Նման կոչերը ես համարում եմ շատ վտանգավոր, որովհետև հայրենասիրությունը չի դրսևորվում կենացներով, ինչ-որ անհասկանալի գաղափարներով: Չեմ բացառում, որ դրանք կարող է հաճելի լինեն որոշ մարդկանց համար, բայց քաղաքականությունը խաղուպար չէ: Հարց եմ տալիս՝ երբ խոսում ենք Արցախի՝ մարզ լինելու մասին, մենք մտածո՞ւմ ենք՝ դրանից բխող ինչ հետևանքներ կարող է լինեն: Մենք ասում ենք՝ սա ազգային ինքնորոշման պայքար է, սրանով Մայր Հայաստանին դուրս ենք բերում լուրջ հարվածների տակից, որովհետև Ադրբեջանի նպատակն է՝ այս հակամարտությունը ներկայացնել և վերածել տարածքային վեճի, իսկ տարածքային վեճի պարագայում մենք պարտվում ենք:
«Նման կոչերը ես համարում եմ շատ վտանգավոր, որովհետև հայրենասիրությունը չի դրսևորվում կենացներով, ինչ-որ անհասկանալի գաղափարներով: Չեմ բացառում, որ դրանք կարող է հաճելի լինեն որոշ մարդկանց համար, բայց քաղաքականությունը խաղուպար չէ: Հարց եմ տալիս՝ երբ խոսում ենք Արցախի՝ մարզ լինելու մասին, մենք մտածո՞ւմ ենք՝ ինչ հետևանքներ կարող է լինեն դրանից բխող: Մենք ասում ենք՝ սա ազգային ինքնորոշման պայքար է, սրանով Մայր Հայաստանին դուրս ենք բերում լուրջ հարվածների տակից, որովհետև Ադրբեջանի նպատակն է այս հակամարտությունը ներկայացնել և վերածել տարածքային վեճի, իսկ տարածքային վեճի պարագայում մենք պարտվում ենք»:
Ինձ թվում է՝ ես միակ վերլուծաբանը չեմ, որ կարծում է, թե խոսակցությունը ոչ թե չստացվեց, այլ տապալվեց այն պարզ պատճառով, որ մենք 45 րոպե հետևում էինք, թե ինչպես են երկու ղեկավարներ որոշակի հայտարարություններով միմյանց պատասխանում, որն այդ քննարկմանը հետևողների համար դիտարժան չէր, առավել ևս՝ այն մարդկանց համար, որոնք ծանոթ չեն ԼՂ հակամարտության կարգավորման մանրամասներին:
Երբ Փաշինյանը խոսում է ադրբեջանական շահերը հաշվի առնելու մասին, միանգամից հարց է առաջանում՝ ի՞նչ է նկատի առնվում՝ Ադրբեջանի շահեր ասելով, այն դեպքում, երբ Ադրբեջանն ասում է, որ հարկավոր է պահպանել Ադրբեջանի տարածքային ամբողջականությունը, Ղարաբաղը՝ Ադրբեջանի կազմում, իսկ հետագայում կհստակեցնեն կարգավիճակը: Սա իր շահերն են, որոնց մասին նա հրապարակային, բաց կերպով ասում է, այս դեպքում պետք է հստակ հասկանանք, թե ինչ նկատի ունի հայկական կողմը՝ ասելով՝ ադրբեջանական շահեր: Կարելի է ենթադրել, որ որոշ շրջանների վերադարձ՝ Ղարաբաղի որոշակի կարգավիճակի դիմաց, կամ այլ բան: ՀՀ ղեկավարն առաջին անգամ օգտագործում է «Ադրբեջանի շահեր» արտահայտությունը, և պետք է հասկանալ, թե այն ինչ է ենթադրում: Իսկ Ալիևը, չգիտես ինչու, չի օգտագործում «հայկական շահեր» տերմինը:
Մյունխենի Անվտանգության համաժողովի շրջանակում «Թարմացում Լեռնային Ղարաբաղի հարցով» խորագրով Փաշինյան-Ալիև հանրային քննարկումը շարունակում է լայնորեն քննարկվել միջազգային փորձագիտական և դիվանագիտական համայնքի կողմից: ՀՀ վարչապետ Նիկոլ Փաշինյանն ու Ադրբեջանի նախագահ Իլհամ Ալիևը, որոնք ՀՀ-ում տեղի ունեցած հեղափոխական իրադարձություններից հետո ունեցել են միայն մեկ պաշտոնական և բազում ոչ պաշտոնական, կարճատև հանդիպումներ ու շփումներ, փետրվարի 15-ին Մյունխենի անվտանգության համաժողովի շրջանակում ունեցան հերթական ոչ պաշտոնական տետ-ա-տետ հանդիպումը, ապա մասնակցեցին «Թարմացում Լեռնային Ղարաբաղի հարցով» խորագրով հանրային քննարկմանը, որը վարեց ԱՄՆ-Ռուսաստան հիմնադրամի նախագահ և գործադիր տնօրեն Սելեստա Վալենդերը։ Ի դեպ, հանրային քննարկման մասին հայտարարվեց դրա անցկացումից միայն մի քանի ժամ առաջ:
«Նման մակարդակի հանրային քննարկումները կարող են արդյունավետ լինել Արցախյան հիմնահարցի կարգավորման ավարտական փուլերում»,- այս մասին մեզ հետ զրույցում ասաց ռուս քաղաքագետ Ֆյոդոր Լուկիանովը՝ անդրադառնալով Մյունխենում Փաշինյան-Ալիև հանրային դեբատին:
«Հարցն այն է, որ Նիկոլ Փաշինյանը վախենում է, Փաշինյանը հասկանում է, որ գուցե հասարակությունը պատրաստ չէ այն սցենարին, որն ինքն ունի, հայաստանյան հասարակությունը գուցե պայթի»,- «168 Ժամի» հետ զրույցում ասել է ռուս քաղաքական վերլուծաբան Ստանիսլավ Տարասովը՝ անդրադառնալով Մյունխենում Փաշինյան-Ալիև հրապարակային դեբատին: Տարասովը ենթադրել է, որ, եթե ներկայումս հանձնում են երկու շրջան՝ ինչ-որ բանի դիմաց, հայերը ոտքի կկանգնեն:
«ԼՂ հակամարտության կարգավորմանն ուղղված հանդիպումների ընթացքում քննարկվում է նաև բանակցային ձևաչափի հարցը, որի վերաբերյալ կողմերից յուրաքանչյուրն ունի իր պատկերացումը»,- այս մասին մեզ հետ զրույցում ասաց գերմանացի քաղաքագետ Սյուզան Ստյուարտը՝ անդրադառնալով կարգավորման գործընթացին։
Վիկտոր Նադեին-Ռաևսկին նշեց, որ հաշվի առնելով այն հանգամանքը, որ Սիրիայում ավանդաբար մեծ թվով հայեր են ապրել, մեծ հայկական համայնք է եղել, Սիրիայի քաղաքական շրջանակները մշտապես լավատեղյակ են եղել հայկական խնդիրներին, և եթե Թուրքիայի հետ հարաբերությունները նախկինում չլինեին, ապա նման բանաձև կարող էր և ավելի վաղ ընդունվել:
«Երբ նմանատիպ բանաձևեր են ընդունվում խորհրդարաններում, դրանք չեն կարող լինել պատահական, այսինքն՝ դրանք չենք կարող դիտարկել ավելի լայն քաղաքական զարգացումներից անկախ, որովհետև, վերջիվերջո, խորհրդարանը ևս ունի իր քաղաքական դիրքորոշումը և քաղաքականության մեջ իր դերակատարությունը, պարտականությունները»,- այս մասին «168 Ժամի» հետ զրույցում ասել է թուրքագետ, սիրիահայ լրագրող Սարգիս Գասարճեանը՝ անդրադառնալով փետրվարի 13-ին Սիրիայի խորհրդարանում ընդունված Ցեղասպանության ճանաչման բանաձևին:
«Հայ-գերմանական հարաբերությունները զարգանալու մեծ ներուժ ունեն, սակայն այն շարունակում է չօգտագործվել»,- այս մասին 168.am-ի հետ զրույցում ասաց գերմանացի քաղաքական վերլուծաբան Ուվե Հալբախը՝ անդրադառնալով հայ-գերմանական հարաբերությունների ներկայիս օրակարգին:
Այս իրավիճակում միամիտ կլիներ, որ ՀՀ ղեկավարությունը ԵՄ-ն դիտարկեր և համարեր այնպիսի կառույց, ինչպիսին այն 1990-ական թթ. Էր, և մտածեր, որ Արևմուտքը կօգնի: Արևմուտքը, որն այսօր խնդիրներ ունի և խնդիրներ է հարուցում, նման Արևմուտքից աջակցություն անհնար է ակնկալել: Հայաստանը ստիպված է շարունակել այն քաղաքականությունը, որը կարող է և որը հնարավոր է, այսինքն՝ այն, ինչ արել է իր ողջ պատմության ընթացքում, պահպանել հարաբերություններ Արևմուտքի հետ, բայց շարունակել և պահպանել լավ հարաբերություններ Ռուսաստանի և ԵԱՏՄ երկրների հետ:
«Թվում է, որ ՀՀ արտաքին քաղաքականությունը համարձակ է ինչ-որ փուլերում, Հայաստանը գիտակցում է իր դերը՝ որպես ԵԱՏՄ հիմնադիր երկիր, փորձում է կառուցել անհրաժեշտ հարաբերություններ իր հյուսիսային հարևանների և գործընկերների հետ: Մյուս կողմից՝ Փաշինյանն իշխանության է եկել արևմտյան, արևմտամետ ուժերի աջակցությամբ, որոնք փորձում են Հայաստանի համար ուղիներ բացել դեպի Արևմուտք, բայց ԵՄ-ի քաղաքականության մեջ 1990-ական թթ. եղել են շատ խոստումներ, որոնք վերածվել են գործի, իսկ հիմա իրավիճակը փոխվել է»
Դուք տալիս եք ամենաինտրիգային հարցը, որին դեռ որևէ մեկը չի կարող պատասխանել, այս պահին ևս կարող ենք միայն վարկածներ և ենթադրություններ քննարկել: Սկսենք նրանից, որ նախորդ խորհրդարանը դժվար է որակել ընդդիմադիր բնույթի, այն բաղկացած էր Ալիևին լոյալ, Ալիևի հին աջակիցներից: Բացի բարձրագոչ հայտարարություններից, որ բարեփոխումներ են իրականացնելու, և այլն, ես կարծում եմ, որ այս նոր խորհրդարանով Ալիևը սկսում է իշխանության փոխանցում: Երևում է, որ նա գնալու է սահմանադրական փոփոխությունների ճանապարհով, ինչպես Ռուսաստանում է տեղի ունենում, հայտնվելու է պատասխանատու սահմանադրական կառավարություն:
Ողջ տեղեկատվությունն այն մասին, թե ինչ է կատարվում, ինչու՝ դեռ հստակ չէ, լիովին հասանելի չէ: Այն, ինչ կարող եմ ասել, հետևյալն է՝ Մաարետ-ան-Նուման քաղաքի գրավումից հետո սիրիական բանակը՝ Դամասկոսի ուժերը, շատ արագ առաջացան դեպի հյուսիս և հրետակոծեցին Սարաքիբ քաղաքը: Ներկայուս 15 կմ հեռավորության վրա են գտնվում Իդլիբից: Այս համատեքստում Թուրքիան փորձեց սիրիական բանակի առաջխաղացումը կասեցնել՝ մեծ թվով թուրքական բանակ և ռազմական մեքենաներ ուղարկելով, մոտավորապես՝ 1000 թուրքական բեռնատարներ, զրահամեքենաներ մուտք գործեցին Իդլիբ նահանգ:
«Եթե նրանք բանակցությունները շարունակում են, նշանակում է՝ Մադրիդյան սկզբունքներն աշխատում են, մոդեռնիզացված կամ չմոդեռնիզացված, բայց դրանք են բանակցային հիմքն այսօր: Երբ Փաշինյանը՝ կողմերից մեկը, ասում է, որ պետք է կողմնորոշվել Մադրիդյան սկզբունքների հարցում, ապա կարող է հայտարարել, որ դուրս է գալիս այդ օրակարգից, դեմ է դրան, առաջարկում է նոր խաղ, որպեսզի որևէ մեկի համար անհասկանալի չլինի, ապատեղեկատվություն չտարածվի: Օրինակ՝ եթե քեզ անհրաժեշտ էր սահմանադրական հանրաքվե, դու դա կազմակերպեցիր ԱԺ-ի միջոցով, նույն կերպ էլ այս հարցով կարող ես որոշում կայացնել, ասել, որ Մադրիդյան սկզբունքները մեզ ձեռնտու չեն, «Միացում», բայց դա չկա»:
Այս ընտրությունների արդյունքներն ի սկզբանե էլ պարզ էին: Սա այն դեպքերից է, երբ կարևոր են ոչ այնքան արդյունքները, որքան բուն գործընթացը: Մենք տեսանք, որ գործընթացի առումով նույնպես չկար որևէ տարբերություն նախորդ ընտրական գործընթացների համեմատությամբ, խոսքը թե մասնակցության ցուցանիշի մասին է, թե ընտրակեղծիքներ երևույթի, թե դրա բազմազանության մասին: Այդ ամենը համադրելով՝ կարող ենք ասել, որ ամեն ինչ նույնն էր: Հետաքրքրական է, որ այն, ինչ տեղի ունեցավ փետրվարի 9-ին, հակասում է առնվազն խոսքային մակարդակում նրան, ինչ որդեգրել էին իշխանությունները ձեր հիշատակած «հեղափոխություն վերևից» հրապարակախոսական ձևակերպման կոնտեքստում: Խոսքը քաղաքական դաշտի որոշակի վերաթարմացման և երիտասարդացման մասին է իրականում:
«Ադրբեջանը հանդիպելով հայկական կողմի հետ, տարիներ շարունակ խոսում էր սուբստանտիվ բանակցությունների անհրաժեշտության մասին, հայկական կողմը հանդիպումը որակում է խորհրդակցություն կամ խոսակցություն, այսինքն՝ կարծում եմ, սահմանումն այդքան կարևոր չէ, կարևորը բովանդակությունն է, որը, կարծում եմ, լիովին արտացոլված է հայտարարության մեջ, ինչը, ի դեպ, հնգակողմ է, այսինքն՝ ինչին համաձայնել են Հայաստանը, Ադրբեջանը և միջնորդները»,- ասաց նա:
Ադրբեջանում փետրվարի 9-ին կայանալիք արտահերթ խորհրդարանական ընտրություններին ընդառաջ՝ ուշագրավ հայտարարություններ են հնչում, որոնք կարևոր են ոչ միայն՝ հարևան երկրի ներքաղաքական, այլև՝ ԼՂ հակամարտության կարգավորման գործընթացում ադրբեջանական օրակարգի համատեքստում:
«Հայկական կողմը չպետք է թուլացնի զգոնությունը, քանի որ կա ռազմական ագրեսիայի վտանգ ԼՂ հակամարտության գոտում»,- այս մասին մեզ հետ զրույցում ասաց ռուս քաղաքական վերլուծաբան Վլադիմիր Եվսեևը՝ անդրադառնալով ԼՂ հակամարտության կարգավորման գործընթացին, մասնավորապես՝ օրերս Ժնևում կայացած Մնացականյան-Մամեդյարով երկօրյա հանդիպմանը:
Օրերս Ալմաթիում կայացած Եվրասիական միջկառավարական խորհրդի նիստից պարզ դարձավ, որ ԵԱՏՄ-ում մոտենում է ինտեգրացիայի հերթական փուլը: Եվրասիական տնտեսական միության (ԵԱՏՄ) անդամ երկրները քննարկում են որոշ հարցերում վետոյի իրավունքից ազգային կառավարությունների հրաժարվելու հնարավորությունը և դրանով որոշումներ կայացնելու իրավունքի փոխանցումը վերազգային մակարդակ:
«Նկատելի է, որ տարածված բազմակողմ տեքստը լավ մշակված է և կողմերի համար բավականին անվտանգ, այսինքն՝ կա և տպավորություն, որ քննարկվում են կարևոր հարցեր, որն Ադրբեջանի դիվանագիտական շահերի տիրույթում է, և խոսք է գնում ապագա կարգավորման սկզբունքների ու տարրերի մասին, մարդասիրական օրակարգի մասին, որը Հայաստանի շահերի տիրույթում է, այսինքն՝ երկար բանակցության և խոսակցության արդյունքում հաջողվել է համաձայնության գալ մի տեքստի շուրջ, որը չի վտանգի ներգրավված կողմերին՝ հակասությունների պատճառ դառնալով նրանց հրապարակային հայտարարությունների և քայլերի միջև»,- ասաց Հալբախը:
Մենք մտել ենք իմաստաբանական խաղիկների գոտի: Ակնհայտ է, որ կան բնորոշումների տարբերություններ: Հարվարդի դպրոցի համաձայն, յուրաքանչյուր իրավիճակ, որում Դուք փորձում եք ազդել մյուս կողմի որոշման վրա, կամ մյուս կողմը և կամ կողմերը փորձում են ազդել Ձեր որոշման վրա՝ բանակցային է: Թե ինչպես է բնորոշում բանակցությունները վարչապետը՝ ես չգիտեմ, լրագրողների, հասարակական կազմակերպությունների խնդիրն է՝ խնդրել նրան կամ Արտգործնախարարությանը տալ իրենց բնորոշումը, եթե այն, ինչով նրանք զբաղվում են, բանակցություններ չեն: Ըստ իս, պետք չէ այդքան վախենալ «բանակցություններ» տերմինից, ոչ էլ, առավել ևս, բանակցային գործընթացից:
«Ակնկալել, որ Արցախյան հիմնահարցին շուտափույթ կարգավորում է լինելու՝ շատ վաղաժամ է»,- 168TV-ի «Ռեվյու» հաղորդման եթերում այս մասին ասաց Արցախի նախագահի աշխատակազմի ղեկավարի տեղակալ, Արցախի Պահպանողական կուսակցության հիմնադիր ղեկավար Դավիթ Բաբայանը՝ անդրադառնալով Ժնևում օրերս կայացած Մնացականյան-Մամեդյարով երկօրյա հանդիպմանը:
Մինչ Ժնևում տեղի է ունենում Հայաստանի և Ադրբեջանի ԱԳ նախարարներ Զոհրաբ Մնացականյանի և Էլմար Մամեդյարովի հանդիպումը ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի համանախագահներ Իգոր Պոպովի (Ռուսաստան), Ստեֆան Վիսկոնտիի (Ֆրանսիա), Էնդրյու Շեֆերի (ԱՄՆ) և ԵԱՀԿ գործող նախագահի անձնական ներկայացուցիչ Անջեյ Կասպրչիկի միջնորդությամբ և մասնակցությամբ, փորձագիտական հանրությունը շարունակում է քննարկել ՀՀ վարչապետ Նիկոլ Փաշինյանի Ղարաբաղյան թեզերը: Օրերս Կապանում տված իր ասուլիսի ընթացքում Նիկոլ Փաշինյանը, մի շարք ուշագրավ մեկնաբանություններ անելով, անդրադարձավ ԼՂ հակամարտության կարգավորման գործընթացին, ՀՀ նախկին նախագահ Սերժ Սարգսյանի թողած «ժառանգությանը» և դրա ընդունելիությանն Արցախի նախագահի բոլոր թեկնածուների համար: Նա մասնավորապես նշեց.
«Ժնևում բովանդակային բանակցություններ են ընթանում ԼՂ հակամարտության քաղաքական կարգավորման շուրջ»,- այս մասին մեզ հետ զրույցում ասաց Դավիթ Շահնազարյանը՝ անդրադառնալով նախօրեին Ժնևում կայացած Մնացականյան-Մամեդյարով բանակցությունների օրակարգին:
«Խորապես հիասթափված եմ»,- «168 Ժամ»-ի հետ զրույցում ասել է ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի ամերիկացի նախկին համանախագահ, Բաքվում Միացյալ Նահանգների նախկին դեսպան, ԱՄՆ-ի պետքարտուղարի տեղակալի նախկին օգնական, դիվանագետ Մեթյու Բրայզան՝ անդրադառնալով օրերս Կապանում ՀՀ վարչապետ Նիկոլ Փաշինյանի հնչեցրած Ղարաբաղյան թեզերին:
«Փաշինյանը ևս բանակցում է Մադրիդյան սկզբունքների բազայի հիման վրա, եթե դեմ է, ուրեմն պետք է մերժի այն, դուրս գա բանակցային այդ գործընթացից»,- այս մասին մեզ հետ զրույցում ասաց ռուսաստանցի քաղաքական վերլուծաբան Ստանիսլավ Տարասովը՝ անդրադառնալով ՀՀ վարչապետ Նիկոլ Փաշինյանի՝ օրերս Կապանում տեղի ունեցած ասուլիսում հնչեցրած Ղարաբաղյան թեզերին:
«Փաշինյանն այդ մասին ասում է հենց ներկայումս, քանի որ նա ԼՂ հակամարտության իրադարձությունների հետագա զարգացման սեփական պլանն ունի, և, թե ո՞ւմ հետ է նա դա համաձայնեցնում, դեռ լիովին պարզ չէ: Բայց որ Մոսկվայի հետ չէ՝ դա հաստատ է»,- ասաց Տրոֆիմչուկը:
ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի հովանու ներքո առաջիկա օրերին, ամենայն հավանականությամբ, տեղի կունենա Հայաստանի և Ադրբեջանի ԱԳ նախարարների հանդիպումը: Ինչպես հայտնի է, նման հանդիպումների վերաբերյալ կողմերը համաձայնեցված կարգով տեղեկացնում են միայն հանդիպման նախօրեին, սակայն դատելով ներկայումս շրջանառվող տեղեկություններից՝ նախարարական մակարդակով հանդիպումը սարերի ետևում չէ:
