Խաղաղության օրակարգն Ալիևի ռազմական պլաններում փոփոխություն չի մտցրել. Ի՞նչ է նախատեսվում
Վերջերս ՀՀ ֆինանսների նախարար Վահե Հովհաննիսյանը հայտնել է՝ «բյուջեի փաստաթղթում պլանավորված է, որ Պաշտպանության նախարարությանն ուղղվող ծախսերի մասնաբաժինն ընդհանուրի մեջ կնվազի 2025 թվականի համեմատ»:
Նույն ժամանակ նաև Նիկոլ Փաշինյանն է իր հերթին հայտարարել. «2026թ. բյուջեում գուցե պաշտպանական ծախսերի էական ավելացում չունենանք կամ ընդհանրապես չունենանք»:
Հիշեցնենք, 2024 թվականին հոկտեմբերին Ադրբեջանի նախագահը որոշել էր վերանայել 2025 թվականի ռազմական բյուջեի նախագիծը՝ այն ավելացնելով մոտ 20 տոկոսով, թեպետ դրանից ամիսներ առաջ ադրբեջանական մամուլում խոսում էին բյուջեի կրճատման մասին: Ալիևն իր այդ մտափոխությունը պայմանավորել էր Հայաստանի ռազմական բյուջեի ավելացմամբ: Հիմա, երբ Հայաստանում որոշել են կրճատել կամ չավելացնել ռազմական բյուջեն, արդյո՞ք Ադրբեջանը նույնպես կգնա նման քայլի, ժամանակը ցույց կտա:
Իսկ քանի դեռ նման բան չկա, կարո՞ղ ենք ենթադրել, որ սա միանգամայն տեղավորվում է Ադրբեջանի՝ Հայաստանի զինված ուժերի նկատմամբ և ՀՀ բանակաշինության, ռազմական քաղաքականության մեջ սահմանափակումներ մտցնելու, ինչպես նաև՝ արդեն կնքված ռազմատեխնիկական պայմանագրերը չեղարկելու պահանջների տրամաբանության մեջ, որի համար, ինչպես ոչ մեկ անգամ գրել ենք, հենց Նիկոլ Փաշինյանն է լեգիտիմ հիմքեր ստեղծել՝ համարելով, որ բանակի ֆունկցիոնալ նշանակությունը պիտի փոխվի, և, որ իրենց իսկ օրոք մշակված «Հայաստանի բանակի կերպափոխման գործընթացը որևէ կերպ չի կարող վտանգել խաղաղությունը»:
Նշենք, որ թեև «Սանձահարում/Զսպում» հայեցակարգից անցում է կատարվել հակառակորդից պաշտպանվելու հայեցակարգի, այնտեղ չկան սպառնալիքների հստակ գնահատականներ։ Ամեն դեպքում, 2024 թվականի նոյեմբերին հրապարակված հայեցակարգում առաջարկվում է՝
– ԶՈւ ղեկավարման և կառավարման համակարգի արդյունավետության բարձրացում,
– պատերազմական ձևերի ու եղանակների (ռազմավարական, մարտավարական, օպերատիվ օղակներում), սպառազինության և ռազմական տեխնիկայի, մարտական և օպերատիվ պատրաստության վերանայում,
– ռազմական պլանավորման նոր սկզբունքների որդեգրում,
հրամանատարական պատրաստության և ղեկավարման ու կառավարման նոր սկզբունքների ներդրում,
– զորաշարժային մարտական գործողություններ վարելու ունակ կազմավորումների ձևավորում,
– ռազմավարական նշանակության օբյեկտների և ենթակառուցվածքների անվտանգության մակարդակի բարձրացում և այլն: Այսինքն, ըստ էության, Փաշինյանի պատկերացումները դուրս են նաև իր իսկ իշխանության օրոք գրված բանակի կերպափոխման հայեցակարգից:
Ավելին, այս տարվա սկզբին Փաշինյանն ի պատասխան Հայաստանի բանակի զինվելու դեմ Ալիևի պահանջներին՝ առաջարկել էր «ձևավորել սպառազինությունների փոխադարձ վերահսկման, քվոտավորման, կիրառման սահմանափակումների շուրջ բանակցելու մեխանիզմ», շատ լավ գիտակցելով, որ Ալիևը մերժելու է նաև այս առաջարկը:
Իսկ 2026 թվականին ՀՀ ռազմական բյուջեի կրճատելու կամ չավելացնելու դեպքում չի բացառվում, որ ռազմատեխնիկական որոշ գաղափարներ և նախնական պայմանավորվածություններ չիրագործվեն, այսինքն՝ ականատեսը լինենք հայկական զինված ուժերին առնչվող սպառազինությունների միակողմանի քվոտավորման:
Մինչդեռ Ադրբեջանի ռազմական պլաններում կարծես թե ոչ մի փոփոխություն չի նախատեսվում, ինչում ևս մեկ անգամ համոզվեցինք օգոստոսի 29-ին Ադրբեջանում Թուրքիայի դեսպանատանը կազմակերպված միջոցառմանն ադրբեջանական զինված ուժերի գլխավոր շտաբի պետ Քերիմ Վելիևի հայտարարություններից:
Քերիմ Վելիևը հայտարարել է, որ ադրբեջանական բանակի` թուրքական մոդելին ադապտացիան կամ հարմարեցումը հաջողությամբ շարունակվում է, և, որ Ադրբեջանի բանակում իրականացված ռազմական բարեփոխումները զգալիորեն մեծացրել են ադրբեջանական զորքերի բոլոր հնարավորությունները և մարտունակությունը հասցրել բարձր մակարդակի։
Այս համատեքստում Ադրբեջանի զինված ուժերի գլխավոր շտաբի պետը հայտնել է, որ ընթացիկ տարում նախատեսված է անցկացնել մոտ 30 զորավարժություն, ինչպես նաև՝ նախատեսված է ավելի քան 70 համաժողով, սեմինարներ, դասընթացներ և այլն:
«Մինչև տարեվերջ նախատեսված է ավելացնել այս միջոցառումների թվաքանակը և ընդլայնել մասշտաբը»,- ընդգծել է Քերիմ Վելիևը:
Խոսքը, բնականաբար, Ադրբեջանի զինված ուժերի հրամանատարաշտաբային տակտիկական, թուրք-ադրբեջանական և բազմազգ զորավարժությունների մասին է:
Ի դեպ, Քերիմ Վելիևը հայտնել է, որ սեպտեմբերին Ադրբեջանում նախատեսված է անցկացնել «Անսահման եղբայրություն» զորավարժությունը` Թուրքիայի, Ուզբեկստանի, Ղազախստանի, Պակիստանի և Կատարի հատուկ նշանակության ստորաբաժանումների մասնակցությամբ։
Նշենք, որ 2024 թվականին ադրբեջանական զինված ուժերի զինծառայողները մասնակցել են ավելի քան 20 երկկողմ և միջազգային զորավարժությունների:
Ի դեպ, երեկ հայտնի դարձավ, որ Թուրքիան Ադրբեջանում թուրքական բանակի ներկայացուցչության կամ ծառայողական խմբի նոր ղեկավար-հրամանատար է արդեն նշանակել՝ գեներալ-լեյտենանտ Սոներ Օրուջօղլու, ով եղել է Ադրբեջանում Թուրքիայի դեսպանատան ռազմական կցորդը:
Նա փոխարինում է 44-օրյա պատերազմի ժամանակ Ադրբեջանի ԶՈՒ գլխավոր շտաբը փաստացի ղեկավարած՝ թուրքական բանակի գեներալ Բախտիար Էրսային, ով նաև Ադրբեջանի պաշտպանության նախարարի խորհրդականն էր, և այդ պաշտոնից վերջերս ազատվել է, քանի որ նշանակվել է Թուրքիայի բանակի Ցամաքային ուժերի 1-ին բանակի հրամանատար։
Արդյո՞ք Օրուջօղլուին Էրսայի օրինակով կվստահվի նաև Ադրբեջանի պաշտպանության նախարարի խորհրդականի պաշտոնը, ժամանակը ցույց կտա, հատկապես, երբ օգոստոսի սկզբին Թուրքիայի զինված ուժերի գլխավոր շտաբում կադրային փոփոխություններ են կատարվել, և բարձրաստիճան զինվորականները դեռ նոր պաշտոններում Ադրբեջան չեն այցելել։
Ադրբեջանի ԶՈՒ ԳՇ պետը հայտարարել է, որ առաջիկայում նախատեսված է Թուրքիայի զինված ուժերի գլխավոր շտաբի նորանշանակ պետ, բանակի գեներալ Սելչուկ Բայրաքթարօղլուի այցն Ադրբեջան։
Հիշեցնենք, որ օգոստոսի սկզբին Թուրքիայի ԶՈՒ գլխավոր շտաբի պետ, բանակի գեներալ Մեթին Գյուրակը պաշտոնանկ էր արվել և նրա փոխարեն այդ պաշտոնին նշանակվել էր այդ ժամանակ դեռ Թուրքիայի բանակի Ցամաքային ուժերի հրամանատար Սելչուկ Բայրաքթարօղլուն։
Վերադառնանք Փաշինյանի և Ալիևի՝ երկրի անվտանգության ապահովման հարցում բանակի դերի գնահատմանը: Օրինակ, Փաշինյանի համար ՀՀ զինված ուժերն անվտանգության ապահովման հարցում, մեղմ ասած, վերջին տեղում են: Ալիևը, սակայն, լինելով պատերազմում հաղթած երկիր, ում բոլոր պահանջները խաղաղության օրակարգի համատեքստում և դրանից դուրս կատարվում են, երկրի անվտանգության ապահովումը համարում է առաջնային: Վերջերս օկուպացված Քարվաճառում նա դարձյալ հայտարարել էր, որ իր երկրի անվտանգության երաշխավորը բանակն է, և, որ ցանկացած պահի պետք է պատրաստ լինեն պատերազմի, քանի որ աշխարհում գործընթացներն այնպիսի ուղղությամբ են զարգանում, որ հնարավոր չէ ասել՝ ինչ կլինի վաղը:
Ավելի ուշ Ադրբեջանի իշխանություններին մոտ կանգնած քաղաքագետ Ֆարհադ Մամեդովը պարզաբանել էր, թե ում էր ուղղված Ալիևի այս մեսիջը։
«Հյուսիսային ուղղությամբ ակտիվ մարտական գործողություններ են ընթանում, հարավային ուղղությամբ էլ դրանք վերջերս էին, այդ իսկ պատճառով Ադրբեջանի անվտանգային ճարտարապետության մեջ ռազմական բաղադրիչի թեման ակտուալ է։ Սրան զուգահեռ՝ Հայաստանի հետ խաղաղության օրակարգ է ձևավորվում, բայց այն համաձայնեցված է ՀՀ գործող կառավարության հետ։ Եվ հայտնի չէ, թե Հայաստանում 2026 թվականին ինչ քաղաքական ուժեր, կուսակցություններ ինչպիսի ծրագրերով ընտրությունների կգնան, և հայ հասարակությունն ում կտա իր վստահության քվեն (կամ ում նկատմամբ կարտահայտի իր անվստահությունը)»,- նշել էր նա։
Այս համատեքստում հարկ է հավելել, որ օրերս Անկարայում Թուրքիայի նախագահ Էրդողանը Aselsan ընկերության պաշտպանական օբյեկտների հիմնարկեքի արարողությանը հայտարարել է, որ առանց սեփական ռադիոլոկացիոն և հակաօդային պաշտպանության համակարգերի մշակման կամ դրանք ունենալու, երկիրը չի կարող իր ապագայի նկատմամբ վստահություն ունենալ ներկա անվտանգային մարտահրավերների պայմաններում։
Այսինքն, հակամարտությունների կարգավորմանը և խաղաղության հաստատմանը կողմ լինելը դեռ չի նշանակում երկրի ռազմական բաղադրիչի կամ զինված ուժերի թուլացում կամ հզորացման ստորադասում: Եվ ինչպես նույն միջոցառման ժամանակ է ասել Էրդողանը՝ բարեկամ և դաշնակից երկրներին սպառազինություն մատակարարելն է նաև նպաստում դիպլոմատիայի արդյունավետության բարձրացմանը:
