Հայաստանում գիտության ֆինանսավորման մասին ամենատարբեր տեղեկությունների, հաճախ՝ նաև գիտությանն ուղղվող գումարների չափից օբյեկտիվ դժգոհությունների աղմուկի մեջ 168.am-ը փորձել է փոքր-ինչ բացահայտել, օրինակ, պետական միջոցներից ասպիրանտներին՝ թեմաների իրականացման համար տրվող հսկայական դրամաշնորհների, դրանց արդյունավետության մասին հարցերը։
Այստեղ կա մի կարևոր հանգամանք․ նշված բուսաբուժությունը, որ կարծում են՝ այս կամ այն բույսը պետք է խմեն, մենք այս փուլում, այո, օգտագործում ենք դրանց լուծամզվածքները, բայց, որոշել ենք միացությունների կազմը ու փորձում ենք գտնել այն միացությունները, որոնք պարունակվում են բույսերի մեջ ու կարող են ունենալ հնարավոր ամենաբարձր ազդեցությունը՝ մեր կողմից ընտրված թիրախների նկատմամբ, ապա առանձին աշխատել առանձին կոմպոնենտներով․ կամ անջատել բույսերից, կամ փորձել սինթեզել մեկ այլ միացությունից։ Սա բուսաբուժությունից արդեն դուրս է գալիս, որովհետև միացություն է, որը կարող է ունենալ հակաքաղցկեղային ազդեցություն։
Պատմության ընթացքում գիտության հանդեպ Եկեղեցու վերաբերմունքի մասին խոսելիս պետք է տարբերակում կատարել արևմտյան երկրներում Կաթոլիկ Եկեղեցու և Հայ Առաքելական Եկեղեցու դիրքորոշումների վերաբերյալ: Ի տարբերություն արևմտաեվրոպական երկրներում Եկեղեցու և գիտության բնագավառի միջև առկա լարվածության` հայ իրականության մեջ մեր Սուրբ Եկեղեցին է հանդիսացել նաև գիտության օրրանը:
Պետական պատվեր չի իջեցվում։ Կարծում եմ, դա մոռացված ավանդույթ է, որն աշխատել է ԽՍՀՄ տարիներին։ Օրինակ՝ մեզ պատվիրեին սեկվենավորել կամ անձնագրավորել Վայոց ձորի սորտերը․․․ ինքներս ենք նախաձեռնել։ Գիտության կոմիտեի կողմից ֆինանսավորվող նախագծեր ունեմ, բայց այն միանշանակ զիջում է միջազգային նախագծերի ֆինանսավորմանը, որոնք քեզ ավելի շատ հնարավորություններ են տալիս, այդ թվում՝ իրենց սարքավորումներն օգտագործելը, որն արագացնում է քո աշխատանքի համար պահանջվող ժամանակը, ինչպես նաև շատ ավելի լավ որակի տվյալներ կարելի է գեներացնել։ Բայց Գիտության կոմիտեի ակտիվ աշխատանքն անտեսել ու չողջունել չի կարելի։ Իրենք հիմա էլ առաջարկում են ծրագրեր՝ բավական բարձր ֆինանսավորմամբ։
Ի՞նչ է հավատը. լիակատար վստահություն, համոզմունք ինչ-որ բանի ստուգության, ճշմարտության կամ անձի, իսկ կրոնական իմաստով` Աստծու և տվյալ կրոնի ուսմունքի նկատմամբ: Ամերիկացի հոգեբան Պոլ Ջոնսոնն իր «Կրոնի հոգեբանություն» աշխատության մեջ նշում է, որ «հավատը մարդկանց համար նույնքան կարևոր է և անհրաժեշտ, որքան սնունդը… բոլոր մարդիկ կարիք ունեն հավատալու, և անօգուտ է մտածել, որ մեզանից ինչ-որ մեկը կարող է երջանիկ լինել` լինելով կասկածամիտ»: Հոգեբանական գիտությունների թեկնածու Հրաչ Հովհաննիսյանի խոսքով` «հավատն անորոշության, հետևաբար նաև հոգեկան լարվածության ու տագնապների հաղթահարման կարևորագույն պայման է»:
2020 թվականի Տավուշի հուլիսյան հայտնի դեպքերի ժամանակ, երբ երկու մարտական հենակետ հետ բերվեց, Փաշինյանը, որն առայսօր ինքնահաստատման լուրջ խնդիր ունի, տասնյակներով շքանշաններ ու մեդալներ էր բաժանում։ Նա նաև մի ինքնախոստովանություն արեց, որն իր ճակատին խարան է մնացել։ Նա ասաց, որ մենք նախկիններից ժառանգել ենք տարածաշրջանի ուժեղ բանակներից մեկը։ Հուլիսի դեպքերից հետո նա այլ կերպ չէր էլ կարող խոսել, հո չէ՞ր ասի, թե իրենք մեկ-մեկուկես տարում նման բանակ կառուցեցին։ Միգուցե ինքն ուզում էր պատերազմում հաղթել, բայց ցանկանալը մի բան է, կարողանալը՝ այլ, առավել ևս՝ նա ամեն ինչ արել էր պարտությունը մոտեցնելու համար։ 168TV-ի «#ՕրաԽնդիր» հաղորդման ժամանակ նման կարծիք հայտնեց ռազմական փորձագետ Հայկ Նահապետյանը:
Եթե մարդը մտածի 10, 20 տարվա կտրվածքով՝ շատ բաներ կարող է չանել։ Բարձրահարկերն իրար կողքի շարում են, որ փողոցներում կայանելու տեղ չլինի, մարդիկ սթրեսի մեջ լինեն։ Մեզ մոտ սթրեսի մակարդակը տեսեք, ինչքան բարձր է։ Էլի ձեր համար արեք, բայց 20 տարի առաջ նայեք։ Էլ չեմ ասում կանաչ տարածքների նոսր լինելու, ոչ ճիշտ կանաչապատման, էտման մասին։
Եթե այդքան գումար պետությունը գտնի կամ մեկ այլ աղբյուրից հովանավորներ գտնենք, իհարկե, ցանկալի է նոր դիտակները տեղադրել ավելի բարձր՝ օրինակ, Արագածի վրա կամ քաղաքների լուսավորությունից հեռու վայրում։ Ժամանակին Արցախում բավականին լավ վայրեր էինք գտել։ Արցախը, ի դեպ, շատ լավ աստղակլիմա ունի։
Ճիշտն ասած, Ակադեմիական քաղաքի շուրջ պտտվող ամպերն ու խորհրդավորությունն ավելի շատ է, քան իրականում տեղյակ ենք։ Եթե Գիտության կոմիտեից ստացած պատկերացմամբ այնպես է, որ ուզում են լավագույն լաբորատորիաները հավաքել, դրա հիմքի վրա ստեղծել նոր ինստիտուտ, որտեղ գիտնական-ուսանող կապը կլինի առաջին կուրսից՝ դրսի հայ գիտնականների ներգրավմամբ, դա լրիվ այլ բան է, լավ միտք է։
Դեղերի շուկայի պահանջներից մեկն այն է, որ պետք է արտադրվի շատ մաքուր, GMP պայմաններում։ Հայաստանում մի քանի դեղարտադրողներ կարողացան ունենալ այդ սերտիֆիկատը։
Երևանի պետական բժշկական համալսարանի ընդհանուր բժշկության ֆակուլտետի ուսանողները 2022թ․ հոկտեմբերի 20-23-ը մասնակցել են Ինդոնեզիայում կայացած Երիտասարդ գիտնականների գիտահետազոտական աշխատանքների միջազգային մրցույթին /International Researcher Competition for Young Scientist, IRCYS2022/ և ստացել Գերազանցության մրցանակ:
«Հեշտ չէ քառորդային բարձր ցուցանիշ ունեցող ամսագրերում տպագրվելը, բայց անհնարին չէ: Շատ առումով տպագրությունը հեշտացվում է միջազգային խորհրդատուների առկայության, համագործակցային դաշտ ունենալու արդյունքում: Երբ մի քանի տարբեր խմբեր են ներգրավված լինում, ավելի բարձր մակարդակի աշխատանք է արվում: Մի քանի տարբեր մասնագետների ընդգրկվածությունը՝ տարբեր պետություններից, հնարավորություն է տալիս տպագրվել էլ ավելի լավ ամսագրում»:
ԵՊՀ քիմիայի ֆակուլտետի օրգանական քիմիայի ամբիոնի բարձրմոլեկուլային միացությունների լաբորատորիայի կրտսեր գիտաշխատող, օրգանական քիմիայի ամբիոնի ուսումնական լաբորատորիայի վարիչ Նաղաշ Միրաքյանի փոխանցմամբ՝ երիտասարդ գիտնականներից շատերն ունեն հոդվածներ՝ ԲՈԿ-ի կողմից ընդունելի շտեմարանների արտասահմանյան ամսագրերում հոդվածներ:
«Հերունու ազգային տիեզերական կենտրոն» նախագծի ղեկավար, Հայաստանի ազգային պոլիտեխնիկական համալսարանի պրոֆեսոր Արևիկ Սարգսյանն այն կարծիքին է, որ Հայաստանի կառավարությունը չի ուզում աշխատել:
ՀՀ ԳԱԱ «Օրգանական և դեղագործական քիմիայի գիտատեխնոլոգիական կենտրոն» (ՕԴՔԳՏԿ) ՊՈԱԿ-ի գիտաշխատողները հերթական բողոքի ակցիան էին կազմակերպել Երևանի քաղաքապետարանի, ապա կառավարության մոտ: Նրանք պայքարում են, որպեսզի իրենց պատկանող Ազատության 26/1 հասցեում գտնվող ջրավազանի զբաղեցրած հողատարածքում բազմաֆունկցիոնալ համալիր չկառուցվի, քանի որ վտանգվելու է ինստիտուտի աշխատանքը: Ավելին, ինստիտուտում կան սարքավորումներ, որոնք զգայուն են փոշու, ցնցումների նկատմամբ, բացի այդ՝ վտանգված է իրենց ամենօրյա աշխատանքը:
«ԽՍՀՄ-ից հետո արդեն տասնյակ տարիներ Հայաստանի գիտությունն անմխիթար վիճակում է, և 1-2 տարում, կարծում եմ, այն հնարավոր չէ վերականգնել»,- 168.am-ի հետ զրույցում նման կարծիք հայտնեց ԳԱԱ կենդանաբանության և հիդրոէկոլոգիայի գիտական կենտրոնի կիրառական հիդրոէկոլոգիայի լաբորատորիայի վարիչ Գոռ Գևորգյանը՝ հավելելով, թե վերջին տարիներից սկսված գործողությունները պետք է ինտենսիվ լինեն ու շարունակական բնույթ կրեն:
Նոյեմբերի 10-ը Հանուն խաղաղության և զարգացման գիտության համաշխարհային օրն է: Օրվա խորհուրդն ու նպատակն է՝ ամբողջ աշխարհում բարձրացնել հասարակության մոտեցումն ու գնահատականը հօգուտ գիտության:
Նոյեմբերի 10-ը Հանուն խաղաղության և զարգացման գիտության համաշխարհային օրն է: Օրվա խորհուրդն է՝ գնահատել գիտությունը, իսկ նպատակը՝ հասարակության ուշադրությունը սևեռել դեպի գիտություն:
Շրջանառության մեջ է դրվել «Տնտեսության, գիտության, կրթության, մշակույթի, առողջապահության, սպորտի բնագավառներում նշանակալի ավանդի նկարագրությունը և գնահատման չափանիշները սահմանելու մասին» Հայաստանի Հանրապետության կառավարության որոշման նախագիծը, որի ընդունման արդյունքում կապահովվի տնտեսության, գիտության, կրթության, մշակույթի, առողջապահության, սպորտի բնագավառներում նշանակալի ավանդ ունեցող անձանց «Հայաստանի Հանրապետության քաղաքացիության մասին» օրենքով պարզեցված կարգով քաղաքացիություն շնորհելը:
«Եթե մարդը 75 հազար դրամով մեկ ամիս աշխատում է, կամ աշխատանք չունի ՀՀ-ում, դա նշանակում է՝ ինքը նորմալ կրթություն չի ստացել: Իհարկե, կան դեպքեր, երբ մարդն աշխատունակ չէ»,- ՀՀ կառավարության սեպտեմբերի 29-ի նիստի ընթացքում այսպիսի կարծիք է հայտնել ՀՀ վարչապետ Նիկոլ Փաշինյանը և հավելել, որ եթե անձը 75 հազար դրամով մեկ ամիս աշխատում է, ուրեմն այն որակավորումը, որն ինքը ստացել է 20 տարի առաջ, հնացել է:
«Սթարմուս VI» միջազգային փառատոնի շրջանակում սեպտեմբերի 8-ից Ազատության հրապարակում մեկնարկել է Science Camp ծրագիրը (Գիտության ճամբար), որին մասնակցությունն անվճար է:
Սեպտեմբերի 5-10-ը Երևանի համալսարանները և ՀՀ կրթական կենտրոնները կհյուրընկալեն STARMUS VI փառատոնի մասնակից բանախոսներին, որոնք կփոխանցեն իրենց գիտելիքն ու փորձը` տիեզերքի գաղտնիքների ու դրանց բացահայտման մասին։ Բացի դասախոսություններից, կլինեն նաև համերգներ: Աշխարհահռչակ երաժիշտները կնպաստեն գիտության հանրայնացմանը՝ արվեստի միջոցով, որոնց թվում են Ռիք Ուեյքմանը, Դերեք Շերինյանը, Սայմըն Ֆիլիպսը, Սերժ Թանկյանը, Տիգրան Համասյանը:
