Վարդան Ֆերեշեթյան

Եթե նրանք ավելի մանրակրկիտ իրենց զբաղմունք ընտրեին, բոլոր մարդիկ, հավանաբար, կդառնային ամենից առաջ հետազոտողներ և զննողներ, չէ՞ որ բոլորին հետաքրքիր է ըմբռնել մեր բնույթն ու նշանակությունը: Կուտակելով ունեցվածք մեր և հետնորդների համար, հիմնելով ընտանիք կամ պետություն և նույնիսկ ձգտելով փառքի, մենք մնում ենք մահկանացու, բայց դիմելով ճշմարտությանը, մենք դառնում ենք անմահ և կարող ենք չսարսել փոփոխություններից և պատահականություններից:

Յախեկը կանգնած է հայելու առաջ և սափրվելուց հետո մաքրում է այտերը: Նա իր կլոր դեմքը համարյա կիպ մոտեցնում է ապակուն` փրփուրի մնացուկների փնտրտուքներում և, ընդ որում, տեսնում է իր բերանը` տձև և անօգ: Եվ տեսնում է, որ բերանի ձախ անկյունը կախ է ընկնում, ինչի շնորհիվ նրա դեմքը ծայրահեղ քամահրանքի արտահայտություն է ձեռք բերում, դառնում է սարթ ու անողոք, և միաժամանակ` հաստատակամ:

Նա քնում է երկաթյա մահճակալի վրա, եւ նրա միակ եկամուտը այն հոնորարներն են, որ նրան է վճարում Պետությունն այն բանի համար, որ օգտվում է նրա դիմանկարից մեր փոստային դրոշմանիշներում: Ասում են, նա կարող է ժամերով նստել եւ հայել Նիցշեի կիսանդրին:

Եգորը կանգ առավ նախասենյակում ու մտածմունքի մեջ ընկավ` «Դե ես դիտմամբ երկաթյա կլինեմ, որ պառավին վախեցնեմ, թող նա սատկի: Իսկ հետո ես երկաթյա չեմ լինի` չեմ ուզում, ես նորից կլինեմ տղա մայրիկի հետ»:

Ինչո՞վ կհարստանա նրա տաղանդը` աստիճանաբար մղվելով դեպի Ասիայի սիրտը: Դեպի ի՞նչ հորիզոններ կուղղի նրան Հնդկաստանը, որի մասին երազում է: Ինչպիսի՞ մարմնավորում կստանա Արեւելքի նկատմամբ իր անսահման սերը, երբ իր համար կավարտվեն շրջագայությունների տարիները, եւ նրա աչքը կկշտանա Ասիայի տեսիլքներից:
Դրան կպատասխանի միայն ապագան:

Մի ժամանակ մենք ապրում էինք սարերում: Այդ սարերը բրդոտ շների պես փռված էին ոտքերի մոտ: Այդ սարերը վաղուց արդեն ձեռնասուն էին դարձել, կրելով մեր կացարանների, մեր պատերազմների, մեր երգերի անհանգիստ բեռը: Մեր խարույկները խանձել են նրանց բուրդը:

Շատերը «Սյունակախաղը» համարում են քո ստեղծագործության գագաթնակետը, համարում են, որ այդպիսի գրքից հետո անհնար է ավելի լավ բան ստեղծել: «Սյունակախաղի» ծնունդից ի վեր տասը տարի է անցել, ուրիշ գրքեր են լույս տեսել, դու ի՞նչ կասես այս առթիվ:

Մի ժամանակ մենք ապրում էինք սարերում: Այդ սարերը բրդոտ շների պես փռված էին ոտքերի մոտ: Այդ սարերը վաղուց արդեն ձեռնասուն էին դարձել, կրելով մեր կացարանների, մեր պատերազմների, մեր երգերի անհանգիստ բեռը: Մեր խարույկները խանձել են նրանց բուրդը:

Կյանքում կա մի քանի բան, որ յուրաքանչյուրը պետք է ինքն անի: Օրինակ, եթե դու ուզում ես գրկել կնոջը, ես չեմ կարող դա քո փոխարեն անել, քո անունից, կամ, եթե դու պետք է քիթդ մաքրես, ապա ստիպված ես ինքդ դա անել: Ես չեմ կարող դա քո փոխարեն անել, դա քեզ չի օգնի: Նույնը վերաբերում է եւ աղոթքին: Ինչպե՞ս ես կարող եմ քո փոխարեն աղոթել: Դու ինքդ աղոթիր, եւ ես էլ կաղոթեմ:

Քիարոստամին հաճախ ստիպում է էկրանին, իհարկե, նրա հետ մեկտեղ՝ ֆիլմին` առ ինչ-որ տարածություն կամ ողջ աշխարհ բացվող անցքի դեր խաղալ` բացված դուռը խոշոր պլանով «Որտե՞ղ է իմ ընկերոջ տունը» ֆիլմում (դռան մոտիվը ողջ ֆիլմի ուղեկիցն է, դասարանի դռներից մինչեւ տների դռները), կամ մեքենայի պատուհանները «Կյանքը շարունակվում է» եւ «Կեռասի համը» կինոնկարներում, որոնք հայտնվում են սկզբում եւ շարունակում են հայտնվել, առաջարկելով եւ չափելով նրա անցքը (հայացքը):

Վիլյամ Սարոյանը առաջիններից մեկը եղավ, որ լինելով զարմանալիորեն բեղուն ու առատագիր, ասես շրջեց Էմիլ Զոլայի «Ոչ մի օր առանց տողի» անտանելիորեն անհողդողդ ու հայտնի արտահայտությունը, եւ «Խիզախ պատանին թռչող ճոճաձողի վրա» լավագույն ջազային իմպրովիզացիաները հիշեցնող պատմվածքից հետո, կարող էր ասել` «ոչ մի տող, առանց օրվա»… Առանց` այդ պարգեւված օրվա կենդանի հոգու շարժման, թրթիռի, վետվետումների, թիռթեւ բերկրանքի ու անհուն տրտմության:

Պետությանը գեղարվեստական ստեղծագործության վրա իշխանություն վերագրելը` բարբարոսների կործանարար նախապաշարմունքն է: Քաղաքական իշխանությունը մանրէազերծված է, չէ՞ որ նրա էությունը, ինչպիսի գաղափարախոսությամբ էլ նա ծածկվի` այլոց ենթարկումն է:

Կուրությունը` տեսողության պարզությունն է, խլությունը` լսողության նրբազգացությունն է, վտանգը` հանգստություն է, հաջողությունը` դժբախտություն:

Օքսֆորդի երեւելի աստվածաբաններից մեկը մի անգամ նկատել է, որ ժամանակակից առաջընթացն իրեն ձեռք չի տալիս այն բանով, որ առաջ է շարժվում, այլ ոչ թե ետ:

Եվ այդ պատճառով այդ ավելի քիչ տարիների վրա բաշխված ժամկետը բավում էր, որպեսզի դրանք լցնես, թողնելով շատ քիչ պարապ տեղեր, այնինչ կրկնակի երկար ժամկետը չէր բավականացնում, իսկ գործերն ու զգացողությունները, շնորհիվ իրենց առավել կենտրոնացման, եւ ուժի ավելի փոքր տարածության մեջ բավական էր լինում նրանց կյանքը զբաղեցնելու եւ կենդանացնելու համար, այնինչ մեր կյանքում, առավել երկար, հաճախ լինում են պարապության եւ կենդանի զգացողությունների բացակայության բավական մեծ շրջաններ:

Ցուն «ակոսների» միջոցով վրձինը բացահայտում է իրերի կենդանի դեմքը: Բայց լեռները կարող են հազարավոր զանազան ձևեր ընդունել, և այստեղից հետևում է, որ դրանց ռելիեֆի արտահայտումը չի կարող հանգեցվել միասնական բանաձևի:

Ամենախորունկ վաղնջականության մեջ Կանոն չկար: Քանզի բարձրագույն պարզությունը դեռևս բաժանված չէր: Հենց որ բարձրագույն պարզությունը բաժանվում է, հաստատվում է Կանոնը: Ինչի՞ վրա է հիմնվում Կանոնը: Կանոնը հիմնվում է միասնական գծի վրա:

Գյուղում երկու պատանի վիճեցին: Մեկն ասում էր, որ եղնիկը թռչկոտում է: Ոչ, թռչում է. պնդում էր մյուսը: Վիճեցին նրանք, վիճեցին, ոչ մի կերպ չէին կարողանում միմյանց հետ լեզու գտնել, յուրաքանչյուրն իրենն էր պնդում:

Հինավուրց Չու թագավորությունում կար-չկար մի ազնվական: Չինաստանում այսպիսի սովորույթ կա` նախնիների հիշատակության ծեսից հետո հարկ էր բոլոր տնանկներին հյուրասիրել զոհաբերման գինով:

Բզեզի վերածվելու հիվանդությունը վարակիչ է, այն կարծես թե Գրեգորից անցել է հորը` թուլությամբ, փնթիությամբ, կեղտով: «

Գրեգորը չի հասկանում, թե ինչու քույրը ձախ կողմի սենյակից չի գնում մյուսների մոտ:

Գեղեցկություն` գումարած խղճահարություն. ահա արվեստի ձևակերպմանն ամենամոտ բաները, որ մենք կարող ենք առաջարկել:

Մի ժամանակ լուսինն այնքան հիասքանչ էր, որ գերել էր Արևին, և նա որոշել էր ամուսնանալ նրա հետ: Բայց գեղեցկուհին ծիծաղեց սիրահարի վրա: Լուսատուն զայրացավ և ծաղրաբանի երեսին մի բուռ մոխիր շաղ տվեց:

Միայն թե ես պտտվում էի համալսարանի մոտ, իսկ Աֆանասևը կապ ուներ Կոնսերվատորիայի հետ: Փողոցը, ուր այդ ամենը կատարվում էր, կրում է երևելի գրական տարագիր Ալեքսանդր Գերցենի անունը:

«Ելույթներ ու էսսեներ» գրքից վՄարդու երաիմաստավորումը

Լույսը խամրեց Մայմունի աչքերում, երբ նա այդ խոսքերը լսեց, և նա այնպիսի ուժով թևով խփեց Դախնաշի գլխին, որ համարյա թե նրա կյանքը խլեց:

Հերոսի առասպելաբանական արկածի ուղին սովորաբար ամենայն անցման ծեսի ձևակերպման ընդլայնումն է` մեկուսացում-շնորհառություն-վերադարձ, ինչը կարելի է համարել մոնոառասպելի կենտրոնական բլոկը:

Ցլի զոհաբերությունը պիտի խորհրդանշեր արքայի ինքնազոհողական ենթարկումն իր պարտքին: Իսկ ցլի յուրացումը, ընդհակառակը, ներկայացնում էր ձգտումն առ եսակենտրոն ինքնամեծարումը:

Ճշմարտությունները, որ կան կրոնական ուսմունքներում, միևնույն է, այնքան են աղավաղված ու շրջված,- գրում է Ֆրեյդը,- որ բազում մարդիկ չեն կարողանում դրանցում ճշմարտություն ճանաչել:

Ինչպես նշել է դեռևս Ֆ.Կորնֆորդը, դասական եվրոպական փիլիսոփայությունը կառուցվել է հույների համոզման վրա այն բանում, որ զուգորդումները մտքում վերարտադրում են կապերն իրաց մեջ, իսկ լեզվի քերականական կառուցվածքն արտացոլում է աշխարհի կառուցվածքը: