«Այս իրավիճակում բացարձակ չի կարելի լռել, թե ով է խախտել հրադադարը»,- այս մասին «SputnikԱրմենիա»-ի եթերում «Լեռնային Ղարաբաղի հիմնախնդրի կարգավորում. հայացք Մոսկվայից և Երևանից» վերտառությամբ կլոր սեղանի ընթացքում ասաց ՄՄՀՊԻ-ի պատվավոր դոկտոր, Հայաստանի նախկին արտգործնախարար (2008-2018) Էդվարդ Նալբանդյանը՝ անդրադառնալով կարծիքներին, թե ՌԴ-ն դուրս է բերել կարգավիճակի հարցի դիտարկումը բանակցային գործընթացից։
«Չափազանց նշանակալի է, որ համանախագահ երկրները մնում են միասնական մնացած բոլոր հարցերը լուծելու մոտեցումների հարցում՝ ԼՂ հակամարտության կարգավորման հիմնարար սկզբունքների հիման վրա։ Իսկ ի՞նչ է մնում՝ կարգավիճակը՝ ԼՂ-ի վերջնական կարգավիճակը, որն ըստ էության չկա այս հայտարարությունում»,- այս մասին «SputnikԱրմենիա»-ի եթերում «Լեռնային Ղարաբաղի հիմնախնդրի կարգավորում. հայացք Մոսկվայից և Երևանից» վերտառությամբ կլոր սեղանի ընթացքում ասաց ՄՄՀՊԻ-ի պատվավոր դոկտոր, Հայաստանի նախկին արտգործնախարար (2008-2018) Էդվարդ Նալբանդյանը՝ անդրադառնալով Արցախյան հիմնահարցի կարգավորման գործընթացի հետպատերազմյան մի շարք էական հարցերի։
«Ձեր նշած հայտարարությունը դեմագոգիա է հիշեցնում։ Ֆորմալ առումով այն ճիշտ է, բայց փաստացի դրանից ոչինչ չի հետևում, գլխավորը՝ հասկանալի չէ, թե ինչպես կարելի է դրան հասնել։ Սա նույնն է, ինչ պատերազմից առաջ խոսում էին, որ Ղարաբաղյան հարցը չունի ռազմական լուծում, թեև ցանկացած գիտակից մարդ հասկանում էր, որ չկա այլ լուծում, քան ռազմականը։ Շատ վաղուց ասել են՝ ցանկանում ես խաղաղություն, պատրաստվիր պատերազմի, դա հին հռոմեական արտահայտություն է։ Ներկայումս դա տեղին է»,- ասաց Խրամչիխինը։
«Մենք բոլորս տեսնում ենք, որ այս պահի դրությամբ՝ ոչ բանակը, ոչ դիվանագիտությունը պատրաստ չէ դիմակայելու այն մարտահրավերներին, որոնք կան։ Գլխավորը պետք է արձանագրել, որ մսխվել է այն ամենը, ինչ կուտակվել էր անկախությունից ի վեր։ Ես կարծում եմ, պետք է նոր իրողությունները հաշվի առնելով՝ ՀՀ-ում հնարավորինս արագ տեղի ունենա իշխանափոխություն, և առաջնահերթությունը տրվի ազգային անվտանգությանը, պաշտպանությանը, որովհետև մենք չենք կարող նայել ապագային, եթե ունենք ոչ պրոֆեսիոնալներ անխտիր բոլոր ոլորտներում, և սա, կարծում եմ՝ մեր համար կարող է ճակատագրական լինել»,- նշեց Սարգսյանը։
Երկար դադարից և, ըստ էության, Արցախյան երկրորդ պատերազմից հետո առաջին անգամ շաբաթավերջին ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի համանախագահները կայցելեն տարածաշրջան։ «Ամերիկայի ձայնի» փոխանցմամբ, Միացյալ Նահանգների պետքարտուղարի տեղակալի պաշտոնակատար Ֆիլիպ Ռիկերն ԱՄՆ Կոնգրեսի Հելսինկյան հանձնաժողովի՝ ԵԱՀԿ-ում ԱՄՆ առաջնահերթությունների ու գործունեության վերաբերյալ լսումների ընթացքում անդրադարձել է ԼՂ հակամարտությանը՝ ասելով, որ շարունակում են շեշտել՝ այդ երկարատև հակամարտությունը չունի ռազմական լուծում:
«Մյուս կողմից՝ Վազգեն Մանուկյանը տեխնիկական ֆիգուր է, նա կարող է ձեռնտու լինել, նա փորձառու մարդ է, հեղինակավոր, բայց այդ ֆիգուրը հարմար է միայն Փաշինյանի ռեժիմի չեզոքացման համար, եթե նա կհամաձայնի, այսինքն՝ դա հուղարկավորող թիմ է։ Ամենակարևորն այն է, որ չկա ակնհայտ, միանշանակ այլընտրանք հասարակական ընկալումներում, այսինքն՝ նաև հայկական քաղաքական ավանդույթներում չկան հաջողված կոալիցիաներ»,- ասաց Կոլերովը։
Ռուս թուրքագետ և քաղաքական վերլուծաբան Վիկտոր Նադեին-Ռաևսկին ասաց, որ հանդիպումն անցավ նորմալ մթնոլորտում։ Նրա որակմամբ՝ դրական էր, որ կողմերը հարաբերությունները որակեցին՝ որպես գործընկերային, դաշնակցային, ռազմավարական, քանի որ միշտ չէ, որ նման մակարդակ արտահայտող որակումները տրվում են քաղաքական տարաձայնությունների պատճառով, խոսվեց ռուսաց լեզվի կարևորությունից, ինչը ևս պատահական չէր։ Քաղաքագետի կարծիքով՝ ռուսական կողմը ցույց է տալիս, որ տրամադրված է կառուցողականորեն աշխատել Ղարաբաղում անվտանգություն ապահովելու ուղղությամբ։
«Չեմ պատրաստվում մեկնաբանել Թուրքիայի ԱԳ նախարարի խոսքերը»,- այս մասին այսօր Մոսկվայում լրագրողների հետ զրույցում ասաց ՀՀ ԱԳ նախարար Արա Այվազյանը՝ անդրադառնալով Թուրքիայի ԱԳ նախարար Մևլութ Չավուշօղլուի այն կարծիքին, թե եռակողմ հայտարարությունը կարող է նաև հայ-թուրքական կարգավորման գործընթացի մեկնարկի պատճառ դառնալ։
«Նոյեմբերի 9-ի հայտարարությունը ոչ թե ժամանակավոր, այլ անկյունաքարային հայտարարություն է հրադադարի, արյունահեղության դադարեցման, և կան դրանում որոշակի պարամետրեր փախստականների վերադարձի և այլ հարցերի հետ կապված»,- այս մասին այսօր Մոսկվայում ՌԴ ԱԳ նախարար Սերգեյ Լավրովի հետ համատեղ ասուլիսի ընթացքում ասաց ՀՀ ԱԳ նորանշանակ նախարար Արա Այվազյանը՝ անդրադառնալով հարցին, թե ծրագրվո՞ւմ են արդյոք հանդիպումներ նախարարական և ավելի բարձր մակարդակով՝ ԼՂ հակամարտության վերջնական կարգավորման նպատակով։
Այսօր Մոսկվայում լրագրողների հետ ճեպազրույցում ՌԴ ԱԳ նախարար Սերգեյ Լավրովը ՀՀ ԱԳ նորանշանակ նախարար Արա Այվազյանի ՌԴ առաջին աշխատանքային այցի շրջանակում ըստ էության պարզաբանեց, թե ինչպես է ռուսական համանախագահությունը պատկերացնում ԵԱՀԿ ՄԽ մյուս համանախագահ երկրների առաջիկա աշխատանքը։
Մեկնարկել է ՀՀ ԱԳ նորանշանակ նախարար Արա Այվազյանի առաջին աշխատանքային այցը Ռուսաստանի Դաշնություն և ընդհանրապես առաջին օտարերկրյա այցը նախարարի պաշտոնում։ ՌԴ ԱԳ նախարար Սերգեյ Լավրովի հետ բանակցություններից առաջ արարողակարգային հատվածում նախարարները ողջունեցին միմյանց։
«Այն, ինչ տեղի է ունենում Հայաստանի ներքին կյանքում, կարելի էր կանխատեսել»,- այս մասին 168.am-ի հետ զրույցում ասաց ռուս քաղաքական վերլուծաբան Ստանիսլավ Տարասովը՝ անդրադառնալով ՀՀ ներքաղաքական կյանքում տեղի ունեցող զարգացումներին, իշխանության հրաժարականի պահանջին և հանրահավաքային պայքարին։
Դեկտեմբերի 7-ին ՀՀ նորանշանակ ԱԳ նախարար Արա Այվազյանը կմեկնի Մոսկվա, որը կլինի այս պաշտոնում նրա առաջին արտասահմանյան այցը։ Ռուսաստանի արտաքին քաղաքական գերատեսչության պաշտոնական ներկայացուցիչ Մարիա Զախարովան հայտարարել է, որ Մոսկվայում հույս ունեն՝ բանակցությունները կնպաստեն երկկողմ դաշնակցային փոխգործակցության հետագա զարգացմանը, Անդրկովկասում անվտանգության և կայունության ամրապնդմանը։ Նա նշել է, որ երկկողմ հարաբերությունները դաշնակցային բնույթ են կրում, առանձնանում են բարձր մակարդակի քաղաքական ինտենսիվ երկխոսությամբ, միջխորհրդարանական արդյունավետ շփումներով, նախարարությունների և գերատեսչությունների գծով կառուցողական փոխանակումներով:
«Այս պահի դրությամբ՝ սա պարզապես տեղեկություն է, որը շրջանառության մեջ է դրվել։ Այն, որ նրանք դեպի Աղդամ կկառուցեն երկաթգիծ, 100 տոկոս է, ես մի փոքր կասկած անգամ չունեմ, որովհետև Աղդամը միշտ եղել է տրանսպորտային աշխարհաքաղաքականության կարևոր հանգույց Ադրբեջանի համար, այդ թվում՝ նաև Արցախը տնտեսական կախվածության մեջ դնելու համար։ Ինչ վերաբերում է դեպի Ստեփանակերտ, այնքան վաղաժամ է այդ մասին խոսել, նույնիսկ իմաստ էլ չկա դրան անդրադառնալ, մենք այնքան շատ խնդիրներ ունենք, այնքան կաթվածահար եղած ենք, այնքան արյունաքամ եղած ենք, որ այդ հարցերը դեռևս քննարկման ժամանակը չէ, ոչ տեղն է, չկա դեռևս ոչ էլ հիմքեր, վաղաժամ է»,- ասաց Բաբայանը։
«Ինչի՞ դա հանգեցրեց Հայաստանի և Լեռնային Ղարաբաղի համար՝ մենք դա տեսնում ենք, և ինձ թվում է, որ յուրաքանչյուր օր, անցկացված պարոն Փաշինյանի կողմից իր պաշտոնին, խորացնում է այդ իրավիճակը՝ անկախ նրանից, թե հրապարակային ինչ գնահատականներ են տրվում։ Մենք հասկանում ենք, որ հրապարակային գնահատականները պետական գործիչների կողմից արտահայտվում են համապատասխան ձևով հավասարակշռված։ Թե ինչպես այդ հարցը կլուծվի երկրի ներսում՝ ինձ համար բավականին բարդ է ասելը, քանի որ իրադարձություններն արագ են զարգանում, և ես չէի ցանկանա զբաղվել գուշակությամբ։ Բայց կա զգացողություն, որ պարոն Փաշինյանի փորձերը՝ մնալ իշխանության, դատապարտված են անհաջողության, ինձ մոտ այսպիսի զգացողություն է»,- նման կարծիք հայտնեց Անդրեյ Արեշևը։
Դեկտեմբերի 7-ին ՀՀ ԱԳ նորանշանակ նախարար Արա Այվազյանն աշխատանքային առաջին այցը կկատարի Մոսկվա։ Սա ընդհանրապես կլինի եռակողմ տխրահռչակ հայտարարության ստորագրումից հետո առաջին հայ պաշտոնյայի պաշտոնական այցը ՌԴ։ ՀՀ ԱԳՆ մամուլի ծառայության փոխանցմամբ՝ նոյեմբերի 28-ին տեղի ունեցավ Հայաստանի և Ռուսաստանի ԱԳ նախարարներ Արա Այվազյանի և Սերգեյ Լավրովի հեռախոսազրույցը, որի ընթացքում, ի շարունակություն վերջին շրջանում տեղի ունեցող ակտիվ շփումների, հանգամանալից անդրադարձ է կատարվել նոյեմբերի 9-ի եռակողմ հայտարարության իրականացման ընթացքին, այդ թվում՝ հումանիտար խնդիրների շուտափույթ կարգավորմանը:
Պարզվում է, որ Հայաստան-Ռուսաստան-Ադրբեջան եռակողմ տխրահռչակ հայտարարությունից հետո Ռուսաստանն ու Ադրբեջանն արձանագրություն են ստորագրել, որը սկսել են հաջողությամբ իրականացնել։ Նախօրեին ռուսական լրատվադաշտում հայտնվեց Ադրբեջանի ՊՆ-ի հաղորդագրությունն այն մասին, որ Ռուսաստանը երկաթուղով բեռներ է ուղարկել Ղարաբաղ, որոնք նախատեսված են այնտեղ տեղակայված 2000 հոգանոց խաղաղապահ ուժերի և հումանիտար աշխատանքներ իրականացնող մասնագետների համար։
Չնայած օրերս Ֆրանսիայի Սենատում Արցախի անկախության ճանաչման կոչ անող բանաձևի վերաբերյալ Ֆրանսիայի ԱԳՆ-ի կարծիքը միանշանակ չէ, և Ֆրանսիան հայտարարում է, որ չի ճանաչում Արցախի Հանրապետության անկախությունը, հենց Արցախի կարգավիճակի հարցի շուրջ էլ ներկայումս ծավալվում են կարևոր զարգացումները։
«Եթե այս իշխանությունն ավելի հանգիստ իրավիճակում՝ 2,5 տարվա ընթացքում, չկայացրեց էական, անհրաժեշտ որոշումներ պետության համար, ապա այդքան էլ չեմ հասկանում, թե ինչու նա հանկարծ այդ որոշումները կկայացնի այսօր»,- այս մասին 168․am-ի հետ զրույցում ասաց քաղաքական վերլուծաբան Վադիմ Դուբնովը, անդրադառնալով Սոթքի ոսկու հանքի շուրջ ստեղծված իրավիճակին, ՀՀ իշխանությունների հետպատերազմյան որոշումների, հայտարարությունների համարժեքությանը ստեղծված իրավիճակին, հայ-ռուսական և ռուս-արցախյան հարաբերությունների ապագային։
Մի շարք թե տեղացի, թե ռուս և եվրոպացի վերլուծաբանների խոսքով, ՀՀ դիվանագիտությունը ներկայիս «դեմքով», արձանագրված իրողություններից ու Նիկոլ Փաշինյանի Արցախյան օրակարգի լիակատար ու ջախջախիչ տապալումից հետո որևէ խնդիր լուծելու ունակ չէ, ունակ չէ ազդելու Ղարաբաղյան «անցուդարձի» վրա, և այս իրավիճակում Հայաստանի դիվանագիտությանը մնում է հարմարվել իր շուրջ իրենից անկախ ձևավորվող աշխարհաքաղաքական իրողություններին՝ իր օրակարգը չկարողանալով առաջ մղել նոր ձևավորված մոդելի շրջանակում և ԵԱՀԿ Մինսկի խմբից կառչելու անհաջող փորձեր անելով։
Նիկոլ Փաշինյանի կողմից նոյեմբերի 9-ին ստորագրված Արցախյան հրադադարի խայտառակ հայտարարությունը ծանր հարված էր Հայաստանի Հանրապետությանն ու հասարակությանը։ Սակայն հետպատերազմյան ժամանակաշրջանը պակաս ծանր ու դրամատիկ չէ, հաշվի առնելով այն զարգացումները, որոնք տեղի են ունենում մեր երկրում, և այն հումանիտար, արտաքին քաղաքական, դիվանագիտական, ռազմական խնդիրները, որոնք ծառացել են մեր երկրի առջև։
Նոյեմբերի 9-ին Փաշինյան-Պուտին-Ալիև հրադադարի հայտարարությունը և դրանում ներառված կետերը, հետագա գործողությունները սահուն կերպով Արցախյան հակամարտության ողջ գործընթացը դուրս բերեցին ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի և դրա հովանու ներքո իրականացվող ԵԱՀԿ դիտորդական առաքելության տիրույթից՝ ըստ էության ստեղծելով կարգավորման նոր ձևաչափ, որում էական ազդեցություն ունեն Ռուսաստանն ու Թուրքիան։
«Կարծում եմ, էական նշանակություն ունեն նաև այս այցի համար ներքաղաքական ուղերձները, որոնք հնչում են հակամարտող երկրների ներսում, և Ռուսաստանը իրավիճակը տեղում հասկանալու խնդիր ուներ նաև, քանի որ այդ տրամադրությունները վերաբերում են կոնկրետ այս համաձայնություններին։ Իհարկե, Ռուսաստանը երբեք չի միջամտելու ներքին խնդիրներին, սակայն իրավիճակը կփորձի հասկանալ։ Իսկ եթե ավելի ընդհանուր ձևակերպենք, ապա ՌԴ-ն, բնականաբար, հումանիտար աղետ թույլ չտալու, իր հեղինակությունը չզրոյացնելու, պայմանավորվածությունները չխախտելու համար փորձում է ավելի ակտիվ քաղաքականություն վարել, ձեռքը զարկերակի վրա պահել»,- ասաց Վիկտոր Նադեին-Ռաևսկին։
Անկասկած, նման հեղինակավոր պատվիրակության այցը՝ Լավրով-Շոյգու ձևաչափով, ցույց է տալիս, որ նրանք երկխոսության մեջ են մտել Փաշինյանի հետ, դա ցույց է տալիս, որ կարգավորվում է համագործակցությունը վարչապետի հետ, որի հրաժարականն են պահանջում ընդդիմադիր ուժերը։ Այցը կայանում է մի իրավիճակում, երբ Փաշինյանը վերափոխում է Կառավարության կազմը, փոխել է ԱԳՆ և ՊՆ ղեկավարներին, բայց սա ազգային միասնության կառավարություն չէ, ինչի կոչն անում էր ՀՀ նախագահ Արմեն Սարգսյանը։
«Ոչ ոքի համար գաղտնիք չէ, որ նախորդ շրջանում, այդ թվում՝ դեռ գործող վարչապետի ոչ ադեկվատ որոշումների, գործողությունների արդյունքում, էապես խախտված էին, ինչը, իհարկե, բացասական հետևանքներ բերեց, այդ թվում՝ Ղարաբաղյան հակամարտության կոնտեքստում։ Ներկայումս չափազանց կարևոր է տնտեսական խնդիրների լուծումը, կորուստների վերականգնումը, որոնց մասին այդ թվում խոսեց օրերս ՀՀ նախագահ Արմեն Սարգսյանը, որում նա, ըստ էության, կոչ արեց վարչապետի հրաժարական։ Կարծում եմ՝ այս հարցերը նաև պետք է լուծել ՌԴ-ի հետ սերտ շփումների ուղեկցությամբ, որը դե ֆակտո իր վրա մեծ ջանքեր է վերցրել խաղաղապահ առաքելություն տեղակայելու միջոցով։ Այս փուլը ենթադրում է սերտ համագործակցություն ռազմական գերատեսչությունների, դիվանագիտական և տնտեսական գերատեսչությունների միջև։ Կտեսնենք, թե ինչ որոշումներ կլինեն, դրանք երկար սպասեցնել չեն տա»,- ասաց Արեշևը։
Մինչ հայաստանյան հասարակությունը շարունակում է քննարկել նոյեմբերի 10-ի Փաշինյան-Պուտին-Ալիև եռակողմ չարաբաստիկ հայտարարությունը և ապրել նորագույն պատմության ամենաճգնաժամային փուլը, Արցախյան հակամարտության շուրջ Ռուսաստան-Արևմուտք լրջագույն տարաձայնություններ են ի հայտ գալիս։ Արցախյան հակամարտության հարցում Ռուսաստան-Արևմուտք նման հրապարակային տարաձայնություններ չեն եղել նույնիսկ ՌԴ-Արևմուտք հարաբերությունների ամենաբարդ փուլերում։
Թուրքիայի խորհրդարանը քվեարկությամբ հաստատել է երկրի նախագահի հրամանը՝ Ադրբեջան զինվորականներ ուղարկելու մասին։ Փաստաթուղթն օրենսդիր մարմին էր ուղարկվել երկուշաբթի՝ նոյեմբերի 16-ին։ Համաձայն Ռեջեփ Թայիբ Էրդողանի հրամանի՝ թուրք զինվորականները կարող են Ադրբեջանում գտնվել 1 տարի ժամկետով։ Նախօրեին հայտնի դարձավ, որ այն ընդունվել է, իսկ այսօր արդեն ստորագրվել է Թուրքիայի նախագահի կողմից։ Թուրք մասնագետներն Ադրբեջան են մեկնել՝ ձևավորելու ռուս-թուրքական համատեղ դիտորդական կենտրոն Արցախյան հրադադարի վերահսկողության նպատակով։
«Նա (Նիկոլ Փաշինյանը,- Ա.Մ․) ամենապատասխանատուն է, քանի որ նա է եղել իշխանության ղեկին, նա է որոշումներ կայացրել, երկու տարի է, ինչ իշխանության է, նա պետք է քաղաքական պատիժ կրի սրա համար, իհարկե, դա պետք է ՀՀ ընտրողները որոշեն, բայց նա ծայրահեղ կերպով մեղավոր է այս ամենում, թեև նա ռազմական մասնագետ չէ, չի հասկացել, բայց ասվել է, որ պատերազմ լինելու է, այդ թվում՝ ես, 2016-ին, դրանից ավելի վաղ, ասել եմ, որ բացարձակ պատրաստ չեն։ Ինձ ասում էին՝ գնել են ՍՈՒ-30, ի՞նչ է դա փոխում, նման հակամարտությունում դրանք ոչինչ չեն որոշում, հատկապես, երբ Ադրբեջանը հիանալի ՀՕՊ ունի։ Դա անիմաստ գնում էր։ Ընդհանուր առմամբ պատերազմի պատրաստված չէր»,- ասաց Ֆելգենգաուերը։
Նոյեմբերի 10-ին ստորագրված Փաշինյան-Պուտին-Ալիև եռակողմ չարաբաստիկ հայտարարությունը և դրանով պայմանավորված՝ երկրում տիրող իրավիճակը, փաստորեն, ամենամեծ թվով հրաժարականների պատճառ է դարձել հատկապես ՀՀ Արտաքին գործերի նախարարությունում։
«Բոլոր նշաններից ելնելով՝ Շուշին հանձնել են, քանի որ կար դիմադրելու ռեսուրս, երբ Շուշին ընկավ, այդ շրջան այցելած բոլոր մարդիկ գիտեն, որ ափի վրա բացվում է Ստեփանակերտը, և կարելի է հեշտությամբ թիրախավորել։ Դա ամենաճգնաժամային պահն էր, և, թե ինչու հենց այդ պահին գնացին այդ համաձայնությանը, սա ևս հետաքրքրական հանգամանք է, քանի որ Ալիևը չցանկացավ վերացնել հայկական անկլավն ամբողջությամբ»,- ասաց Տարասովը։
