«Փաշինյանը հրեշացնում է ոչ միայն բանակը, այլև կամավորությունը։ Ընդհանրապես, կամավորությունն ամբողջ աշխարհում համարվում է արժեքավոր գործունեություն, կամավորն իր ժամանակն ու ռեսուրսը զոհաբերելով՝ անում է մի բան, որը չի կարողացել անել այս կամ այն մարմինը կամ կազմակերպությունը»։
«Նա ասում էր՝ մենք հպարտանում ենք, որ փակում ենք Թուրքիայի ճանապարհը դեպի թուրքական աշխարհ, և այդ պատճառով նրանց հետ պատերազմի մեջ ենք, ու հարցնում էր՝ ինչո՞ւ ենք դա անում, եկեք դա չանենք, ճանապարհ տանք, թող գնան։ Քսան և ավելի տարի առաջ իրենք այս մասին ուղիղ գրում էին։ Մենք տեսնում ենք, որ նրանք եկան իշխանության, և այն, ինչ ասում էին, իրականացավ։ Դրա համար դժվար է պնդել, թե սա զուգադիպություն էր, չգիտեին, այսպես ստացվեց, և այլն»:
«Վերջին տասնամյակում աշխարհն արագորեն փոխվում է։ Կարելի էր կանխագուշակել շատ բան, օրինակ՝ ռուս-ուկրաինական պատերազմը։ Երևում էր, որ ընկնում ենք մի վիճակի մեջ, երբ շատ նուրբ քաղաքականություն պետք է վարել։ Բայց դրա փոխարեն եկավ մի մարդ, որը միայն և միայն իր իշխանությունը պահելու համար է քաղաքականություն վարում։ Այսօր էլ այն ամենը, ինչը նա անում է, ոչ թե կանխում է պատերազմը, այլ ավելի հեշտ է դարձնում դիմացինին իր ուզած պատերազմն սկսելը»,- ամփոփեց ընդդիմադիր գործիչը:
Իհարկե, նայած մարդ, բայց հիմնականում երբ ինքդ քեզ հետ մենակ ես մնում, քեզ կարող է տիրել ապատիան և ինքնախաբեությունը, մանավանդ այս օրերին։ Հիմա արդեն ընդունված է ասել՝ 2018-ից կամ 44-օրյա պատերազմից հետո կարծես ինչ-որ սահման դնենք։ Բայց այդ սահմանները պետք է փոքր-ինչ հետ տանել և տեսնել, թե այդ ապատիան երբվանից է գալիս։
«Մարդիկ խոսում են մի բանից, որից չեն հասկանում, օրինակ՝ պնդում են, թե միջազգային հանրությունն ինչ-որ բան ընդունում է, ինչ-որ բան՝ ոչ։ Միջազգային հանրություն չկա։ Մենք շատ միամիտ ժողովուրդ ենք, հարյուրավոր տարիներ խոսում ենք միջազգային հանրության մասին, բայց այդպիսի բան չկա։ Մեր աչքերի առջև ՄԱԿ-ը, որը միջազգային հանրության բարձրագույն ատյանն է, չորս անգամ պաշտոնապես, տարբեր ձևերով ընդունել է, որ Գազայում տեղի է ունենում ցեղասպանություն, զոհերի թիվը, որոշ հաշվարկներով, 150 հազարի է հասնում, ու թեև պաշտոնապես ասում են՝ 45 հազար, բայց շատ ավելին է»։
«Երեսուն տարի շարունակ ի՞նչ հակադրության կամ երկիշխանության խնդիր է եղել մեր Անկախության հռչակագրի և Սահմանադրության միջև, որ ոչ ոք չի զգացել դա՝ ո՛չ գիտնականները, ո՛չ էլ իրենք են բարձրաձայնել այս տարիների ընթացքում, չեն ասել, թե մեր երկրում կա սահմանադրական երկիշխանություն՝ Անկախության հռչակագիր և Սահմանադրություն, Անկախության հռչակագիրն էլ իբր կարող է խժռել Սահմանադրությունը։ ՍԴ-ն ինքը խժռեց մեր Անկախության հռչակագիրը, հատուկ կարծիք գրողներից մեկը ճիշտ էր, և ՍԴ-ի այդ որոշումը սկզբունքորեն անթույլատրելի և իրավական հիմքերից զուրկ մոտեցում է»։
Ինքնիշխան պետությունը մեկ այլ պետության հրահանգով Սահմանադրություն չի փոխում կամ սեփական Անկախության հռչակագրին դեմ չի գնում։ Որտեղի՞ց մեր երկրին ինքնիշխանություն՝ նման որակներով իշխանության պարագայում, և ինչպե՞ս են իրենք իրենց ինքնիշխան համարում, երբ երկրի գլխավոր ատրիբուտները և օրենքը պատրաստ են փոխել թշնամի պետության հրահանգով։
Փաստն այն է, որ Սահմանադրական դատարանն իրականացնում է սահմանադրական արդարադատություն, այսինքն՝ մենք ունենք դե յուրե սահմանադրական արդարադատություն իրականացնող Սահմանադրական դատարան, որի որոշումներն ուժի մեջ են մտնում հրապարակման պահից։ Մեծ աղմուկ բարձրացրած որոշումն առնչվում է հայտնի կանոնակարգին, դրանով նախատեսված և սահմանված պարտավորություններին է վերաբերում։
Հայաստանի և Ադրբեջանի միջև սահմանազատման և սահմանագծման հանձնաժողովների կանոնակարգը կամայականություն է ստեղծում՝ կսահմանազատեն և կսահմանագծեն այնպես, ինչպես ուզում են։
Ի՞նչ կարգի ելույթ պիտի ունենար Փաշինյանը, որ որևէ մեկը նրան լուրջ ընդուներ։ Նրան լուրջ չընդունելու խնդիրն այնքան է խորացել, այնքան երկար տևողություն ունի, որ անգամ լավ տեքստի դեպքում ՄԱԿ-ի ամբիոնը նրան չէր փրկելու։
«Մեզ որևէ մեկը պարտական չէ, մանավանդ որ, Արևմուտքը պատերազմական վիճակում է Ռուսաստանի հետ, իսկ մենք Ռուսաստանի դաշնակիցն ենք։ Նրանք, ընդհակառակը, պետք է մեր նկատմամբ շատ վատ տրամադրված լինեին, բայց բարեբախտաբար, իրավաքաղաքական ինչ-որ քայլեր արեցին, որոնց դրական ներգործությունն անառարկելի է։ Ճիշտ է, Մինսկի խմբի մյուս երկու համանախագահներն իրենք չպահանջեցին, որ Մինսկի խումբը գործի, բայց դա նույնպես հետևանքն է նրա, որ այստեղից ասում էին՝ երկկողմ կբանակցենք, կամ էլ՝ Ռուսաստանի դերակատարումը բավական է»։
«Այս վարչախումբն արդեն քանի տարի է՝ զբաղված է Հայաստանի անվտանգային համակարգի կազմաքանդմամբ։ Կա՛ այլընտրանք, և դա բաղկացած է մի շարք տարրերից։ Մեր պաշտպանական համակարգը պետք է օգտագործի երկրի ներսում առկա ներուժը, օրինակ՝ ներգրավի ՊԲ նախկին զինծառայողներին, զարգացնի տեղական ռազմարդյունաբերությունը, ստեղծի պահեստազոր, և այլն»։
Այսօրվա մարտահրավերներին միանշանակ պարզ պատասխան չկա, միակ տարբերակը պայքարելն է, անընդհատ խոսելը, հիշեցնելը, քննարկելը։ Այնպես չէ, որ մեր անցյալում, մեր պատմության մեջ վերանայման կարիք ունեցող ինչ-որ փուլեր և իրադարձություններ չկան։ Եթե մենք ունենայինք նորմալ ակադեմիական միջավայր, որտեղ ընդունված լիներ կառուցողական քննադատությունը, մարդիկ աշխատություններ գրեին, գրախոսեին իրար, ոչ թե այսօրվա պես գրաքննեին և ինքնագրաքննեին, կլիներ բանավեճ, ինչ-որ խոսույթ։
ՀՀ վարչապետի պաշտոնը զբաղեցնող անձը, որը որոշել է հեծանվորդ դառնալ, այնպիսի անտրամաբանական վարքագիծ է դրսևորում, որ ցանկացած դիտորդի համար կարող է տպավորություն ստեղծվել, թե Հայաստանն առնվազն տարածաշրջանի ամենաանվտանգ երկիրն է։
«Վախենալու է արձանագրելը, որ մեր երկրում, մեր հասարակության մեջ կան հանրային տրամադրություններ, թե կարող է նաև պետականություն չունենանք, բայց վայելենք, դա նշանակում է, որ այդ վիճակին կարող ենք հանգել։ Նայենք, թե արտաքին աշխարհը՝ անմիջական հարևանները, հակառակորդները, թշնամիները, պոտենցիալ դաշնակիցները, մեզ նայելիս՝ ի՞նչ իրականություն են տեսնում։ Փորձենք մեզ կողքից նայել։ Պատերազմից հետո այս ժողովուրդը չի կարողանում ոտքի կանգնել, 44-օրյա պատերազմից անցել է չորս տարի, իսկ այս ժողովրդի ընտրանիները չեն կարողանում հետպատերազմյան վերականգնման նախագիծ մշակել իրենց ազգի համար»,- ամփոփեց Վահե Հովհաննիսյանը:
Այսօրվա իշխանություններին հարկավոր է դիտարկել այն քաղաքական գործառույթի տրամաբանության մեջ, որը նրանք կարծես ի սկզբանե վերցրել են։ Հայաստանի վարչակազմը, ըստ էության, որքանով դա հնարավոր է՝ և՛ սպասարկում է ՌԴ շահերը Ուկրաինայի հետ հակամարտության և Արևմուտքի հետ ճգնաժամի հարցում, և՛ հասցնում է սպասարկել Թուրքիայի շահերը։
Ընթացիկ իրավիճակի առաջին ասոցիացիան, որն առաջանում է, թումանյանական կկվի հեքիաթն է, և խոշոր հաշվով՝ դա նաև հռչակված քաղաքականությունն է։ Սեփական ձագերով կերակրել աղվեսին՝ առանց որևէ վերջակետի, կարմիր գծի կամ երբևէ կանգ առնելու մտադրության՝ սա Նիկոլ Փաշինյանի վարած քաղաքականությունն է, այդ մարդն ակնկալում է, որ ինչ-որ պահի կգան լավ ժամանակներ, իսկ մինչ այդ՝ ինչ էլ ուզեն, պիտի տաս։
«Փաշինյանն ասում է այն, ինչ Ալիևն է իրեն ասում, նա կարծես Ալիևի բարձրախոսը լինի։ Ալիևը բավական խորամանկ է, ինքն էլ, Թուրքիան էլ հասկանում են, որ իրենց պետք չէ բացահայտ պատերազմական կոչեր անել։ Նրանք կարող են համատեղ վարժանքներ անցկացնել, այլ ձևերով հաղորդակցվել, իսկ փակ կապուղիներով այդ բանակցողները, լինելով բավական լավ դիվանագետներ, չեն ասում՝ մենք պատերազմով ենք սպառնում, ասում են՝ չենք ուզում պատերազմ լինի»։
Զիջումները հիմա չեն սկսվել, հայությունը գետնի վրա զիջումներ անում է դեռևս 19-րդ դարավերջից։ Առաջին մեծ զիջումը տեղի ունեցավ ութ դար առաջ, երբ կորցրինք պետականությունը, բայց 19-րդ դարավերջին սկսվեցին իրական զիջումները։ Այդպես զիջեցինք Արևմտյան Հայաստանն ու Արևելյան Հայաստանի մեծ մասը։ Հիմա զիջում ենք Արևելյան Հայաստանի մնացորդները, 2023-ին Արցախի անկումը՝ վառ օրինակ։
Կարծես թե ինչ-որ բան այն չէ, թեև թվում է՝ ամեն ինչ նորմալ է։ Այսօր մենք գտնվում ենք ազգային-քաղաքական մի թոնրի մեջ, որտեղ ամեն ինչ լցված է այրելու, վառելու համար, բայց այն, ինչ պետք է այդ թոնրում թխել, մենք չունենք։ Եթե թոնիրը պիտի վառենք, ուրեմն մենք մեզ ենք այրելու, որովհետև մենք բոլորս հայտնվելու ենք այդ թոնրի մեջ։
Հայկական պետության կազմաքանդման ուղղությամբ երկար տասնամյակներ մեր թշնամիները ջանքեր են գործադրել։ Թուրքերն են մեղավոր, նրանք են այդպես անում։ Տարիներ, գուցե դարեր կանցնեն, և երբ արդեն աշխարհակարգ փոխվի, ու անաչառ պատմիչները սկսեն գրել այս օրերի պատմությունը, երևի թե նրանք կօգտագործեն նեոգաղութացում արտահայտությունը՝ բնորոշելով այն երևույթները, որոնց մենք այսօր ականատես ենք։ Մենք գիտենք, որ մարդկային բնույթը չի փոխվել, և ռեալիստական հայեցակետից նայելով՝ մարդը միշտ ուզում է ավելին ունենալ, ընդարձակվել։
Այսօր Հայաստանում զուգահեռ իրականություններ կան, և դրանցից մեկը որևէ առնչություն չունի իրականության հետ։ Կա ինչ-որ վիրտուալ իրականություն, որին առնչվում են «ազգի ընտրյալները», որոնք հիմնականում զբաղված են ժամանակ ձգելով, քանի որ, ինչպես վերջին շրջանում խոստովանում են, իրենց վարկերը պիտի փակեն։ Կա նաև իրական ու հիմնարար խնդիր՝ անվտանգություն, պետության գոյատևում։ Ցավոք, հանրության ոչ մեծ մասն է ընկալում, որ դա բավականին լուրջ խնդիր է։
Փաշինյանին ոչ ոք լուրջ չի ընդունում, նրա մասին չեն էլ հիշում։ Աշխարհում հիմա շատ լուրջ գործընթացներ են ընթանում, և գլխավոր թեման ոչ թե Նիկոլ Փաշինյանի անձն է, այլ գերտերությունների միջև հարաբերությունները և ապագա աշխարհակարգը։ Եթե ապագա աշխարհակարգում հստակություն մտնի, օրինակ, Ուկրաինայի, Գազայի, Մերձավոր Արևելքի, Չինաստանի հարցերով, նոր կոալիցիաներ ձևավորվեն, պայմանավորվածություններ ձեռք բերվեն նոր կոմունիկացիաների շուրջ, իսկ դա աշխարհաքաղաքական նշանակություն ունի, և գործընթացը դրան է գնում, այդ հարցերը լուծելուց հետո Հայաստանի և Հարավային Կովկասի, առավել ևս՝ Փաշինյանի հարցը երկրորդական է, և նա կանի այն, ինչ իրեն կասեն։
Փաշինյանի ձևակերպումները, առաջին հերթին, իհարկե, արդարացնում են դեռևս 2020-ից Ադրբեջանի իշխանությունների բոլոր գործողությունները Հայաստանի և Արցախի հանրապետությունների նկատմամբ։ Այսինքն, ձևակերպումներից կարելի է ենթադրել, որ փորձ է կատարվում արդարացնելու Ադրբեջանի գործողությունները, թե իբր իրենք տառապյալ են եղել, և այս տարիների մեր տառապանքները դրա փոխհատուցումն են, ավելին՝ դա դեռ պետք է շարունակվի։ Մանավանդ, եթե երեսուն տարվա մասին ձևակերպում է հնչում, դա կարծես ապագայի համար կատարված հայտարարություն է։
«Նիկոլը Հայաստանի հաշվին շարունակում է նստել երկու աթոռի վրա։ Դա այդպես չէր լինի, եթե հայ ժողովուրդը սկզբունքային լիներ։ Եկավ ու ասաց, որ Արցախը Հայաստան է, բայց ի վերջո տվեց Արցախը։ Եկավ ու ասաց՝ ՀՀ տարածքից մի քառակուսի միլիմետր չպիտի տանք, բայց 1500 քառակուսի կիլոմետր հանձնել է։ Եկավ ու ասաց՝ կոռուպցիա չպետք է լինի, բայց միա՛յն կոռուպցիա է։ Միայն երկուսուկես միլիարդ դոլարի չվճարված հարկ ունենք»,- ամփոփեց Հրանտ Բագրատյանը:
«ՕրաԽնդիր» հաղորդաշարի այս թողարկման հյուրը «Դեմոկրատական այլընտրանք» կուսակցության նախագահ Սուրեն Սուրենյանցն է:
«Ո՞ւմ է պետք նրանց տաղանդը, եթե չունեն երկիր։ Ո՞ր երկրի, ո՞ր ազգի համար են ստեղծագործելու։ Այս հարցերը նրանց համար միգուցե կարևոր չեն, երևի մտածում են՝ այս երկիրը չի լինի, կգնան այլ տեղ, այնտեղ կապրեն ու կստեղծագործեն։ Դա արեցին մեծաքանակ տաղանդավոր արվեստագետներ, որոնք գնացին ԱՄՆ։ Էլի կարելի է գնալ, պարտադիր չէ միշտ ապրել նույն երկրում, բայց ոչ այն ժամանակ, երբ երկիրդ մահանում է։ Երկիրդ մայրդ է, ծնողդ, և եթե հիվանդ է, դու չես կարող թողնել-գնալ՝ պատճառաբանելով, թե ինքն արդեն առողջ չէ, հիվանդ է ու մեզ պետք չէ։ Այդպես չի լինում»։
Սրբազան շարժումը հետաքրքրական փուլում է, իշխանությունը և անձամբ Նիկոլ Փաշինյանը չէին սպասում նման զարգացումներ։ Եթե վեց տարի շարունակ օրակարգը թելադրում էր Փաշինյանը, հիմա նա է գնում Բագրատ Սրբազանի թելադրած օրակարգի հետևից, ավելին՝ չի էլ հասցնում։ Վերջին մի քանի օրերի գործողությունները, իշխանության տարբեր ներկայացուցիչների, ԶԼՄ-ների, ֆեյքերի հիստերիկ ռեակցիաներն այդ մասին են վկայում։ Փաշինյանի համար սա չափազանց վտանգավոր է, նա սովոր չէ դրան և այդ պատճառով՝ սարսափելի անհարմարության մեջ է։ 168TV-ի «#ՕրաԽնդիր» հաղորդման ժամանակ նման կարծիք հայտնեց քաղտեխնոլոգ Կարեն Քոչարյանը:
Կասկածներ ունեմ, որ ՔՊ-ականներն առհասարակ մուլտֆիլմեր են դիտել, գրքեր են կարդացել, բայց երևի ինչ-որ բան աչքներովն ընկել է։
Կառավարությունները կարող են որոշակի ազդեցությունների ենթարկվել, բայց այնուամենայնիվ, շատ դժվար կլիներ պատկերացնել, որ Հայաստանի պես երկիրը՝ իր արքետիպային արմատներով, իր բացառիկ համաձուլվածքով, իր պատմական և ներկա հավակնություններով, հնարավոր կլիներ մտցնել թշնամական կառավարման ռեժիմի մեջ։
