Ներկայումս Թուրքիան և Ադրբեջանը հարձակվելու ծրագիր չունեն, գուցե հինգ տարի հետո իրավիճակը փոխվի. Ֆելգենգաուեր
168.am-ի զրուցակիցն է ռուս ռազմական հարցերով փորձագետ Պավել Ֆելգենգաուերը:
– Պարոն Ֆելգենգաուեր, փետրվարի 1-12-ը Թուրքիան զորավարժություններ կանցկացնի Հայաստանի սահմանին մոտ գտնվող Կարսում, որին կմասնակցեն նաև ադրբեջանցի զինվորականները: Հայաստանում անհանգստությամբ ընդունվեց այս տեղեկությունը, քանի որ Թուրքիան և Ադրբեջանը վերջին անգամ համատեղ զորավարժություններ էին անցկացրել հուլիսին` հայ-ադրբեջանական սահմանին սկսված բախումներից մի քանի շաբաթ անց և պատերազմից առաջ, և որոշ աղբյուրների պնդմամբ՝ այդ զորավարժություններից հետո Թուրքիան իր սպառազինության և խմբավորումների զգալի մասը թողեց Ադրբեջանում՝ Լեռնային Ղարաբաղի դեմ հարձակողական գործողության նախագծումը և իրագործումը համակարգելու համար: Անցկացվելիք այս զորավարժությունների ռազմական և քաղաքական խնդիրը ո՞րն է:
– Նախ՝ եկեք հասկանանք, որ ամեն զորավարժություն չէ, որ նոր պատերազմի մեկնարկի մասին ազդանշան կամ ուղերձ է։ Զորավարժությունները սովորաբար և, ավելի ճիշտ, մեծամասամբ ուղղված են զինված ուժերը տոնուսի մեջ պահելուն և մարտունակությունը բարձրացնելուն: Օրինակ՝ Հայաստանն էլ մասնակցել է Կովկաս զորավարժություններին մինչ պատերազմը, և դա չէր նշանակում, որ պատերազմ է լինելու, թեև կար այն բաղադրիչը, որ ցանկանում էին ամրապնդվել Ռուսաստանի հետ: Պատերազմի սպառնալիք ներկայումս չկա, բայց Ադրբեջանն ու Թուրքիան ամրապնդում են իրենց ռազմական կապերը, ինչը զարմանալի չէ այն բանից հետո, երբ նրանք միասին հաղթեցին Ղարաբաղում: Դա կարևոր է Ալիևի համար՝ Թուրքիայի հետ լավ հարաբերությունները պահելը, ընդհանուր առմամբ նա խաղում է Ռուսաստանի և Թուրքիայի միջև՝ փորձելով որոշակի անկախություն պահպանել այս երկու տերությունների միջև՝ ոչ մեկի չտրվելով անդառնալի կերպով: Պատերազմը քիչ հավանական է, իսկ Հայաստանի վրա հարձակումը կհանգեցնի խնդիրների Ռուսաստանի հետ, որը հարկավոր չէ հիմա ոչ Ադրբեջանին, ոչ Թուրքիային:
– Քաղաքական բաղադրիչ չկա՞:
– Այո, իհարկե, սա ինչ-որ առումով ուղերձ է Հայաստանի համար, որ, եթե ինչ-որ բան այն չլինի, շատ հավանական է, և պատրաստ են ռազմական առումով ինչ-որ խնդիրներ լուծել: Հարկ է նշել, որ հայկական տարածքը երաշխավորված է Ռուսաստանի կողմից, թեև ռուսական զորքերը Հայաստանում շատ քիչ են ու սահմանափակ հնարավորություններ ունեն, և իրական սպառնալիքի՝ մեծ պատերազմի դեպքում պաշտպանել Հայաստանին այդ ուժերը չեն կարող: Բայց քանի որ Ռուսաստանի հետ կռվել որևէ մեկը չի պատրաստվում, ի վերջո, Ռուսաստանը միջուկային տերություն է, և դա ներկայումս չի համապատասխանում ոչ Ալիևի, ոչ Էրդողանի մտադրություններին, ուստի ուղիղ պատերազմի սպառնալիք ներկայումս չկա:
– Վերջին ամիսներին հատկապես շատ ակտիվ խոսակցություններ են ընթանում թուրանական բանակի ստեղծման մասին, որի հիմքը կարծես թուրք-ադրբեջանական համատեղ ռազմական առանցքն է: Որքանո՞վ է իրատեսական Թուրանի բանակի գաղափարը:
– Թուրքիան շատ վաղուց է տառապում պանթյուրքիզմով, դա հին պատմություն է: Դեռ իրատեսական հիմքեր չկան՝ ասելու համար, որ Թուրքիային հաջողվելու է միավորել այս գաղափարի շուրջ թյուրքական ժողովուրդներին, հատկապես՝ Միջին Ասիայում: Թուրքիայի հնարավորությունները չափազանց փոքր են այդ տարածաշրջանում՝ հաշվի առնելով Ռուսաստանի, Չինաստանի ազդեցությունն ու այդ գաղափարի տնտեսական հատվածը: Բացի այս ամենից, ի վերջո, սա երկարաժամկետ ծրագիր է, իսկ Էրդողանը բազում ներքին խնդիրներ ունի, կործանվող տնտեսություն, առջևում՝ ընտրություններ իր անկայուն դիրքերի ֆոնին, իսկ նման մեծապետական խոսակցություններն ու հավակնությունները PR են, և դժվար է պատկերացնել, թե դա ինչպես կարելի է իրագործել: Ադրբեջանի հետ հարաբերությունները, իհարկե, ավելի սերտ են, գուցե նա ցանկանար այլ խորության հարաբերություններ և ձևաչափ Ադրբեջանի հետ, սակայն դա ևս որևէ մեկին հետաքրքիր չէ:
– Նոյեմբերի 9-ից հետո Թուրքիան, Ռուսաստանն ու Ադրբեջանն ակտիվորեն առաջ են մղում տարածաշրջանում տնտեսական և հաղորդակցական ապաշրջափակման թեման, որպեսզի գործարկվեն նոր կամ հին երկաթուղային և այլ ճանապարհներ, սա, իհարկե, Հայաստանի տնտեսության համար գրավիչ հեռանկար կարող էր լինել, սակայն հարց է՝ ի՞նչ գնով, ինչպե՞ս, և ամենաանհանգստացնող հարցը հետևյալն է՝ արդյո՞ք ՀՀ քաղաքացիների անվտանգությունը լինելու է ապահովված: Դուք ընդհանրապես այս ծրագրերի հետ կապված հեռանկարներին, խաղաղությանը հավատո՞ւմ եք:
– Այո, շատ ծրագրեր կան, երկաթուղային ճանապարհներ` այն տարածքներով, որտեղ պատերազմ է եղել, կապ Նախիջևանի հետ, ցանկանում են բացել նախկին բոլոր ճանապարհները, Իրանին միացնել այս ամենին նաև: Սա չափազանց դրական է տարածաշրջանի համար, և սրան աջակցում է Ռուսաստանը, քանի որ կան ծրագրեր Բաքվի միջոցով դեպի Դաղստան, Դերբենդ, Մախաչկալա և Ռուսաստան, դա շատ լավ տարբերակ է Ռուսաստանի համար, որքանո՞վ այն կփոխարինի Հայաստանի համար վրացական ճանապարհը, հարց է, բայց և չի խանգարի: Առևտուր կարող է լինել, երկաթուղին կակտիվացնի կյանքը:
Անկարայում և Բաքվում մտածում են, որ այս ծրագրերի շնորհիվ հայերը կսկսեն ավելի լավ ապրել ու գուցե մոռանան Արցախի և Արարատ լեռան մասին: Նման հույսեր կան, հետագա ռազմական գործողություններ ոչ մեկի պետք չեն, պետք է ինչ-որ կերպ տարածաշրջանի կյանքը կարգավորել, դա հիմնական ջանքն է լինելու, դա Թուրքիայի համար կապն է Ադրբեջանի հետ, Ադրբեջանի համար՝ ևս: Ռուսաստանի համար ռազմավարական առումով է կարևոր, քանի որ ռուսական ԶՈՒ-ն մինչ այսօր չափազանց կախված է երկաթուղիներից: Սա միակ ռազմական երկիրն է աշխարհում, որը մինչ այսօր երկաթուղային զորքեր ունի, և ողջ շարժունակությունը կախված է երկաթուղուց: Վերջին շրջանում ձևավորում են ռազմատրանսպորտային բաժիններ, իսկ ավելի վաղ ընդհանրապես չկար նման բան: Ռուսաստանի համար երկաթուղին մշտապես ռազմական հարց է: Դեպի Ուկրաինա է կառուցվել երկաթուղի հնի փոխարեն, քանի որ հինն ընթանում էր Դոնբասով, իսկ 2014 թվականին կառուցեցին նորը՝ նոր և ավելի ծանր ուժեր տեղակայելու համար:
– Դուք պնդում եք, որ Ադրբեջանն ու Թուրքիան խաղաղություն են ցանկանում, Ձեր խոսքերից կարելի է հասկանալ, որ ձգտում են խաղաղ հարևանության և համակեցության, այդ դեպքում ինչպե՞ս հասկանալ հայ ռազմագերիներին ետ չվերադարձնելը: Դուք վստահաբար տեղյակ եք. որ հիմնական խնդիրը հադրության հայտնի իրադարձություններից հետո Ադրբեջանում հայտնված մի քանի տասնյակ հայ ռազմագերիների մասին է, որոնց Ադրբեջանը չի պատրաստվում վերադարձնել, Ռուսաստանը ևս չի կարողանում ոչինչ անել: Ինչո՞ւ:
– Բնական է այն, որ Ադրբեջանը ցանկանում է հասնել նրան, որպեսզի լիարժեքորեն վերանան բոլոր փորձերը՝ վարել պարտիզանական մարտեր:
– Իրականում, Դուք շատ լավ տեղյակ եք, որ նման մարտեր չեն ընթանում, և այդ մի քանի տասնյակ զինծառայողները եղել են մեր տարածքում: Որևէ տեղ պարտիզանական մարտ չկա:
– Որոշ բախումներ այդ օրերին եղան, ես հետևում էի Հադրութի շուրջ ծավալվող իրադարձությունների տեղեկատվությանը: Հարցը պարզապես այն է, որ կան մարդիկ Հայաստանում, որոնք պատրաստ են վարել պարտիզանական մարտեր: Ադրբեջանին դա բացարձակ պետք չէ, և դրա համար պետք է հասնել նրան, որպեսզի Հայաստանը հրաժարվի լիովին նման գործողություններից: Սա լուրջ ճնշում չէ, հիմա Հայաստանի նկատմամբ լուրջ ճնշումներ չեն լինի, հիմա դեռ չկան հետագա հարձակողական ծրագրեր, գուցե հինգ տարի հետո իրավիճակը փոխվի, շատ զարգացումներ են հնարավոր, բայց այս պահին կան պայմանավորվածություններ, և բոլորը կենտրոնացած են դրանց վրա: Ռազմագերիների մասով ասեմ նաև, որ կա նաև հայկական կողմին ստորացնելու գործոնը:
