնողները նաև գտնում են, որ ո՛չ հայ-թուրքական նորմալացման գործընթացին են հարկավոր արտաքին միջնորդներ, այս դեպքում՝ Ռուսաստանը, ո՛չ էլ Երևան-Բաքու Խաղաղության համաձայնագրի բանակցային գործընթացին, այս դեպքում՝ ԵԱՀԿ Մինսկի խումբը կամ Ռուսաստանը:
Թշնամու կերպարը կարևոր նշանակություն ունի քաղաքականության մեջ։ Այն կիրառվում է՝ ինչպես ներքին, այնպես էլ՝ արտաքին քաղաքականության ասպարեզում։ Արտաքին թշնամու կերպարը պետություններին, այդ թվում՝ գերտերություններին, օգնում է երկրի ներսում իրականացնել համապատասխան քաղաքականություն, դրա վրա կառուցել ընդհուպ գաղափարախոսություններ, ինչպես, օրինակ՝ Սառը պատերազմի տարիներին անում էին ԱՄՆ-ը ու ԽՍՀՄ-ը։
Նիկոլ Փաշինյանը՝ իշխանության գալով, ըստ էության, զրոյացրեց Հայաստանի «ինստիտուցիոնալ հիշողությունը»՝ ամեն ինչ սկսելով, ինչպես ինքն է սիրում ասել, իր կետից։ «Իր կետից» սկսելու արդյունքները երկար սպասեցնել չտվեցին։ Դրա համար մենք բոլորս վճարեցինք Արցախի մեծ մասի կորստով ու հազարավոր զոհերով։ Բայց Հայաստանը այս իշխանությունների շնորհիվ շարունակում է ապրել առանց «ինստիտուցիոնալ հիոշողության», հետևաբար՝ նոր աղետները դեռ առջևում են…
Իշխանափոխությունից հետո կառավարությունը հրաժարվեց հողօգտագործողներին կամ գյուղացիական տնտեսություններին պարարտանյութերի, սերմերի, դիզվառելիքի գների սուբսիդավորման տեսքով տրամադրվող օժանդակության ծրագրերից։ Այն ժամանակ դա հիմնավորում էին այդ ծրագրերի կոռուպցիոն բնույթով։ Հայտարարում էին, որ դրանք չարաշահումների հետ կապված լուրջ ռիսկեր են պարունակում, բացի այդ էլ՝ արդյունավետ չեն։
Հայաստանի կրթության ոլորտում հետաքրքիր զարգացումներ են տեղի ունենում, որոնք լրջագույն խնդիրներ և հնարավորություններ կարող են ստեղծել պետական, ֆորմալ կրթության համար։ Կրթության ոլորտում աննախադեպ թափով զարգանում է զուգահեռ համակարգը։ 1970-ական թվականներին չեխ պոետ, ռոք երաժիշտ Իվան Յուրուսը և իր խմբի երաժիշտները ձերբակալվեցին կառավարության գծին չհետևելու համար։
Այսպես էլ իշխանությունները պայքարում են օլիգարխների դեմ ու առիթ-անառիթ հայտարարում, թե Հայաստանում վաղուց այլևս օլիգարխներ չկան, օլիգարխները խոշոր գործարարներ են։ Բայց պետք է հասկանալ, որ օլիգարխները հայտարարել-չհայտարարելով չէ, որ լինում են կամ չեն լինում։
Արդեն երկու շաբաթ երկարաձգվող Ռուսաստանի հայտարարած հատուկ ռազմական օպերացիան Ուկրաինայի տարածքում արմատապես փոխել է իրավիճակն աշխարհում՝ նոր անվտանգային, տնտեսական, էներգետիկ սպառնալիքների ու մարտահրավերների առջև կանգնեցնելով Եվրոպան, հետսովետական տարածքը՝ միևնույն ժամանակ խաղի նոր կանոններ թելադրելով գրեթե բոլոր մեծ ու փոքր խաղացողներին:
Մարդկային բնության ու հոգեբանության առանձնահատկություններից մեկն այն է, որ ժամանակի հետ վերջինները համակերպվում են գրեթե ամեն ինչին։ Այն, ինչը ոչ վաղ անցյալում կարող էր պատկերավորվել՝ որպես դժոխային, ժամանակի ու տարածության մեջ դառնում է սովորական, ամենօրյա գոյություն։ Այդպիսին են անգամ ամենադաժան արհավիրքների նկատմամբ մարդկանց ռեակցիաները։
Մարտի 11–ին մեկնարկում է Անթալիայի դիվանագիտական համաժողովը, որին մասնակցելու է նաև Հայաստանի արտաքին գործերի նախարար Արարատ Միրզոյանը։ Զուտ մասնակցության փաստն ինքնին բացասական չէ, շատ ավելի լավ է ներգրավված լինել նման միջոցառումներին և փորձել սեփական օրակարգն առաջ տանել, քան դրանց հետևել կողքից՝ հայտնվելով քաղաքական լուսանցքում։ Բայց Արարատ Միրզոյանի ու ընդհանրապես Հայաստանի իշխանությունների պարագայում խնդիրը հենց սեփական օրակարգի բացակայությունն է։
Ի վերջո, «կանսերվի կոկոշնե՞ր» էին նախկինում կիրառում, թե՞ բարակ պարաններ, կարևորն այն էր, որ նախկինները ելակով խաբելով՝ գիտակցություն չէին բթացնում ու հողեր չէին հանձնում, այլ հողեր գրավում էին և ապահովում Արցախի և Հայաստանի քաղաքացու անվտանգությունը, իսկ վտանգի դեպքում էլ՝ սարսափած՝ բունկերից բունկեր, պադվալից պադվալ չէին վազում՝ վախը խեղդելով ալկոհոլի տարաների մեջ:
Վերջապես հրապարակվեց Կրթության զարգացման պետական ծրագիրը։ 6 տարի պահանջվեց ծրագրի նախագիծը հանրային քննարկման ներկայացնելու համար։ Այս ընթացքում մշակվեց ծրագրի 4-5 տարբերակ։ Շատ լավ է, որ նախարարությունը հետ կանգնեց զարգացման ծրագիր չունենալու մտքից։
Դժվար չէ հաշվել, թե Ռուսաստանի տնտեսության վիճակի վատացումն ու ռուբլու արժեզրկումն ինչքան հայաստանյան քաղաքացու վրա է ազդեցություն թողնում։ Այդ մարդիկ և նրանց ընտանիքները տուժելու են ոչ միայն՝ իրենց եկամուտների նվազման, այլև՝ գազի ու հանրային մյուս ծառայությունների սակագների բարձրացման, ինչպես նաև արձանագրվող բարձր գնաճի հետևանքով։
Նախորդ երկու օրերի աժիոտաժից հետո ռուբլու փոխարժեքը Հայաստանի արժութային շուկայում որոշ չափով կայունացել է։ Բայց այդ ընթացքում այն հասցրել է նաև բավականաչափ արժեզրկվել։ Արժեզրկումն ակնհայտ է հատկապես գնման գնի դեպքում։ Այն զգալիորեն նվազել է, և դա առավելապես նկատելի է բանկերի պարագայում։ Կան բանկեր, որոնք գրեթե կրկնակի ավելի ցածր գին են դրել ռուբլու գնման համար։ Պատրաստ են գնել ընդհուպ 3,5 դրամով, վաճառել 6 դրամով։
