ՀՀ Սահմանադրությամբ ամրագրված է Արցախն այլ պետության կազմում ճանաչելու արգելքը։ Սահմանադրությունը ներառում է նաև նախաբանը, որը հղում է անում ՀՀ Անկախության հռչակագրին, դա էլ իր հերթին՝ 1989 թվականի դեկտեմբերի 1-ին ՀԽՍՀ Գերագույն խորհրդի և ԼՂԻՄ մարզխորհրդի՝ վերամիավորման մասին համատեղ որոշմանը։ Այն, փաստորեն, Սահմանադրության մաս է։ Շատ հաճախ ասում են, թե Սահմանադրության մեջ նման դրույթ ուղղակիորեն չկա, բայց հարկավոր է այն փնտրել նախաբանում, իսկ Անկախության հռչակագիրը տալիս է բոլոր հարցերի պատասխանները։
Այս հինգ տարվա ընթացքում մի շարք խայտառակությունների ականատես եղանք։ Օրինակ, երբ Սյունիքում բացվում էր Իրանի գլխավոր հյուպատոսությունը, հյուպատոսը հայ ժողովրդին կոչ արեց չվախենալ, քանի որ իրենք այնտեղ են։ Այսինքն, մեր պետությունը գոյություն չունի, և Իրանի հյուպատոսը հասկացրեց, որ քանի դեռ մեր պետությունը մեզ չի պաշտպանում, իրենք կպաշտպանեն։
44-օրյա պատերազմի քննիչ հանձնաժողով կոչվածը կարծես մեկ դերասանի թատրոն լինի, բոլոր հարցերը նախօրոք պատրաստված են, նույնիսկ այնպիսի տպավորություն է, որ մեկ օր առաջ հավաքվում, փորձ էլ են անում, թե ով ինչ տոնայնությամբ ու դեմքի արտահայտությամբ պիտի հարց տա։ ՔՊ-ական կին պատգամավորներից մեկն իր ասածից այնպես էր ոգևորվել, իբր այնպիսի հարց է տալիս, որի պատասխանը հենց այդ պահին պիտի ճշտի։
Մենք ապրում ենք մի այնպիսի ժամանակահատվածում, երբ թվում է, թե 2018 թվականից առաջ մարդ չի ծնվել, ամեն ինչ տեղի է ունեցել 2018-ից հետո, այսինքն՝ ոչինչ չի եղել, և դրանից հետո է մեր կյանքն ինչ-որ կերպ այսպիսին դարձել։ Առաջնորդության մասին տարբեր պատկերացումներ կան, ոմանք ասում են, թե եկեղեցին պիտի զանգեր հնչեցնի, փողոցն առաջնորդի, և այսպես շարունակ։ Այսինքն՝ այն բոլոր զգացումները, որոնք մարդիկ ունեն այսօրվա իշխանություններից ազատագրվելու համապատկերում, մեծամասամբ տեսնում են եկեղեցու առաջնորդությամբ։ Սակայն այսօր տեղի ունեցող բոլոր քննարկումներում այդպիսի առաջնորդության հարց՝ որպես առաջնային կետ, դրված չէ։
Այսօր օբյեկտիվորեն որևէ բան գովել հնարավոր չէ, տեսնում ենք միայն միմյանց գովելու և փնովելու սուբյեկտիվ մոտեցումներ, իսկ ահա օբյեկտիվ չափումը մեզնում արդեն շատ վաղուց առկա չէ։
«Մեզ այսօր դիմակայելու համար որակ է պետք, ոչ թե քանակ։ 2018-ն ապացուցեց, որ քանակը երբեք որակ չի բերում։ Ժողովրդի մեծամասնությունը երբեք ճիշտ չի լինում։ Ժողովրդավարություն ասված չարիքը միայն մեզ մոտ այսկերպ իրագործվեց։ Մի կին ասում է, թե՝ թքած Արցախի վրա, հազիվ պրծանք, ի՞նչ ասես։ Սրանք չեն էլ թաքցնում, որ սա իրենց երկիրը չէ։ Սրանց չարժե մահ ցանկանալ, մահն ամեն մեկի բանը չէ։ Դավաճանից ավելի վտանգավոր է անդեմ մարդը, քանի որ նրա դեպքում հարվածի ուղղությունը չգիտես, անսպասելի է հարվածում։ Անդեմ մարդը սկսում է տգիտությունից ու դատարկությունից»:
Դժվար է ասել՝ ինչպե՞ս արգելափակել «խաղաղության պայմանագրի» ստորագրումը, նախ պետք է հասկանալ՝ այդպիսի համաձայնագիր առհասարակ կստորագրվի՞, թե՞ ոչ։ Իշխանությունն ակնհայտորեն գնում է այդ ճանապարհով, դա չի թաքցնում, բաց տեքստով, ուղիղ խոսում է այդ մասին, ասում է, թե կգնա խաղաղության, և մենք վճարելու ենք դրա գինը։ Բայց հարց է՝ Ադրբեջանը կգնա՞ այդ «խաղաղությանը», քանի որ նրանց […]
«Այս իշխանությունն իր գոյությունը փորձում է ապահովել իբր խաղաղության օրակարգով։ Իրականում այս ռեժիմը գոյություն ունի միմիայն շնորհիվ այն վախերի, որոնք հենց իրենք են ստեղծել։ Հայտնի է, որ զանգվածներին ղեկավարելու համար նրանց պետք է վախեցնել և բարոյալքել։ 44-օրյա պատերազմը, ցավոք սրտի, այդ վախերը մտցրել է հայ ժողովրդի մեծ հատվածի մեջ»։
«Երբ երկրի համար ինչ-որ մեծ հարցեր են արծարծվում, կողքից միշտ անհասկանալի ու քրեածին պատմություն է հայտնվում, հիմա էլ թմրանյութի պատմությունն է շրջանառվում։ Ի՞նչ եղավ այդ երեք տոննա կոկաինը, ո՞վ էր ստանում այն։ Բա հասարակությունը չիմանա՞ այդ հարցերի պատասխանները։ Իսկ սսկված մնալու արանքում մի ամբողջ երիտասարդ սերունդ կարող է կործանվել։ Պատկերացնո՞ւմ եք՝ այդ քանակի թմրանյութ է մտնում երկիր։ Իսկ այն սերունդը, որը կնստի թմրանյութի վրա, վերջնականապես կկործանի մեր երկիրը, քանի որ նրա համար ոչ թե երկիրն է կարևոր, այլ իր դեղաչափը»։
Հերոսածին մորը՝ Գայանե Հակոբյանին կալանավորելու որոշումն ուղղակի անբարոյականություն է, քանի որ այլընտրանքային խափանման միջոցները բազմաթիվ են, և տիկին Գայանեին կալանքի տակ պահելը բարոյական որևէ կանոնի մեջ չի տեղավորվում։ Պարզ է, թե ինչ ահռելի ճնշումների և բիրտ ուժի է ենթարկվել տիկին Գայանեն՝ իր պայքարի ենթադրյալ դադարեցման համար, խոսքը նաև հոգեբանական ճնշման մասին է, որին ենթարկվել են նա և իր ընտանիքի անդամները։ Ամոթ է, որ 2023 թվականին դեռևս նման որոշում է կայացվում, դատական իշխանությունը պետք է ներողություն խնդրի տիկին Գայանեից։
Անբարոյական գույների ժամանակներում ենք ապրում, և դրա ամենացավոտ դրվագը մեր զոհերի ծնողների հանդեպ կատարվողն է։ Ոչ երանի այն ընտանիքին, որը չի գիտակցում ու պատկերացնում, որ դա կարող էր նաև իր հետ պատահել, իրենց զավակը կարող էր զոհվել։ Պատերազմի յուրաքանչյուր զոհը մեր մեծ ընտանիքի անդամ է, և միայն պետության զգացողություն ունեցող անձը կարող է այդ զգացումն ապրել։
Փաշինյանի հիմնական խոսույթը խաղաղության օրակարգն է, որն օր օրի դե ֆակտո ձախողվում է, իսկ Ադրբեջանի նախագահի ասելիքն այն է, որ խաղաղության պայմանագրի շուրջ բանակցությունները մի կողմ, բայց գետնի վրա իրենք այլ բան են անելու։
«Մարդկության պատմության մեջ աննախադեպ երևույթ է, որ պետության ղեկավարը խոսում է այդ պետության վերացման մասին։ Նա ասում է՝ չորս կողմից մեր պետությունն ուզում են վերացնել։ Բացի Ադրբեջանից և Թուրքիայից՝ կարո՞ղ է այլ պետության անուն տալ, որն ուզում է մեր պետության կործանումը։ Մնացածը կարծես թե պիտի մեզ բարեկամ ու դաշնակից լինեն։ Փաշինյանը վերջին շրջանում պարբերաբար խոսում է արցախահայության էթնիկ զտման և ցեղասպանության սպառնալիքի մասին»։
Այսօր կառավարման ճգնաժամ չկա, քանի որ վերջին տարիներին առհասարակ չկա կառավարում, երկիրը փլուզվում է՝ մեր վերնախավի, մտավորականության, բնակչության նիստուկացի և բարքերի պատճառով։ Դարերով կուտակված այս ախտերը պարբերաբար պայթում են մեր գլխին, ինչպես 1920-ին՝ Ալեքսանդրապոլի, հիմա էլ՝ 2020-ի նոյեմբերի 9-ի ստորացուցիչ պայմանագրով։ Երբ հարցը հասնի Երևանին, և թշնամին տարբեր ուղղություններով մտնի մայրաքաղաք, մինչև չհասնի Կասկադի սրճարաններ՝ մարդիկ այնտեղ հանգիստ կսրճեն և սրանց կսատարեն։
Բոլորս՝ երիտասարդներից մինչև տարեցներ, պիտի մասնակցենք Ջահերով երթին, որ աշխարհն իմանա՝ ինչ ենք կորցրել։ Պետք է առաջ շարժվել, որ ներսի և դրսի թուրքը զգա՝ ով ենք մենք։ Մենք դա կարող ենք։ Բոլոր դարերում էլ դժվարություններ ունեցել ենք, բայց սա սարսափելի վիճակ է, քանի որ ներսի թուրքն ու դավաճանն ավելի շատ է, քան դրսինը։ Անդրանիկն ասում էր՝ հայրենիքը փրկելու համար նախ ներքին թուրքից ու դավաճանից է պետք ազատվել։
Մենք հանրության տարբեր սեգմենտների նկատմամբ մեր վերաբերմունքը փոխելու խնդիր ունենք և ստիպված կշեռքի նժարին պիտի դնենք՝ ի՞նչն ենք կարևորում։
Սյունիքի Տեղ գյուղի ուղղությամբ՝ հայկական և ռուսական անցակետերի միջև, արդեն տեղադրված է ադրբեջանական դրոշը, այնտեղ կա թշնամու ռազմական ներկայություն, շուտով նրանք կհայտարարեն, որ անցակետ էլ ունեն։ Օրինակ, Լավրովն ասում էր, որ նոյեմբերի 9-ի համաձայնագրով՝ հայկական և ռուսական անցակետերի միջև ադրբեջանական անցակետ չպետք է դրվի։
Այն իրավիճակը, որում մենք հայտնվել ենք, քաղաքական չէ, սա արժեհամակարգային ճգնաժամ է, բայց քանի՞սն են այն մարդիկ, որոնք չեն համակերպվել այս ամենի հետ։ Պետք է մոբիլիզացնել մարդկանց այնպիսի քանակ, որը կբերի փոփոխության, ոչ թե հոգու հանգստության համար անել հերթական հանրահավաքը, քանի որ այն պիտի վերջին «կրակոցը» լինի։ Կյանքը ցույց տվեց, որ եթե նախկինները ոչինչ չեն անում, որևէ այլ մեկը ոչինչ չի անում, բացի այդ՝ նախկիններից լավ ոչ ոք չի կարողանում քաղաքական պայքար մղել։
Բավական հաճախացել են նոր էսկալացիայի մասին խոսակցությունները, ընդ որում՝ պաշտոնական մակարդակով, ինչն ահաբեկության է նմանվում։ Չի կարելի նման բան անել, քանի որ, երբ երկրի իշխանությունները խոսում են էսկալացիայի, պատերազմի վտանգի մասին, միաժամանակ պիտի ասեն նաև, թե երկիրն ինչպե՞ս է պաշտպանվելու և հետ մղելու այդ հարձակումը, հակառակ դեպքում այն դառնում է սպառնալիք ժողովրդի նկատմամբ։
«Գոյը» միայն թատրոնի անուն չէ, մենք այսօր գոյամարտի մեջ ենք, և դա միայն թատրոնի մաստշաբով չէ, վիճակն իսկապես շատ լուրջ է։ Հայաստանն ընդունեց Հռոմի ստատուտը, որով կարող է ձերբակալել Պուտինին։ Սրանք փորձելու են Պուտինին ձերբակալե՞լ։ Պատկերացրեք, թե դրան ինչ պատասխան կարող է լինել, և մենք դարձյալ ասելու ենք՝ ռուսները մեզ կրկին մեջքից խփեցին։ Այս պայմաններում մենք, բնականաբար, գոյամարտի մեջ ենք՝ մեր թատրոնի մասշտաբների մեջ, խոսում ենք արվեստի լեզվով։ Ինչ-որ մարդիկ, որոնք երբեք արվեստ բառն էլ չեն լսել, սկսում են արվեստի մասին ՊՈԱԿ-ներով խոսել։
Հայաստանն այսօր տարածք է, որը չեն գրավում, քանի որ ժամանակ չունեն, կամ էլ տարածք նվաճելը նորաձև չէ։ Դրա միակ մեղավորը մենք ինքներս ենք, մենք կործանել ենք մեր պետությունը, այն դե ֆակտո այլևս գոյություն չունի։ Սրանք մեծ հաճույքով դե յուրե էլ կկործանեն, իշխանության եկած խմբակը որևէ առաքինություն չկրող անձանց համախումբ է, նրանք պետությունը վիլայեթ կամ գուբերնիա դարձնելու հարցում որևէ խնդիր չունեն։
«ՔՊ-ական պարագլուխները կանգնելու են հայ ժողովրդի դատի առաջ, նրանք տեսնելու են այդ դատաստանը, հակառակ դեպքում վերանալու է երկիրն ու պետականությունը։ Դեռ զարմանում են, երբ որոշ երկրներ մեզ լքում են։ Մեզ բոլորը կլքեն, քանի որ մենք չկանք, մենք ընկել ենք այս հիմարների, սուտասանների խելքին և փորձում ենք դրա մեջ առողջ սերմ գտնել։ Ստի մեջ որևէ առողջ բան չի կարող ծնվել»։
1988-ին սկսված արցախյան շարժումը ԽՍՀՄ ներսում լուծման տարբերակ ուներ, այն կարող էր լուծվել, քանի որ ԽՍՀՄ պատմությունն ուներ օրինակներ, երբ մի հանրապետությունից մյուսին տարածքներ էին հանձնվում։ 1991-ի դեկտեմբերին Արցախի հարցը դարձավ հայ-ադրբեջանական միջազգային հակամարտություն, և արդեն 1992-ին ԵԱՀԿ-ն սկսեց զբաղվել դրանով, բազմաթիվ հանդիպումներ եղան։
Ռուբեն Վարդանյանին Արցախից հեռացնելու մասին առաջին անգամ հնչել է ՄԱԿ-ի Անվտանգության խորհրդի նիստում՝ Լաչինի միջանցքի հարցի քննարկման ժամանակ՝ Ադրբեջանի դեսպանի ելույթում։ Այնուհետև դրան անդրադարձել են Ադրբեջանի ԱԳ նախարարը, նախագահը, իսկ մյունխենյան պահանջը վերջինն էր՝ Իլհամ Ալիևի շուրթերից հնչած, և դրան անմիջապես հաջորդեց Վարդանյանի պաշտոնանկությունը։ Ի դեպ, վերջերս խոսվում էր, որ ոչ միայն Ռուբեն Վարդանյանը պետք է պաշտոնազրկվի, այլև Արայիկ Հարությունյանն էլ հրաժարական տա։
Արցախի անվտանգության երաշխավորը ոչ թե Նիկոլ Փաշինյանը պետք է լինի, այլ ՀՀ-ն։ Առանց Արցախի չի լինելու Հայաստան, թշնամին Արցախով չի բավարարվի, և եթե մենք համաձայնենք Արցախը թողնել Ադրբեջանի կազմում, այնտեղ հայեր չեն մնալու, նրանք դուրս են գալու։ Թշնամուն հողն է պետք, և Արցախը նվաճելուց հետո ադրբեջանցիները հասնելու են Սյունիք, ապա գալու են Երևան։ Դրա համար ամեն գնով պետք է Արցախը զերծ պահել Ադրբեջանի կազմում ներառվելուց։ Ազգային ժողովը պետք է ճանաչի Արցախի անկախությունը։
«Ցավոք, պատմության դասերը յուրացված չեն։ Պատմությունն իր աքսիոմատիկ օրինաչափություններով մեզ թելադրում է, որ պետք է փոփոխվի առկա ուղեգիծը։ Եթե Հայկական հարցը լուծման նախաձեռնություններ է ունեցել որևէ պետության կողմից, դա եղել է Ռուսաստանը, բայց դրանք վիժեցվել են արևմտյան տերությունների ջանքերով։ Միաժամանակ, դա պայմանավորված է ոչ թե ռուսական պետության մարդասիրությամբ, այլ մեր տարածաշրջանում արդեն մոտ 200 տարի ընթացող Արևմուտք-Ռուսաստան հակամարտությամբ։ Արևմուտքի գործելակերպը թելադրված է այստեղից Ռուսաստանին հանելու մտադրությամբ, դա նրանց գլխավոր նպատակն է, որի համար նրանք կզոհաբերեն ամեն ինչ, այդ թվում՝ հայերին»:
Այսօր իրավիճակը շատ բարդ է, աշխարհում կատարվող շատ բան պարզ չէ, խորքային, գլոբալ, կարևոր, հիմնային փոփոխություններ են տեղի ունենում՝ նման ԽՍՀՄ փլուզմանը։ Փաստն այն է, որ այն մի փոփոխությունից մենք շահած դուրս եկանք, արցախյան հաղթանակով վերականգնեցինք մեր պետականությունը։ Հիմա դարձյալ փոփոխության շեմին ենք։
Գործ ունենք մի սխեմայի հետ, երբ առկա է մի անձ, որը վերցրել է իշխանությունը, ունի մեկ նպատակ՝ պահել այն ցանկացած գնով, և մնացածն էլ այդ իշխանությունն ապահովողներն են, բոլորի քաղաքականությունը պտտվում է մեկ անձի իշխանությունը պահելու շուրջ։ Մինչև վերջերս այս ամենին փորձում էր դիմադրել դատական համակարգը, սակայն այն այսօր փաստացի գոյություն չունի, մնացել են քիչ թվով դատավորներ, որոնք իրենց վարույթում գտնվող գործերով փորձում են արդարադատություն իրականացնել, նրանց էլ ահաբեկում են։ Բոլոր այն դատավորները, որոնք պատրաստ չեն հարմարվելու, վտանգի առաջ են կանգնած, քանի որ այդ թափանիվը կանգնեցնող չկա։ Էլ ինչո՞ւ պիտի այն կանգնի, եթե կարող է նման արդյունքների հասնել։ 168TV-ի «#ՕրաԽնդիր» հաղորդման ժամանակ նման կարծիք հայտնեց փաստաբան Երվանդ Վարոսյանը:
Մենք շատ ցավալի կորուստներ ունենք՝ մեր երիտասարդ և անմեղ զինծառայողներն իրենց կյանքով են հատուցում քաղաքական իշխանության անպատասխանատվության, ոչ կոմպետենտության և անգործության համար։ Մենք ունենք խոր համակարգային ճգնաժամ, որը մեր հասարակության զգալի մասը կա՛մ չի գիտակցում, կա՛մ համակերպվել է դրա հետ։ Հիմա արդեն ակնհայտ է, որ Ազատ գյուղում զինծառայողներն ապրել են մի կացարանում, որը չէր համապատասխանում հակահրդեհային անվտանգության կանոններին, դրա համար անգամ ձերբակալված կա։ Բայց ինչպե՞ս է բռնկվել հրդեհը, կամ ինչո՞ւ է սպան գիշերային ժամին բենզին օգտագործել, ինչո՞ւ է վառարանը դրվել դռան դիմաց։
Շատ օտարերկրացիներ մեզ ասում են՝ մեզնից ի՞նչ եք ուզում, երբ դուք Պրահայում ընդունել եք, որ Արցախի հետ գործ չունեք։ Այսօրվա իրավիճակը շատ աղմկոտ լռություն է, բայց դրա մեջ ողբ կա։ Հիմա էլ ոմանք ոգևորված են եվրոպացի դիտորդներով։ Մեզ համոզել են, թե մենք իմպոտենտ ենք, ոչնչի ընդունակ չենք։ Մեր մեջ կարողացան սպանել դիմադրելու, մարդ լինելու ունակությունը, ստիպեցին դառնալ մուրացկաններ։ Մենք էլ նստել, սպասում ենք, թե Եվրոպան ինչ կանի։ Ուժի իրավունքը միշտ եղել է առաջնային, բայց ի՞նչ արեցին եվրոպացի դիտորդները, երբ Եվրոպան Ադրբեջանի հետ ռազմավարական պայմանագիր էր կնքում։ Մեր մեծամասնությանը համոզել են վիզը ծուռ, աշխարհին խնդրողի դերի մեջ մտնել։ 168TV-ի «#ՕրաԽնդիր» հաղորդման ժամանակ նման կարծիք հայտնեց ՀՀ ԱԺ նախկին պատգամավոր Ռուբեն Հակոբյանը:
