«Իր կարծիքով` ներկայումս ղարաբաղյան խնդրի ակտիվացումը և դրան Երևանի համաձայնությունը նշանակում է համաձայնել Լեռնային Ղարաբաղի ճանաչմանը: Մոռանալով, թե ինչ պարտավորվածություններ են եղել Մոսկվայի կողմից` փորձում է մեղքը գցել Երևանի վրա, թե վերջին շրջանի հայատարարություններով խախտում դասական պայմանավորվածությունները և ավելի անհնար է դարձնում Հայաստանի միացումը Եվրասիական տնտեսական միությանը: Կոլերովն, ըստ էության, սպառնալիք է հնչեցնում, որ հայեր, նայեք, որքան էլ Ռուսաստանը «սառը պատերազմի» մեջ է ԱՄՆ-ի և Արմուտքի հետ, այնուամենայնիվ, այն կարող է այնքան էլ սառը չլինել գոնե ղարաբաղյան հարցում, և մենք կարող ենք միանալ, ու դուք իսկապես ստիպված կլինեք մասնատել Լեռնային Ղարաբաղը, չնայած այդ «սառը պատերազմին»` մենք կարող ենք համաձայնել ամերիկացիների հետ, և Ուորլիքի կետերն իրականացվեն»,- ասում է Ս. Սաֆարյանը:
«Ուորլիքը նույնիսկ չգիտի, որ փախստականներ կան նաև Ադրբեջանից, ընդ որում` ավելի շատ, քան Լեռնային Ղարաբաղից: Սա նշանակում է, որ այդ հայտարարության մեջ շեշտադրումներն ամենևին էլ հայանպաստ չեն: Եթե ասեր` Ստեփանակերտն էլ պիտի ազատեք, դու պետք է ասեիր, որ քսանյակը հայտարարություն է արել, և Յորլիքը կամ Օրլիքը հայանպաստ հայտարարություն է անում, հա՞,- պատասխանելով Արշակյանին` ասաց Իսագուլյանը:- Մարդն ասում է` այս խաղաղությունը չի կարող երկար շարունակվել, կարծես թե, այդ խաղաղությունը 20 տարի իրենց ուժերով է պահպանվել: Նախ, ի՞նչ խաղաղապահ ուժեր, եթե Ղարաբաղի բանակը շատ լավ էլ այդ խաղաղությունը պաշտպանում է»,- ասաց Գառնիկ Իսագուլյանը:
«Գործարարների հետ հանդիպման մի էպիզոդ. տեղի է ունեցել հետևյալը` շատ ազդեցիկ գործարարներից մեկը վարչապետի և մի քանի հարյուր գործարարների ներկայությամբ հայտարարություն է անում, որ եթե բոլորն աշխատեն օրենքով, ես էլ կաշխատեմ օրենքով:
«Ռուսաստանը բազմիցս հայտարարել է, որ ինքը Լեռնային Ղարաբաղը` որպես Հայաստանի տարածք, չի ընդունում և այնտեղ գործողություններին չի մասնակցելու, իսկ եթե Ադրբեջանը Հայաստանի վրա հարձակվի, Ռուսաստանը կնայի, թե ինչպես պետք է խոսել: Այսինքն` պետք է հաշվի առնենք, որ Ռուսաստանը միշտ հայտարարում է` որքան Հայաստանն է Ռուսաստանի բարեկամը, այնքան էլ` Ադրբեջանը, ո՛չ ավել, ո՛չ պակաս»,- ասում է Հովհաննես Իգիթյանը:
«Հայաստանի դեպքում հավանական է Ասոցացման համաձայնագրի «թեթև» տարբերակը («Association Agreement-Light») կամ դրա նման մի բան: Այս համաձայնագիրը կարող է հիմնվել ոչ միայն հարաբերությունների քաղաքական մասի զարգացման վրա, այլև ներառել տնտեսության որոշ հատվածներին վերաբերող համաձայնագրեր, թեև դրանք, ամենայն հավանականությամբ, սահմանափակված կլինեն»,- նշեց վերլուծաբանը:
«Մի կողմից` իհարկե, լավ է, որ Ազարովը Ղարաբաղի մասին լսել է, այսինքն` գոնե այդ բառը գիտի, բայց Ազարովը մի բան չգիտի, որ Հայաստանն ու Լեռնային Ղարաբաղը ոչ միայն տնտեսական, այլև քաղաքական սահման չեն ունեցել վերջին 100 տարվա ընթացքում, նույնիսկ` խորհրդային ժամանակաշրջանում, և հիմա Ազարովի խոսքերով կամ ձեռքերով անհնար է պատ կառուցել Հայաստանի և ԼՂՀ-ի միջև»,- 168.am-ի հետ զրույցում ասաց միջազգայնագետ, ՀՀՇ վարչության անդամ Հովհաննես Իգիթյանը` մեկնաբանելով Եվրասիական տնտեսական հանձնաժողովի ներկայացուցիչ Անտոն Ազարովի հայտարարությունն այն մասին, որ Հայաստանի և ԼՂՀ-ի միջև կարող է լինել մաքսային սահման:
«Եթե միջնորդները հիմա ուզում են վերականգնել Խորհրդային Միությունը, ապա այդ դեպքում ինչո՞ւ է Արևմուտքը հակադարձում Ռուսաստանի նախագահի քայլերին: Թողեք` Ռուսաստանի նախագահը վերականգնի Խորհրդային Միությունը, ամեն ինչ վերադառնա 1991 թ. ստատուս-քվոյին, որից հետո բոլոր հարցերը հնարավոր կլինի կարգավորել միջուկային գերտերության և աշխարհի մեկ վեցերորդ մասը զբաղեցնող Խորհրդային Միության հետ: Անտրամաբանական է, չէ՞: Ես կողմնակից չեմ, որ ԽՍՀՄ-ը վերականգնվի, պարզապես ուզում եմ ցույց տալ միջնորդների ձևակերպման անհեթեթությունը, երբ ասում են` ներկա ստատուս-քվոն անընդունելի է: Ո՞ր ստատուս-քվոն է ընդունելի, 1988 թվականի՞»,- ասում է Վահրամ Աթանեսյանը:
«Մաքսային միության պաշտոնյան այլ բան չէր կարող ասել: Կարծում եմ` ոչ ոք չի պատկերացնում, որ Լեռնային Ղարաբաղը դե յուրե մաս է կազմելու Մաքսային կամ Եվրասիական միությանը, խնդիրը գործնականն է, այսինքն` որքան պիտի Մաքսային/Եվրասիական միության անդամները հետամուտ լինեն, որպեսզի Լեռնային Ղարաբաղի հետ Հայաստանի տնտեսական հարաբերությունները լինեն ոչ այնպես, ինչպես այսօր են: Սա է խնդիրը»,- ասաց Կիրո Մանոյանը:
«Հայաստանն ու Լեռնային Ղարաբաղի Հանրապետությունը ոչ մի պարագայում չեն կարող լինել տարբեր մաքսային գոտիներում, ուստի հայկական երկու հանրապետությունների միջև մաքսային սահմանների մասին խոսելն ավելորդ է: Դա իրատեսական չէ ոչ մի պարագայում»,- 168.am-ի հետ զրույցում ասաց Ազգային ժողովի «Հանրապետական» խմբակցության պատգամավոր, ԱԺ արտաքին հարաբերությունների մշտական հանձնաժողովի անդամ Սամվել Ֆարմանյանը` անդրադառնալով Լեռնային Ղարաբաղի վերաբերյալ Եվրասիական տնտեսական հանձնաժողովի ներկայացուցիչ Անտոն Ազարովի վերջին հայտարարությանը:
«Ղարաբաղի հարցն այդ շրջանակներում չի քննարկվում հենց այն պատճառով, որ Լեռնային Ղարաբաղը չի առանձնացվում Հայաստանից: Իհարկե, Հայաստանի ու Լեռնային Ղարաբաղի սահմանին ոչ մի մաքսակետ լինել չի կարող: Նախ, այդ մարդու քաղաքական «կալիբրը» այն չէ, որ իր ասածի վրա ինչ-որ հետևություններ անենք, և ինքը չէ, ով ուզում է լինի, Հայաստանի ու Ղարաբաղի միջև երբեք մաքսակետ երբեք չի կարող լինել, որովհետև դա միասնական տարածք է, մենք դա գիտենք: Լեռնային Ղարաբաղը դե յուրե ճանաչված չէ, բայց դե ֆակտո հայկական տարածք է: Այստեղ կասկած չկա, և որևէ մեկը չի կարող մեզ այդ ուղուց շեղել»,-նշեց Մանվել Բադեյանը:
«Նրանք, ովքեր երբևէ բախտ են ունեցել այդպիսի ավտոմեքենա վարել, գիտեն, որ այդպիսի արգելակման դեպքում մեքենան անկանոն և անկառավարելի շարժումներ է անում, և բոլոր նրանք, ովքեր երբևէ այդպիսի իրավիճակում գտնվելու դժբախտություն են ունեցել, գիտեն, որ այդ իրավիճակից հետո առաջին բանը, որ պետք է անել, նախ մի պահ կանգ առնել, հետո շունչ քաշել, հասկանալ տեղի ունեցածի պատճառները և համապատասխան ռազմավարությու ունենալ` նույն իրավիճակում չհայտնվելու համար»,- ասաց Նիկոլ Փաշինյանը
Նա անդրադարձավ 2013 թ. սեպտեմբերի 3-ին Մաքսային միությանը անդամակցելու` Հայաստանի նախագահ Սերժ Սարգսյանի հայտարարությունից հետո ստեղծված վիճակին, Հայաստանի հնարավորություններին և նաև գործող աշխարհաքաղաքական իրադրությանը` նշելով, որ Ուկրաինայում տեղի ունեցած իրադարձությունները` իշխանափոխությունը և «Մայդանը» փոխեցին բոլոր ծրագրերը` կապված Մաքսային/Եվրասիական տնտեսական միության ձևավորման հետ:
«Մենք պետք է հիշենք, որ խոսել է ոչ միայն Ուորլիքը, այլև Հայաստանում ԱՄՆ-ի դեսպանը, ով շատ ավելի էական հայտարարություն է արել: Նա ասել է, որ հակամարտության մեջ գտնվող երկրներում ԼՂՀ-ի վերահսկողության տակ գտնվող տարածքը դիտվում է` որպես մեկ երևույթ, բայց, ըստ իրեն, իրականում դրանք լրիվ տարբեր երևույթներ են, և «ԼՂ տարածքները պետք է տարբերակել»: Այսինքն` կան զբաղեցրած տարածքներ, և կա Լեռնային Ղարաբաղ»,- ասում է Մանվել Սարգսյանը:
«Իմ կարծիքով` խնդիրն այս պահին լուծելու համար բարենպաստ դաշտը փոքր է, և ցանկացած հավելյալ ճնշում ուղղակի կարող է պայթեցնել ԵԱՀԿ Մինսկի խումբը, այսինքն` բավական է` կողմերից մեկի վրա սովորականից մեծ ճնշում լինի, և դա առաջին հերթին կազդի Մինսկի խմբի ձևաչափի վրա: Ուստի դժվար է ասել, թե արդյոք Արևմուտքը կգնա՞ ճնշումներն ավելացնելուն: Սա բավականին նուրբ խնդիր է: Բայց Արևմուտքը հաստատ մի բան ուզում է անել, որպեսզի կողմերը հավատարմություն հայտնեն ինչ-որ մի բանի, որը կբացառի և´ ռազմական լուծումը, և´ նաև Ղրիմի սցենարի կրկնությունը»,- ասում է Ս. Սաֆարյանը:
«Իմ կարծիքով` Ուորլիքը, կարծես, բոլոր շահագրգռված կողմերին նորից հիշեցրեց խաղի կանոնները, թե ինչպիսին է վիճակը, որոնք են ուղղությունները: Այստեղ, իհարկե, հետաքրքիր է` ում և ինչի հետ կարող է այդ ուղերձը կապված լինել: Բնականաբար, կարող է կապված լինել հենց Ռուսաստանի հետ»,- 168.am-ի հետ զրույցում ասաց քաղաքագետ Մանվել Սարգսյանը` մեկնաբանելով ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի ամերիկացի համանախագահի վերջին հայտարարությունը:
«Մենք միշտ շեշտել ենք, որ առանց մեր մասնակցության անհնար է հասնել որևէ կարգավորման: Տրամաբանական չի լինի: Մեր ճակատագիրն է որոշվում, ինչպե՞ս կարելի է առանց մեզ հասնել ինչ-որ լուծման: Բայց այդ մասնակցությունը պիտի լինի բոլոր փուլերում` սկսած սկզբնական փուլից: Մենք չենք կարող միանալ` պատրաստի ինչ-որ փաստաթուղթ ընդունելու կամ չընդունելու: Սա մի քիչ ճիշտ չէ, և նույն Հայաստանն է ասում, որ ԼՂ-ն պիտի մասնակցի, համանախագահները, նույն Ուորլիքն է ժամանակին ասել, որ այդպես է տեսնում խնդրի լուծումը, դրա համար էլ հակամարտությունն անվանել է Ադրբեջանի և Ղարաբաղի միջև»,- ասում է Դավիթ Բաբայանը:
«Կարծում եմ, համենայն դեպս, առաջին երեք բարձր տեղերից մեկը պարտադիր կնվաճի: Դրա համար ունի բոլոր անհրաժեշտ պայմանները: Միմիայն հաղթանակ: Եվրոպացիների խիղճը հայերիս նկատմամբ այս անգամ գոնե կզարթնի»
Դավիթ Բաբայանը կարծում է, որ բանակցային գործընթացում ցանկացած քայլ, որն Արցախը կարող է վերադարձնել այն վիճակին, որը եղել է նախապատերազմյան շրջանում` 1988-1991թթ., հղի է անկանխատեսելի հետևանքներով:
«Սա մեր մեծագույն հաղթանակներից մեկն է, սա ոչ թե բարոյական, հոգեբանական, այլ իրական հաղթանակ է: 20 տարի առաջ հայ ժողովրդի արժանի զավակների շնորհիվ արձանագրվել է հայ ժողովրդի իրական հաղթանակը»,- այսօր` Հաղթանակի զբոսայգում լրագրողների հետ ճեպազրույցում, խոսելով Շուշիի ազատագրման մասին` նշեց Հայ ազգային կոնգրես (ՀԱԿ) կուսակցության փոխնախագահ Արամ Մանուկյանը:
Բնականաբար, ուշադրության կենտրոնում Հայաստանի առաջին նախագահ Լևոն Տեր-Պետրոսյանն էր: Կոնգրեսի առաջնորդը բարձր տրամադրություն ուներ, այդ նույն տրամադրությամբ էլ իր համախոհների` Լևոն Զուրաբյանի, Ստեփան Դեմիրճյանի, Արամ Մանուկյանի, Լյուդմիլա Սարգսյանի, Վահագն Խաչատրյանի, Գագիկ Ջհանգիրյանի և այլոց հետ միասին զրուցելով` քայլեց մինչև իր մեքենան, թեև հրաժարվեց պատասխանել ողջ ընթացքում իրեն ուղեկցող մի խումբ լրագրողների հարցերին:
«Այդ հաղթանակը միանշանակ գնահատելի է, քանի դեռ մենք բոլորս հիշում ենք, գալիս ենք այստեղ և մեր հարգանքի տուրքն ենք մատուցում անհայտ զինվորներին, մեր հայրենակիցներին, ովքեր զոհվել են հայրենիքի, հաղթանակի համար: Նրանք հիշվելու են հանուն հաղթանակի»,- ասաց ԲՀԿ-ական պատգամավորը:
«Ամեն դեպքում ես կոնկրետ դեմ եմ այդ մոտեցումներին, ինչ առումով, որ պետք է վերադարձնենք տարածքներ և այլն, և այլն: Բոլոր քայլերը պետք է հստակ հնչեցվեն, և այս խնդիրը պետք է լուծվի երեք սկզբունքների հիման վրա` տարածքային ամբողջականություն, ազգերի ինքնորոշման իրավունք և ուժի չկիրառում: Դա է լինելու մեր սկզբունքը»:
«Մենք աշխատելու ենք, որ լինի հնարավորինս իրատեսական, և մեզ համար շատ կարևոր է ասել այն, ինչ որ կարողանալու ենք անել: Փոփոխություններ ես չեմ ակնկալում, քանի որ հիմա քննարկման փուլում է, բայց նորից եմ ուզում ասել, որ հստակեցվելու են ծրագրի բոլոր դրույթները, և իմ նպատակն է, որ ծրագրում ինչ որ ներկայացվի, իրականացվի, դա է լինելու իմ գլխավոր նպատակը»:
«Անվտանգության համար ազատագրված տարածքները, բնականաբար, շատ կարևոր դերակատարություն ունեն: Էլ չեմ խոսում Քելբաջարի մասին, որն, ըստ էության, ողջ թիկունքն է ապահովում: Այստեղ քննարկելու խնդիր էլ չկա, և հենց դա է, որ մինչև հիմա պաշտպանել է խաղաղությունը: Մեր հայրենակիցների զրկանքների, մեր ազատամարտիկների արյան գնով ազատագրված տարածքների ռազմավարական դիրքն է, որ մեզ հնարավորություն է տալիս նվազ ռեսուրսներով խաղաղություն ապահովել: Այդ առումով, իհարկե, մեր դիրքորոշումը չի փոխվել»:
Եթե ստորագրումը տեղի չունենա, դա շատ մեծ հարված կլինի Պուտինին, դա ինքնին հասկանալի է: Բայց ես դրա մասին չեմ ուզում խոսել: Այնուամենայնիվ, ես կարծում եմ, որ պայմանագիրը կստորագրվի: Լուկաշենկոյի կողմից նման հայտարարությունների նպատակը ոչ թե նախագիծը տապալելն է, այլ ռուսական կողմի բանակցողներին աշխուժացնելը: Այսինքն` նա բարձրացնում է խաղադրույքները և ակնկալում է, որ Մոսկվան իրեն ընդառաջ գնա:
Յուրաքանչյուր ոք, այդ թվում որևէ երկրի դեսպան, ունի կարծիքի իրավունք: Իմ համոզմամբ, սակայն, հնչող տեսակետները պետք է տեղավորվեն դեսպանի գործունեության բովանդակային դիրքորոշումների մեջ: Նախ պետք է մեկնաբանել, թե ինչ ասել է «սեպ խրել» արտահայտությունը և մի՞թե այդքան հեշտ է «սեպ խրել» Հայաստանի և Ռուսաստանի միջև, որը բարեկամության դարերի պատմություն ունի, իսկ ներկայում Ռուսաստանը Հայաստանի ռազմավարական դաշնակիցն է: Երկու երկրները սերտ համագործակցում են անվտանգության, տնտեսության, մշակույթի և բազմաթիվ այլ ոլորտներում:
«Ժառանգության» փոխնախագահի խոսքերով` Ռուսաստանի դեսպանի խորհուրդը` «չեզոքացնել այն հասարակական կազմակերպություններին, որոնք զբաղվում են հայ-ռուսական հարաբերություններում սեպ խրելով», խոսում է այն մասին, թե ինչպիսի պետություն է Ռուսաստանը, և ինչ պատկերացումներ ունեն այնտեղ կառավարման համակարգի, հասարակություն-կառավարություն հարաբերությունների մասին. «Հայաստանի ուղին դա չէ, որովհետև մենք կարողանում ենք շատ նորմալ հարաբերվել հ/կ-ների հետ, դա վերաբերում է և´ քաղաքական ուժերին, և´ իշխանությանը, ուստի միայն իշխանությունների ցանկությունը շատ քիչ է:
«Ցանկացած խոշոր ինտեգրացիոն միավոր, որն ունի պատմական հիմքեր, երկրների առջև ծառացած քաղաքական մարտահրավերների նմանություն և էլիտաների միջև սերտ կապեր, անխուսափելիորեն պետք է ծնի ինչ-որ քաղաքական գործընթաց: Դժվար է ասել, թե այն ինչ տեսք կունենա, բայց սկզբում նրանք կարող են սկսել հասարակ բաներից, օրինակ` միջխորհրդարանական վեհաժողովներից: Սակայն ներկա փուլում էլ երեք երկրների` Ռուսաստանի, Բելառուսի և Ղազախստանի նախագահների հանդիպումները, մեծ հաշվով, իրականացնում են քաղաքական կարգավորման գործառույթը, որովհետև ակնհայտ է, որ որևէ ներքին մարտահրավերի, վտանգի, օրինակ` հեղափոխության դեպքում, Բելառուսի և Ղազախստանի ղեկավարների համար միակ հենակետը լինելու է Ռուսաստանը: Դա պարզ է և ընկալվում է որպես բնական երևույթ»,- մեզ հետ զրույցում ասաց Կարավաևը:
Ադրբեջանի արտգործնախարարի տեղակալ Արազ Ազիմովը մայիսի 1-ին հանդես է եկել ուշագրավ հայտարարությամբ` մեղադրանքներ հնչեցնելով ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի ամերիկացի համանախագահ Ջեյմս Ուորլիքի հասցեին: Ըստ ադրբեջանական APA լրատվական գործակալության` Ազիմովը հայտարարել է, որ Ադրբեջանը կարող է բարձրացնել ԵԱՀԿ Մինսկի խմբում ամերիկացի համանախագահի պաշտոնից Ջեյմս Ուորլիքին հետ կանչելու հարցը:
Եթե անկեղծ լինեմ, կուսակցությունում այդ հարցը չի քննարկվել: Այնուամենայնիվ, ես ասացի իմ կարծիքը, որ պետք է անսալ ժողովրդի ձայնին և մերկապարանոց հայտարարությունները, կարծում եմ… պետք է ուղղակի իրեն դիմել` տեսնենք` ինչ է ինքը նկատի ունեցել: Կարծում եմ` ինքը նկատի է ունեցել, որ Հանրապետականն իր ուժը չի կորցրել: Չէ՞ որ մեզ անընդհատ ասում են, որ Հանրապետականը թուլացել է և այլն, և այլն: Ըստ իս` նա ուղղակի բառախաղով է ասել: Չեմ կարծում, որ իր ասածներն ինչ-որ վատ նպատակներ են հետապնդել:
