Միջուկային պատերազմի սցենարում հաղթողներ չեն լինելու. աշխարհը կոչնչանա 2 ժամում. հույսեր մի՛ կապեք ԱՄՆ-ի հետ. դասե՛ր քաղեք Ուկրաինայից. Ջեֆրի Սաքս

Սուրեն Սարգսյան.– Բարի գալուստ 168.am-ի տաղավար: Իմ անունը Սուրեն Սարգսյան է: Ես Ամերիկյան ուսումնասիրությունների հայկական կենտրոնի տնօրենն եմ: Իմ գործընկերն է պարոն Արթուր Խաչիկյանը՝ Սթենֆորդի համալսարանի քաղաքագիտության դոկտոր: Այսօր մենք ունենք շատ առանձնահատուկ մի հյուր՝ պրոֆեսոր Ջեֆրի Սաքսը, ում մենք հրավիրել ենք Երևան, որպեսզի նա մեզ հետ կիսվի աշխարհի ապագայի մասին իր հայացքներով: Բարի գալուստ, Հայաստան: Հուսով եմ՝ Ձեզնից շատ ժամանակ չենք խլի:

Պրոֆեսոր, մենք տագնապալի նորություններ լսեցինք, որ ԱՄՆ վարչակազմը թույլատրել է, որ Ռուսաստանի խորքում գտնվող թիրախների դեմ Ուկրաինան կարողանա հեռահար հարվածներ հասցնել: Դրանից հետո այդ թույլատրությունը տվեցին Անգլիան և Ֆրանսիան: Մենք հույսով սպասում էինք խաղաղության դարաշրջանին, քանի որ նախագահ Թրամփն ասաց՝ այն պահից, երբ ես գամ իշխանության, պատերազմը կավարտեմ 24 ժամվա ընթացքում: Բայց հիմա տպավորություն է, որ անսպասելի ձևով իրադարձությունները վատ զարգացում ունեցան: Ձեր կարծիքով՝ սա ի՞նչ հետևանքներ կունենա, որովհետև սա այն արդյունքը չէր, որին մենք սպասում էինք:

Ջեֆրի Սաքս.– Սրանք Բայդենի վարչակազմի վերջին շաբաթներն են: Ես չեմ կարծում, որ ձեր նշած որոշումը, որքան էլ անզգույշ ու վտանգավոր լինի, որևէ բան կփոխի Թրամփի վարչակազմի պլանների մեջ: Ռուսաստանի խորքում գտնվող թիրախներին հարվածելու միտքը Բայդենի կողմից մերժվեց մի քանի շաբաթ առաջ: Նա դա մերժեց Պենտագոնի խորհրդով, ով ասաց, որ դա սադրիչ գործողություն կլինի ու չի փոխի պատերազմի ընթացքը: Մինչ այսօր ոչինչ չի փոխել պատերազմի ընթացքը: Ինչ վերաբերում է Բայդենին, նա տարեց մարդ է, շատ զգոն չէ ու շրջապատված է ծայրահեղականներով: Ես չգիտեմ՝ սա անձնապես ի՞ր որոշումն էր, թե՞ Սալիվանի կամ Բլինքենի, կամ մարդկանց, որոնց անունները մենք անգամ չգիտենք, քանի որ գտնվում են խորքային պետության մեջ:

Բայց ինչ պատճառով էլ որ այս որոշումն ընդունված լինի, այն սարսափելի որոշում է, որովհետև այն մեզ մեկ քայլով էլ է մոտեցնում միջուկային պատերազմին: Իսկ մենք որևէ կերպ չպետք է մոտենանք միջուկային պատերազմին: Դա որևէ կերպ չի ազդի Ուկրաինայում պատերազմի արդյունքի վրա: Մի վարչակազմ, որը ստիպված է ընտրողների պարտադրանքով մի քանի շաբաթ անց լքել իր զբաղեցրած պաշտոնները, այսպիսի սադրիչ բաներ չպետք է անի: Մենք գիտենք, որ մեր նախագահը տարեց մարդ է ու սթափ չի մտածում: Իր վարչակազմն ու նրան շրջապատող մարդիկ չպետք է այսպիսի սադրիչ որոշումներ ընդունեն: Ես կցանկանայի, որ նախագահ Պուտինն ու Թրամփը խորը շունչ քաշեն, և այն օրը, երբ Թրամփը գա իշխանության, նրանք իսկապես կզանգահարեն միմյանց ու կասեն՝ եկե՛ք կանգնեցնենք պատերազմը:

ԱՄՆ-ը պետք է մեկ կախարդական նախադասություն ասի՝ ՆԱՏՕ-ն չի ընդլայնվի դեպի Ուկրաինա: Դրանից հետո նախագահ Պուտինը կասի՝ մենք կդադարեցնենք պատերազմը: Մնացածը մանրուքներ են, և ես սպասում եմ, որ հենց դա էլ տեղի կունենա, երբ Թրամփը կգա իշխանության: Առնվազն ես հույս ունեմ, որ դա տեղի կունենա: Իհարկե, դժվար է վստահ լինել նման հարցերում, բայց Բայդենը մեր պատմության ամենավատ նախագահներից մեկն էր: Այս վերջին որոշումն ապացուցում է, որ նա շատ վատ նախագահ էր: Որևէ ռեալ հետևանքներ ունեցող որոշումներ չի ընդունում: Անընդհատ փոխում է իր դիրքորոշումը և գուցե նաև չի վերահսկում իրավիճակը: Եվ կարծում եմ, որ Թրամփն այս իրավիճակը կփոխի:

Սուրեն Սարգսյան.- Իմ հաջորդ հարցը կապված է մի բանի հետ, որի մասին Դուք արդեն այս օրերին Հայաստանում խոսել եք ուսանողների ու մասնագիտական շրջանակների հետ հանդիպման ժամանակ: Դուք ասացիք, որ հարևանները պետք է խոսեն միմյանց հետ, պետք է բանակցեն, հաշտվեն և այլն: Բայց եթե խոսում ենք Հայաստանի և Ադրբեջանի մասին, ապա մենք խնդիր ունենք, քանի որ Ադրբեջանն ուղղակի չի ցանկանում ճանաչել Հայաստանը՝ որպես պետություն: Նրանք դեռ տարածքային և այլ պահանջներ են ներկայացնում մեզ: Մեզ ասում են՝ դուք պետք է մեզ հանձնեք Սևանա լիճը, Սյունիքը և այլն: Դուք ինչպե՞ս եք կարծում՝ հնարավո՞ր է խոսել մի հարևանի հետ, որը չի ուզում խոսել Ձեզ հետ:

Ջեֆրի Սաքս.– Դե, նախ, կարծում եմ, որ հնարավոր է՝ միմյանց հետ անհամաձայնություն ունեցող կողմերը նստեն և խոսեն: Խոսքը մնում է խոսք: Կարող եք համաձայնության հասնել կամ չհասնել, բայց ավելի լավ է խոսել և լսել 2 կողմերի դիրքորոշումները: Բայց երկրները երբեք չունեն միայն երկկողմանի հարաբերություններ, որովհետև այս տարածաշրջանում շատ երկրներ կան և բազմաթիվ շահեր: Սա մի տարածաշրջան է, որտեղ կան Թուրքիան և Ռուսաստանը: Սրանք կարևոր երկրներ են ու ունեն կարևոր շահեր: Այս տարածաշրջանում են գտնվում նաև Վրաստանը, Ադրբեջանն ու Հայաստանը:

Նրանք գտնվում են այս մեծ երկրների մեջտեղում: Սա միայն Հայաստանի և Ադրբեջանի միջև երկկողմանի հարաբերությունների, շահերի հարց չէ: Նայեք այն ռեգիոնալ երկրներին, որոնք այստեղ ազդեցություն ունեն: Այդ երկրները կցանկանան այստեղ խաղաղություն տեսնել: Գուցե նրանք Ադրբեջանին կհորդորեն համաձայնության գալ: Մեզ համար այստեղ ավելի լավ կլինի տեսնել խաղաղություն, քան պատերազմ: Որպես տնտեսագետ՝ մի բան կարող եմ ասել: Պատերազմը շատ վնասակար է բոլոր կողմերի շահերի համար, բացառությամբ այն շատ քիչ քանակով մարդկանցից, ովքեր շահ են ստանում պատերազմից: Մնացածը պարտվում են: Նրանք կորցնում են իրենց եկամուտը, ապրուստի միջոցները:

Պատերազմը խոշորագույն աղետ է: Ես՝ որպես տնտեսագետ, միշտ մտածում եմ՝ ինչպես կառուցել, ինչպես ներդրումներ անել: Պատերազմն այդ ամենը փլուզում է մեկ ժամվա ընթացքում: Ես ուզում եմ, որ երկրները նստեն և խաղաղ ձևով լուծեն իրենց խնդիրները: Ուզում եմ, որ նրանք հասկանան՝ այս երկկողմանի լարվածություններն ու բախումները միայն նրանց խնդիրները չեն, այլ շոշափում են ավելի լայն շրջանակների շահեր, որտեղ խաղաղության հետ կապված շահերը շատ կարևոր են: Քանի որ տարածաշրջանում կան այս երեք խոշոր տերությունները՝ Ռուսաստանը, Իրանը և Թուրքիան, և նրանցից ոչ մեկը չի ուզում, որ իրենց հակառակորդը չափազանց մեծ ազդեցություն ձեռք բերի ռեգիոնում, գուցե դա բոլորին հնարավորություն կտա, որ նրանք ասեն՝ եկե՛ք հանգստանանք, սառը դատենք, բոլորին հնարավորություն տանք, ստեղծենք Արևելք-Արևմուտք, Հյուսիս-Հարավ միջանցքներ: Դրանք կարող են անցնել Հայաստանով: Դա այնպիսի ձևով արեք, որ նպաստի Հայաստանի տուրիզմի, մշակույթի զարգացմանը, նպաստի աշխարհում Հայաստանի դերի բարձրացմանը, բայց դա արեք խաղաղության հիման վրա: Իմ կարծիքով՝ դա միշտ հնարավոր է, եթե մարդիկ իսկապես լուրջ մտածեն՝ արդյո՞ք այլընտրանքը կոնֆլիկտն է:

Պատասխանն է՝ ոչ: Ես սա շատ տեղերում եմ փորձել ասել: Սա ես ուկրաինացիներին էլ ասացի՝ զոհ մի՛ դարձեք ամերիկյան քարոզչությանը: Ամերիկյան քարոզչությունն ասում է՝ մենք ձեր թիկունքը կպաշտպանենք: Իսկ դիմացից ո՞վ է պաշտպանելու, որովհետև, եթե ձեզ վրա կրակեն, դիմացից են կրակելու: Հիմա ստացվում է, որ 600.000 ուկրաինացի արդեն մահացել է արդեն, որովհետև ԱՄՆ-ը հիմարաբար ասել էր՝ մի՛ մտածեք, դուք մեզնից մեկն եք, դուք ՆԱՏՕ-ի անդամ կլինեք, չնայած նրան, որ ռուսներն ասացին՝ ոչ, այդպես չի՛ լինելու:

Եվ ուկրաինացիները չլսեցին ինձ: Նրանք կարծում էին, որ ես իրենց ճշմարտությունը չէի ասում: Ցավոք սրտի, ես իրենց դառը ճշմարտությունն էի ասում՝ մի՛ լսեք 10.000 մղոն հեռավորությունից ձեզ տրվող դատարկ խոստումները, ուշադրությո՛ւն դարձրեք ձեր սեփական հարևաններին: Եթե դուք ունեք ուժեղ հարևան, մի՛ վիրավորեք նրան, մի՛ կպեք նրա արժանապատվությանը, մի՛ ասեք՝ ես ձեզ հետ գործ չեմ ունենալու: Անգամ Ուկրաինայի չափ տարածք ու ներուժ ունեցող երկիրը դա չի կարող անել: Դուք՝ Հայաստանը, ավելի փոքր երկիր եք: Ուղղակի ուշադիր եղեք, որովհետև որևէ մեկը, ձեզնից բացի, ձեզ չի պաշտպանի ո՛չ թիկունքից, ո՛չ առջևից: Դուք գտնվում եք մի տարածաշրջանում, որտեղ խաղաղություն հաստատելու ընդհանուր շահ կա: Աշխատեք ա՛յն ուղղությամբ, որ բոլորը ցանկանան հասնել խաղաղության:

Արթուր Խաչիկյան.- Պրոֆեսոր, երեկ մենք խոսում էինք ինչ-որ միջազգային կայունացնող ազդեցության մասին՝ գուցե որևէ միջնորդի կամ գերտերության կողմից: Թեպետ պարտադիր չէ, որ դա լինի գերտերություն, կարող է լինել միջազգային կազմակերպություն, որը կարող է ստեղծել խաղաղ միջավայր: Եվ մենք խոսում էինք ԲՐԻԿՍ-ի մասին: Չե՞ք կարծում, որ Հայաստանի դեպքում թերևս ավելի ճիշտ կլիներ նայել Միջին Արևելքի, Պարսից ծոցի երկրների, Հնդկաստանի, Չինաստանի, ԲՐԻԿՍ-ի ուղղությամբ: Գուցե նրա՞նք հետաքրքրված լինեն, որ այստեղ լինի կայուն տնտեսական միջավայր, խաղաղություն, որպեսզի այս բոլոր միջանցքները՝ Արևելք, Արևմուտք, Հյուսիս, Հարավ, կարողանան աշխատել:

Ջեֆրի Սաքս.– Նախ, իմ կարծիքով՝ ԲՐԻԿՍ-ը կարևոր խմբավորում է: Երբ ԲՐԻԿՍ-ի անդամ երկրները և այն երկրները, ովքեր ուզում են ԲՐԻԿՍ-ի մաս դառնալ, հանդիպեցին Ռուսաստանի Կազան քաղաքում, 36 երկիր էր մի սեղանի շուրջ հավաքված: Երբ ես գումարեցի այդ երկրների բնակչության թիվը, ստացվեց աշխարհի բնակչության 56%-ը: Այսինքն՝ դա փոքր խումբ չէ: Այնտեղ են հիմնադիրները՝ Չինաստանը, Հնդկաստանը, Բրազիլիան, Ռուսաստանն ու Հարավային Աֆրիկան: Այնտեղ էին նաև Եթովպիան, Եգիպտոսը, Իրանը, Միացյալ Արաբական Էմիրությունները (ԱՄԷ) և տասնյակ ուրիշ երկրներ:

Մենք էլ ենք ուզում սրա մասը դառնալ: Երկրորդ կարևոր հանգամանքն այն է, որ այնտեղ կան թեմաներ, որոնց շուրջ նրանք միավորվում են: Առաջինն այն է, որ մենք ուզում ենք տնտեսական զարգացում: ԲՐԻԿՍ-ի անդամ երկրները երկրագնդի ամենահարուստ երկրները չեն, բայց ամենաարագ զարգացող, տնտեսական աճ ունեցող երկրներն են: Դա հուսադրող հանգամանք է: Չպետք է մոռանալ, որ Չինաստանն աշխարհի ամենամեծ շուկան է: Այսինքն՝ ԲՐԻԿՍ-ը շատ կարևոր տնտեսական խմբավորում է:

Երկրորդ բանը, որ միավորում է ԲՐԻԿՍ-ի անդամ երկրներին, այն է, որ նրանք չեն ուզում, որ իրենց հրամաններ տա, իշխի մի գերտերություն: Նրանք չեն ուզում, որ ԱՄՆ-ը որոշի խաղի կանոնները: Ո՛չ, նրանք ասում են, որ իրենք ուզում են ապրել ՄԱԿ-ի կանոնադրությամբ, բազմաբևեռ աշխարհում: Ես հավատում եմ, որ կարող է այդպես լինել: Դրա համար ուղղակի պետք է, որ գերտերությունները՝ ԱՄՆ-ը, Ռուսաստանը, Հնդկաստանը, Չինաստանը, Իրանը, հարգեն միմյանց: Մի՛ ասեք, որ ձեզանից մեկը գերիշխելու է: Երբ երկրներից մեկը փորձում է գերիշխել, մնացածը միավորվում են՝ ընդդեմ այդ պետության, և, ի վերջո, դա բերում է պատերազմի: Մեծ տերությունները պետք է սովորեն միմյանց հետ լեզու գտնել, ոչ թե առճակատման գնալ: Միացյալ Նահանգների մեծ սխալն այն է, որ նա ասում է՝ «մենք կգնանք այնտեղ, ուր կցանկանանք, և մեզ չի հետաքրքրում՝ Ռուսաստանը, Չինաստանն ինչ են ասում: Այդպես շարունակելը, ի վերջո, բերում է պատերազմների, ինչպես, օրինակ՝ Ուկրաինայում: Այսպիսով՝ ԲՐԻԿՍ-ը կարող է օգտակար լինել:

ԲՐԻԿՍ-ի խոշորագույն երկրներ են Ռուսաստանն ու Իրանը: Իսկ Հայաստանը հենց նրանց մեջտեղում է գտնվում: Ռուսաստանն ու Իրանը ցանկանում են զարգացնել առևտրային կապերը: Դա լավ կլինի ձեր երկրի բիզնեսի համար, զբոսաշրջիկներ կունենաք, ներդրումներ կլինեն, շատ տրանսպորտային ծառայություններ կմատուցվեն ձեզ, դուք կունենաք մոդեռնիզացիայի, տեխնոլոգիական առաջընթացի հնարավորություն: Դա վատ բան չէ: Դուք գտնվում եք Հին Մետաքսի ճանապարհի կենտրոնում:

Դա կարևոր է Սամարկանդի ու Բուխարայի, այլ քաղաքների համար: ԲՐԻԿՍ-ը կարող է ուղղակիորեն օգտակար լինել Հարավային Կովկասի համար: Ինչո՞ւ Վրաստանը, Հայաստանն ու Ադրբեջանը միասին չանդամակցեն ԲՐԻԿՍ-ին: Թուրքիան նույնպես ցանկանում է ԲՐԻԿՍ-ի անդամ դառնալ: Այդ դեպքում դուք կունենաք մի ամբողջ տարածաշրջան, որը միավորված է տրանսպորտային ու թվային կապերի զարգացման, ենթակառուցվածքների ստեղծման նպատակի շուրջ: Դուք գործընկեր կդառնաք Չինաստանի՝ բարձր զարգացած IT սեկտորի համար, օրինակ՝ 5G տեխնոլոգիաների ոլորտում, որտեղ Չինաստանը զարգացնում է մատչելի գներ ունեցող տեխնոլոգիաները: Մի խոսքով՝ Հայաստանի համար հսկայական առավելություններ կարող են լինել, տնտեսական և անվտանգային ոլորտում ռեալ ձեռքբերումներ:

Սուրեն Սարգսյան.- Ես հարց ունեմ մեր բարեկամ Իրանի մասին: Մեզ համար շատ կարևոր է, որ այդ երկրում կայունություն լինի: Ի՞նչ եք կարծում՝ Թրամփի քաղաքականությունն Իրանի վերաբերյալ ինչպիսի՞ն կլինի:

Ջեֆրի Սաքս.– Եկեք սկսենք նրանից, թե հիմա Իրանի նկատմամբ ԱՄՆ քաղաքականությունն ինչպիսին է: Վերջին առնվազն 10 տարվա ընթացքում Իրանի քաղաքականությունն ուղղված էր մեկուսացումից դուրս գալուն, պատժամիջոցները չեղարկելուն, հարևանների և ոչ միայն նրանց հետ տնտեսական կապեր հաստատելուն, այլև ԱՄՆ-ի և Եվրոպայի հետ՝ նույնպես: Եվրոպան ասաց՝ այո՛, դա լավ միտք է, Օբաման նույնպես ասաց՝ դա լավ միտք է, և նրանք համաձայնության եկան, Իրանի հետ գործարք կնքեցին միջուկային նյութերի վերաբերյալ: Դա ընդհանուր մի ծրագիր էր, ըստ որի՝ պատժամիջոցներն Իրանի նկատմամբ պետք է չեղարկվեին, և Իրանը պետք է կանգնեցներ իր միջուկային ծրագիրը: Դրանից հետո եկավ Թրամփը և այդ պայմանագիրը պատռեց: Դա խելամիտ քայլ չէր: Սա մի օրինակ է, թե ինչպես Թրամփը կարող է ապակայունացնել իրավիճակը: Ի՞նչ է փոխվել այդ ժամանակից ի վեր: Իրանը շարունակել է իր դիվանագիտական ջանքերը և շատ շոշափելի արդյունքների է հասել: Նրա կարևոր ձեռքբերումներից մեկն այն էր, որ նա հաշտվեց Սաուդյան Արաբիայի հետ:

Սա, ի դեպ, շատ հետաքրքիր է, քանի որ ԱՄՆ-ում կարծում էին, որ Սաուդիան Արաբիան ու Իրանը ոխերիմ թշնամիներ էին: Եվ Միացյալ Նահանգները՝ իբրև կայսրություն, կիրառում էր հին հռոմեական ասացվածքի մոդելը՝ բաժանի՛ր, որ տիրես: Կարող է ցինիկ հնչել, բայց ԱՄՆ-ը շատ է սիրում հակամարտություններ, որովհետև նա կայսրություն է, ուզում է տեսնել, թե ինչպես են հարևանները միմյանց հետ կռվում, ու Իրանի ու Սաուդյան Արաբիայի միջև հակամարտությունն էլ նրան դուր էր գալիս: Դա լավ է ԱՄՆ-ի ու նրա ռազմարդյունաբերական համալիրի համար: Միացյալ Նահանգների խաղը հետևյալն է՝ մենք ձեր ընկերն ենք, կպաշտպանենք ձեզ, միայն թե թո՛ւյլ տվեք ձեր երկրում ռազմաբազա հիմնել: ԱՄՆ-ը կարծում էր, որ ճնշումը կավելացնի Իրանի վրա, կլինի Սաուդյան Արաբիայի կողքին՝ ընդդեմ չար իրանցիների: Իրանը չար պետություն չէ: Նա ուզում է նորմալ հարաբերություններ: Եկավ Չինաստանը, որը, ի դեպ, ունի շատ ավելի կատարելագործված արտաքին քաղաքականություն: Չինաստանը 10 անգամ ավելի հին երկիր է ու 10 անգամ ավելի իմաստուն, քան Ամերիկայի Միացյալ Նահանգները:

Եվ այսպես՝ եկավ Չինաստանը, որը չտեսավ անլուծելի տարաձայնություններ Իրանի և Սաուդյան Արաբիայի միջև: Չինաստանը հանդիպեց երկու կողմերի հետ և ասաց՝ ինչո՞ւ չեք ցանկանում խաղաղություն կնքել: Եվ արդյունքում՝ օրինակ, անցյալ շաբաթ Սաուդյան Արաբիայի արքայազնը՝ Մուհամմեդ բեն Սալմանը, Իրանն անվանեց եղբայրական երկիր, հարևան երկիր ու հավելեց, որ իրենք կպաշտպանեն Իրանին ԱՄՆ-ից եկող սպառնալիքների դեմ: Այս ամենը ցույց է տալիս, որ Իրանը ցանկանում է դիվանագիտությամբ զբաղվել: Ես բախտ ունեցա հանդիպել Իրանի նախագահ Փեզեշքիանի հետ, երբ նա սեպտեմբերին եկավ ՄԱԿ: Եվ ի՞նչ հայտնաբերեցի. մեր ամբողջ խոսակցությունը խաղաղության մասին էր: Նա շատ խաղաղ ոճով է խոսում, ու դա ձևական չէր: Փեզեշքիանը սրտային վիրաբույժ է: Ու նա ասաց, որ որպես բժիշկ՝ իր առաջին նպատակն է՝ փրկել հիվանդի կյանքը: Ու ինքը չի հարցնում՝ պացիենտը բարեկա՞մ է, թե՞ թշնամի, ընկե՞ր է, թե՞ ոչ:

Դա իր պացիենտն է, և իր բարոյական պատասխանատվությունն է՝ փրկել նա կյանքը: Ու նա ասում էր՝ ես նույն ձևով էլ տեսնում եմ Իրանի արտաքին քաղաքականությունը և ուզում եմ, որ պատերազմները դադարեն: Իսկ ի՞նչ է անում ԱՄՆ-ը: Անդադար ասում է՝ «Իրանը չար է, չար է, չար է»: Սա զուտ քարոզչություն է ու, ի դեպ, բավականին հոգնեցուցիչ: Բայց ամեն դեպքում Իրանը դիվանագիտական լուծում է ուզում: Եվ Չինաստանն ուզում է օգնել, որ Իրանն ու Սաուդյան Արաբիան լավ ընկերներ լինեն:

Մի խոսքով՝ կարելի՞ է լավ հարաբերություններ ունենալ Իրանի հետ… Իհա՛րկե… Եթե դուք՝ Հայաստանը, դա անեք, ի՞նչ կասեն Միացյալ Նահանգները… Կասեն՝ ո՛չ, պետք չէ, մի՛ արեք, Իրանը չարիքի երկիր է: Սա մաքուր քարոզչություն է, բայց Իրանը ձեր անմիջական հարևանն է, լավ հարաբերություններ հաստատեք նրանց հետ:

Արթուր Խաչիկյան.- Պրոֆեսոր Սաքս, Դուք նշեցիք, որ Պուտինը և Թրամփը կարող են կանգնեցնել այս պատերազմը, և ես հուսով եմ, որ կկանգնեցնեն, քանի որ զոհերի թիվը սարսափելի է, և ԱՄՆ-ը կարող է խոսք տալ, որ ՆԱՏՕ-ն չի ընդլայնվի։ Նախկինում Դուք ցիտում էիք մի անձի, ով նույնպես խոստացել էր, որ ՆԱՏՕ-ն չի ընդլայնվի։ Դա մոտավորապես 30 տարի առաջ էր։ Որքան հիշում եմ՝ այդ մարդիկ Գերմանիայի Դեմոկրատական Հանրապետության նախկին արտգործնախարար Հանս Դիտրիխ Գեյշերն ու ԱՄՆ-ի նախկին արտգործնախարար Ջեյմս Բեքքերն էին։ Հիշո՞ւմ եք այդ հայտնի հայտարարությունը` ՆԱՏՕ-ն մինչև Արևելք չի ընդլայնվի։ Հիմա որոշ մարդիկ ասում են՝ նման բան երբևիցե չի եղել։ Այսինքն՝ Պուտինի կողմից խելամի՞տ կլինի հավատալ միայն խոստումներին, թե՞ պետք կլինեն երաշխիքներ, ստորագրված որևէ պայմանագիր, պաշտոնական փաստաթուղթ, որը կերաշխավորի Ուկրաինայի չեզոքությունը։ Կային չեզոք Շվեդիան և Ֆինլանդիան, որոնք այլևս չեզոք չեն։ Եվ Ավստրիայում թերևս սադրիչ միտումներ կան՝ այլևս չեզոք չլինելու։ Այսինքն` ի՞նչ երաշխիքներ կարող են լինել։

Ջեֆրի Սաքս.– Կարծում եմ՝ կարևոր է հասկանալ, որ Երկրորդ համաշխարհային պատերազմը երբևէ չէր էլ ավարտվել խաղաղ պայմանագրով։ Եվ ես կարծում եմ` դրա մեղավորն ԱՄՆ-ն է։ Պատճառը, որ այն չավարտվեց խաղաղ պայմանագրով, այն էր, որ ԽՍՀՄ-ն ասաց` Գերմանիան սպանել է 27 միլիոն մեր քաղաքացիներին, հետևաբար, մենք ուզում ենք, որ Գերմանիան լինի ապառազմականացված և չեզոք։ Եվ, իհարկե, դուք հիշում եք, որ Գերմանիան պատերազմի ավարտին օկուպացիոն մի քանի մասերի էր բաժանված։ ԱՄՆ-ը 1945թ. ամռանը միանգամից եկավ այն եզրակացության, որ հաջորդ պատերազմը լինելու է Սովետական Միության հետ։ Փոխանակ խաղաղության պայմանագիր ստորագրվեր, որպեսզի ավարտվեր պատերազմը, ամերիկացիների, անգլիացիների և ֆրանսիացիների օկուպացիոն գոտիները միացվեցին իրար և դարձան Գերմանիայի Ֆեդերատիվ Հանրապետություն։ Եվ Գերմանիան վերազինվեց։ Ու փաստն այն է, որ նացիստական ռեժիմի շատ ղեկավարներ նշանակվեցին պաշտոնների ու սկսեցին ղեկավարել վերազինման ռազմական արդյունաբերությունը։ Եվ մի քանի տարի անց Գերմանիան միացավ ՆԱՏՕ-ին։ Իիհարկե, դա Սովետական Միության համար վիրավորանք էր և սպառնալիք: ՆԱՏՕ-ն երբևիցե չի դիտարկվել որպես պաշտպանողական ուժ: ԽՍՀՄ-ը ՆԱՏՕ-ն տեսնում էր՝ որպես ևս մեկ ճակատ ԽՍՀՄ-ի դեմ Արևմուտքի կողմից շարունակվող պատերազմում: Ժամանակաշրջաններ կային, երբ լարվածությունը թուլանում էր, օրինակ, Նիքսոնի հետ, ինչը հետաքրքիր է: Կային լարվածության ժամանակաշրջաններ, բայց այդ պատերազմը երբեք չէր ավարտվել խաղաղության պայմանագրով:

Եկավ Միխայիլ Գորբաչովն ու ասաց, որ ուզում է ավարտել սառը պատերազմը: Եվ իսկապես նա ավարտեց սառը պատերազմը: Նա այն ավարտեց խաղաղ ձևով, դա պետք է հիշել: Դա ամերիկյան հաղթանակ չէր: Միխայիլ Գորբաչովն ասաց՝ ես ուզում եմ, որ Բեռլինյան պատերը քանդվեն: Իհարկե, ԱՄՆ նախագահ Ռեյգանն ուզում էր դա խաղաղ ձևով անել Գորբաչովի հետ, բայց դա Գորբաչովի նախաձեռնությունն էր: Ես դա տեսել եմ իմ աչքերով: Ես այդ ժամանակ Կենտրոնական և Արևելյան Եվրոպայում աշխատում էի որպես տնտեսական խորհրդատու և աշխատում էի պետության ղեկավարների հետ, ովքեր մասնակցում էին այդ գործընթացին: Այդ ժամանակ անմիջապես առաջ եկավ Գերմանիայի վերամիավորման հարցը: Այս կոնտեքստում Արևմուտքի և ԽՍՀՄ-ի միջև պայմանավորվածության հասնելու կարիք կար, որի հիման վրա կավարտվեր Գերմանիայի օկուպացիան: Այսինքն՝ Գերմանիայի վերամիավորումն այն լեգալ հիմքն էր, որն ազդարարեց սառը պատերազմի ավարտը: Դրա համար անհրաժեշտ էր ԽՍՀՄ համաձայնությունը: Եվ Գերմանիան ու ԱՄՆ-ը այն ստանալու համար աներկբայորեն հայտարարեցին, որ իրենք կվերամիավորեն Գերմանիան, բայց ՆԱՏՕ-ն մի դյույմ անգամ դեպի Արևելք չի ընդլայնվի: Այս բառերը 1990թ. փետրվարի 9-ին ԱՄՆ պետքարտուղար Ջեյմս Բեյքեր 3-րդն ուղղակիորեն ասել է Միխայիլ Գորբաչովին: Եվ կա Հանս Դիտրիխ Գենշերի ձայնագրությունը, ով ասում է՝ «երբ մենք ասում ենք՝ ՆԱՏՕ-ն չի ընդլայնվի, նկատի չունենք միայն Գերմանիայի տարածքում, մենք ասում ենք, որ այն որևէ տեղ Արևելքում չի ընդլայնվի: Դա այնքան պարզ է»:

Իհարկե, սա ԱՄՆ-ի կողմից խաբեություն է: Նա ստում է ու փորձում է անել այն, ինչ կարող է անել: Նա օգտագործում է զանգվածային լրատվամիջոցները և քարոզչությունը, որպեսզի արդարացնի իր ստախոսությունը: Դա, որպես կանոն, միշտ անում են գերտերությունները, և այստեղ որևէ տարօրինակ բան չկա: Եվ մի քանի տարի հետո Միացյալ Նահանգներն ասում է՝ մենք ձեզ երբևիցե նման բան չենք խոստացել: Ուղղակի կարդացեք փաստաթղթերը: Դրանք դուք կարող եք ինտերնետով գտնել Ջորջ Վաշինգտոնի անվան համալսարանի ազգային անվտանգության արխիվում: Դուք կարող եք լսել նաև ձայնագրությունները:

1994թ. ԱՄՆ-ը Բիլ Քլինթոնի ղեկավարությամբ գնաց խաբեության: Նրանք ընդունեցին նոր պլանը, համաձայն որի՝ ՆԱՏՕ-ն պետք է ընդլայնվի դեպի Արևելք: Եվ սա չէր նշանակում 100-200 կմ ընդլայնվել, այլ նշանակում էր շարունակաբար ընդլայնվել դեպի Արևելք, մինչև Ուկրաինա և Վրաստան և ավելի հեռու: Ես համոզված եմ, որ ինչ-որ մի խելագար Վաշինգտոնում ասած կլինի՝ ինչո՞ւ չէ, ընդլայնվենք դեպի Ղազախստան, Ուզբեկստան…

Սուրեն Սարգսյան.- Իսկ ինչո՞ւ ոչ Հայաստան…

Ջեֆրի Սաքս.– Այո՛, իհարկե, ինչո՞ւ ոչ Հայաստան: Բայց դա այն համաձայնությունը չէր, որ կար 1990 թվականին, ես դա գիտեմ: 1991թ. դեկտեմբերին ԽՍՀՄ-ը կազմալուծվեց, և Արևմուտքի գլխում ամրապնդվեց այն միտքը, որ իրենք հաղթեցին: Ամերիկյան ստրատեգները որոշեցին, թե իրենք պատմության մեջ ամենաուժեղ երկիրն են, անգամ ավելի ուժեղ, քան Հռոմի կայսրությունն էր, և, որ իրենք միակ գերտերությունն են ու կարող են անել այն ամենը, ինչ կցանկանան: Դա էր նրանց մտածելակերպը, և խաբելը, սուտը այդ մտածելակերպի մի մասն էր:

Ամերիկյան ստրատեգներից Զբիգնև Բժեզինսկին իր 1997թ. գրած «Շախմատային մեծ տախտակը» գրքում շատ մանրամասն բացատրում էր, թե ինչո՞ւ Ռուսաստանն ի վիճակի չէր լինելու դիմադրել, որովհետև հարցն այն էր՝ ի՞նչ կլիներ, եթե ՆԱՏՕ-ն ընդլայնվեր դեպի Արևելյան Եվրոպա, շրջապատեր Ռուսաստանը, ու ի՞նչ կաներ Ռուսաստանն այդ ժամանակ: Բժեզինսկին հարցադրում արեց՝ Ռուսաստանը կկարողանա՞ դիմադրել, թե՞ կզիջի: Եվ նա եկավ այն եզրակացության, որ Ռուսաստանն այլընտրանք չի ունենա, կզիջի, որովհետև երբեք չի կարողանա դաշինք կազմել Չինաստանի և Իրանի հետ: Բայց աշխարհը շախմատի տախտակ չէ, պոկեր չէ, դա ռեալ աշխարհ է, ուր ապրում է 8 միլիարդ մարդ: Ամերիկյան ստրատեգները, որպես կանոն, սովորում են խաղերի տեսությունը ու մտածում են, որ աշխարհը խաղ է: Օգտագործվում են այնպիսի տերմիններ, ինչպիսին են՝ խաբել, բարձրացնել խաղադրույքները, հակառակորդին համարժեք պատասխան տալ: Սրանք խաղային տերմիններ են: Եվ գիտե՞ք՝ ինչն է հետաքրքիր. մարդկանց կյանքերն են օգտագործվում իրենց այդ խաղերի համար: Նրանք բարձրացնում էին խաղադրույքները Պուտինի հետ, բայց խաղասեղանին դրված էին ուկրաինացիների կյանքերը: Դա, մեղմ ասած, գեղեցիկ խաղ չէ:

Սուրեն Սարգսյան.- հարցս տնտեսական է: Որքա՞ն կարևոր է դեֆիցիտի ֆինանսավորումն ԱՄՆ տնտեսական աճի համար, և որքա՞ն կարևոր են ռազմական ծախսերը տնտեսական զարգացման համար:

 Ջեֆրի Սաքս.– Եթե որևէ երկրում բյուջեի այնպիսի դեֆիցիտ լիներ, որքան կա ԱՄՆ-ում, դա մեծ տագնապ կառաջացներ, քանի որ ԱՄՆ բյուջեի դեֆիցիտը ՀՆԱ-ի 7%-ն է: Սա աշխարհում ամենաբարձր դեֆիցիտներից մեկն է: ԱՄՆ-ը հարուստ երկիր է: ՀՆԱ-ն կազմում է 30 տրիլիոն դոլար: Դա մեծ թիվ է, բայց 7% դեֆիցիտը նշանակում է, որ մենք ունենք 2 տրիլիոն դոլարի դեֆիցիտ կամ պարտք: Դա շատ մեծ թիվ է:

ԱՄՆ-ը ոչ միայն մեծ թվեր է պարտք վերցնում, այլև այնքան երկար է պարտք վերցնում ու այնքան երկար ժամանակով, որ պարտքը հիմա ՀՆԱ-ի ավելի քան 100%-ն է: Երբ մեր փորձագետները փորձում են գուշակել՝ ինչ տեսք սա կունենա 30 տարի հետո՝ հիմնվելով այսօրվա քաղաքականության վրա, նրանք ասում են, որ պարտքը կկազմի ՀՆԱ-ի 166%-ը: Այսինքն՝ մենք հիմա անկայուն վիճակում ենք: Եվ եթե մենք լինեինք Հայաստանը, մենք հիմա որպես տապալված պետություն՝ կլինեինք Արժույթի միջազգային հիմնադրամի (ԱՄՖ) ձեռքերում: Սա է իրավիճակը, և սրա հետևանքները մենք ապագայում կտեսնենք: Հիմա էլ ենք տեսնում, քանի որ ԱՄՆ-ում հիմա վարկերի տոկոսները բարձրանում են, որովհետև հիմա ԱՄՆ-ի համար գնալով դժվարանում է վարկեր վերցնելը: Դրա պատճառներից մեկն այն է, որ աշխարհի մնացած մասը հիմա շատ ավելի քիչ է վստահում ԱՄՆ-ին, քան առաջ: Իսկ դրա պատճառն էլ այն է, որ Միացյալ Նահանգներն ուղղակի գողանում է ուրիշ երկրների միջոցները: Օրինակ՝ նա Աֆղանստանին ասաց՝ ձեր արտաքին արժույթի ռեզերվները մենք մեր ձեռքում կպահենք, քանի որ դուք թալիբան եք: Նույնն անում են Վենեսուելայի, Հյուսիսային Կորեայի դեպքում:

Մեծ մրցանակը Ռուսաստանի 300 միլիարդ դոլար արտասահմանյան արժույթի ռեզերվն էր, որն ԱՄՆ-ը նույնպես վերցրեց Ռուսաստանի ձեռքից: ԲՐԻԿՍ-ի պետություննրի գլխավոր նպատակներից մեկն այն է, որ նրանք այլևս չեն ուզում իրենց արտաքին արժույթի ռեզերվները պահել ԱՄՆ-ում: Միացյալ Նահանգների գանձապետարանում աշխատող իմ ընկերներին ես անընդհատ ասում եմ՝ եթե դուք ուզում եք, որ ուրիշներն օգտագործեն մեր արժույթը, ինչը կօգնի մեր տնտեսությանը, դուք պետք է դադարեցնեք ուրիշ երկրների փողը վերցնել: Ինչպե՞ս են նրանք ձեզ վարկեր տրամադրելու, եթե դուք իրենց փողը վերցնում եք: Բայց նրանք ինձ չեն լսում ո՛չ պատերազմը դադարեցնելու, և ո՛չ էլ ուրիշ երկրների արտաքին արժույթի ռեզերվները վերցնելու հարցում:

Իմ կարծիքով՝ բյուջեի դեֆիցիտը մեծ խնդիր է, և կա մի ուրիշ պրոբլեմ: Ո՞վ ընտրեց Թրամփին… Միլիարդատերե՛րը… Ովքե՞ր էի Թրամփի հակառակորդ Քամալա Հարիսի կողքին… Միլիարդատերե՛րը: Սա միլիարդատերերի խաղ է, իսկ ամերիկյան ժողովուրդը պարզապես դիտորդ է: Շահողը միլիարդատերերն են լինելու: Թրամփին աջակցող միլիարդատերերն ուզում էին, որ իրենց հարկերը պակասեցվեն: Նույնն ուզում էին Հարիսին աջակցող միլիարդատերերը: Ինչի՞ն կբերեն տեղի ունեցած ընտրությունները… հարկերի նվազեցման: Սա գաղտնիք չէր և ոչ էլ դրամա:

Մեր՝ ԱՄՆ Կոնգրեսը կոռումպացված է, մեր քաղաքական համակարգը կոռումպացված է: Ու գալիս է Թրամփը, որին ձայն են տվել դժգոհություն ունեցող սովորական աշխատավոր մարդիկ: Նրանք են Թրամփի հիմնական աջակիցները, ում Թրամփը խոստացել է աջակցել: Ու ինչպե՞ս նա դա կանի… Կպակասեցնի ամենահարուստ մարդկանց հարկերը: Դուք պատկերացրեք՝ աշխարհում միայն 10 մարդ ունի 2 տրիլիոն դոլար: Մենք չենք պատկերացնում՝ դա ինչ է նշանակում: Թրամփի ընտրությունից մի քանի օր անց նրանց հարստությունն ավելացավ 100 միլիարդ դոլարով: Եթե հաղթեր Հարիսը, կլիներ նույնը, որովհետև երկու կողմից էլ այս խաղում միլիարդատերեր են խաղում: Այսինքն՝ այս դեֆիցիտը շարունակելու է աճել, ոչ թե նվազել:

Թրամփն իր ընտրարշավն անցկացրեց շատ խելացի մարտավարությամբ: Նա իր ընտրողներին ասում է՝ միլիարդատերերը ձեր ընկերներն են, նրանք չեն խնդիրը: Ասում է՝ Ձեր թշնամիներն էմիգրանտներն են ու Չինաստանը, և ես սկսելու եմ պատժել ձեր թշնամիներին, ոչ թե ձեր ընկեր միլիարդատերերին: Թրամփը խոստացել է բարձրացնել չինական ապրանքների տուրքերը, հանել ներգաղթյալներին, ու իր բնակչությունը կապրի ամերիկյան երազանքին բնորոշ կյանքով: Բայց իր ասածը տեղի չի ունենա: Հաջորդ մի քանի տարիների ընթացքում մենք կտեսնենք, որ Թրամփի վարչակազմը ձախողելու է, մարդկանց եկամտի անհավասարության մակարդակը, նրանց դժգոհությունը, բյուջետային դեֆիցիտը, Չինաստանի հետ լարվածությունը, դատական հայցերի թիվն աճելու է: Հայցեր են ներկայացնելու այն մարդիկ, ում սպառնում է դեպորտացիա: Սա երջանիկ ժամանակաշրջան չի լինելու Ամերիկայի համար: Ցավոք սրտի, երբ դուք ունեք երկու կուսակցություն՝ միլիարդատերեր և էլի միլիարդատերեր, մի տարր կա, որը դուրս է մնում, և դա ժողովուրդն է:

Արթուր Խաչիկյան.- Ուզում եմ մի հարց տալ՝ որպես ԱՄՆ քաղաքացի:

Ջեֆրի Սաքս.– Ես էլ եմ Ամերիկայի քաղաքացի:

Արթուր Խաչիկյան.- Դուք, իհարկե, ինձնից շատ ավելի շատ ամերիկացի եք… Ես արժևորում եմ Ամերիկան և անտարբեր չեմ նրա նկատմամբ: Մենք հիմա քննարկում ենք՝ ինչպիսի՞ն կլինի ամերիկյան այս վարչակազմի քաղաքականությունը, արդյո՞ք դա կախված է դեմոկրատներից կամ հանրապետականներից: Իմ որոշ ընկերներ ասում են՝ սա միավորված կուսակցություն է, uni-կուսակցություն…

Ջեֆրի Սաքս.– Այո:

Արթուր Խաչիկյան.- Եվ, ինչպես Դուք ասացիք, նրանք ֆինանսավորվում են բավականին հարուստ հասարակական դասի կողմից: Այս պարագայում, արդյո՞ք կարևոր է՝ ով է առհասարակ հաղթում ընտրություններում, եթե կա արտաքին գործերով զբաղվող այդ էլիտան կամ, այսպես կոչված, խորքային պետությունը: Ես կարծում եմ, որ պետք է ապագայում վերանայել «լոբբինգ» կոչված երևույթը, որովհետև դա, իմ կարծիքով, օրինականացված կոռուպցիա է, երբ փողը լցվում է քաղաքական համակարգի մեջ, որպեսզի ազդեցություն գործի քաղաքական որոշումների վրա: Դա լավ բան չէ ամերիկյան դեմոկրատիայի համար:

Ջեֆրի Սաքս.– Ամերիկյան ժողովրդավարությունը մակերեսային ժողովրդավարություն է: Սա պլուտոկրատիա է, այսինքն՝ հարուստների իշխանություն: Սա ինձ հիշեցնում է այն ժամանակաշրջանը, երբ տապալվեց Հռոմի Հանրապետությունը, և սկսվեց Հռոմի կայսրության շրջանը: Դա տեղի ունեցավ մ.թ.ա. 27թ., երբ իշխանության եկավ Օկտավիանոս Օգոստոս կայսրը: Բայց դրանից տասնյակ տարիներ առաջ արդեն Հռոմը Հանրապետությունից դարձել էր կայսրություն, ներառյալ՝ Հուլիոս Կեսարին, Մարկոս Անտոնիոսին, Պոմպեոսին և այլոց: Դեմոկրատիայի ֆորմալ կառուցվածքը մնացել է, բայց դա արդեն դեմոկրատիա չէր, այլ Հանրապետություն: Սենատը դրանից հետո դարերով գոյատևեց: Բայց նրանք ուղղակի տոգաներ հագած մարդիկ էին, ովքեր ստանում էին արտոնություններ և որևէ ռեալ իշխանություն չունեին այն ժամանակ, երբ իշխանության եկան կայսրերը:

Դա ինչ-որ ձևով հիշեցնում է ներկայիս Միացյալ Նահանգները, քանի որ մենք ևս ձև ենք անում, որ ունենք դեմոկրատիա: Իսկ իրականում մեր քաղաքականությունը հիմնված է երկու սյուների վրա: Առաջինը խորքային պետությունն է, որը ներառում է Պենտագոնը, Կենտրոնական հետախուզական վարչությունը, ռազմաարդյունաբերական համալիրը, անվտանգությունով զբաղված տարբեր կազմակերպություններ, կամ, ինչպես ես նրանց կոչում եմ՝ վտանգի կազմակերպությունները: Երկրորդ սյունը մեծ փողն է: Իսկ մեծ փողը միլիարդատերերն են՝ որպես դասակարգ, և մասնավորապես՝ լոբբիստական խմբերը: Wall Street-ը, այսինքն՝ բորսան, ունի իր մասնաբաժինը, ապահովագրական ընկերություններն ունեն իրենց մասնաբաժինը, և այլն: Կան մի շարք լավ ձևավորված տնտեսական շահեր: Այս համակարգը շատ լավ չի գործում, և ԱՄՆ ժողովուրդը լավ գիտի, որ ինքը քաղաքական ազդեցություն չունի: Նրանց դուր չի գալիս, թե որ ուղղությամբ է գնում երկիրը: Նրանք ազատվում են իրենց այսօրվա ղեկավարներից: Թրամփին տրված ձայները ստեղծված իրադրության դեմ բողոքի ձայներ էին:

Թրամփն ավելի շատ ձայն չստացավ, քան 2020թ., բայց Բայդենն ավելի քիչ ձայն ստացավ, որովհետև Բայդենի վարչակազմն իր տված խոստումները որևէ մեկի նկատմամբ չկատարեց: Նրա օրոք էլ ավելի շատ պատերազմներ եղան, անվտանգության համար էլ ավելի շատ սպառնալիքներ ստեղծվեցին, եղավ ավելի բարձր ինֆլյացիա, ավելի բարձր դեֆիցիտներ, պարտքեր, վարկեր, և հասարակությունը սրա մասին գիտեր: Ես չէի ասի, որ իշխանությունը պատկանում է ժողովրդին. Աբրահամ Լինքոլնը ժամանակին ասում էր՝ սա իշխանություն է ժողովրդի կողմից, ժողովրդի համար և պատկանում է ժողովրդին: Բայց իրավիճակն այդպիսին չէ: Ես կասեի, որ սա կառավարություն է հարուստների կողմից, հարուստների համար և պատկանում է հարուստներին: Եվ, ցավոք սրտի, նա իր խոստումները չի իրագործում ամերիկացիների մեծամասնության համար, և այն գաղափարը, որ այդ խոստումները կարող են իրագործվել, եթե մենք ընկնենք միգրանտների հետևից, գոչենք՝ «Առաջինը՝ Ամերիկան», «Մենք կընկնենք միգրանտների, Չինաստանի հետևից», ցավոք սրտի, չեն բացահայտում այն խորքերը, որոնց առջև հիմա կանգնած է Միացյալ Նահանգների տնտեսությունը:

Սուրեն Սարգսյան.- Որպես պրոֆեսոր՝ Դուք աշխատում եք երիտասարդների հետ: Ո՞րը կլիներ Ձեր ուղերձը նրանց: Ինչպե՞ս նրանք պետք է ընկալեն այս նոր աշխարհը, որտեղ ապրում են:

Ջեֆրի Սաքս.– Բավականին յուրահատուկ իրավիճակ է: Մենք խնդիրը լուծելու ավելի մեծ հնարավորություններ ունենք, այդ թվում՝ տեխնոլոգիական, IT: Իլոն Մասկը, ում ես համարում եմ հանճարեղ բիզնեսմեն և գյուտարար, իրականում մեր վարչապետն է ու տարբեր դերակատարում է ունենալու: Մենք կարող էինք այնքան խնդիրներ լուծել, եթե իսկապես ցանկանայինք դրանք լուծել, վերջ տայինք այս պատերազմներին բավականին արագ կերպով, փոխել մեր էներգետիկ համակարգերը, որպեսզի դադարեցնենք կլիմայի փոփոխության գործընթացը: Մենք կարող էինք լուծել գյուղատնտեսական հարցեր, որպեսզի ստիպված չլինեինք ոչնչացնել Ամազոնի մերձարևադարձային անտառները: Այլ կերպ ասած՝ մենք կարող էինք ավելի լավ կյանք ապահովել Երկրագնդի բնակչության համար՝ ունենալով այս հրաշալի տեխնոլոգիաները: Եվ սա այնքան էլ դժվար բան չէ: Դժվարը մեր հնարավորությունները հասկանալն է ու ագահությունը, ընչաքաղցությունը, իշխանության նկատմամբ տենչը հաղթահարելը: Իսկ ԱՄՆ-ի վերջին 30 տարվա ձգտումը համար 1-ը՝ առաջինը լինելն էր: Իսկ ո՞ւմ է պետք համար 1-ը լինելը, երբ մենք՝ ամերիկացիներս, կարող ենք ունենալ անվտանգություն և բարեկեցություն: Եվ շատ ավելի լավ կլինի, եթե Չինաստանն էլ հարուստ լինի. չէ՞ որ դա մեր դեմ չէ ուղղված: Իմ կարծիքով՝ մենք գերի ենք դարձել այն կեղծ մտայնությանը, թե մի կողմի շահը մյուս կողմի կորուստն է: Ես ուզում եմ, որ երիտասարդները մտածեն խաղաղության, ավելի լավ ու բարեկեցիկ ապրելու և խնդիրների լուծումներ գտնելու մասին՝ լինի դա Հարավային Կովկասի տարածաշրջանում, թե ողջ աշխարհում: Մենք կարող ենք հիանալի ժամանակաշրջանում ապրել, եթե մենք մեզ ճիշտ պահենք, վայր դնենք զենքերը: Պետք է կենտրոնանալ խնդիրները լուծելու վրա, և ես երիտասարդներին կասեի՝ ոչ մի դեպքում մի՛ կորցրեք ձեր հույսը, հանդուրժե՛ք այս 60-80 տարեկան քաղաքական գործիչներին: Բայց այդ գործիչներն իսկապես պետք է թոշակի գնան, քանի որ այս աշխարհում շատ բաներ են փոխվում, տեխնոլոգիաներ են զարգանում, որոնք մեզ պետք է ավելի ուժեղ դարձնեն: Եկե՛ք դադարեցնենք զբաղվել պատերազմներով և հարևաններին ատելով: Եկեք գտնենք ձևը միասին, խաղաղ և բարեկեցիկ ապրելու համար:

Արթուր Խաչիկյան.- Խոսելով հուսահատության մասին… Դուք նոր եք վերադարձել Բաքվում ՄԱԿ-ի կողմից կազմակերպված COP29 համաժողովից, որը կլիմայի փոփոխության խնդիրներին էր նվիրված: Ես որևէ կերպ մասնագետ չեմ այդ թեմաների: Դուք ավելի լավ գիտեք, քան ես: Ըստ էության մենք մոտենում ենք կլիմայի փոփոխության անդառնալիության կետին: Որոշ զեկույցներում կարդացի, որ մենք ընդամենը 11 տարի ունենք՝ ինչ-որ բան փոխելու համար, որից հետո դա արդեն անշրջելի է լինելու, քանի որ մեթանի պաշարներն արտանետվելու են մթնոլորտ, արագորեն փոխվելու է կլիման, ու ջերմոցի էֆեկտը գերակշռող է դառնալու: Որքան հասկանում եմ, հիմա միջին ջերմաստիճանը բարձրացել է 1.5%-ով: Որքա՞ն ենք մենք մոտենում այն կետին, որտեղից արդեն հնարավոր չի լինի հետ դառնալ, և ինչո՞ւ ենք մենք զբաղված միմյանց սպանելով, երբ մի ողջ մարդկություն կարող է անհետանալ, երբ այսքան կարևոր մարտահրավեր ունի մարդկությունը:

 Ջեֆրի Սաքս.– Մենք արդեն իսկ գտնվում ենք որոշ անշրջելի գործընթացների մեջ, մի կետում, որտեղից հետ դառնալ հնարավոր չէ: Կորցնելու ենք Անտարկտիդայի և Գրենլանդիայի սառույցի պաշարների մի մասը՝ եթե ոչ 10 տարվա, գուցե 50 կամ 100 տարվա ընթացքում: Դա բերելու է ծովերի, օվկիանոսների մակարդակի աճին: Եվ եթե դուք ապրում եք ցածրադիր գոտիներում, ապա այդ խնդիրը ձեզ համար անշրջելի է դառնալու ու ճակատագրական: Այդ պրոցեսը պետք է հնարավորինս շուտ կանգնեցնել: Այնպես չէ, որ կա անվտանգության գոտի, և եթե մենք ճիշտ որոշումներ ընդունենք, կմնանք այդ գոտու մեջ: Մենք արդեն ականատես ենք լինում խոշոր աղետների: Տեսնում ենք հրդեհվող անտառներ, ջրհեղեղներ, երաշտներ, փոթորիկներ, և վստահ կարող եմ ասել, որ դեռ ամեն բան ավելի վատ է լինելու:

COP29-ին մոտավորապես 50 000 մարդ էր մասնակցում: Եվ բոլորը՝ թե՛ կառավարություններ, թե՛ բիզնեսի ներկայացուցիչներ, գիտեին, որ սա տեղի է ունենում: Մարդիկ կան, որ ուզում են ինչ-որ բան անել, բայց կան այնպիսիները, որ դիմադրում են: Սովորաբար, եթե դուք ունեք նավթ, գազ կամ ածուխ, հետաձգում եք այդ փոփոխությունների իրագործումը: Դա հարգալից վերաբերմունք չէ ձեր հարևանների, երեխաների ու թոռների, աշխարհի մնացած մասի, մարդկության նկատմամբ: Բայց այնպիսի երկրներ, ինչպիսին են ԱՄՆ-ը, Ռուսաստանը, Կանադան, Ավստրալիան կամ Պարսից ծոցի երկրները, որոնք շատ մեծ քանակով նավթ ու գազ ունեն, պնդում են, որ շարունակելու են արտահանել իրենց հանածոները, որովհետև դա իրենց հարստությունն է: Եվ մենք չգտանք իսկական բանակցություններ վարելու ձևը: Փաստն այն է, որ կան երկուստեք շահեր, բայց Երկիր մոլորակի ոչնչացումը ոչ մեկի շահերից չի բխում: Ինչպե՞ս մենք կարող ենք գտնել մի լուծում, որը կհամապատասխանի մեր՝ բոլորիս այսօրվա ու վաղվա շահերին, ներառյալ՝ իմ և ձեր երեխաներին ու թոռներին:

Կառավարությունները, որպես կանոն, շատ խելացի չեն: Քաղաքական գործիչները սովորաբար շատ լավ կրթություն չունեն, և դիվանագիտություն վարելը շատ ավելի դժվար է, քան թվում է: Եվ հիմնական միտքը, որ ես ունենում եմ լսարանում, այն է, որ պետք է նստել, կարծիքներ փոխանակել և գալ եզրակացության: Միջազգային պլատֆորմներում այս պրոցեսը չի աշխատում այնպես, ինչպես որ պետք է աշխատի: Եվ ես զարմացած եմ, որ դա չի աշխատում: Փոխանակ 50.000 մարդ հավաքեիք COP29-ին մասնակցելու համար, մոլորակն ամենաշատն աղտոտող 20 երկրների ներկայացուցիչները պետք է հավաքվեին մի սեղանի շուրջ ու քննարկեին այս հարցերը: Պետք էր ասել՝ տիկնա՛յք և պարոնա՛յք, դուք ունեք մեկ շաբաթ: Այստեղ կան փորձագետներ, որոնք նայում են թվերին և ոչ թե քարոզարշավ են անում քաղաքական նպատակներով: Նայենք, քննարկենք ճիշտն ու սխալը: Կամ գուցե անենք այնպես, ինչպես անում են Վատիկանում: Դռները կողպենք, մինչև դուք հասնեք համաձայնության: Այդ գործընթացը, որը կոչվում է կոնկլավ՝ կողպված սենյակում կարդինալների հավաքը, ինձ շատ է դուր գալիս: Փակում են դուռը, մինչև կարդինալները գալիս են համաձայնության: Սա պետք է արվի այդ 20 երկրների ներկայացուցիչների հետ:

Սուրեն Սարգսյան.- Ես հարց ունեմ Չինաստանի վերաբերյալ, քանի որ Թրամփի վարչակազմում որոշ մարդիկ խիստ բացասաբար են տրամադրված Չինաստանի նկատմամբ: Ըստ Ձեզ՝ ի՞նչ է կատարվելու ամերիկաչինական հարաբերությունների մեջ: Արդյո՞ք տեղի կունենան տնտեսական պատերազմներ կամ ավելի լուրջ իրադարձություններ:

Ջեֆրի Սաքս.– Պետք է ասեմ, որ ես սիրում եմ Չինաստանը: Ինձ համար չինական քաղաքակրթությունը պատմության մեջ աշխարհի հզոր քաղաքակրթություններից մեկն է: Չինաստանը միավորվել է մ.թ.ա. 221թ., այսինքն՝ 2250 տարի առաջ: Ի դեպ, Չինաստանի պատմության մեջ երկար դարեր կան, երբ նա չի հարձակվել իր հարևանների վրա, որովհետև նրանք հավատում էին կոնֆուցիոսական ներդաշնակությանն Արևելյան Ասիայի երկրների միջև: Ես երկար ժամանակ ուսումնասիրել եմ այս հարցերը և հայտնաբերել եմ, որ Չինաստանը, Վիետնամը, Կորեան, Ճապոնիան դարերով խաղաղության մեջ են ապրել միմյանց հետ: Եվրոպային երբևիցե նման բան չի հաջողվել: Բայց Չինաստանին հաջողվել է: Եվ իրեն դա իսկապես հաջողվեց խաղաղ ձևով: Շատերը չեն հավատում դրան, որովհետև չեն էլ կարողանում պատկերացնել դա:

Ամերիկյան գիտնականներին դաստիարակում են այնպես, որ նրանք հավատան՝ պատերազմն անխուսափելի է, և, որ անխուսափելի են գերտերությունների միջև մշտական բախումները: Չինացիներն այդպես չեն կարծում: Ասիայում հավատում են միմյանց հետ խաղաղ ապրելուն: Ամերիկացիներն ասում են՝ ոչ, դա անհնար է: Մենք ամերիկացիների հոռետեսությունն ամեն տեղ ենք տեսնում: 1368-1839թթ.՝ Չինաստանի Մին կառավարող դինաստիայի սկզբից մինչև մոնղոլներ, երբ Բրիտանիան ներխուժեց Չինաստան, և սկսվեց Առաջին Օփիումի պատերազմը, 600 տարի խաղաղություն էր հաստատվել Արևելյան Ասիայում, մինչև եվրոպացիները սկսեցին ապակայունացնել իրավիճակը: Մի խոսքով՝ իմ դուրը գալիս է Չինաստանը, և ես կարծում եմ՝ Չինաստանը շատ լավ գործ է արել վերջին 40 տարիների ընթացքում: Եվ այնքան լավ գործ է արել, որ ԱՄՆ-ը ատում է Չինաստանին: Սա կարող է ծիծաղելի թվալ: Ինչո՞ւ պետք է Միացյալ Նահանգներն ատեն Չինաստանին: Որովհետև Չինաստանն այնքան մեծ հաջողություն ունեցավ, որ նա մրցակից է ԱՄՆ-ի համար: Իսկ ԱՄՆ-ին դուր չի գալիս, երբ ինքը մրցակիցներ ունի, որովհետև նրանք իրենց դիտարկում են՝ որպես համար 1-ը աշխարհում: Նրանք ասում են՝ մենք ենք ղեկավարում աշխարհը, մենք միակ գերտերությունն ենք աշխարհում…

Իմ կարծիքով՝ սա ծիծաղելի է: Իմ ողջ հարգանքով ԱՄՆ-ի նկատմամբ՝ մենք՝ ամերիկացիներս, աշխարհի բնակչության միայն 4.1%-ն ենք: Մենք ունենք 335 միլիոն ամերիկացի, իսկ Չինաստանը՝ 1 միլիարդ 400 միլիոն բնակչություն: Դուք կարծում եք, որ մենք կարողանալո՞ւ ենք գերիշխող դիրք ունենալ Չինաստանի նկատմամբ: Ինչի՞ մասին է խոսքը: Ես փորձում եմ իմ ամերիկյան ընկերներին ասել՝ ստո՛պ, խելքի եկե՛ք, բայց նրանք ուզում են, որ Ամերիկան լինի թիվ 1-ն աշխարհում, որովհետև նրանք դա են սովորել սառը պատերազմի վերջին տարիներին, որ իրենք աշխարհի թիվ 1 գերտերությունն են:

Կարծում եմ, որ մենք Չինաստանից վախենալու որևէ բան չունենք: Արդյո՞ք Չինաստանը կներխուժի ԱՄՆ-ի տարածք, կխախտի՞ ԱՄՆ-ի դեմոկրատական արժեքները… Ես այդպես չեմ կարծում: Բայդենն ասաց, որ աշխարհը բաժանված է ժողովրդավար և բռնապետ պետությունների միջև: Սա սխալ մոտեցում է: Մենք բոլորս նույն աշխարհում ենք ապրում, միասին ենք: Եվ բացի դրանից, եթե անգամ Չինաստանը բռնապետ պետություն է, թեպետ դա խելամիտ բնորոշում չէ, նա իրենից ԱՄՆ-ի համար սպառնալիք չի ներկայացնում:

Եվ, ի դեպ, լավ կլիներ, որ մենք՝ Միացյալ Նահանգներս, լինեինք իրապես ժողովրդավար երկիր: Իհարկե, դա ուրիշ հարց է, բայց իմ ասածն այն է, որ Չինաստանը սպառնալիք չէ ԱՄՆ-ի քաղաքական համակարգի և անվտանգության համար: Գուցե Չինաստանը սպառնալիք է հենց իր՝ Չինաստանի համար, բայց չեմ կարծում, որ նրանք այդ գործում հաջողեցին: Չինաստանն անգամ սպառնալիք չէ իր հարևանների համար: Ասում եմ՝ «անգամ», քանի որ ամերիկացիները պնդում են, որ Չինաստանը ռազմականացնում է Հարավչինական ծովը և ռազմական կղզիներ կառուցում այնտեղ: Իսկ գիտե՞ք՝ ինչու են այդպես ասում: Որովհետև ԱՄՆ ռազմական դոկտրինում գրված է՝ մենք չինական առևտրական ուղիները խեղդելու կետեր ունենք: Չինաստանն առևտրի միջոցով ստանում է իր էներգիան և իր սնունդը: Հետևաբար՝ Չինաստանն իր ծովային առևտրական ճանապարհների վրա է սնվում իր կենսական անվտանգության համար: Այդ ուղիները գտնվում են Հարավչինական ծովում և Հնդկական օվկիանոսում: Բայց ԱՄՆ-ը «միամիտ» ձևով ասում է՝ այո՛, մենք կարող ենք խեղդել Չինաստանի առևտուրը Մալակայի նեղուցներում ու այն թողնելով կղզիների առաջին շղթայի հետևում: Այսինքն՝ Չինաստանն արձագանքում է ԱՄՆ-ի գործողություններին:

Չինաստանն իրեն ագրեսիվ ու ռազմատենչ ձևով չի պահում, այլ ԱՄՆ-ին ասում է՝ դուք մեզ շրջապատում եք, մենք էլ ստիպված կլինենք պաշտպանել ինքներս մեզ: Եթե այդ երկու երկրներն իրենց երեխայի պես չպահեն ու իսկապես խոսեն միմյանց հետ, Չինաստանի ու ԱՄՆ-ի միջև կոնֆլիկտ չի լինի:

Ինձ հետաքրքիր է՝ երբևիցե ԱՄՆ-ը կհրաժարվի՞ իր՝ խորքային պետության մտածողության գերիշխանությունից: Գուցե տարօրինակ հնչի, բայց ես հույս ունեմ, որ այդպես կլինի, և դրա պատճառն այն է, որ այդ մտածելակերպն այնպիսի խայտառակ պարտություն կրեց, որ թերևս Միացյալ Նահանգներում կարևորագույն շահերով միավորված խմբերը հասկացան, որ 1991թ. միաբևեռ աշխարհի գաղափարը տապալվեց: Եվ վերադառնալով այն մտքին, որ մեզ իսկապես ղեկավարում են միլիարդատերերը, մտածե՛ք Իլոն Մասկի մասին: Որտե՞ղ է գնվում նրա գեգագործարանը… Շանհայում: Նա իսկապե՞ս ցանկանում է պատերազմ Չինաստանի հետ, ես չեմ կարծում: Մտածե՛ք մյուս խոշոր միլիարդատերերի մասին, ովքեր սատարում են Դոնալդ Թրամփին: Նրանք մեծ ներդրումներ են անում Չինաստանում: Ի՞նչ է, նրանք պատերա՞զմ են ուզում Չինաստանի հետ: Գուցե հենց նրանք ԱՄՆ-ի խորքային պետությանը կհորդորեն փոխել իրենց մոտեցումը, ընդունել այնպիսի դիրքորոշում, որը կպաշտպանի իրենց փողն ու ներդրումները և շահերը ու չի հանգեցնի Երրորդ համաշխարհային պատերազմին: Սա անհնար չէ:

Արթուր Խաչիկյան.- Ես կիսում ու ողջունում եմ Ձեր հավատը Չինաստանի նկատմամբ: Որքան հասկանում եմ, Ձեր մտերիմ ընկերներից ոմանք՝ շատ ճանաչված պրոֆեսորներ, որոշ չափով չեն կիսում Ձեր կարծիքն այս հարցում: Օրինակ, պրոֆեսոր Ջոն Միրշայմերը, ով, ինչպես դուք գիտեք, ռեալիստ է և փոքր-ինչ այլ կերպ է մտածում այդ հարցի վերաբերյալ: Եթե թույլ կտաք, նշեմ, որ այն փաստարկը, որը Դուք ներկայացրեցիք, կլասիկ լիբերալ փաստարկ է, այսինքն՝ առևտուր, տնտեսական հարաբերություններ, խաղաղություն, բոլորը դրանից շահում են, բոլորը դրանից կբարգավաճեն, բայց այսօր, երբ մենք գտնվում ենք միջուկային առճակատման շեմին, երբ մարդկանց հետ խոսում ես, ասում են՝ սա Պուտինի փաստարկն է, նրա բլեֆն է, մենք դա կբացահայտենք, սա, իմ կարծիքով, ծայրահեղ վտանգավոր բան է: Ի՞նչ պետք է կատարվի, որ աշխարհի գերտերությունների ղեկավարները հրաժարվեն գերիշխանության մտածելակերպից և վերադառնան հավասարակշռության, փոխադարձ հարգանքի և զսպվածության մոդելին: Դուք խոսում էիք երեխաների ու նրանց ապագայի մասին, բայց մենք հիմա գտնվում ենք մի կետում, երբ պետք է շատ զգույշ լինենք, այլապես չենք կարողանալու մեր կրծքին սեղմել մեր երեխաներին, քանի որ անհնար է լինելու կրծքին սեղմել մի բան, որն այլևս չկա: Մինչև ո՞ւր է սա գնալու:

 Ջեֆրի Սաքս.-Մենք վերջերս պրոֆեսոր Միրշայմերի հետ խոսում էինք այս հարցերի շուրջ, բայց նախ ուզում եմ ասել, որ նա հիանալի ընկեր, հրաշալի անձնավորություն ու գիտնական է: Եվ մենք նույն կարծիքն ունենք երկու թեժ կետերի վերաբերյալ: Մենք համաձայն ենք այն հարցում, որ Ուկրաինայում պատերազմը սադրվել է ԱՄՆ-ի կողմից, և այդ պատերազմը պետք է ավարտվի: Մենք նաև համակարծիք ենք Միջին Արևելքի իրադարձությունների պատճառների վերաբերյալ, որ այս պատերազմը սադրանք էր Իսրայելի լոբբիի կողմից, և դա նույնպես պետք է ավարտվի: Մենք տարբեր կարծիքներ ունենք Չինաստանի վերաբերյալ և ոչ այն պատճառով, որ նա ասում է՝ Չինաստանը չարիք է, այլ այն պատճառով, որ նա ասում է, որ գերտերությունները, ի վերջո, առճակատվում են միմյանց հետ: Դա գիտական շրջանակներում կոչվում է ռեալիզմ, բայց կան ռեալիզմի տարբեր տեսակներ: Ռեալիզմի մի տեսակն ասում է, որ գերտերությունները հնարավորություն ունեն խաղաղ ձևով բավարարել միմյանց պահանջները: Եվ կա մի ուրիշ տեսակի ռեալիզմ, որը մեր միջուկային դարաշրջանի մաս է կազմում, ըստ որի՝ միջուկային զենքը փոխել է ռեալիզմի բնույթը: Հին ռեալիզմն ասում էր՝ այո՛, եղել են պատերազմներ, բայց դա գոնե իրականության մի մասն էր: Իսկ ժամանակակից ռեալիզմի տրամաբանությամբ մենք չենք կարող գնալ գերտերությունների միջուկային առճակատման, քանի որ դրա հետևանքով կոչնչացվի ողջ մարդկությունը, այդ թվում՝ այդ երկու գերտերությունները: Միջուկային պատերազմի սցենարում հաղթողներ չեն լինելու: Ես ընդունում եմ այն միտքը, որ ռեալիզմն առաջինն իր մեջ ներառում է փոխզիջումների գնալը: Ընդունում եմ նաև այն միտքը, որ մեր միջուկային դարաշրջանը յուրահատուկ է և տարբերվում է անցյալի պատմական դարաշրջաններից: Եվ դա նշանակում է, որ մենք էլ ավելի ուշադիր պետք է լինենք:

Ռուսաստանն ասում է՝ մի՛ օգտագործեք ձեր հրթիռները մեր տարածքի խորքում հարվածներ հասցնելու համար, որովհետև դա ուղիղ պատերազմի կբերի Միացյալ Նահանգների և Ռուսաստանի միջև, քանի որ այդ դեպքում ԱՄՆ-ն է տրամադրելու ծրագրավորումը, որը հնարավոր է դարձնելու այդ հրթիռների օգտագործումը: Մենք երկու միջուկային գերտերություններ ենք, և իմ ռեալիզմի տեսակը կասեր՝ այո՛, դա իրական է: Լուրջ վերաբերվե՛ք սրան: Պետք չէ հատել կարմիր գծերը: Ու ամերիկյան ղեկավարների ոչ խելամիտ հայտարարությունները, թե՝ մի՛ վախեցեք Ռուսաստանի հայտարարություններից, սա բլեֆ է, ես բացարձակ երեխայական եմ գնահատում: Այսպիսի հայտարարությունները լուրջ չեն, խիստ վտանգավոր, անմիտ ու անխոհեմ են ու չափազանց անիրատեսական: Այսպիսի բաներ ասում են այն մարդիկ, ովքեր լսարանում իրենց կրթությունը ստացել են «խաղերի տեսության» հիման վրա:

Նրանք չեն ապրում իրական կյանքով ու չեն խլելու իմ, իմ երեխաների ու թոռների կյանքերը: Նրանք խաղ են խաղում՝ օգտագործելով անգամ խաղերի բառապաշարը՝ բլեֆ, մեսիջներ, վստահելիություն, զսպում էսկալացիայի միջոցով… Սրանք «խաղերի տեսության» հասկացություններ են, որոնք միջուկային այս դարաշրջանում մեզ բոլորիս մահվան կհասցնեն մի ժամվա ընթացքում: Միջուկային պատերազմը ողջ աշխարհը ոչնչացման կհանգեցնի մոտավորապես երկու ժամում: Ի դեպ, վերջերս լույս տեսավ Էմի Ջեկոբսոնի բավականին սարսափեցնող մի հետազոտություն, որում նա նկարագրում էր մի սցենար, որտեղ վայրկյան առ վայրկյան նկարագրվում է՝ ինչ կարող է տեղի ունենալ, ու մենք դա չպետք է թույլ տանք…

Եվ երբ Չինաստանն ասում է՝ մի՛ խառնվեք մեր ու Թայվանի գործերի մեջ, ես համաձայն եմ դրա հետ: Երբ Ռուսաստանն ասում է՝ մի՛ բերեք ՆԱՏՕ-ն մեր սահմաններին մոտ, այո՛, դա էլ է ճիշտ գաղափար: Երբ ԱՄՆ-ը ասում է՝ ձեր ռազմական օբյեկտները մի՛ տեղակայեք Կարիբյան ծովում կամ Մեքսիկայում, դա էլ է ճիշտ ասում: Գերտերությունները պետք է միմյանցից դիստանցիա պահեն, իրարից մի փոքր հեռու մնան:

Ժամանակին կար գաղափար, որ բուֆերային կամ չեզոք պետությունները կայունացնում են միջազգային համակարգը Երկրորդ համաշխարհային պատերազմի ավարտից հետո: Շվեդիան, Ֆինլանդիան, Ավստրիան, Շվեյցարիան կազմեցին մի բուֆերային գոտի, որն Արևմտյան Եվրոպայում ԽՍՀՄ ազդեցության գոտին բաժանեց ԱՄՆ-ի ազդեցության գոտուց: Եվ դա իսկապես աշխատեց: Այն սխալ գաղափարը, որ Շվեդիայի ու Ֆինլադիայի կամ Ուկրաինայի միանալը ՆԱՏՕ-ին կենսական նշանակություն ունի, վերը նշածս գաղափարի հետ հակասության մեջ է մտնում: Դա այն գաղափարն է, որ ԱՄՆ-ը ուզում է քիթը սեղմել Ռուսաստանի դեմքին: Երկու միջուկային գերտերություն՝ յուրաքանչյուրը՝ 6000 միջուկային գլխիկներով… Պատկերացրե՛ք՝ ինչ է սա նշանակում: Արդյո՞ք այսպես պետք է իրենց պահեն ռացիոնալ մարդիկ: Իմ կարծիքն այդ ամենի մասին՝ որպես ռեալիստ, հետևյալն է՝ եկե՛ք գոյատևենք:

Սուրեն Սարգսյան.– Շատ շնորհակալ ենք, պրոֆեսոր Սաքս: Հարգելի հեռուստադիտողներ, ձեզ ևս շնորհակալ ենք աշխարհահռչակ պրոֆեսոր Ջեֆրի Սաքսի հետ մեր զրույցը դիտելու համար: Ես Սուրեն Սարգսյանն եմ, Ամերիկյան հետազոտությունների հայկական կենտրոնի տնօրեն: Եվ իմ գործընկեր Արթուր Խաչիկյանը՝ Ստենֆորդի համալսարանի քաղաքագիտության դոկտոր:

Մանրամասները՝ տեսանյութում: