2020թ․ 44-օրյա պատերազմի ժամանակ 44-օր շարունակ Դավիթ Թորոսյանը եղել է Արցախում, առաջնագծում, Ստեփանակերտում ու այլ վայրերում, տեսել ու ֆիքսել է այն իրադարձությունները, որոնք այդ օրերին տեղի էին ունենում։ Տեսել է բազմաթիվ մահեր, այդ թվում՝ լավագույն ընկերների, վիրավորում է ստացել, սակայն շարունակել է ֆոտխցիկով աշխատել, հարկ եղած դեպքում էլ ֆոտոխցիկը մի կողմ է դրել ու վիրավոր զինվորներին առաջին բուժօգնություն ցուցաբերել։
«Մեծ տղաս գնացել էր իր մոտ՝ հոսպիտալ, հանդիպել էր վիրավոր ախպորը։ Ասել էր՝ արի տուն գնանք, էս ձեր կռիվը չի, բայց Արզումանս պատասխանել էր՝ չէ, ստեղ իմ զոհված ընկերներն են, մյուս ընկերներս են, մենակ չեն կարողանա պաշտպանել, կներե՛ս, բայց գնա։ Ասել է՝ ես ազգի դավաճան չեմ, ես փախնող տղա չե՛մ․․․»։
2 տարի առաջ հոկտեմբերի 29-ին ԼՂՀ ինքնապաշտպանական բանակի առաջին հրամանատար Արկադի Կարապետյանը (Ագո) ֆեյսբուքյան իր էջում տեսաուղերձի միջոցով ահազանգեց՝ պատերազմը հասել է Շուշիի պարիսպների տակ:
Նիկոլ Փաշինյանը, հատկապես, ՀՀ ԶՈՒ ԳՇ 2021-ի փետրվարի 25-ի հայտնի հայտարարությունից հետո պատերազմի ամբողջ պարտությունը սկսեց ակնհայտորեն գցել բանակի «գրպանը» և գլխավոր մեղավոր հռչակել ԳՇ ղեկավարությանը՝ ի դեմս գեներալ-գնդապետ Օնիկ Գասպարյանի:
Հայաստանում գոյություն ունեցող ինստիտուցիոնալ ճգնաժամի աղբյուրներից մեկը քաղաքական պատասխանատվության ինստիտուտի բացակայությունն է։ Պետության և հասարակության հետ կարելի է անել գործնականում ամեն ինչ և դրա համար չկրել քաղաքական պատասխանատվություն։
ՀՀ հատուկ հանձնարություններով դեսպան Էդմոն Մարուքյանը ֆեյսբուքյան իր էջում տեղադրել է ՀՀ պաշտպանության նախկին նախարար Վիգեն Սարգսյանի հետ ԱԺ-ում ունեցած իր հարցուպատասխանը, ընդ որում, տեսագրությունը «Հայկական ժամանակինն» էր՝ «Վիգեն Սարգսյանը դեմ է, որ բանակի գնումները բացառապես կատարվեն հայկական արտադրողից» վերտառությամբ, որտեղ, ի դեպ, մանիպուլյացիոն տարրեր կան:
Այսօր Արցախյան 44-օրյա պատերազմի մասնակից, ժամկետային զինծառայող, տանկիստ Ժորա Մարտիրոսյանի զոհվելու 2-րդ տարելիցի կապակցությամբ «Եռաբլուր» զինվորական պանթեոնում՝ նրա շիրմին, այցի էին եկել հարազատները, ընկերները, պատերազմում զոհված զինծառայողների ծնողները։
Արցախի հանրային հեռուստաընկերությանը տված հարցազրույցում «Միասնական հայրենիք» կուսակցության ղեկավար, Արցախի պաշտպանության բանակի նախկին հրամանատար, Արցախի անվտանգության խորհրդի նախկին քարտուղար Սամվել Բաբայանն ասել է, որ պատերազմի ժամանակ Նիկոլ Փաշինյանին առաջարկել է ողջ պատասխանատվությունն իր վրա դնել:
2020 թվականի արցախյան 44-օրյա պատերազմի ընթացքում, երբ արդեն ընկել էին Թալիշն ու Մատաղիսը և այլ շրջաններ, Տավուշի դիրքերում կանգնած մեծ ցավ էր ապրում փոխնգնդապետ Կորյուն Վարդանյանը, քանի որ 11 տարի շարունակ ծառայել էր այդ վայրերում և պահել դիրքերը։ Այդ ցավն էլ նրան 2020 թվականի հոկտեմբերի կեսերին տարավ Արցախ։
«Նա կրկնում է այն, ինչ իրենց ասել են իրենց հետ սեմինարներ պարապողները: Նա բացարձակապես չգիտի այն առանձնահատկությունները, որոնք վերաբերում են Արցախի հիմնահարցին: Ի՞նչ եք արել ռեսուրս ունենալու համար մինչև 2020 թվականը և դրանից հետո. Ոչի՛նչ: Առնվազն ամեն ինչ արվել է, որ ամբողջությամբ քայքայվի բանակը և խաթարվի ժողովրդի հոգեբանական վիճակը»:
44-օրյա պատերազմից անցել է 2 տարի, բայց 168.am-ը հարկ է համարում հիշեցնել 44-օրյա պատերազմի ուշագրավ օրերը՝ քաղաքական, ռազմաքաղաքական, ռազմական տեսանկյունից՝ ներկայացնելով, մասնավորապես, երկրի ղեկավարության, իշխանական շրջանակների որոշ հայտարարությունները, հարցազրույցները, ֆեյսբուքյան գրառումները, որոնց այսօր հատկապես արժե հետադարձ հայացք գցել՝ հասկանալու համար բազմաթիվ երևույթներ:
Հոկտեմբերի 5-ին Ստեփանակերտի Շառլ Ազնավուրի անվան կենտրոնի տարածքում «Միասնական հայրենիք» կուսակցության ղեկավար, Արցախի ՊԲ նախկին հրամանատար, Արցախի ԱԽ նախկին քարտուղար Սամվել Բաբայանը հանդիպել է արցախցիներին, պատասխանել նրանց հուզող հարցերին:
44-օրյա պատերազմից հետո, ըստ Աշխատանքի և սոցիալական հարցերի նախարարության տվյալների, դեռևս 70 զինվոր համարվում է անհետ կորած. նրանց այս կարգավիճակի վերաբերյալ դեռևս չկան դատական ակտեր, իսկ քանի դեռ դատական ակտ չկա, Կառավարությունն այս ընտանիքներին հատկացնում է 300 հազար դրամ սոցաջակցություն, ինչը նոյեմբերի մեկից այլևս չի տրամադրվելու։
2020 թվականի սեպտեմբերի 27-ին, ժամը 07։10-ին Ադրբեջանը լայնածավալ հարձակում սկսեց Արցախի դեմ: Պատերազմը տևեց 44 օր և ավարտվեց նոյեմբերի 9-ին՝ Հայաստանի, Ռուսաստանի և Ադրբեջանի ղեկավարների միջև ստորագրված եռակողմ հայտարարությամբ:
«Սիսիանի պանթեոնն անգթորեն ընդարձակվել է… այն մահվան մասին չէ, այլ` հավերժումի, այս պանթեոնը զոհվելու մասին չէ, այլ` հերոսացման, այս պանթեոնը պարտության մասին չէ, այլ` զենքը ձեռքին մինչև վերջ հանուն հայրենիքի նահատակության…: Այս պանթեոնը քաղաքակիրթ աշխարհի անբարոյականության մասին է ու աշխարհում բարոյականության պարտության մասին, նաև` աշխարհի խիղճը արթուն պահելու մասին: Այս պանթեոնը մեր անավարտ թռիչքի և թռիչքը ավարտին հասցնելու աներեր երազանքի մասին է…»:
Երբ տեսնելու շատ բան է եղել, և ասելու շատ բան կա, արտահայտվելը չափազանց դժվար է, հատկապես, երբ խոսքը բանակի, զինվորի, սպայի, հրամանատարի մասին է: Առհասարակ, միշտ զարմացել եմ, երբ սիրո մասին կարելի է երկար խոսել, աղոթքում շատախոս լինել, այն, ինչ ինտիմ է, հրապարակներում գոռալ: Չի ստացվում, զգացածի և զգացմունքների շատությունն ու «կռիվը» խանգարում է:
«Ես իրավունք չունե՞մ պահանջել իմ որդուն… Ես եմ, էդ մինուճար տղեն: Ես գիշեր-ցերեկ քուն ու դադար չունեմ: Երկու մատղաշ երեխեն ամբողջ օրը մղկտալով երեխին են ուզում: Ես պահանջում եմ, ինձ վրա գործ են բացում, այ քեզ բան…»,- վրդովվեց ՀՀ Հակակոռուպցիոն դատարանի մոտ հավաքված 44-օրյա պատերազմում անհետ կորած զինծառայողներից մեկի մայրը:
Վաղը՝ սեպտեմբերի 27-ին, կլրանա 44-օրյա պատերազմի 2-րդ տարին, որի ժամանակ գերագույն հրամանատարը Նիկոլ Փաշինյանն էր: Այս ֆոնին Փաշինյանի ընտանեկան թերթի, այսպես ասած, արխիվային հոդվածներն ընթերցելը վնաս չէ, եթե չասենք՝ անհրաժեշտ, գուցե՝ օգտակար, համենայնդեպս, որոշ դեպքերում հենց Նիկոլ Փաշինյան վարչապետի և գերագույն հրամանատարի համար:
2020 թվականի սեպտեմբերին թշնամու սանձազերծած 44-օրյա պատերազմում զոհված զույգ եղբայրներ Արմեն և Ռուբեն Շահինյաններն այսօր կդառնային 21 տարեկան։ Արդեն 2-րդ տարին է, որ ընտանիքի անդամները, հարազատներն ու ընկերներն առանց եղբայրների ֆիզիկական ներկայության են նշում այս օրը։
Ուշագրավ է, որ Փաշինյանն ԱԺ ամբիոնից սեպտեմբերի 13-ի իր ելույթում շեշտել էր, որ բոլոր զոհված զինծառայողների ինքնությունները պարզված են, սակայն մինչ օրս Պաշտպանության նախարարությունը, չգիտես՝ ինչու, զոհված զինծառայողների անունները գաղտնի է պահում։
Սեպտեմբերի 14–ին Կառավարություն-ԱԺ հարցուպատասխանի ժամանակ Նիկոլ Փաշինյանը հերթական անգամ հայտարարել է, թե իր վարչապետության օրոք չի եղել մի դեպք, երբ բանակը որևէ հարց բարձրացնի, և ինքն այդ խնդիրը չլուծի՝ առնվազն ֆինանսական առումով: Այս հայտարարությունը Փաշինյանն արել է ի պատասխան իր թիմակցի՝ ՔՊ-ական պատգամավոր Քրիստինե Պողոսյանի հարցին՝ ի՞նչ է արել հաղթանակ ապահովելու համար: «Էդքան քննադատված Սու-30ՍՄ-ի […]
«Հանրապետություն» կուսակցության ղեկավար Արամ Սարգսյանը «Ա1+»-ին տված հարցազրույցում հայտարարել է, որ Հայաստանը լուրջ գումարներ է վճարել Ռուսաստանին, բայց նա հրաժարվել է մեզ զենք մատակարարել, այդ թվում՝ 44-օրյա պատերազմի ընթացքում:
«2018 թվականից սկսած սկսեցին ներկայացնել, որ հանձնվող, վախկոտ ենք: 44-օրյա պատերազմում ականատես եղանք սարսափելի մի երևույթի, որը կոչվում է պասիվ պաշտպանություն: Իմ կարծիքով՝ հենց պասիվ պաշտպանության պատճառով էր, որ ունեցան այս արդյունքը»,- «Հայաստանի իրական օրակարգը» հանրային քննարկման ընթացքում ասաց Արշակ Զաքարյանը:
Ադրբեջանական տելեգրամ-ալիքները հայտնում են, որ Ադրբեջանը ևս 5 գերի կհանձնի հայկական կողմին:
Ի թիվս այլ համայնքների՝ սեպտեմբերի 25-ին համայնքի ղեկավարի ընտրություններ են նշանակված նաև Տավուշի մարզի Բերդ խոշորացված համայնքում, որի համայնքապետ Հարություն Մանուչարյանը շուրջ մեկ տարի ազատազրկված է: Հարություն Մանուչարյանը, սակայն, կրկին առաջադրվելու է այս ընտրություններին և գլխավորելու է «Զորավոր համայնք» անվանումով նորաստեղծ դաշինքը։
Երևանի Դավիթաշեն վարչական շրջանի 1-ին թաղամասի 43 շենքի բակում օգոստոսի 24-ին 44-օրյա պատերազմում զոհված Էդգար Զաքարյանի հիշատակին նվիրված խաչքար տեղադրվեց։ Շենքի բակում հավաքվել էին Էդգարի ընտանիքի անդամները, ընկերները, հարազատներն ու հարևանները: Եկել էին նաև 44-օրյա պատերազմում զոհված զինծառայողների ծնողներն ու հարազատները։
Հեծանվավազքի սկզբնակետն ու վերջնակետն ընտրելն իմ և Րաֆֆիի մտահղացումն էր: Ինչպես նշեցիք՝ մեկնարկը տրվեց Կանադայի Մարքհամ քաղաքի «Հույսի անտառ» (Forest of Hope) պուրակում տեղադրված՝ Հայոց ցեղասպանության զոհերի հիշատակին նվիրված հուշաքարի մոտից և ավարտվեց Կանադայի մայրաքաղաք Օտտավայի կենտրոնում՝ խորհրդարանի շենքից ոչ հեռու տեղադրված կանադահայ հայտնի լուսանկարիչ Յուսուֆ Քարշի կիսանդրու մոտ:
Անհետ կորած համարվող զինծառայողների ծնողներն այսօր 168.am-ի հետ զրույցում դժգոհեցին հենց Դատաբժշկական և գիտագործնական կենտրոնի աշխատանքից, մասնավորապես՝ կառույցի ղեկավար Մշեր Բիշարյանից, որը, իրենց խոսքով՝ մասունքներն այնքան պահեց, մինչ «կաշա» սարքեց։
Մեր բանակը մինչև 2020թ. մեզ պահում էր՝ որպես աշխարհաքաղաքական գործոն: Այս միտքը երեկ Սաթիկ Սեյրանյանի «Պրեսսինգ» հաղորդաշարի եթերում հայտնել է Ազգային ժողովի (ԱԺ) նախկին պատգամավոր, իրավաբանական գիտությունների թեկնածու, փաստաբան Տարոն Սիմոնյանը:
