«Իշխանությունը չի կարող հրաժարվել Սահմանադրության կատարումից՝ պատճառաբանելով, թե իբր այն լավը չէ։ Եթե դու պետությունը չես կարողանում կառավարել այս արժեհամակարգի շրջանակում, ուրեմն քո տեղում չես։ Պետք չէ գալ իշխանության ու մեր հաշվին սովորել, պետք է արդեն սովորած գալ։ Սահմանադրությունը ոչ թե պետք է հարմարեցվի օրվա իշխանության քիմքին, այլ պիտի հիմք լինի իշխանության գործունեության համար»,- ամփոփեց Արամ Օրբելյանը:
«Վեհափառ Հայրապետը Սուրբ Ծննդյան իր քարոզում անդրադարձավ Արցախին, և դա նորություն չէր։ Դրանից ամիսներ առաջ նա ասել էր, թե չի պատկերացնում Արցախն Ադրբեջանի կազմում։ Մեզ համար անցյալ չէ ոչ միայն Արցախը, այլև Արևմտյան Հայաստանը։ Մեր բնօրրանի որևէ մասնիկ չի կարող մեզ համար անցյալ դառնալ։ Մենք շարունակում ենք պահանջատեր լինել Արցախի և մեր հայրենիքի բռնազավթված մյուս տարածքների նկատմամբ։ Արցախի թեմը չլուծարելու քայլը միտված է հենց դրան»,- ամփոփեց Արժանապատիվ Տեր Արարատ քահանա Պողոսյանը:
«Մենք ունենք երեք ինստիտուտ։ Ուրա՞խ ենք, թե՞ ոչ, որ այդպես է, դա հարցի այլ կողմն է։ Մարդկայնորեն կուզեինք, որ բանտերում մարդ չլիներ, եկեղեցին զբաղվեր բացառապես եկեղեցական խնդիրներով, անհատներն էլ ապրեին երջանիկ և իրենց ընտանեկան հոգսերով, ոչ թե առավոտից երեկո մատնանշեին ռիսկերն ու փորձեին դրանց դեմ պայքարել։ Բայց սա է, և պետք է գտնել այն ձևաչափը, որում այդ երեք ինստիտուտները կկարողանան արդյունավետ աշխատել միասին։ Ուրիշ ինստիտուտներ չունենք, քանդված են»,- ամփոփեց Վահե Հովհաննիսյանը:
Անցած տարվա հոկտեմբեր-նոյեմբեր ամիսներին, երբ Լարսը փակվեց, Փաշինյանը հասկացավ, որ տնտեսությունը կքանդվի։ Նա կարող է մեզ ամեն կերպ խաբել, թե ով տվեց Արցախը, կամ որևէ մեկի գրպանը մի բան գցել, հետո ոստիկաններին ասել՝ դե գտեք, բայց այդ համարները ռուսների հետ չեն անցնում, հատկապես, եթե տնտեսության մեջ սկսվեն կտրուկ բացասական միտումներ։ Նա սարսափելի վախենում է դրանից, տնտեսություն չկա։ Հինգ տարում եղել է 24 տոկոս աճ, այս տարին էլ երևի փակեն 7-8 տոկոսանոց աճով, վեց տարում՝ 31-32 տոկոս տնտեսական աճ։
Նիկոլ Փաշինյանը մեզ չի կարող ներքաշել որևէ կոնֆլիկտի մեջ, քանի որ նա ինքնուրույն սուբյեկտ չէ։ 2018-ին, երբ նրան բերին իշխանության, նա երեք խնդիր ուներ լուծելու։ Առաջինն Արցախի ամբողջական հայաթափումն էր, որը լուծվեց երկու փուլով։ Առաջին փուլը կապիտուլյացիոն ակտի ստորագրումն էր, բայց ռուս խաղաղապահները կարողացան ինչ-որ մաս փրկել։
Մենք ընդամենը երկու ամիս առաջ ցեղասպանություն կրեցինք։ Խոսքը ոչ միայն հարյուրավոր զոհերի, այլև այն մասին է, որ մեր նկատմամբ էթնիկ զտում և ցեղասպանություն կատարվեց, Արցախը հայաթափվեց։ Մենք ականատես եղանք մեր հերթական ցեղասպանությանը, իսկ այսօր՝ կարծես ոչինչ չի եղել։ Ոչ բոլորն են այդպես, կան մարդիկ, որոնց տրամադրությունը ցավոտ է, բայց այնուամենայնիվ, կարծես արտաքուստ ոչինչ չի պատահել։
«Օրախնդրի» այս թողարկման հյուրը գրականագետ, դոցենտ Սերժ Սրապիոնյանն է:
2020 թվականի Տավուշի հուլիսյան հայտնի դեպքերի ժամանակ, երբ երկու մարտական հենակետ հետ բերվեց, Փաշինյանը, որն առայսօր ինքնահաստատման լուրջ խնդիր ունի, տասնյակներով շքանշաններ ու մեդալներ էր բաժանում։ Նա նաև մի ինքնախոստովանություն արեց, որն իր ճակատին խարան է մնացել։ Նա ասաց, որ մենք նախկիններից ժառանգել ենք տարածաշրջանի ուժեղ բանակներից մեկը։ Հուլիսի դեպքերից հետո նա այլ կերպ չէր էլ կարող խոսել, հո չէ՞ր ասի, թե իրենք մեկ-մեկուկես տարում նման բանակ կառուցեցին։ Միգուցե ինքն ուզում էր պատերազմում հաղթել, բայց ցանկանալը մի բան է, կարողանալը՝ այլ, առավել ևս՝ նա ամեն ինչ արել էր պարտությունը մոտեցնելու համար։ 168TV-ի «#ՕրաԽնդիր» հաղորդման ժամանակ նման կարծիք հայտնեց ռազմական փորձագետ Հայկ Նահապետյանը:
«Խաղաղության խաչմերուկի» քարտեզում ամեն ինչ ճիշտ է նկարագրված՝ բացի մեջտեղի գծերից։ Սա ոչ թե խաչմերուկ է, այլ Հայաստանի վրա խաչ քաշելու քարտեզ։ Այս իշխանությունները սիրում են քարոզչություն անել, ինչ-որ բաներ փաթեթավորել, ասել՝ գաղափար ունենք, և դա փորձել «վաճառել» տարբեր հարթակներում։ Ինչ-որ մեկի գլխում հիմա ծնվել է «խաղաղության խաչմերուկի» գաղափարը, իրենք սկսել են դա տարբեր տեղերում ցույց տալ, ասում են՝ նման միտք ունենք, այսպես է լինելու։
«Առաջարկվում է Ադրբեջանի կողմից Հայաստան մուտքի հնարավորություն տալ ադրբեջանական տրանսպորտային միջոցներին Տավուշի Կայան, Գեղարքունիքի Սոթք, Սյունիքի Կոռնիձոր և Նռնաձոր, նաև՝ Արարատի Երասխ բնակավայրերի մոտակայքում։ Երկու նոր անցակետ է նախատեսվում Թուրքիայի հետ սահմանին՝ Մարգարայի և Ախուրիկի մոտակայքում։ Փաստորեն, դա ոչ թե մեր գլխավոր ճանապարհի՝ Հյուսիս-Հարավի հետ կապ ունի, այլ Ադրբեջանից Թուրքիա հասնելու չորս նոր ուղիների հանրագումարն է»։
«Երբ Արցախը դատարկման շեմին էր կանգնած 2020-ից հետո, և մեծ վտանգ էր սպառնում, մեր ժողովուրդը և նույնիսկ արցախցիներն այս ամենը չէին պատկերացնում։ Բայց տեսեք՝ աշխարհում ինչեր են կատարվում։ Սիրիայում պատերազմ եղավ, առնվազն յոթ միլիոն փախստական տնավեր ու բնավեր եղավ։ Այս անարդար աշխարհի համար 120 հազարն ի՞նչ է։ Ուկրաինայի բնակչությունը կիսով չափ պակասել է։ Աշխարհն անարդար է»։
Մեր երկիրը կորցրել է իր ազդեցությունն ու սուվերենությունը։ Երբ կար Արցախը, ունեինք բանակ ու դիվանագիտություն, մեզ հետ հաշվի էին նստում։ Հիմա այդպես չէ, այլ երկրներն են որոշում, թե մեր տարածքով միջանցքն ի՞նչ կարգավիճակ կունենա, կլինի արտատարածքայի՞ն, թե՞ ոչ, և այլն։ Շատ այլ օրինակներ էլ կան։ Սրանք ասում են, թե Հայաստանը պիտի դառնա չեզոք երկիր, որևէ դաշինքի հետ կապ չունենա։
«Որոշ անասուններ արտոնյալ են։ Այսօր Ալեն Սիմոնյանի նման՝ իրավաբանությունից անգրագետ երկոտանին իրեն թույլ է տալիս Քրեական օրենսգրքի 441-րդ հոդվածով՝ իշխանական լիազորությունների սահմանազանցում։ Ի՞նչ է անում նա իր կարծիքն արտահայտող քաղաքացու նկատմամբ՝ իր անվտանգության աշխատակիցներին, որոնց առաքելությունը բացարձակապես այլ է՝ Ալեն Սիմոնյանի ջանդակը պաշտպանելն է, հանձնարարում է, որ այդ մարդու թևերը ոլորեն, որպեսզի թքի նրա երեսին։ Նա ի՞նչ տղա, նա միայն անձնագրով է տղա, նման բան կարելի՞ է անել»,- ամփոփեց Գևորգ Պետրոսյանը:
Ազատագրեցինք Արցախը, մեր կորուսյալ տարածքները և մոռացանք այդ մասին, չմտածեցինք, որ պետք է արմատապես ուժեղանալ, թշնամու դիմաց առնվազն երեք պաշտպանական շերտ կառուցել։ Չմտածեցինք այդպես, Արցախ գնում-գալիս, ուրախանում էինք, արդեն ասում էինք, թե արցախցիները Երևանում համը հանում են, սա էր մեր մտածողությունը։ 168TV-ի «#ՕրաԽնդիր» հաղորդման ժամանակ նման կարծիք հայտնեց գրող, հրապարակախոս Մերուժան Տեր-Գուլանյանը:
Ադրբեջանից գազ գնելու մտադրության մասին հայտարարությունն Օվերտոնի հերթական պատուհանն է բացում, մատուցվում է մի նոր, լրիվ անսպասելի խոսույթ, որը պետք է հերթական անգամ փորձարկի լայն հասարակական շերտերի դիմադրողականությունը։ Այս, ինչպես և շատ այլ պարագաներում, ներմուծվել են նմանատիպ՝ համարժեք մտածելակերպից դուրս, մեր ինքնության հետ կապված առանցքային մոտեցումների հետ որևէ աղերս չունեցող խոսույթներ, ասույթներ, նախադասություններ, տեսակետներ, դիրքորոշումներ։
«Մեզ սպասվող վնասներն այսօր շատ ավելի բազմապատկված են, և դրանց այս իշխանությունը որևէ կերպ չի կարող դիմակայել։ Այդ վնասներն ի վերջո անդրադառնալու են հայ հասարակության տարբեր շերտերի վրա։ Քաղաքականության ուղղակի շահառուն ստանում է այնպիսի արդյունքներ, որոնք անմիջականորեն ազդելու են իր կենցաղի, բարօրության և հնարավորությունների վրա։ Առկա հակասությունները գալիս են պաշտոնական Երևանի կողմից անհասկանալի և տարերային քաղաքականության իրացման հետևանքով»,- ամփոփեց Վլադիմիր Մարտիրոսյանը:
Սովորաբար պատմությունը հարյուր տարին մեկ կրկնվում է կա՛մ ողբերգությամբ, կա՛մ կատակերգությամբ։ Մեր ճակատագրին, պատմությանը կարծես տրված է, որ հարյուր տարին մեկ նույն ողբերգությունը կատարվի։ Այո՛, կատարվեց համարյա նույն ողբերգությունը։ 1920 թվականի հոկտեմբերի 30-ին Կարսը հանձնվեց առանց մարտի։ Մի քանի սպաներ՝ Հովհաննես Մազմանյանը և չորս այլ անձինք, ինքնասպանություն գործեցին, հիմա դա էլ չեղավ։ Առաջին համաշխարհային պատերազմում և ՀՀ բանակում մոտ յոթ հազար սպաներ կային, նրանցից առնվազն հինգը, որոնցից երեքը, այդ թվում՝ Հովհաննես Մազմանյանը, լուսանկարներ էլ ունեն, ինքնասպանություն գործեցին։
Սահմանադրությունները, որոնք նախատեսում են պետության գլխի լիազորությունները, պետականաստեղծ ակտեր են։ Սահմանադրությունների հիման վրա ստեղծվում են պետություններ, և Սահմանադրությունը չի կարող պարունակել մի նորմ, դրույթ, որը կնախատեսի պետության լուծարման, ինքնալուծարման, պետության գոյության դադարեցման վերաբերյալ որևէ ընթացակարգ։ Չկա այդպիսի Սահմանադրություն, որը նման լիազորություն կնախատեսի։
Մենք գործ ունենք առողջ բանականությանը դեմ գնացող, հնարավոր ամենաբացասական դրսևորումները մեր կյանքի մաս դարձրած տականքի՝ Նիկոլ Փաշինյանի հետ։ Տասնյակ-հազարավոր մարդիկ, այդ թվում՝ մարզերում, պետք է հավաքվեն և ազդարարեն, որ Նիկոլ Փաշինյանը հայ ժողովրդին չի ներկայացնում։ Դա ամենակարևոր բանն է, որը մենք այսօր առաջնահերթորեն պիտի անենք, քանի դեռ նա որևէ փաստաթուղթ չի ստորագրել։
«Հայտարարությունները մի կողմ, գերտերությունները, կայսրությունները միշտ շարժվում են իրենց շահերով։ Փաստորեն, Նիկոլ Փաշինյանն արեց ամեն ինչ՝ բավարարելու Թուրքիայի, Ադրբեջանի և Արևմուտքի շահը։ Եթե Արևմուտքի շահը ՌԴ-ին տարածաշրջանից դուրս մղելն է, դրա համար դու հրաժարվում ես Արցախից, և այնտեղ խաղաղապահ առաքելություն պահելն անիմաստ է։ Երբ Փաշինյանն Արցախը ճանաչեց որպես Ադրբեջան, այդ պահից ռուսներն Ալիևին այլևս չէին կարող ասել, թե Հայաստանը ևս պետք է մասնակցի բանակցություններին։ Այդ պահին Երևանը փոխարինվեց Ստեփանակերտով»,- ամփոփեց Արթուր Մարտիրոսյանը:
Հուսանք՝ էլի առիթներ կլինեն գլուխներս բարձրացնելու, բայց այսօր գլխահակ ենք, ու պիտի փորձենք փնտրել այդ առիթները, որպեսզի կարողանանք նայել միմյանց աչքերին, գլուխներս բարձրացնել ու կանգնել մեր հողի համար։ Ինձ հույս է ներշնչում զոհվածի մայր տիկին Ալիսի՝ հանրահավաքի շարքերում լինելը, նաև այն բոլոր երիտասարդների, որոնց ծնողները գտնվում են Արցախում։ Նրանցից շատերը պարզապես լուր չունեն իրենց ծնողներից, հարազատներից, եղբայրներից։
Եթե դիտարկենք այս իշխանության տարբեր կերպարների մինչիշխանական հետագիծը, կտեսնենք, որ շատերը եղել են Հայաստանի աշխարհաքաղաքական վեկտորի փոփոխության ջատագովներ և աշխուժակներ։ Այն ժամանակ՝ դանդաղ, իսկ իշխանության գալով՝ ավելի սրընթաց անում են այն, ինչն իրենց քաղաքական կրեդոն է եղել, հիմա էլ կարծես անգամ էնդշպիլի են հասել, քանի որ գործընթացները շատ արագ են զարգանում։ Վեկտորի փոփոխությունն իրականում Հայաստանն արկածախնդրության ևս մեկ հանգրվանի բերել է նշանակում։ Այն, ինչ սրանք անում են, դիտարկվում է ոչ թե աշխարհաքաղաքական իրողությունների, այլ Հայաստանը կործանելու, վնասելու, վերջին անվտանգային փոքրիկ կռվաններից զրկելու համապատկերում։ Այլ կերպ մեկնաբանել այս ամենն ուղղակի հնարավոր չէ։
«Մարդը պիտի հասկանա սեփական սխալ արարքները, պիտի իմանա, որ մյուս անգամ չընկնի նույն որոգայթը, արհամարհի այն։ Ասում են՝ մենք՝ հայերս, այսպիսին ենք եղել, քննադատում են ուրիշ ժողովուրդների, օրինակ՝ հրեաներին, անվանում են քոչվորներ։ Անկախության բաղձալի օրվանից մինչև 2000 թվականը՝ տասը տարվա ընթացքում, 800 հազար մարդ լույսի ու գազի պակասության պատճառով թողել ու քոչել է այս երկրից։ Բայց լույսի ու գազի պակասի պատճառով 1948-ից ի վեր Իսրայելից որևէ հրեա չի գնացել։ Չկա մի վրացի ոստիկան, որը զոհված զինվորի մոր կծեծի»,- ամփոփեց Վահրամ Սահակյանը:
Ցանկացած ճգնաժամային իրավիճակում եկեղեցու առաքելությունը միշտ եղել է համախմբողի դերը ստանձնելը, և այսօր էլ Հայոց եկեղեցին իր կոչերով ու պատգամներով փորձում է համախմբել աշխարհասփյուռ հայ ժողովրդին հատկապես Արցախի խնդրի շուրջ։ Մայր Աթոռը քանիցս հայտարարել է, որ մենք չենք կարող և իրավունք չունենք հրաժարվելու Արցախից, մեր քույրերից ու եղբայրներից, քանի որ Արցախը մեր ազգի և ինքնության կարևորագույն մասերից մեկն է, այն անփոխարինելի է։ Ինչպես մեր մարմնի ցանկացած մաս է անփոխարինելի մեզ համար, որպեսզի գործենք իբրև առողջ օրգանիզմ, այնպես էլ Արցախն է։
«Պատերազմից հետո Ստեփանակերտը պիտի դարձնեինք համայն հայության մայրաքաղաք Երևանին հավասարազոր քաղաք։ Հայկական բոլոր կազմակերպությունները պիտի ոչ միայն մասնաճյուղեր ունենային Ստեփանակերտում, այլ միգուցե անգամ կենտրոնական գրասենյակները պիտի տեղափոխեին այնտեղ։ Մենք պիտի Բերձորի միջանցքը դարձնեինք երկկողմանի խցանված ճանապարհ։ Երբ Ադրբեջանը սկսեց այլընտրանքային ճանապարհ կառուցել, պարզ էր, որ այն արտագաղթի ճանապարհ է դառնալու։ Եթե նախկինը կոչվում էր կյանքի ճանապարհ, այս մեկը դառնալու է արտագաղթի ճանապարհ»։
«Այսօր Ադրբեջանը կամ ՀԱՊԿ-ն հայտարարում են, թե հայտնի չէ՝ սահմանը որտեղով է անցնում, դա դեռևս պետք է որոշել։ Չէ՞ որ այդ քարտեզները գծագրել է ԽՍՀՄ ԶՈՒ Գլխավոր շտաբը, նշանակում է՝ նախկին բոլոր միութենական հանրապետությունները, այդ թվում՝ ՌԴ-ն, որևէ մեկի հետ սահման չունե՞ն, այսինքն՝ որպես անկախ երկիր՝ գոյություն չունե՞ն։ Եթե երկիրը սահման չունի, ուրեմն երկիր չէ։ 1991-ի դրությամբ վավերացված այդ քարտեզները ներկայացնում են մեր սահմանները, քանի որ թե՛ Ադրբեջանը, թե՛ Հայաստանը, թե՛ ՌԴ-ն անկախ երկրներ են դարձել այդ սահմաններով։ Եթե Ադրբեջանը կամ ՀԱՊԿ-ն ասում են, թե այդ սահմանները գոյություն չունեն, դրանք իրականությունից հեռու պնդումներ են»,- ասաց Գալչյանը։
Նիկոլ Փաշինյանը չի կարող որոշել, թե հանուն ինչի է զոհվել իմ որդին և բոլոր այն տղաները, ովքեր իրենց կյանքը տվել են արցախյան առաջին, ապրիլյան և 44-օրյա պատերազմներում, նաև այս ամբողջ ընթացքում տեղի ունեցած բոլոր միջադեպերի հետևանքով։
«Այս բոլոր խնդիրների մասին պետք է հարցնել բոլոր թեկնածուներին, և դա պետք է անել ոչ թե մեկ անգամ, այլ հետևողական ձևով պատասխաններ ստանալ գոյաբանական հարցերի վերաբերյալ։ Օրինակ՝ եթե որևէ թեկնածու Արցախը շատ կարևոր հանգամանք է համարում, օրակարգի կարևոր թեմա, ինչպե՞ս է վերաբերվում Նիկոլ Փաշինյանի այն հայտարարությանը, որ նա Արցախը ճանաչում է Ադրբեջանի կազմում։ Այդ դեպքում խուսափելու, խուսանավելու տեղ չի մնա, ու հստակ կերևա, թե որ թեկնածուներն ինչի համար են այդտեղ առաջադրված»։
«Հայաքվե» քաղաքացիական նախաձեռնությունը սկսվել է ընդամենը քսան հոգուց:
«Նիկոլ Փաշինյանը մեր ալտեր-էգոն է։ Ցանկացած իշխանություն՝ աշխարհիկ թե հոգևոր, արտահայտում է այն, ինչ մենք մեզնից ներկայացնում ենք այս պահին։ Եթե մենք փոխվենք, մի հրաշքով, ավտոմատ ու անհասկանալի կերպով կփոխվեն նաև սրանք։ Հանրության մի քանի տոկոսն է ընդամենը ահազանգ հնչեցնում, վայնասուն դնում, փորձում հասկանալ, մյուսներն ինչո՞ւ չեն ընկալում, որտեղի՞ց եկան այդ մարդիկ։ Պատասխանն այդտեղ է, թե այդ ի՞նչ գենային ինժեներիա օգտագործվեց, որ նման անհայրենիք զանգված ստեղծվեց՝ զուրկ էմպատիայից։ Նրանց համար կարևորն այն է, որ իրենց խանութի դիմաց մաքուր լինի, վե՛րջ»,- ամփոփեց Էդգար Բաղդասարյանը:
