Դա ստորացում էր, ամոթ էր. մի՞թե ուկրաինացիների կյանքերն ավելի կարևոր են, քան հայերինը. Վալերի Բուայե

«Կոնցեպտուալ Հարթակի» զրույցը Ֆրանսիայի Սենատի անդամ Վալերի Բուայեի հետ։ Զրույցը վարեց քաղաքագիտության դոկտոր Արթուր Խաչիկյանը։

Արթուր Խաչիկյան.- Նախ և առաջ շնորհակալ եմ ձեր բոլոր նվիրումի և ջանքերի համար՝ ի շահ մեր ժողովրդի և Ֆրանսիայի հայ համայնքի: Ձեզ ճանաչում են Հայաստանում, մենք ձեզ շատ ուշադիր լսում ենք և շատ ենք գնահատում։

Վալերի Բուայե.- 2020 թվականի նոյեմբերի 25-ից սկսած, երբ մենք քվեարկեցինք Արցախի ճանաչման համար,  պարզ ու տրամաբանական դարձավ, որ պետք է առաջ գնալ, և պետք է խոսել ոչ միայն Արցախի Հանրապետության, այլև միջազգային հանրության կողմից ճանաչված Հայաստանի Հանրապետության  դեմ կատարվող հանցագործությունների մասին։ Եվ քանի որ ֆրանսիական դիվանագիտությունն այդ հարցում իր դերը չի կատարում, առաջացավ պահանջ, որ խորհրդարանական դիվանագիտությունը դա անի ու դրանով փրկի Ֆրանսիայի պատիվը՝ հանուն Ֆրանսիայի, հանուն Եվրոպայի։ Ես մտահոգվում եմ, երբ տեսնում եմ, թե ինչ աստիճանի է Հայաստանն անտեսվում Եվրոպական Միության, նաև Միացյալ Նահանգների կողմից։

Արթուր Խաչիկյան.– Այո, ես Ձեզ հետ միանգամայն համաձայն եմ։ Մենք տեսնում ենք, թե ինչ զորավարժություններ էին Ադրբեջանն ու Թուրքիան կազմակերպել, որը կոչվում է «Եղբայրական բռունցք», և այն սպառնալիքներն ու հարձակումները, որին ենթարկվում են մեր սահմանները, կարո՞ղ ենք արդյոք մենք ակնկալել Ֆրանսիայի ու Եվրոպայի կոնկրետ արձագանքը, ասենք, ռազմական օգնության տեսքով, որովհետև մեր հարևանները լուրջ են տրամադրված։

Վալերի Բուայե.– Այո, ոչ միայն լուրջ են տրամադրված, այլև ասում են այն, ինչն անում են, ու նրանց ոչ ոք չի կանգնեցնում։ Հարց է առաջանում՝ ինչո՞ւ մենք ճանաչեցինք Ցեղասպանությունը, եթե այսօր լռում ենք, ինչո՞ւ է այդքան շատ խոսվում Ուկրաինայի մասին ու չի խոսվում Հայաստանի մասին։

Ինչո՞ւ էր պետք Ֆրանկոֆոնիայի գագաթնաժողովը կազմակերպել Հայաստանում, ինչո՞ւ էր ասվում, որ Հայաստանը Ֆրանսիայի քույրն է, եթե մենք հիմա նրան միայնակ ենք թողել իր խնդիրների հետ՝ շրջափակված դիկտատորական երկրներով։ Ես խոսել եմ Ֆրանսիայի Սենատի ամբիոնից, խոսել եմ ԵԱՀԿ-ի ամբիոնից ու ասել՝ մի՞թե ուկրաինական կյանքերն ավելի կարևոր են, քան հայերինը։

Երբ այսօր մենք խոսում ենք ագրեսիայի մասին, հանցագործությունների պատճառով զոհերի մասին, արգելված զենքերի կիրառման մասին, ինչո՞ւ այդ ամենը ասելով Ուկրաինայի պարագայում, նույնը չենք  ասում Հայաստանի պարագայում։ Ես կոնֆիդենցիալ կերպով ցանկանում եմ ձեզ ասել, որ այլ պատգամավորների հետ միասին ինձ հրավիրել էին ֆրանսիական լրատվական մի մեծ ցանցի հետ հանդիպման, որը զբաղվում է ուկրաինական թեմաներով, ամեն օր։ Ես իրենց ասացի, որ այդ ամենը շատ կարևոր է, սակայն մոլորակի վրա միայն մեկ կոնֆլիկտ չէ, մենք չենք խոսում Հայաստանի մասին, չենք խոսում Թուրքիայի հանցագործությունների մասին, Սիրիայի, Իրաքի, Լիբիայի մասին, որոնք Թուրքիայի սպառնալիքների տակ են,  կարող ենք նաև խոսել Ղազախստանի, Ուզբեկստանի, Ղրղըզստանի, Թուրքմենիայի մասին, որտեղ Թուրքիայի ու Չինաստանի օգտին դեռուսիֆիկացիայի գործընթացներ են ընթանում։

Նրանք լինելու են խոշոր կոնֆլիկտների թատերաբեմ։ Մենք գիտենք Թայվանի կոնֆլիկտում Միացյալ Նահանգների հետաքրքրության մասին։ Այդ ամենը մամուլը չի նկատում։ Ես դա իրենց ասացի։ Հաշվի առնելով այն, որ ես ունեմ կապվածություն հայերի ու Հայաստանի հետ, հայերը Թուրքիայի ու Ադրբեջանի կողմից կարող են նորից ենթարկվել ցեղասպանության, և դա կարող է նախադեպ դառնալ մյուսների համար։

Դա կարող է քանդել միջազգային ողջ հարաբերությունները։ Հայաստանը ճանաչված է միջազգային այդ հանրության կողմից, և այն կարող է վերանալ, և մենք նոր ցեղասպանության ականատես կլինենք, և դա անակնկալ չի լինի, որովհետև դրա մասին բաց խոսում են, այդ թվում՝ որպես պահանջատիրություն: 

Ցավոք, դա չի հետաքրքրում Ֆրանսիայի կառավարությանը, ավելի քիչ է հետաքրքրում Եվրոպական Միությանը, ոչ էլ Եվրահանձնաժողովի նախագահ Ուրսուլա Ֆոն դեր Լայենին, ով ստորագրել է այդ վրդովեցուցիչ փաստաթուղթը։ Նա այցելել է Բաքու, դա դիվանագիտական ստորացում էր, նա «ծնկի է իջել», համբուրել է Ալիևին և նրան անվանել է Եվրոպայի վստահելի դաշնակից։ Ինչո՞ւ Եվրոպայի առաջնորդները, ում  մանդատով նա այնտեղ է գտնվում, նրան չասացին, որ՝ դուք դրա համար չեք այնտեղ այցելել, դա ձեր դերակատարումը չի, ո՞վ է ձեզ թույլ տվել նման հայտարարություն անել։

Ուկրաինայի կոնֆլիկտը չի անտեսում ամեն ինչ։ Թուրքիան ու Ադրբեջանը ներկայանում են՝ որպես Ուկրաինայի բարեկամներ, և ներկայանում են՝ որպես վստահելի կողմեր։

Արթուր Խաչիկյան.- Այո, դա այդպես է, մենք լսել ենք, թե ինչպես եք դուք դա ասում։

Վալերի Բուայե.- Բոլորն են հասկանում, որ Ադրբեջանն արտահանում է ավելի շատ գազ, քան արտադրում է, այնտեղ կա նաև ռուսական գազ, որը Ռուսաստանից գնում են ու վաճառում ավելի թանկ գնով, և նրանք երկերեսանիությամբ են զբաղվում։

Ես  կարծում են, որ կարևոր է, որ ֆրանսիական պատգամավորները բարձրաձայնեն այդ փաստերի մասին, որովհետև ֆրանսիական դիվանագիտությունը դա չի անում, եվրոպական դիվանագիտություն գոյություն էլ չունի, ամերիկյան դիվանագիտությունն էլ դրանով չի զբաղվում… Ամերիկացիներն ասում են, որ կպաշտպանեն հայերի իրավունքներն ադրբեջանական տիրապետության տակ։ Ո՞վ է պատրաստվում դա անել։

Արթուր Խաչիկյան.- Միանշանակ, դա ճիշտ է։ Միանգամայն համաձայն եմ Ձեզ  հետ, տիկին Սենատոր։ Ինչպես տեսնում ենք՝ կան ընդհանուր շահեր, ինչպես տիկին ֆոն դեր Լայենն ասաց՝ «Ադրբեջանը մեր պարտնյորն է, և կա Եվրոպայի կախվածություն ադրբեջանական գազից»։

Արդյո՞ք մեր տարածաշրջանում կա եվրոպական տերությունների կողմից մրցակցություն ազդեցությունների համար, ասենք՝ Ֆրանսիայի, Բրիտանիայի ու մյուսների միջև։  Որքանով տեղյակ եմ՝ Բրիտանիան միլիարդավոր դոլարների ներդրումներ է կատարել Ադրբեջանում։ Միգուցե կա՞ որոշակի հակասություն կամ մրցակցություն:  Դուք դա ինչպե՞ս եք տեսնում։

Վալերի Բուայե.– Իհարկե, կա մրցակցություն, կան նաև խորքային պատմական կապեր։ Ես հիշում եմ, թե ինչպես էր արքայազն Չարլզը մեկնել Ստամբուլ, որպեսզի մասնակցի Առաջին համաշխարհայինի ժամանակ տեղի ունեցած Գալիպոլի ճակատամարտի հիշատակի օրվան, և դա այնպես էր արվել, որ նշվի հենց ապրիլի 24-ին, հայերի Ցեղասպանության օրը։ Էրդողանը հատուկ էր փոխել այդ օրը, որ այն համընկնի հայերի Ցեղասպանության հիշատակի օրվան հետ։ Ցավոք, արքայազն Չարլզը մասնակցեց այդ խաղին, իհարկե, բրիտանական կառավարության մասնակցությամբ։ Մենք տեսնում ենք, որ խորքային պետությունը միշտ գործում է, այդ կապերը, իհարկե, այլասերված են, և դա այստեղ ևս արտահայտվում է։

Արթուր Խաչիկյան.– Լիովին համաձայն եմ: Դուք հետևում եք իրադարձություններին, Ադրբեջանի կառավարությունը շարունակում է իր ճնշումները, որպեսզի Արցախի հայերին տեղահանի այդ տարածքից, անգամ կառավարության անդամն ասել է, որ  հայերին կքշեն, ինչպես շներին…  Այդ ճնշումները շարունակվում են, և մենք կարող ենք ականատես լինել իրական էթնիկ զտումների։ Ինչպիսի՞ն է կարող լինել միջազգային հանրության արձագանքը։

Վալերի Բուայե.– Ամեն ինչ այնպես չի լինի, ինչպես հիմա է։ Իհարկե, միջազգային հանրությունը կարձագանքի, բայց ինձ թվում է, որ հիմա միջազգային հանրությունը շատ լավ գիտի, թե ինչ է այնտեղ կատարվում, սակայն ձև է անում, որ այնտեղ միջազգային դիտորդներ է ուղարկում, ես ինքս էլ եմ խնդրել ԵԱՀԿ-ում դա անել, բայց, մեր մեջ ասած, դա սուտ է, որովհետև մենք առանց այդ էլ լավ գիտենք, թե այնտեղ ինչ է կատարվում։

Բայց դա ինչ-որ քայլ է։  Ադրբեջանը հրաժարվում է ընդունել դիտորդներին, ասենք, ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ի դիտորդներին, որպեսզի զննեն մշակութային արժեքների ոչնչացման մասին տեղեկությունները։ Ազգային ժողովում մենք մեր արտգործնախարարից պահանջում էինք, որ նախարարությունն արձագանքի 44-օրյա պատերազմի ժամանակ, Ֆրանսիան Մինսկի խմբի անդամ է, որն այն ժամանակ դեռ գոյություն ուներ, և ԱԳՆ ներկայացուցիչը կրկնում էր՝ նեյտրալություն, նեյտրալություն, նեյտրալություն…

Ֆրանսիան ընդունել է հայերի Ցեղասպանության հիշատակի օրը, և այստեղ կան հակասություններ: Մենք չարձագանքեցինք 44-օրյա պատերազմի ժամանակ, մենք չարձագանքեցինք, երբ Հայաստանը կորցրեց իր տարածքների մի մասը, երբ Ադրբեջանը հաղթանակի այգի սարքեց, երբ կոչ են անում ցեղասպանության ենթարկել հայերին…

Նույն ձևով Թուրքիան խոսում էր Կիպրոսի մասին, մենք այն ժամանակ էլ չարձագանքեցինք, և տիկին Ֆոն դեր Լայենը գնում է Բաքվում գրկելու պարոն Ալիևին ու ստորագրելու այդ անամոթ պայմանագիրը… Մեր պառլամենտները պետք է արտահայտվեն այդ դեպքերի մասին։  Ճիշտ է նաև, որ թուրքական ներթափանցումն Անգլիայում ու Գերմանիայում շատ ուժեղ է։ ԵՄ-ում Թուրքիան շատ դաշնակիցներ ունի։

Արթուր Խաչիկյան.– Իրենք շատ մեծ ազդեցություն ունեն, ունեն մեծ ռեսուրսներ, ունեն էներգակիրներ, ունեն բանակ, հիմա դառնում են Ռուսաստանի դաշնակիցը, և մենք բոլոր կողմերից շրջափակված ենք, դժվար վիճակ է, բայց մենք ելքը կգտնենք։

Վալերի Բուայե.– Դուք էլ ունեք մեծ ռեսուրսներ՝ և բարոյական, և ֆիզիկական, սակայն ինչը ես չեմ հասկանում, դա Միացյալ Նահանգների դերն է։ Այն, ինչն անում են Ուկրաինայի համար, ինչո՞ւ նույնը չեն անում Հայաստանի համար։ Դա իրենց համար հնարավորություն է այդ զոնայում ունենալ ազդեցություն, որտեղ նրանք դա չունեն, սակայն նրանք ամբողջովին գտնվում են Թուրքիայի ազդեցության տակ։

Արթուր Խաչիկյան.– Դա այդպես էլ կա։ Նրանք ասում են, որ թույլ չեն տա, որ Իրանը դեստաբիլիզացիայի ենթարկի Հարավային Կովկասը, բայց Թուրքիայի համար խնդիրներ չկան, Թուրքիայի դեպքում ամեն ինչ նորմալ է։ Երբ Թուրքիան ներթափանցեց Կովկաս, մասնակցում էր 44-օրյա պատերազմին, անգամ ղեկավարում է այդ պատերազմը, դա Միացյալ Նահանգների համար ընդունելի է, բայց Իրանի դեպքում՝ ոչ։

Վալերի Բուայե.- Սկզբնական շրջանում նրանք զենք էին մատակարում, բայց դա չի կարող արդարացնել ամեն ինչ։ Դա, երևի, առիթ էր, որ Թուրքիային ու Իրանին ցույց տան իրենց ազդեցությունը։ Մենք չգիտենք, թե ինչ է կատարվելու Իրանում, բայց մենք ուրախանում ենք, որ այդ անընդունելի ռեժիմը դեստաբիլիզացիայի է ենթարկվում,  բայց ես կարծում եմ, որ մենք ունենք խաղ, որը պետք է խաղանք, և Հայաստանը կարող է դրանում դեր ունենալ, բայց դա շատ նուրբ իրավիճակ է։

Արթուր Խաչիկյան.– Շատ շնորհակալություն, տիկին Սենատոր, հույս ունեմ, որ մենք կրկին կհանդիպենք։

«Կոնցեպտուալ Հարթակ»