Սևանում ծաղկում առաջացնող միկրոջրիմուռներից նա՞վթ կստանան․ որո՞նք են լճի ծաղկման պատճառները

«Մարդկության համար լավ ու բարի գործեր կատարելը, սերը դեպի կենսաբանությունը, բժշկությունը, ինձ տարան դեպի գիտություն»,- ասում է ՀՀ ԳԱԱ «Հայկենսատեխնոլոգիա» գիտաարտադրական կենտրոնի գիտաշխատող Բաղիշ Հարությունյանը։

Իսկ թե ի՞նչ է նա անում գիտության աշխարհում՝ պարզել ենք զրույցի ընթացքում։

– Սկզբում սովորել եք Հայաստանի ազգային ագրարային համալսարանի Անասնաբուժական բժշկագիտության և անասնաբուծության ֆակուլտետում, ասպիրանտուրան շարունակել եք կենսատեխնոլոգիա մասնագիտությամբ։ Մի տեսակ կտրուկ անցում եք կատարել դեպի մանրէաբանություն, ինչո՞ւ։

– Այո, բակալավրն ու մագիստրատուրան սովորել եմ Ագրարային համալսարանում, իսկ ասպիրանտուրան շարունակել եմ ՀՀ ԳԱԱ «Հայկենսատեխնոլոգիա» գիտաարտադրական կենտրոնում։ Մագիստրատուրայում ուսանելու տարիներին սկսեցի ուսումնասիրել մանրէաբանությունը։ Ինձ հետաքրքրում էին միկրոօրգանիզմները, կենսաբազմազանությունը։

– Անասանաբուժությունն այդ ընթացքում որևէ կերպ սեր չէ՞ր արթնացրել։

– Սիրում եմ նաև այդ մասնագիտությունը, այն շատ կարևոր է։ Այսօր մսի, սննդի անվտանգությունը կախված է հենց այս մասնագիտությունից։

– Սակայն փաստ է, որ քչերն են ընտրում այս մասնագիտությունը․ մտածում են՝ հետագայում աշխատանք չե՞ն գտնելու, թե՞ աշխատավարձի հարցն է։

– Կարծում եմ՝ մի քանի խնդիրներով է պայմանավորված։ Իհարկե, նաև աշխատավարձի հարցը կա։

– Հիմա ո՞ր նյութերի ուսումնասիրությամբ եք զբաղվում։

– «Հայկենսատեխնոլոգիա» գիտաարտադրական կենտրոնի այլընտրանքային էներգիայի աղբյուրների լաբորատորիայում եմ աշխատում։ Այնտեղ ուսումնասիրվող և պահվող միկրոօրգանիզմների գերակշիռ մասը հանդիսանում է այլընտրանքային էներգիայի աղբյուր, քանի որ իրենց օրգանիզմներում պարունակվում են մեծ քանակությամբ ճարպաթթուներ, որոնք հետագայում կարելի է վերածել կենսավառելիքի կամ կենսադիզելի։ Լաբորատորիան երկար տարիներ անջատել և պահպանել է բազմաթիվ ֆոտոսինթեզող միկրոօրգանիզմներ, ինչպիսիք են կանաչ ջրիմուռները, ցիանոբակտերիաները, ֆոտոսինթեզող բակտերիաները։ Պահպանվում են ավելի քան 55 ֆոտոսինթեզող միկրոօրգանիզմներ, 25-ից ավելի կանաչ ջրիմուռներ և 10-ից ավելի ցիանոբակտերիաներ։ Մենք ուսումնասիրում ենք ֆոտոսինթեզվող միկրոօրգանիզմների կենսաբազմազանությունը, ինչպես նաև այն, թե ինչ ճանապարհով կարող են դրանք օգտագործվել կենսատեխնոլոգիայում՝ լինի դեղանյութերի թե կենսաակտիվ միացությունների ստեղծման համար։

– Աշխարհի ուշադրության կենտրոնում կանաչ ջրիմուռներն են, փորձում են ամեն կերպ կենսավառելիք ստանալ։ Ամեն ինչի վերջը տվել են, մնացել են ջրիմուռնե՞րը։

– Միկրոջրիմուռները, ի տարբերություն այլ բուսատեսակների, որոնք նույնպես հանդիսանում են ճարպաթթուների լավ արտադրիչներ, ավելի հեշտ է աճեցնել։ Ֆոտոսինթեզող օրգանիզմներ են, արտաքին միջավայրից կլանում են ածխաթթու գազ և լույսի էներգիան, սինթեզում են թթվածին, որն էկոլոգիապես նպաստավոր է։

– Գաղտնիք չէ, որ ամեն տարի Սևանա լիճը կանաչում է, և Դուք ուսումնասիրում էիք Սևանում առկա կանաչ ջրիմուռները։ Հնարավո՞ր է Սևանի կանաչումը կանխել, և ի՞նչ են ցույց տվել ուսումնասիրությունները։

– Մի քանի տարի առաջ Կենդանաբանության և հիդրոէկոլոգիայի կենտրոնի գիտնականների հետ համատեղ ուսումնասիրել ենք Սևանում ծաղկում առաջացնող ցիանոբակտերիան, միկրոջրիմուռները։ Կարծում եմ՝ Սևանի ծաղկումը կարող է առաջանալ մի քանի խնդիրների պատճառով։ Նախ ասեմ, որ եթե ինչ-որ միջավայրում աճում են միկրոջրիմուռներ կամ ցիանոբակտերիաներ, դա վկայում է, որ այդտեղ առկա է ազոտ և ֆոսֆոր, իսկ սա կարող է պայմանավորված լինել տարբեր թափոնաջրերի առկայությամբ, որոնք լցվում են Սևանա լիճ, ինչպես նաև արհեստական ձկների աճեցման ժամանակ կերերի մնացորդների առկայությամբ։ Տվյալ պատճառները պետք է վերացնել և փորձել տարածքը մաքուր պահել։

– Կարո՞ղ է՝ մեկ օր Սևանում առկա ջրիմուռներից նավթ ստանաք։

– Իհարկե, ծաղկում առաջացնող միկրոջրիմուռների մեջ կան որոշ տեսակներ, որոնք հանդիսանում են լավ ճարպաթթուների արտադրիչներ և իրենց բջիջներում կուտակում են մեծ քանակությամբ ճարպաթթուներ։ Եթե հնարավոր է մեկուսացնել և առանձին ստանալ այդ միկրոջրիմուռները, մշակել այնպիսի պայմաններ, որ հնարավոր կլինի լայնածավալ աճեցումը, հետագայում ստացված կենսազանգվածից կարելի է ստանալ կենսավառելիք։ Դրա համար, կարծում եմ, լրացուցիչ հետազոտություններ և համապատասխան պայմաններ են անհրաժեշտ։

Կարծում եմ, հնարավոր է Սևանում աճած այդ միկրոօրգանիզմներն առանձնացնել և մշակել այդ կենսազանգվածը։

Իսկ երկրորդ տարբերակն առանձնացված միկրոջրիմուռներն այլ վայրում աճեցնելը, լայնածավալ արտադրություն կազմակերպելն է։

– Կանաչ ջրիմուռներն ուսումնասիրում եք նաև բժշկությանն օգնելու համար։ Փորձում էիք քաղցկեղը կանխելու համար նյութեր ստանալ։ Ո՞ր փուլում են այդ աշխատանքները։

– Հետազոտությունների որոշ մասն ուղղված է միկրոջրիմուռներից կենսաակտիվ միացությունների ստացմանը և հակաքաղցկեղային ազդեցության ուսումնասիրմանը։ Վերջին ուսումնասիրությունը վերաբերում էր ցիանոբակտերիաներից և միկրոջրիմուռներից գլիկոգլիցերոլիպիդների անջատմանը և հակաքաղցկեղային պոտենցիալ ազդեցության ուսումնասիրմանը։ Հետազոտության ընթացքում փորձեցինք մեկուսացնել գլիկոգլիցերոլիպիդներ և փորձարկել դրա հակաքաղցկեղային ազդեցությունը՝ կրծքագեղձի քաղցկեղի դեպքում։ Ունենք նախնական դրական արդյունք։ Գլիկոգլիցերոլիպիդները բավական բարձր հակաքաղցկեղային ազդեցություն են ցուցաբերում կրծքագեղձի քաղցկեղի բջիջների վրա։ Նախագծի ֆինանսավորման դեպքում կփորձենք շարունակել այս հետազոտությունը։

– Գլխուղեղի ուռուցքի աճը կանխելու համար ևս նյութ էիք փորձում ստանալ։ Հետազոտությունները շարունակվո՞ւմ են։

– 5 ամինոլևուլինաթթու փորձել ենք համակցել գլիկոգլիցերոլիպիդի հետ, քանի որ 5 ամինոլևուլինաթթու ֆոտոզգայուն միացություն է և կիրառվում է ֆոտոդինամիկ թերապիայի և ֆոտոախտորոշման մեջ։ Համակցումը բարձրացրել է գլիկոգլիցերոլիպիդի հակաքաղցկեղային պոտենցիալ ազդեցությունը։

Առաջիկայում ուսումնասիրություններ ենք կատարելու իտալացի գիտնականների հետ և հնարավորության դեպքում փորձարկելու ենք հիվանդներից վերցված նմուշների վրա։

– Վերապատրաստվել եք արտերկրում․ Բուլղարի, Իտալիա, Խորվաթիա։ Գիտության ոլորտում ո՞ր երկրի փորձը կցանկանայիք բերել Հայաստան։

– Իտալիայում բավականին մեծ փորձ եմ ձեռք բերել, Զագրեբում, Գերմանիայում ևս։ Հայաստան կբերեի մոլեկուլային կենսաբանության ոլորտի մոլեկուլային կլոնավորում, սեկվենավորում, շտամերի ստեղծում և դրա հետ կապված փորձը։

– Ի՞նչ ուսումնասիրություն եք ցանկանում կատարել և ինչի՞ եք ուզում հասնել․ ո՞րն է Ձեր երազանքը։

– Կուզեի իմ ներդրումն ունենալ գիտության զարգացման մեջ՝ մանրէաբանության, կենսաբանության, բժշկության ոլորտում։ Փորձել ստեղծել այնպիսի գիտական արդյունք, որը կծառայի մարդկությանը, կհեշտացնի նրանց կենսակերպը, միգուցե կբուժի անբուժելի հիվանդությունները։