Ռուս վերլուծաբան Անդրեյ Արեշևը 168․am-ի հետ զրույցում ասաց, որ բանակցությունների այս ձևաչափը վերածվել է ժողովրդական դիվանագիտության հարթակի, որի շրջանակում հանդիպումները ծառայում են կողմերի միջև վստահության ամրապնդմանը։
«Եթե Թուրքիայի քաղաքականության հիմքում լիներ փոխշահավետության հանգամանքը, ապա նրանք այդ 2․4 միլիարդ եվրոյանոց պրոյեկտի տակ չէին մտնի, այլ 50 միլիոն դոլար կներդնեին Կարսից Գյումրիի երկաթուղու վրա, որը դեռ ցարի ժամանակ է կառուցվել ու այժմ պարզապես հիմնանորոգման կարիք ունի։ Դա կլիներ ապաշրջափակման որոշակի տրամաբանության մեջ, և այդ դեպքում Թուրքիայի իրական մտադրությունները մեզ համար ավելի անկեղծ կլինեին»։
«Բաջիների հանդիպում էր: Երեք բաջիների հանդիպում, որոնք ունեն նույն նպատակները, գնում են նույն ճանապարհով, իրարից գոհ են, նույնիսկ այն աստիճանի, որ շատերն են նկատել Մեհրիբանի դեմքի զարմանքը, թե՝ էս ի՜նչ գանձ է մեր ձեռքում հայտնվել, որ նույնիսկ չէին էլ երազի»:
Մինչև որևէ միջազգային, տարածաշրջանային կամ երկկողմ համաձայնություն չհստակեցվի հրապարակային փաստաթղթով, ցանկացած հայտարարություն կամ մեկնաբանություն՝ թե՛ Հայաստանի, թե՛ Ադրբեջանի կամ միջազգային դերակատարների կողմից, մնալու է բացառապես քաղաքական մանևրի դաշտում, առանց իրական իրավական բազայի։ Իսկ առանց փաստաթղթային հիմքի, հստակ վերահսկողական մեխանիզմների ու ինստիտուցիոնալ պատասխանատվության, Սյունիքի տարածքում ցանկացած փոփոխություն կարող է վերաճել անդառնալի հետևանքների՝ պետականության ու տարածաշրջանային կայունության տեսանկյունից։
«Փաշինյանը բողոքեց, որովհետև Ալիևը խախտեց նրա նախընտրական անդորրը։ Այստեղ խնդիրը տերմինները չեն, այլ այդ տերմինների բովանդակությունը, որոնց, ի դեպ, Փաշինյանը չանդրադարձավ»,- ասաց Սուրեն Սուրենյանցը։
Թուրքագետ Տիրան Լոքմագյոզյանն Էրդողանի այս դիրքորոշումը բնական է համարում՝ նկատելով, որ այս ճանապարհն առաջին հերթին պետք է թուրք-ադրբեջանական տանդեմին՝ Թուրանը կազմելու համար, ապա նաև՝ Արևմուտքին՝ սեփական նկրտումների համատեքստում։
Սեպտեմբերի 1-ին Թիենծին քաղաքում Շանհայի համագործակցության կազմակերպության գագաթնաժողովի ՇՀԿ+ ձևաչափի հանդիպման ժամանակ Ադրբեջանի նախագահն իր ելույթում օգտագործել է «Զանգեզուրի միջանցք» ձևակերպումը:
Փաշինյանը, Հայոց ցեղասպանության ճանաչման ուղղությամբ տարվող ջանքերը քննադատելու փոխարեն, պետք է կոնկրետ քայլեր ձեռնարկեր արդարություն պահանջելով, ներառյալ փոխհատուցում և Արևմտյան Հայաստանի գրավված տարածքների վերադարձ։ Սա մի բան է, որ Սփյուռքը չի կարող անել, քանի որ միայն պետությունները կարող են հայցեր ներկայացնել Արդարադատության միջազգային դատարան (Համաշխարհային դատարան)։ Փաշինյանը երբեք նման քայլ չի ձեռնարկի, քանի որ նա զբաղված է թուրքական և ադրբեջանական պահանջների հանդեպ զիջողական քաղաքականություն վարելով։
Նիկոլ Փաշինյանն աշխատանքային այցով Չինաստանի Ժողովրդական Հանրապետությունում է, որտեղ ընթանում են ՇՀԿ գագաթնաժողովը ՇՀԿ+ ձևաչափով և դրա շրջանակում այլ միջոցառումներ։
Նիկոլ Փաշինյանն ու Աննա Հակոբյանը Չինաստանում Շանհայի համագործակցության կազմակերպության գագաթնաժողովի ժամանակ ոտքի վրա զրուցել են Էրդողանի, Ալիևի և վերջիններիս կանանց հետ: Թե՛ Աննա Հակոբյանը, թե՛ Նիկոլ Փաշինյանը ֆեյսբուքյան իրենց էջերում լուսանկարներ էին հրապարակել, որտեղ ջերմ զրուցում են Էրդողանի, Ալիևի և նրանց կանանց հետ։
Վերջերս ՀՀ ֆինանսների նախարար Վահե Հովհաննիսյանը հայտնել է՝ «բյուջեի փաստաթղթում պլանավորված է, որ Պաշտպանության նախարարությանն ուղղվող ծախսերի մասնաբաժինն ընդհանուրի մեջ կնվազի 2025 թվականի համեմատ»:
«Ընթերցանությունը մարդկության ստեղծած ամենաօգտակար բաներից է, բայց երբ այս իշխանությունն ասում է՝ շատ գրքեր կարդացեք, դա իրենց դեմ է։ Շատ գրքեր կարդացած մարդիկ չեն կարող քվեարկել այս իշխանության օգտին։ Եթե դու թուրքագետ չես, չգիտես Թուրքիայի պատմությունը, չգիտես թուրքական քաղաքական գործընթացները, չգիտես կոնտեքստը, Էրդողանի գիրքը կարդալն ի՞նչ էֆեկտ է ունենալու»։
Այս օրերին, երբ վաշինգտոնյան հանդիպումներից և Փաշինյան-Ալիև-Թրամփ եռակողմ հռչակագրի ստորագրումից հետո ՔՊ-ականները նույնանման տեքստերով ֆեյսբուքյան իրենց էջերում ոգևորված վստահեցնում են, թե այլևս պատերազմ չի լինելու, խաղաղությունն այլևս հաստատված փաստ է (թեև խաղաղության պայմանագիր անգամ չի կնքվել), ցանկանում ենք մի քանի փաստի վրա ուշադրություն հրավիրել, հատկապես, երբ Թրամփի՝ Նոբելյան մրցանակի առաջադրել-չառաջադրելու թեմա է շրջանառվում, որում, թերևս, առաջինը հենց ԱՄՆ նախագահն է շահագրգիռ:
Ալիևն արդարացի պահանջ է համարում աշխարհի կողմից «Խոջալուի ցեղասպանության» ընդունումը, Հայաստանի կողմից «Գյանջայի դեպքերի» պատասխանատվության ընդունումը, թուրք-ադրբեջանական տանդեմը միանգամայն արդարացի է համարում 44-օրյա պատերազմը, քանի գտնում է, որ միջազգային իրավունքը չի գործել, ՄԱԿ-ի 4 բանաձևերի պահանջները Հայաստանը չի կատարել, և այլն: Բայց սրան զուգահեռ՝ Թուրքիայի հին պահանջները Հայաստանի նկատմամբ չեն «զրոյացվել»։
Վերջին օրերին տեղական և ոչ տեղական մամուլում տեղեկություն էր շրջանառվում, որ ԱՄՆ նախագահը Սպիտակ տանն այս ուրբաթ ընդունելու է Նիկոլ Փաշինյանին և Իլհամ Ալիևին, և, որ Թրամփի միջնորդությամբ Ադրբեջանի և Հայաստանի ղեկավարները ստորագրելու են խաղաղության ձգտման փոխըմբռնման հուշագիր, կամ, ինչպես ադրբեջանական աղբյուրներն են նկատել՝ «մտադրությունների նամակ», և ոչ թե՝ խաղաղության համաձայնագիր։
Ադրբեջանական լրատվամիջոցների հաղորդմամբ, Ադրբեջանի պաշտպանության նախարար Զաքիր Հասանովը և երկրի ԶՈՒ ԳՇ պետ Քերիմ Վելիևը հանդիպել են «Թուրքիայի շեհիդների ընտանիքների հետ», որոնք Բաքվում են գտնվում YAŞAT հիմնադրամի նախաձեռնությամբ և աջակցությամբ:
Օրերս Թուրքիայի պաշտպանության նախարար Յաշար Գյուլերն ու էներգետիկայի և բնական պաշարների նախարար Ալփարսլան Բայրաքթարը հանդիպել են Անկարայում ԱՄՆ դեսպան Թոմ Բարաքի հետ, որի ընթացքում քննարկվել է նաև երկու երկրների ընդհանուր շահերը տարածաշրջանային կայունության և անվտանգության հարցում, որտեղ, ինչպես թուրքական աղբյուրներն են շեշտում, Միացյալ Նահանգները և Թուրքիան գործընկեր ու դաշնակից են:
«Պրեսսինգ» հաղորդաշարում Սաթիկ Սեյրանյանի հյուրն APRI-Հայաստան գիտահետազոտական կենտրոնի փորձագետ, պատմական գիտությունների թեկնածու, միջազգայնագետ, իսրայելագետ Սերգեյ Մելքոնյանն է։
«Հայաստանում ամեն օր հակառուսականություն տարածողները թող նայեն Փաշինյանի՝ Ալթայ կատարած այցին և անեն հետևություն. Փաշինյանը Հայաստանը ոչ միայն դուրս չի հանելու ԵԱՏՄ-ից, ինչի մասին խոսեց Ալթայում ՌԴ վարչապետ Միշուստինի հետ հանդիպման ժամանակ, այլ՝ նաև ՀԱՊԿ-ից։ Եթե շատ կարճ, ապա ամեն օր հակառուսականություն տարածողները պետք է իմանան՝ Հայաստանը մնալու է այդ երկու կառույցում»,- այս մասին 168 TV-ի «Ռեվյու» հաղորդաշարի եթերում ասաց միջազգայնագետ Գրիգոր Բալասանյանը։
«Շատ կարևոր է Փաշինյանին զրկել որևէ հիմնավորմամբ բախումներն ու անկարգությունները հակառակորդների վրա գցելու հնարավորությունից: Բնականաբար, մենք պետք է ականջալուր լինենք Վեհափառ Տիրոջը, Հայ Առաքելական եկեղեցուն և գործենք համադրաբար, բայց մեր աջակցությունը հայտնելը նվազագույնն է, որ պետք է անենք: Թող ՔՊ-ականներն են իմանան՝ դա արժանանալու է հակազդեցության: Հակազդեցությունը խաղաղ հանրության ներկայությունն է լինելու: Ես վստահ եմ, որ ավելի շատ մարդ մոբիլիզացվելու է Հայ Առաքելական եկեղեցու շուրջ, քան անգամ վարչական ռեսուրսներով, քաղաքացիական հագուստով ոստիկաններով՝ Փաշինյանի շուրջ՝ այս հարցում»:
Մինչ Թուրքիայի նախագահը խոսում է, այսպես կոչված, «Զանգեզուրի միջանցքի» բացումից հետո տարածաշրջանին սպասվող «օգուտների» մասին, թուրքական «Türkiye» պարբերականը մեջբերել է իսպանական երկու մեդիայի հրապարակումները՝ շեշտելով, որ «Հայաստանի կառավարությունն ընդունել է միջանցքն արտապատվիրակելու ամերիկյան առաջարկը, որը կրելու է «Թրամփի կամուրջ» անվանումը և ունենալու է 42 կմ երկարություն։ Այն հսկվելու է 1000 հոգանոց ամերիկյան ռազմական կոնտինգենտի կողմից, որն ունենալու է զենքի գործադրման իրավունք»:
«ԱՄՆ-ի համար կարևորն իր միջնորդական դերը հաստատելն է, պարզապես կոնսենսուսը ֆիքսելը, սակայն խնդիրների ողջ սպեկտրի պատկերացումը չկա։ Այս վարչակազմի մոտ նույնը տեղի է ունենում նաև Ուկրաինայի դեպքում, ուստի Թրամփի հայտարարությունները պետք է արդյունքով ֆիքսվեն, քանի որ նմանատիպ շատ հայտարարություններ են եղել»,- ասաց Սիմոնովը։
«Դասեր» հաղորդաշարում Սաթիկ Սեյրանյանի հյուրերն ԱՄՆ Լիհայի համալսարանի պրոֆեսոր, քաղաքագիտության դոկտոր Արման Գրիգորյանն ու «Ամերիկյան հետազոտությունների հայկական կենտրոնի» տնօրեն, միջազգայնագետ Սուրեն Սարգսյանն են։
«Միակ մարդը, որ պետք է ձերբակալվի, հենց Փաշինյանն է, որը թշնամիներին է տալիս մեր հայրենիքը: Հիմա մի օրակարգ ունենք՝ հայրենիքը փրկելը, դրա համար պետք է բոլորը միավորվեն: Ես կոչ եմ անում բոլորին անմիջապես միավորվել, հայտարարել, որ հետևում են Սամվել Կարապետյանին, միանում են նրան, և այս աշխատանքը մինչև վերջ տանեն, մինչև Փաշինյանին հեռացնեն իր պաշտոնից»:
Հուլիսի 10-ին Աբու Դաբիում տեղի է ունեցել Ալիև-Փաշինյան հանդիպումը, որը տևել է մոտ 5 ժամ. օրակարգային գլխավոր հարցերից մեկը եղել է «Զանգեզուրի միջանցքի» բացումը:
Բոլորս հիշում ենք Ալիևի կրկնվող հայտարարությունները Հայաստանի Սահմանադրությունն ու Անկախության հռչակագիրը փոխելու մասին։
«Պրեսսինգ» հաղորդաշարում Սաթիկ Սեյրանյանի հյուրն «Ապրի Արմենիա» (APRI Armenia) վերլուծական կենտրոնի ավագ գիտաշխատող, քաղաքական վերլուծաբան Բենիամին Պողոսյանն է։
«Մեծ հաշվով, ամեն ինչ այս գործընթացում սկսվեց հենց այդ այցից, և տպավորություն կար, որ գործողությունների ընդհանրականացում կար․ այսինքն՝ կողմերը սկսեցին ընդհանուր մոտեցումներ ցուցաբերել տարբեր հարցերի շուրջ և, բնական է՝ առաջինը հենց ճանապարհի հարցն էր»։
Իսկ Ադրբեջանի ցանկության մասով, թե ում ներկայությունն է նրան ձեռնտու միջանցքային տրամաբանության մեջ, փորձագետի դիտարկմամբ, Ադրբեջանին ո’չ ռուսի մասնակցությունն է պետք, ո’չ էլ խոշոր հաշվով Թուրքիայի, չնայած այն, որ Ռուբեն Ռուբինյանն Աբու Դաբիում էր, ուրեմն` Թուրքիայի շահերը ևս հաշվի են առնելու։
«Ընդդիմությունից ակնկալում եմ հասունություն և ոչ թե PR մանր խաղեր, ընդդիմությունը PR է անում, Փաշինյանն առաջ է անցնում, նա լավ PR-շիկ ու տակտիկ է, իսկ ռազմավարության հետ շատ լուրջ խնդիրներ կան: Այսինքն՝ նա հաջողում է PR արշավները, սակայն չկա երկրի 30-40 տարվա հեռանկար: Լավ, դու կհեռանաս, ընդմիշտ չես, ի՞նչ է լինելու հետո, ինչպիսի՞ն կլինի Հայաստանը, ինչպե՞ս Հայաստանը կզարգանա և այլն»,- ասաց նա:
