Դեռևս ամիսներ առաջ եվրոպական ԶԼՄ-ներից մեկին տված իր հարցազրույցում Նիկոլ Փաշինյանը բարձրաձայնել էր մի թեզ, ըստ որի Հայաստանի արտաքին քաղաքականության գերակա ուղղություն պետք է դառնա «ռեգիոնալիզմը»:
ԱԺ նախկին իշխանական պատգամավոր, Արցախի սոցիալական զարգացման հիմնադրամի համակարգող Սոֆյա Հովսեփյանը շրջափակման 10 ամիսների ընթացքում շուրջ յոթ ամիս Արցախում է եղել և ստանձնել է մանկահասակ երեխաներին կաթնախառնուրդով ապահովելու գործը:
«Նարեկածին» ազգային զարդեր ներկայացնող ընկերության հիմնադիր Էլեն Արզումանյանը, որն իր զարդերն աճուրդով վաճառում է՝ գումարն ուղղելով բռնի տեղահանված Արցախի մեր հայրենակիցներին աջակցելու նախաձեռնություններին, «Աջակցություն արցախցիներին. արվածը, չարվածը և հետագա հսկա անելիքը» թեմայով պանելային քննարկմանը նկատեց.
«Երազի տուն» մանկական վերականգնողական կենտրոնի հիմնադիր Նարինե Մանուկյանն «Աջակցություն արցախցիներին. Արվածը, չարվածը և հետագա հսկա անելիքը» թեմայով քննարկման ժամանակ նկատեց՝ այս պահին աջակցության տարբեր նախաձեռնությունները համակարգված չեն:
«Աջակցություն արցախցիներին. Արվածը, չարվածը և հետագա հսկա անելիքը» թեմայով քննարկման ժամանակ Գագիկ Ծառուկյանի մամուլի խոսնակ Իվետա Տոնոյանը տեղեկացրեց՝ բարեգործական հիմնադրամի աշխատակազմը Գագիկ Ծառուկյանից ստացել է հանձնարարություն՝ ուսումնասիրել, թե առաջնային փուլում ինչի անհրաժեշտություն կա և աջակցության ծրագրերը թիրախային ինչ ուղղություններով պետք է իրականացնել։
«Այդ օրը ես դուրս էի եկել Հայաստանի Հանրապետության հրապարակ այն մտքով, որ իմ ծնողների մասին լուր իմանամ, որովհետև մի քանի ժամ զանգում էի՝ վերցնող չկար, հետո իմացա՝ հայրս շրջափակման մեջ է:
Փաստաբանը համոզված է՝ նմանատիպ գործընթացներով փորձում են վախեցնել հասարակությանը, սակայն վստահեցրեց՝ ինչքան էլ ապօրինի կալանավորեն, այս մարդիկ վաղ թե ուշ ազատ են արձակվելու և իրենց հայրենիքից հետ չեն կանգնելու:
«Ոչ մեկի համար գաղտնիք չէ, որ պետությունն այդ դերակատարումը չունի՝ բացի 100 հազարական և 40+10 հազարական դրամներ վճարելուց, որոնք դեռ ոչ բոլորին են հասել,- նշեց նա՝ հավելելով,- Աշխատանքի և սոցիալական հարցերի նախարարությունը հետաքրքիր մի ֆունկցիա էլ է կատարում. մարդկանց ուղղորդում են մեզ մոտ։ Մեզ այցելել է առնվազն 5 քաղաքացի, որոնք ասել են՝ սոցապն իրենց ուղղորդել է Երվանդ Քոչար 5 հասցե։ Պետության ֆունկցիան, որպես այդպիսին, այս ամեն ինչով սահմանափակվում է»:
«Այստեղից է սկսվել 1988 թվականի շարժումը: Մայր բուհը տարիներ շարունակ պահել է իր դերը հասարակության կյանքում: Պատերազմից հետո էլ իր շուրջն է համախմբել ուսանողներին, նորից հուսադրել է Արցախ ունենալու գաղափարով: Այնպես որ՝ ԱրՊՀ-ի գոյությունը կարևոր է և՛ որպես Արցախի լինելիությունը խորհրդանշող պետական ինստիտուտ, և՛ որպես անգնահատելի խորհրդանիշ: Այն փակելն անթույլատրելի է»,- պնդեց Նարե Սիմոնյանը՝ այս համատեքստում պատահական չհամարելով փաստը, որ այս իշխանություններն ամեն կերպ մերժում են Արցախի պետական համալսարանի գոյության գաղափարը:
«Եթե մենք սկզբնական փուլում արդեն իսկ տեսնում ենք որոշակի լղոզելու միտումներ, ապա մեծ լավատեսություն չենք կարող ունենալ՝ այդ մարդկանց համար այստեղից չհեռանալու միջավայր ստեղծելու ուղղությամբ»,- ամփոփեց Լիլյա Ամիրխանյանը:
Իշխանությունները ցուցադրաբար իբրև թե զբաղվում են արցախահայերի աջակցության ծրագրերով, ավելի շատ գովադզում են դրանք, քան անում են իրականում: Նրանք սովոր են հարկատուների գումարներով քաղաքացիներին իբրև թե օգնել ու դա ներկայացնել՝ որպես իրենց արժանիք: Բայց չնայած արտաքուստ այս հանդարտությանը կամ նախկին կյանքի շարունակության իմիտացիային, իրականությունն այլ է: Հենց այն պարզ պատճառով, որ նախկին կյանք այլևս չի կարող լինել անգամ ըստ սահմանման, որովհետև չկա նախկին այն հայկական իրականությունը, որի անբաժան մասն էր Արցախը:
«Հիմա 1 ամիս անցել է: Արդյո՞ք տեսել եք, որ ՀՀ ԱԺ-ն կանչի իր կոլեգաներին և հանդիպում ունենա: Դրա փոխարեն՝ գործող կառավարության ղեկավարը չշնորհավորեց Արցախի նախագահին՝ ասելով՝ դե, շնորհավորելու բան չկա, և այլն: Բա այդ ինչի՞ մի հատ ռիսկ չեն անում: Վա՞խ կա, որ կարող է ինչ-որ մեկն իրենց ծեծի, թե՞ խոստումներ ունեն տված»,- ասաց նա:
Հոկտեմբերի 19-ին Արցախի տեղեկատվական շտաբը հաղորդագրություն էր տարածել, որ Արցախի նախագահ Սամվել Շահրամանյանն արցախցիներին հուզող մի շարք հարցերի վերաբերյալ հրապարակային մեկնաբանությամբ է հանդես գալու:
«Կա մի քաղաքացի, առնվազն, որ դրան դեմ է։ Կա մի քաղաքացի, որը ԵԽ-ում նրա ելույթին հետևելուց լսում է, որ ինքը խոստովանում է՝ ականապատ դաշտերի քարտեզներն Արցախի ՊԲ-ից վերցրել է և հանձնել է թշնամուն, և դա համարում է բարի կամքի դրսևորում: Դա իր մեկնաբանությունն է. ՀՀ Քրեական օրենսգրքում դրա համար նախատեսված հոդվածը շատ հստակ է ձևակերպված՝ կոչվում է պետական դավաճանություն, որի նկարագրությունը հետևյալն է՝ գաղտնի տեղեկությունները թշնամուն փոխանցել, իսկ ականատապ դաշտերի քարտեզները ռազմական բնույթի հույժ գաղտնի տեղեկություններ են։
Էդ մարդիկ պետք է ման գան Նիկոլ Փաշինյանի հետևից՝ իրենց դժբախտությունը ստեղծողի հետևից. Էդգար Ղազարյան
«Պրեսսինգ» հաղորդաշարում Սաթիկ Սեյրանյանի հյուրը քաղաքական վերլուծաբան, քաղտեխնոլոգ Վիգեն Հակոբյանն է։
«Հասարակությունը չի կարող մեղավոր լինել. մեղավորը մենք ենք»,- «Հայաստանը՝ իբրև մեծ «անկլավ»» թեմայով պանելային քննարկման ժամանակ անդրադառնալով հանրային գործընթացների անհրաժեշտության մասին դիտարկումներին՝ նշեց «Պատիվ ունեմ» խմբակցության ղեկավար Հայկ Մամիջանյանը:
«2020 թվականի 44-օրյա պատերազմից սկսած՝ պաշտոնական Երևանն Արցախի համար դարձել է սոցիալական հաբ՝ մեծ հասարակական կազմակերպություն:
Հրանտ Մելիք-Շահնազարյանն այս ամենի պատճառը համարում է միավորվելու և պատասխանատվություն ստանձնելու պրոցեսի բացակայությունը, որի փոխարեն՝ անընդհատ սպասել ենք փրկիչների։
Քաղբանտարկյալ Արմեն Աշոտյանը կալանավայրից գրած իր վերջին հոդվածներում հանդես է եկել Արցախի հարցի, Արցախի հետագա ճակատագրի, արցախյան հիմնախնդրի էջը որևէ պարագայում փակված չհամարելուն ուղղված առարկայական առաջարկներով՝ հիմնված «պետություն՝ առանց տարածքի» մոդելի վրա: Աշոտյանն իր առաջարկը և դրանից բխող բազմաթիվ պահանջվող քայլերը հիմնավորել է փաստարկների կուռ համակարգով, որոնք կարող են և պետք է դառնան հանրային-քաղաքական օրակարգի, քննարկումների առարկա, հատկապես, որ մինչ այս պահը ինստիտուցիոնալ կոչվող ընդդիմությունն Աշոտյանի ներկայացրածին անգամ փոքր-ինչ համադրելի որևէ առաջարկ չի կատարել:
«Պրեսսինգ» հաղորդաշարում Սաթիկ Սեյրանյանի հյուրը ԳԱԱ Արևելագիտության ինստիտուտի նախկին տնօրեն, ակադեմիկոս, թուրքագետ Ռուբեն Սաֆրաստյանն է։
«Եթե այդ կոնտեքստում նայենք, ապա այո՛, մենք՝ արցախահայերս, մանավանդ Արցախի իշխանությունները, շատ գործողություններ պետք է կատարենք, որպեսզի կարողանանք դիմակայել ո՛չ միայն Ադրբեջանի կողմից տեղեկատվական «հարձակումներին», այլև աշխատել ՀՀ իշխանությունների հետ, այդ հարցերը բերել օրակարգ, որպեսզի նրանք նույնպես հասկանան, որ Արցախի հարցը միայն իրենց հարցը չէ, և դա հայկական հարց է: Նրանք պետք է նաև հասկանան, որ իրենք իրավունք չունեն, ընդհակառակը, պարտականություններ ունեն, որպեսզի մի օր կարողանանք վերադառնալ ու տեսնել իրական, հայկական Արցախը»,- ասաց Արցախցի պատգամավորը:
Այս օրերին հայության շրջանակում ամենատարածված հարցն է, թե ինչո՞ւ Միացյալ Նահանգների կառավարությունն այդքան վճռականորեն և արագորեն աջակցեց Իսրայելին, բայց ոչ Հայաստանին և Արցախին:
«Պրեսսինգ» հաղորդաշարում Սաթիկ Սեյրանյանի հյուրն ԱՄՆ Սթենֆորդի համալսարանի քաղաքագիտության դոկտոր Արթուր Խաչիկյանն է։
Արցախից Հայաստանի Հանրապետություն տեղափոխված Անի Հովսեփյանը 168.am-ին հայտնեց, որ այս անգամ էլ իրենց ընտանիքը կանգնած է իր տատիկի կենսաթոշակը ստանալու խնդրի առջև:
Ադրբեջանում պահվող հայ ռազմագերիների և քաղաքացիական անձանց պաշտպանությունը, ինչպես նաև՝ Վագիֆ Խաչատրյանի, հնարավո՞ր է կազմակերպել հայ փաստաբանների միջոցով. ի՞նչ միջազգային իրավական մեխանիզմներ կան՝ 168.am-ն այս հարցադրումներն ուղղեց միջազգային իրավունքի մասնագետ, փաստաբան Արա Ղազարյանին:
Արցախի Հանրապետության գոյությունը չպետք է ավարտվի 2024թ. հունվարի 1-ին: Կարելի է և պետք է վիճել, քննարկել, որոշել այս բանաձևը կյանքի կոչելու ուղիների, մոդելների և հնարավորությունների շուրջ: Սակայն ակնհայտ է, որ Արցախի հայկականության վերականգնման հեռանկարը ռեալ պահելու համար իմպերատիվ պահանջ է արցախահայության կազմակերպումը և գոյության շարունակությունը՝ որպես քաղաքական գործոն:
Հոգեբան Իրինա Ծատուրյանի գնահատմամբ, Արցախի կորստից հետո հայ հանրությունը, առհասարակ, հոգեբանական լրջագույն խնդիրների է բախվել: 168.am-ի հետ զրույցում նա ցավով արձանագրեց՝ այժմ վիճակը շատ ծանր է:
Արցախի հարցը փակված է. այդ էջը փակել է ոչ թե Արցախի նորընտիր նախագահ Սամվել Շահրամանյանը, այլ Նիկոլ Փաշինյանը՝ ճանաչելով Արցախն ամբողջությամբ Ադրբեջանի կազմում, հետևաբար, սխալ է Արցախի մի քանի օրվա իշխանությանը մեղադրել Արցախը հանձնելու մեջ, ինչպես անում է, օրինակ, Նիկոլ Փաշինյանի գրպանում տեղավորված սովորական պրոպագանդիստ, Արցախի անվտանգության խորհրդի նախկին ղեկավար Սամվել Բաբայանը, որը կատարել և կատարում է Փաշինյանի մանր-մունր պատվերները։
Աշխարհում չկան երկրներ, որոնք ընդունում են, որ ունեն քաղբանտարկյալներ: Թեև ՀՀ գործող իշխանությունները ևս չեն ընդունում քաղբանտարկյալների գոյությունը, այդուհանդերձ, այդ մասին ահազանգում են հանրային ու քաղաքական տարբեր շրջանակներ: Ավելին՝ միջազգային կոնկրետ կառույցներ ևս խոսել են այս խնդրի մասին, իսկ իրավապաշտպան տարբեր կազմակերպություններ պարբերաբար արձանագրել են դատաիրավական համակարգում առկա լրջագույն խնդիրները: Ընդամենն ամիսներ առաջ Amnesty International-ն էր հրապարակել 2022/23 զեկույցը՝ Աշխարհում մարդու իրավունքների վիճակի վերաբերյալ: