#Հարություն Ավետիսյան

Լաչինի միջանցքը փակ է արդեն ուղիղ 10 օր։ Այդ ընթացքում Երևանում տեղի են ունեցել բազմաթիվ քաղաքացիական, մարդասիրական, մտավորական, ծաղրածուական և այլ բնույթի ակցիաներ, անիմաստորեն փակվել են բազմաթիվ փողոցներ և ավելի անիմաստորեն բացվել են անհամար բերաններ։

Ուղիղ երկու տարի առաջ այս օրը՝ 2020 թվականի դեկտեմբերի 19-ին, արցախյան 44-օրյա պատերազմի ողբերգական ավարտից մի քանի շաբաթ անց Նիկոլ Փաշինյանը բառի ուղիղ և փոխաբերական իմաստով գրավեց Եռաբլուրը։

Պոպուլիզմը շռայլություն է, որն իրենց կարող են թույլ տալ համեմատաբար անդարդ հասարակությունները, անվտանգ ու բարեկեցիկ երկրները, որոնց հոգսը եկամուտների հավասար բաշխումն է կամ սոցիալական ծառայությունների մատչելիությունը բոլորի համար։

Արցախի հարցում «նշաձողն իջեցնելու» մասին Նիկոլ Փաշինյանն առաջին անգամ հայտարարեց այս տարվա գարնանը։ Հաջորդած 6-7 ամիսների ընթացքում այդ նշաձողն իջեցվեց այնպես ու այնքան, որ Նիկոլ Փաշինյանը հնարավորություն ստացավ միայն Հայաստանի 29.8 հազար քառակուսի մետրի պաշտպանության մասին իր հայտարարությունները ներկայացնել՝ որպես հերոսություն։

Բարոյականությունը, որ առավել հաճախ անհատական բնութագրիչ է, հատուկ է նաև հասարակություններին, առնվազն այնքանով, որ ցանկացած հանրույթ անհատներից բաղկացած օրգանական ամբողջություն է։ Դա նշանակում է, որ հասարակությունն էլ, մարդու հանգույն, կարող է լինել բարոյական և հակառակը։ Գնահատման չափանիշները, իհարկե, խիստ հարաբերական են և հեղհեղուկ։

Լաչինի միջանցքի փակումից հետո տեղի ունեցած իրադարձությունները հերթական անգամ, բայց ավելի առարկայաբար ցույց տվեցին, որ Հայաստանում գործնական, գործառութային իմաստով պետություն գոյություն չունի։ Դրա մասին գրեթե ուղիղ տեքստով հայտարարեց Նիկոլ Փաշինյանը՝ կառավարության նիստում կոչեր անելով բոլորին՝ ֆիզիկական ու իրավաբանական անձանց, ֆեյսբուքյան օգտատերերին, ակտիվիստներին և պասիվիստներին, աղմուկ բարձրացնել Արցախին սպառնացող հումանիտար աղետի մասին։ Նա, իհարկե, ձևականորեն հայտարարեց […]

Հայաստանի իշխանություններն ադրբեջանցի «բնապահպանների» կողմից Լաչինի միջանցքի փակումից միայն երկու օր անց ձայն հանեցին։ Մինչ այդ նրանք լուռ էին, բացառությամբ սովորական ու առանձնահատուկ հանձնարարություններով ինչ-որ դեսպանների, որոնք մեկ-երկու նախադասություն էին թվիթում Ադրբեջանի կողմից Արցախում հումանիտար աղետի սպառնալիք ստեղծելու մասին։

Ադրբեջանցիները փակել են Լաչինի միջանցքը։ Ու չեն բացում։ Երևի չեն էլ բացելու։ Եթե անգամ հավաքվեն-գնան, միջանցքը չի բացվելու։ Արցախցիները գուցե էլի դրանով կապվեն Հայաստանի հետ, բայց Հայաստանի հետ Արցախի կապը մնալու է փակված։

2020 թվականի նոյեմբերի 9-ից հետո Հայաստանի քաղաքական կյանքը հայտնվեց ծուղակում, որը շարունակվում է մինչև օրս։ Ընդդիմությունը Նիկոլ Փաշինյանին որակեց դավաճան, կապիտուլյանտ և քաղաքական պայքարը կառուցեց այն տրամաբանությամբ, որ պետք է օր առաջ ազատվել նրանից։ Խնդիրը տվյալ դեպքում այն չէ, թե որքանով էր ու է՛ իրավացի ընդդիմությունը, արդյո՞ք իսկապես դավաճան ու կապիտուլյանտ է Փաշինյանը, թե՞ ոչ։

Քրեական և քաղաքացիական իրավունքում գործում է բարոյական կամ ոչ նյութական վնասի փոխհատուցման ինստիտուտը, որը, չնայած իրավական կարգավորումների առկայությանը, Հայաստանում դեռևս գործնական կիրառում չի ստացել։ Բացակայում են նաև բարոյական վնասի գնահատման կառուցակարգերն ու փորձարկված մեթոդները։ Հայկական իրավական համակարգում, մի խոսքով, չնայած ֆորմալ առկայությանը, բարոյական վնասի փոխհատուցման ինստիտուտը գործնականում բացակայում է։

Իրականում ոչ միայն իշխանությունը, այլ ընդհանուր առմամբ քաղաքական համակարգն ու քաղաքականությունը ժողովրդին չի պատկանում։ Ինչպես և նույն այդ քաղաքական համակարգի պատճառով սոսկ բաժակաճառի առարկայի վերածված պետությունը, որի համար աշխատանքային ժամերին հակապետական քայլերից հետո, երեկոյան հոտնկայս խմում են բոլորը։ Իշխանական կամ ընդդիմադիր թամադայի պերճախոս զառանցանքների ներքո։

Չտեսության հասնող ամանորյա քաղաքային լուսավորության ու զարդարանքի շրջանակներում վանդալիզմի են ենթարկվում Կառավարության շենքի զարդանախշերով պատերը, դրանք ուղղակի մեխվում են ինչ-որ լարեր անցկացնելու, մի քանի շաբաթվա համար լույսեր կախելու նպատակով։

Ձևականորեն, իհարկե, Հայաստանն ունի իշխանական համակարգ՝ տասնյակ պատգամավորներով, նախարարներով, զանազան պաշտոնյաներով, հատուկ ու հասարակ հանձնարարություններով դեսպաններով, և այդպես շարունակ։ Բայց նրանք բոլորը  ունեն հարյուր տոկոսանոց բուտաֆորիկ նշանակություն։ Նրանք կան, գոյություն ունեն, երևում են, որպեսզի ցույց տան, որ Հայաստանում կա իշխանական համակարգ։

Կա տպավորություն, որ իշխանությունները որոշել են անցած երկու՝ պատերազմի պատճառով հարաբերականորեն համեստ նշված տոնակատարություններից դուրս մնացած ճոխությունը լրացնել այս տարի։ Եվ լրացնում են։

Կառավարությունը նախատեսում է հաջորդ տարվանից ներդնել քաղաքացիների եկամուտների պարտադիր հայտարարագրման համակարգ, որն ամբողջությամբ գործելու է մի քանի տարվա ընթացքում՝ փուլերով։

Արցախյան պատերազմի պատճառների, ընդհանրապես ղարաբաղյան հակամարտության վերաբերյալ Նիկոլ Փաշինյանի բոլոր հրապարակային հայտարարությունները (2020 թվականի նոյեմբերի 9-ից հետո) մեկ նպատակ ունեն՝ ապացուցել, որ Արցախն Ադրբեջանի միջազգայնորեն ճանաչված տարածքի մաս է, որ աշխարհի բոլոր երկրները միշտ այն համարել են ադրբեջանական, որ ՄԱԿ-ն ընդունել է Ադրբեջանի տարածքային ամբողջականությունը ճանաչող բանաձևեր, և այդպես շարունակ։ Այս նպատակով Փաշինյանը հրավիրում է երկարաշունչ ինքնահարցազրույցներ, օգտագործում է Ազգային ժողովի ամբիոնը, նույնը կրկնում է այլ հարթակներից։

Խորհրդարանում  քննարկվում է 2023թ. պետական բյուջեի նախագիծը։ Քննարկումները հիմնականում անցնում են ծույլ, անդեմ մթնոլորտում։ Խորհրդարանական դինջ քննարկումների մասին պատմող լրահոսը, սակայն, բավական աշխույժ է․ այսինչ նախարարության ծախսերն ավելացել են այսքան միլիոն դրամով, այնինչ գերատեսչության ֆինանսավորումը բարձրացվել է այսքան տասնյակ միլիոնով, ուժային այսինչ կառույցի պարգևավճարները կազմելու են այսքան հարյուր միլիոն դրամ…

Նիկոլ Փաշինյանը ֆորմալ և ոչ ֆորմալ ձևաչափերով հասարակությանն առաջարկում է քաղաքացիական պայմանագիր, ոչ այն խմբակույտը, որը հանդիսանում է իշխանության ձևական հենարանը։ Նրա նոր քաղաքացիական պայմանագրի հիմքում ընկած է Հայաստանի՝ որպես պետության ու պետականության, թաղումը՝ բառի ինչպես ուղիղ, այնպես էլ՝ փոխաբերական իմաստներով։

Ի՞նչ խնդիր է լուծում Նիկոլ Փաշինյանը Երևան-Մոսկվա, Երևան-Բրյուսել, Երևան-Վաշինգտոն ու մնացած ուղղություններով խաղի մեջ․ նա լուծում է Հայաստանի պետակա՞ն շահերի սպասարկման, թե՞ իր իշխանության պահպանման հարցը։

Պետական կառավարման համակարգը ցանկացած պետության ողնաշարն է։ Դա արտահայտվում է ոչ միայն նրանով, որ պետական համակարգն է զբաղվում երկրի հեռանկարային և ընթացիկ կառավարմամբ։ Շատ ավելի կարևոր է այն հատկանիշը, որ նորմալ երկրներում ներքնապես բնորոշ է պետական կառավարման համակարգերին, և որի մասին որևէ փաստաթղթում ֆորմալ առումով որևէ ձևակերպում չի արձանագրվում ու որևէ ամբիոնից չի թմբկահարվում։ Խոսքը պետության, պետականության դիմադրողականության մասին է, որի պահպանումը պետական կառավարման համակարգի գուցե առաջնային առաքելությունն ու գործառույթն է։

Մեր հասարակության եթե ոչ մեծ, ապա պատկառելի հատվածը բոլոր երևույթները, դեպքերն ու իրադարձությունները գնահատում է առավելապես անհատական շահի պրիզմայով։ Որևէ երևույթի/իրադարձության նկատմամբ վերաբերմունքն էլ արտահայտվում է ըստ այնմ, թե որքանով է դա նպաստում/խոչընդոտում սեփական, անհատական շահի բավարարմանը։ Այս կաղապարը միանգամից չի ներդրվել հանրային գիտակցության մեջ, դա տարիների, գուցե տասնամյակների թաքնված քարոզչության, հոգեբանական ազդեցության հետևանքն է, որը պարզապես այսօր, այս գոյաբանական օրերին արտահայտվում է շատ ավելի սուր կերպով, քան կլիներ հարաբերականորեն ավելի հանգիստ պայմաններում։

Հայաստանի խորքային խնդիրներից մեկը համատարած անհամարժեքությունն է։ Պետությունը ղեկավարում է ոչ ադեկվատ իշխանություն, որն այսօր ցույց է տալիս, թե փորձում է երկիրը դուրս բերել այն ողբերգական վիճակից, որում հայտնվել է հենց իշխանության ոչ համարժեքության պատճառով։

Հայկական քաղաքականության, հանրային հարաբերությունների համակարգի լրջագույն խնդիրներից մեկը ճշմարտության ու հավատի պրոբլեմն է։ Ճշմարտությունը՝ որպես օբյեկտիվ իրականության արտահայտություն, գրեթե տեղ չունի մեր կյանքում։

ՀՀ ոստիկանությունը ներկայացրել է այն չափանիշները, ըստ որոնց Հայաստանի տնտեսության, գիտության, կրթության, մշակույթի, առողջապահության և սպորտի բնագավառներում նշանակալի ավանդ ունեցած օտարերկրյա քաղաքացիները կարող են ստանալ ՀՀ քաղաքացիություն:

Հանրագումարում, բոլոր այս գործոնների համալիր ազդեցությունը հանգեցնելու է քաղաքացիական, նաև քաղաքական կյանքի հարաբերականորեն բնականոն ռիթմի խաթարմանը՝ այդպիսով բացառելով ակտիվ քաղաքացիների հնարավար ներգրավվածությունը որևէ քաղաքական գործընթացի, այդ թվում՝ հակաիշխանական ձևաչափերի։

Կիրակի օրը Հայաստանի 18 համայնքներում կայացած Տեղական ինքնակառավարման մարմինների (ՏԻՄ) ընտրությունները, որոշակի բացառություններով, ունեցան ինչպես սպասելի արդյունքներ, այնպես էլ այդ արդյունքներին սպասելի գնահատականներ ու արձագանքներ։ Համայնքների մոտ կեսում հաղթել են Նիկոլ Փաշինյանի գլխավորած «Քաղաքացիական պայմանագիր» կուսակցության թեկնածուները, կեսից ավելիում՝ բոլոր մեծ համայնքներում, նրանք պարտվել են ամենատարբեր ուժերի թեկնածուներին։

Ադրբեջանական յուրաքանչյուր ագրեսիայի ժամանակ այդ ագրեսիան հնարավոր դարձրած իշխանության, Նիկոլ Փաշինյանի փոփոխության անհրաժեշտության մասին բարձրաձայնումներին իշխանական հարթուղեղ քարոզչությունն ու իշխանության անուղեղ սպասարկուները հակադարձում են ռաբիս հակափաստարկով, թե՝ «պատերազմի ժամանակ երկրի ղեկավարին փոխելու մասին հայտարարությունները դավաճանություն են»։

Երբ  Նիկոլ Փաշինյանը դեռևս անցած տարի հայտարարեց, որ միջազգային հանրությունը Հայաստանից պահանջում է նվազեցնել Արցախի կարգավիճակի նշաձողը, բոլորը սկսեցին փնտրել պահանջողներին։ Հաջորդող ժամանակահատվածում Նիկոլ Փաշինյանն իր գործողություններով ապացուցեց, որ «միջազգային հանրություն» ասելով՝ նկատի ուներ առաջին հերթին ու առավելապես՝ Ադրբեջանին, որի՝ Արցախից ամբողջությամբ հրաժարվելու պահանջը կատարելու պատրաստակամության մասին հայտարարում է բոլոր առիթներով ու բոլոր ամբիոններից՝ սկսած ՀՀ Ազգային ժողովից ու ՊՆ բունկերից՝ մինչև ՄԱԿ Գլխավոր ասամբլեայի ամբիոն։

Ոչ թե քաղաքագիտական գնահատականի, այլ ախտորոշման հարց է իրողությունը, երբ մարդն իր ղեկավարած երկրի մի մասը թշնամու կողմից գրավված լինելու պարագայում, ազատագրում է ոչ թե այդ տարածքները, այլ դրանք պաշտպանելու համար զոհվածների գերեզմանները։

Հայկական պետականության ապապետականացումը շարունակվում է։ Ըստ ամենայնի, Նիկոլ Փաշինյանի գլխավոր առաքելությունն այդ գործընթացն ավարտին հասցնելն է, որի ուղղությամբ նա առայժմ շարժվում է անպայքար պայմաններում։ Բայց կարևորը՝ մեջը փող կա։