Սու-30ՍՄ-երի ձեռքբերման որոշումը համարում եմ ճիշտ. կոմպոնենտները ձեռք բերելու հարցը պետք է ուղղել ոչ թե ԳՇ-ին, այլ պայմանագրերը կնքողներին. Արտակ Դավթյան

Նիկոլ Փաշինյանի՝ Քննիչ հանձնաժողովում հրապարակային ելույթի և հարցուպատասխանի շրջանակում անդրադարձ է կատարվել ռազմական գնումների պլանին: Մասնավորապես, հունիսի 20-ին Քննիչ հանձնաժողովում իր հրապարակային ելույթում նա հայտարարել է, որ՝ «2018 թվականից մինչև 2020 թվականի 44-օրյա պատերազմի մեկնարկը, այսինքն՝ 2 տարի 4 ամսում, Հայաստանի կառավարությունը սպառազինության և ռազմական տեխնիկայի ձեռքբերման համար ծախսել է շուրջ 608 միլիարդ դրամ»: Այսինքն, երկու տարում, ըստ նրա, իրականացրել են նախորդ իշխանությունների օրոք 10 տարվա ձեռքբերումների գրեթե կրկնակին: Հունիսի 27-ին էլ հարցուպատասխանի ժամանակ Փաշինյանը պնդել է, թե նախկին իշխանությունների օրոք մշակված ռազմական գնումների պլանը չի փոխվել, բայց եղել են ինչ-որ միջոցներ, որոնք հնարավոր չի եղել ձեռք բերել:

Հունիսի 28-ին իր արձագանք-հայտարարության մեջ ԳՇ նախկին պետ, գեներալ-գնդապետ Օնիկ Գասպարյանը ևս խոսել էր 2018-2024 թվականների զինված ուժերի արդիականացման ծրագրից և ՍՌՏ 2020-2024 թվականների զարգացման պետական ծրագրից: Մասնավորապես, գեներալը նշել է, որ 2020 թվականի հուլիսի 10-ին ԱԽ նիստում Փաշինյանին զեկուցել է սպառազինության և ռազմական տեխնիկայի 2020-2024 թվականների զարգացման պետական ծրագրի նախագիծը, ըստ որի՝ ընդհանուր առմամբ զինված ուժերի առջև դրված խնդիրները լուծելու համար անհրաժեշտ էր 8 մլրդ ԱՄՆ դոլար: Այս առաջարկը, ըստ էության, չի կատարվել:

Իսկ ի՞նչ առաջարկներ է սպառազինության հետ կապված արել ԳՇ նախկին պետ, գեներալ-լեյտենանտ Արտակ Դավթյանը, այս և այլ հարցերի պատասխաններ 168.am-ը փորձել է ստանալ հենց նրանից:

Նշենք, որ Արտակ Դավթյանը Գլխավոր շտաբը ղեկավարել է 2018 թվականի մայիսի 24-ից մինչև 2020 թվականի հունիսի 8-ը և 2021-ի մարտի 22-ից մինչև 2022 թվականի փետրվարի 24-ը:

– Նախ ասեմ, որ զինված ուժերի ստեղծման օրվանից պարբերաբար ներկայացվել են սպառազինության, ռազմական տեխնիկայի, ինչպես նաև նյութական այլ միջոցների հետ կապված առաջարկներ, դրանք զարգացել են: Այսինքն, այս հարցը միշտ եղել է օրակարգում, հակառակ դեպքում զինված ուժերը չէին զարգանա: Ինչ վերաբերում է 2018-2020 թվականներին, այսինքն, իմ պաշտոնավարման ընթացքին, պետք է ասեմ, որ այդքան շահարկված սպառազինության և ռազմական տեխնիկայի գնումների և արդիականացման պլանները, ծրագրերը կային, դրանցում արտահայտվել են զինված ուժերի պահանջները: Այդ ուղղությամբ կատարվել են նաև մեծածավալ պրակտիկ գործողություններ, և մենք ունեցել ենք սպառազինության և ռազմական տեխնիկայի ներկրումներ, հատկապես բավականին մեծ քանակի զինամթերք է ներկրվել:

Մենք ունեցել ենք սպառազինության և ռազմական տեխնիկայի որոշակի նմուշների համալրում, և ես գտնում եմ, որ դրանք նպաստեցին, որպեսզի մեր զինված ուժերը 44 օր կարողանան վարել ակտիվ մարտական գործողություններ: Եվ, մեծ հաշվով, զինամթերքի, զենքի խնդիր, որպես այդպիսին, չի եղել: Եղել են խնդիրներ զենքերի, որոշակի զինատեսակների կիրառման կամ արդյունավետության առումով, մասնավորապես, գիշերային մարտ վարելու համար խնդիրներ ենք ունեցել միջոցների:

Իհարկե, ցանկալի կլիներ, որ մենք ունենայինք շատ ավելի ժամանակակից և շատ ավելի մեծ քանակով զենք-զինամթերք, բայց ցանկության հետ մեկտեղ՝ պետք է լինի հնարավորություն, երկրորդ՝ պետք է լինի տվյալ սպառազինությունն այլ երկրներից գնելու հնարավորություն: Այնպես չի, որ մենք պլանով մտցրեցինք այս կամ այն զինատեսակը, և այնտեղ պատրաստ դրված է, որ մենք գնենք: Դրա համար նախ պայմանագիր պետք է կնքվի արտադրության վերաբերյալ, կամ եթե տալիս են, դրա վերաբերյալ, և հետո դրա իրականացման համար որոշակի ժամանակ է պետք: Ցանկացած նոր միջոց արտադրելու համար ժամանակ է պետք, հիմա տեսեք՝ «Տոռ-Մ2ԿՄ» համակարգերը քանի տարվա ընթացքում մատակարարվեցին Հայաստանին, իսկ մատակարարումից հետո էլ անձնակազմը պետք է յուրացնի տվյալ ռազմական տեխնիկան, պետք է կարողանալ ապահովել դրա կիրառումը, սպասարկումը, շահագործումը, ներդաշնակ գործողությունները:

– Հունիսի 20-ին Քննիչ հանձնաժողովում Փաշինյանը դարձյալ հայտարարել է, որ Սու-30ՍՄ-երի ձեռքբերումն ամենամեծ ապացույցն է նրա, որ ինչ պետք է բանակին, ապահովել են: Իսկ 2021 թվականի մարտի 20-ին Փաշինյանը հայտնել էր, որ Հայաստանի գնած ՍՈՒ-30ՍՄ կործանիչները հրթիռներ չունեն՝ նշելով, որ չեն հասցրել գնել դրանք մինչև պատերազմը։ 2022 թվականի սեպտեմբերին էլ հարցին՝ ինչո՞ւ հիմա չեն կիրառվում մեր Սու-երը, արդյո՞ք կարիքը չկա, Փաշինյանը պատասխանել էր՝ ամեն ինչ չէ, որ այս պահին կիրառվում է, քանի որ արդյունավետության հարց կա։

– Սու-30ՍՄ-երի ձեռքբերման որոշումը համարում եմ ճիշտ, գտնում եմ, որ այդ ուղղությունը պետք է զարգացնել: Ով չի հասկանում դրանից, պետք չի, որ կարծիք հայտնի, շահարկի քաղաքական կամ այլ նպատակներով: Ինչ վերաբերում է Սու-երի զինամթերքին, ապա, բացի տվյալ հրթիռներից, նրանք ունեն նաև այլ սպառազինություն, որն ունեցել ենք: Ավելին, 44-օրյա պատերազմի ժամանակ Սու-30-ները կիրառվել են, և ունեն արդյունք: Այլ հարց է, որ կիրառվել են որոշակի սահմանափակումներով, կամ չեն կիրառվել սպառազինությամբ՝ հարված հասցնելու կամ կրակային խոցման տեսանկյունից: Հրթիռների հետ կապված ասեմ, որ Սու-30-ները մենք ձեռք բերեցինք շատ կարճ ժամանակահատվածում, նախատեսված պլանից ավելի կարճ ժամանակահատվածում, իսկ արդեն մնացած կոմպոնենտները ձեռք բերելու հարցը պետք է ուղղել ոչ թե ԳՇ-ին, այլ նրանց, որոնք կնքում են պայմանագրերը և դրանց շրջանակում ապահովում, որ տվյալ հրթիռները մատակարարեն զինված ուժերին:

– Ի դեպ, Հայաստանը պետք է ձեռք բերեր 8-12 հատ Սու-30, սակայն ձեռք է բերել 4-ը, ինչո՞ւ, մեզ դրանից հետո չվաճառեցի՞ն:

– Քանի որ ես հիմա պաշտոնի չեմ, չեմ կարող այս պահի դրությամբ որևէ բան ասել, բայց պատճառները բազմաթիվ կարող են լինել, կամ այն ժամանակ որոշակի կային: Բոլորի մասով, այո, պայմանավորվածություն կար: Ինձ թվում է, որ ոչ մասնագետների կողմից այս անհարկի շահարկումներն ազդում են քաղաքական որոշման վրա՝ վերջնական հաշվարկով ՍՈւ-30-ները ձեռք բերելու: Սա՝ առաջին: Երկրորդ՝ որպեսզի նոր խմբաքանակ ձեռք բերենք, պետք է ամբողջությամբ յուրացնենք արդեն ձեռք բերված խմբաքանակը: Երրորդ՝ մեր գործընկերը, որից գնում ենք, հնարավորություն պետք է ունենա արտադրելու և մատակարարելու մեզ Սու-երը, եթե հաշվի առնենք այն սահմանափակումները, որոնք կիրառվեցին ՌԴ-ի նկատմամբ: Որոշակի կոմպոնենտներ, որոնք գնվում էին կամ մատակարարվում ՍՈւ-երի գործարկման ժամանակ արտասահմանից, դրանք դադարեցվեցին: Եվ նրանք արդեն փորձեցին փոխել տվյալ արտադրատեսակներն այլ միջոցներով, ինչը ևս պահանջում է ժամանակ, հնարավորություններ:

Այսինքն, այս բոլորն իրար գումարած, թերևս, բերել է նրան, որ 4 Սու-30 ունենք: Բայց, կրկնում եմ, Սու-30-ներն անհրաժեշտ են, և դրանք միայն կուժեղացնեն մեր զինված ուժերը: Ուզում եմ ասել բոլոր խելոքներին, որ հանդես են գալիս այս թեմայով, նայեն, որ նույն Իսրայելն ունի այդքան ԱԹՍ-ներ, բայց զարգացնում է իր ավիացիոն կոմպոնենտը, շատ այլ երկրներ՝ նույնպես: Եվ անգամ նրանք, որոնք չունեին, կամ հին էր, ռուս-ուկրաինական վերջին հակամարտության ֆոնին սկսել են զարգացնել իրենց ավիացիոն կոմպոնենտը՝ ինքնաթիռների տեսքով: Այնպես որ՝ Սու-30-ները մեզ պետք են, և հույս ունեմ, որ հետագայում կգնենք նոր խմբաքանակ: Սու-30-ները պետք է դիտարկել՝ որպես զսպման գործոն: Քաղաքական շահարկումներ այս թեմայով չպետք է անել, դա մասնագիտական ոլորտի հարց է, և ես որպես մասնագետ՝ գտնում եմ, որ Սու-30-ների ձեռքբերումը ճիշտ էր:

– Կրկնեմ հարցս. 2022 թվականի սեպտեմբերին, երբ Փաշինյանին հարցրին՝ ինչո՞ւ հիմա չեն կիրառվում մեր Սու-30-ները, արդյո՞ք կարիքը չկա, Փաշինյանը պատասխանել էր՝ ամեն ինչ չէ, որ այս պահին կիրառվում է, քանի որ արդյունավետության հարց կա, հետո շարունակել՝ «մյուս կողմից, չեմ կարծում, թե քաղաքական իշխանությունը պիտի զանգի և ասի՝ սրանով կամ նրանով կրակեք»:

– Իսկ որպես ի՞նչ պիտի կիրառվեն: Սու-30-ները նախատեսված չեն կամ քիչ արդյունավետ են, եթե առաջնագծում որոշակի խնդիրներ են կատարվում: Դրա համար մենք ունենք Սու-25-եր: Իսկ կիրառման որոշումը կայացնում են մասնագետները՝ գնահատելով բազմաթիվ այլ գործոններ՝ սկսած տեղանքից, խնդրից, կազմից մինչև հետևանքներ և այլն: Եթե նույն խնդիրը կարող են կատարել հրետանիով, ինչո՞ւ պիտի կատարեն ավիացիայով: Կամ՝ եթե դիրքերն իրար շատ մոտ են, ինքնաթիռով հարված հասցնելու ժամանակ կարող են վնասել մեր զորքերին: Հարկ է նշել, որ ես՝ որպես ԳՇ պետ, որևէ սահմանափակում չեմ ունեցել որևէ միջոց կիրառելու հարցում: Եվ եթե խնդիր կատարելու ժամանակ նպատակահարմար է եղել ինչ-որ միջոց կիրառվելու, ապա դա արվել է:

– Հայաստանը Ռուսաստանի հետ ՀՕՊ միավորված համակարգի վերաբերյալ համաձայնագիր ունի,  ինչպե՞ս է դա գործել իշխանափոխությունից հետո, այսօր:

– Ես հիմա պաշտոնի չեմ, այսօրվա պահով չեմ կարող ասել, բայց իմ ԳՇ պետ եղած ժամանակ գործել է: Եվ ես համարում եմ, որ դա բավականին արդյունավետ էր: Մենք իրավական տեսակետից ամրագրեցինք պարտավորություններ մեր օդային տարածքի պաշտպանության հետ կապված: Բացի այդ, դա մեզ առաջին հերթին օդային իրավիճակի մասին տեղեկատվության ստացման հնարավորություն տվեց, նաև՝ փոխանակման, ինչպես նաև՝ մասնագետների պատրաստման: Ավելին, մենք օգտագործեցինք որոշակիորեն նյութատեխնիկական բազան՝ մեր ՀՕՊ կոմպոնենտներն ավելի արդյունավետ դարձնելու համար: Կարծում եմ՝ այսօր էլ է արդյունավետ այս համաձայնագիրը: Իսկ ինչ վերաբերում է առանձին շահարկումներին՝ ՀՀ տարածքում ԱԹՍ-ների հայտնվելու հետ կապված, ապա պետք է մասնագետները դրան գնահատական տան, իսկ միգուցե գործել են, և դրա համար չի՞ կարելի հայտարարել:

– ԳՇ նախկին պետ Օնիկ Գասպարյանն իր հայտարարության մեջ նշել էր, որ 2020 թվականի օգոստոսի երկրորդ կեսին ԱԽ նիստում Փաշինյանին զեկուցել է, որ ՀՕՊ ընդհանուր խմբավորման արդյունավետությունը գնահատվում է «թույլ», առկա ՌԷՊ ուժերով և միջոցներով հնարավոր չէ արդյունավետ ճնշել հակառակորդի ղեկավարման համակարգերը, թույլ են հետախուզական մարմինների՝ հակառակորդի արդյունավետ հետախուզման, օպերատիվ ղեկավարման ու տեղեկությունների հաղորդման հնարավորությունները: Ի՞նչ պետք է անել, որ ՀՕՊ ընդհանուր խմբավորման արդյունավետության մակարդակը բարձրացվի՝ հաշվի առնելով արդի պատերազմի պայմանները: Ի դեպ, որոշ փորձագետներ սիրում են ասել՝ 5-րդ սերնդի պատերազմ, 6-րդ սերնդի պատերազմ, այսօր ի՞նչ սերնդի պատերազմի մեջ ենք, ի՞նչ պահանջներ կան:

– Պատերազմի սերնդին ես չանդրադառնամ, ով ասում է, թող իրենք խոսեն, բացատրեն, մեր վայ մասնագետները, որ վաշտի կամ մարտկոցի հրամանատարի մակարդակ են ունեցել Զինված ուժերում, բայց մեծ-մեծ բաներից են խոսում: Իսկ ՀՕՊ համակարգը, այո, ունեցել է խնդիրներ: Առաջինը դա միջոցների առկայությունն է, երկրորդ՝ մեր տեղանքի բարդ ռելիեֆը: Այդ երկուսը միասին վերցված՝ ազդել են ՀՕՊ ընդհանուր համակարգի վրա: Մյուս կողմից, տեսնում ենք, որ անգամ Մոսկվայի երկնքում ԱԹՍ-ներ են երևում, կամ պատերազմի ժամանակ Կիևին հարվածներ հասցվեցին, երբ ամբողջ Արևմուտքն օգնում է Ուկրաինային, ժամանակակից միջոցներ տրամադրում, բայց միևնույն է՝ հարվածներ հասցվում են:

Այսինքն, 100 տոկոսով հակաօդային պաշտպանություն չի կարող լինել, այլ հարց է, որ ՀՕՊ ընդհանուր խմբավորման արդյունավետությունը կարող է բարձրացվել, որ հարձակվող կողմը կորուստներ է կրում և դադարեցնում է գործողությունը, նպատակահարմար չի գտնում այն շարունակել: Իսկ ի՞նչ է մեզ պետք. պետք են մի քանի տասնյակ միլիարդ դոլարի ներդրումներ: Խնդրեմ, եթե մեր տնտեսությունը դա թույլ է տալիս, կարող են այդքան գումար հատկացնել, ավելին, պայմանավորվել որևէ պետության հետ, որը կկարողանա 2-5 տարում միջոցներ ապահովել, ապա մեր ՀՕՊ համակարգի արդյունավետության մակարդակը կկարողանանք բարձրացնել: Միայն «Պատրիոտի» մեկ մարտկոցը, ըստ մամուլում շրջանառվող տեղեկությունների, մոտ 1 միլիարդ դոլար գումար է: Իսկ մեզ նման կարգի համակարգ մի քանի տասնյակ է պետք, հիմա հաշվեք, թե ինչ գումարի մասին է խոսքը: Ուրեմն՝ նախ տնտեսությունը պիտի զարգացնենք:

– Փաշինյանն ասում է, որ 2018 թվականից մինչև 2020 թվականի 44-օրյա պատերազմի մեկնարկը, այսինքն՝ 2 տարի 4 ամսում, Հայաստանի կառավարությունը սպառազինության և ռազմական տեխնիկայի ձեռքբերման համար ծախսել է շուրջ 608 միլիարդ դրամ: Հիմա մեր եղած ֆինանսական միջոցների չափով ինչի՞ վրա շեշտը պիտի դնենք սպառազինություն գնելիս, ասում են՝ Հնդկաստանին 100-ավոր միլիոն դոլարի զենք ենք պատվիրել:

– Մեր արդիականացման պլաններում այդ մասին կա, թե ինչ է պետք ուժեղացնելու մեր ՀՕՊ-ը, անվանական և քանակային կոնկրետ չեմ ուզում հիմա նշել: Բանակցություններ վարվել են, նախնական համաձայնություններ եղել են, համենայնդեպս իմ ժամանակ: Եվ որքան տեղյակ եմ, գործընթացը շարունակվում է: Սակայն հաշվի առնելով, որ մեր հիմնական դաշնակիցն ակտիվ մարտական գործողությունների մեջ է, պետք է հաշվի առնենք իր հնարավորությունները՝ արտադրելու և մատակարարելու առումով:

Երկրորդ՝ պետք է հասկանանք, որ ռուս-ուկրաինական հակամարտության ֆոնին տվյալ տեխնիկան արդիականացում է անցնում՝ հաշվի առնելով մարտի դաշտում ձեռք բերված փորձը: Ուզում եմ ասել, որ ռուսական հակաօդային պաշտպանության միջոցներն ավելի մեծ արդյունավետություն են ցույց տալիս, քան Արևմուտքի գոված-գովազդածները: Իսկ ցամաքում մեզ առաջին հերթին սպայական կազմ է պետք՝ ներքևի օղակից, դասակի, վաշտի հրամանատարից: Երբ մենք 100 տոկոսով համալրված սպայական կազմ կունենանք՝ դասակ-վաշտ օղակում, ընդ որում, բոլորը ռազմական ուսուցում ստացած, ոչ թե կուրսեր անցած կամ նշանակված, նոր հետո կարելի է մտածել մնացած միջոցների մասին: Առաջին հերթին մեզ սպայական կազմ է պետք:

– Փաշինյանն ասում է՝ 44-օրյա պատերազմում հասկացանք, որ բանակը մոբիլության, իր շարժվելու մեթոդների մեջ պրոբլեմ ուներ՝ մեծ մեքենաներ, մեծ խմբեր, մեծ տեսանելիություն, ըստ այդմ՝ շատ դեպքերում զոհեր ենք ունեցել տեղաշարժվելիս: Այդ մեքենաները, որ գնվել են, իրեն չեն ասել՝ ինչ եք գնում: Ի դեպ, ՀՀ պաշտպանության նախկին նախարար Դավիթ Տոնոյանը նախքան 44-օրյա պատերազմը 2 տեսական է ներկայացրել, որտեղ խոսվում էր ստորաբաժանումների բավարար շարժունակություն և ճկուն հրամանատրում ապահովելու մասին, ինչը, փաստորեն, անտեսվել է:

– Խնդիրներ դրվել են, բավականին շատ միջոցներ են գնվել՝ մինչև պատերազմը մի քանի հազար մեքենա, ընդ որում, և՛ մեծ, և՛ փոքր: Յուրաքանչյուրն ունի իր թերությունն ու առավելությունը, օրինակ, մեծ մեքենայով կարելի է քիչ անձնակազմ տեղափոխել, իսկ այն, որ տեղաշարժի ժամանակ ավելի շատ զոհեր ենք ունեցել, չեմ մեկնաբանում: Հիմա այսօր զրահապատ մեքենաներ են կիրառվում, իհարկե, ցանկալի է դա ունենալ: Եթե կարող են ապահովել, թող անեն:

Իսկ մնացած հարցերը նպատակահարմար չեմ գտնում հանրայնացնել: Եթե հաշվի առնենք վերևում նշված բոլոր խնդիրները, բանակի կարիքները, մեզ մի 100 միլիարդ դոլարն էլ քիչ կլինի, եթե հաշվի ենք առնում մեր հակառակորդների կարողությունները՝ Ադրբեջան, Թուրքիա, ընդ որում, մեկ անգամյա 100 միլիարդի մասին չի խոսքը: Այսինքն, անընդհատ և երկար ժամանակով մի քանի տասնյակ միլիարդի գումարներ պիտի հատկացվեն:

Միայն 100 տանկ գնելը 500 միլիոնից ոչ պակաս է, կես միլիարդ միայն դա է՝ չհաշված, որ տանկի զինամթերք պիտի գնենք, և այլն: Մենք ուզում ենք ՀՕՊ, ՌԷՊ համակարգեր, տանկեր, ԱԹՍ-ներ, ուրեմն՝ տնտեսություն պիտի զարգացնենք: Այսինքն, փողի խնդիր կա: Այո, իմ ժամանակ հրատապ խնդիրները լուծում ստացել են:

– ԳՇ պետի նախկին տեղակալ Տիրան Խաչատրյանն ասում է, որ տարբեր առաջարկներ են արել, հիմնավորել, բայց իշխանություններն արել են այն, ինչ իրենք են ուզել և ճիշտ գտել:

– Չէի ասի: Ես կարող եմ ասել, որ չի գնվել այն սպառազինությունը, որը չի ցանկացել զինված ուժերը, իմ ժամանակ այդպես է եղել:

– Թեմայից շեղվենք: 44-օրյա պատերազմի որոշակի հատվածում Սյունիքում պաշտպանական աշխատանքներ եք համակարգել: Ինչո՞ւ պատերազմից հետո ունեցանք այն իրավիճակը, որն ունեցանք և շարունակվում է առ այսօր:

– Ես Սյունիքում համակարգել եմ ինքնապաշտպանական միջոցառումները 2020-ի հոկտեմբերի 18-ից մինչև հոկտեմբերի 30-ը ներառյալ: Իմ առջև դրված բոլոր խնդիրներն իրականացվել են ամբողջությամբ: Պատերազմի ժամանակ իրավիճակը եղել է բավականին լարված, առաջին խնդիրը տեղի ուժերի կազմակերպումն էր, կանոնակարգումը՝ սկսած զենքի հատկացումից՝ մինչև ղեկավարում և խնդիրների կատարում, ինչպես նաև՝ անհրաժեշտ էր ինժեներական աշխատանքներ կատարել բնագծերում, որոնք կարող էին պետք լինել մարտական գործողությունների ժամանակ: Պետք էր նաև նպաստել ԶՈւ գործողություններին, և երբ վերջին հատվածը հանձնեցի զինված ուժերին հոկտեմբերի 29-30-ին, և ես արդեն անցա Ռազմարդյունաբերական կոմիտեում իմ բուն խնդիրների կատարմանը:

– Մի առիթով Դուք ասացիք, որ հենակետերի մեծ մասը կազմակերպեցինք ինքնապաշտպանական ուժերի միջոցով և մեր զինված ուժերին աջակցելու նպատակով, և, որ բավականին հարմար բնագծեր կային, որից հետո պատկերը փոխվեց, Ադրբեջանին հանձնեցինք Գորիս-Կապան ճանապարհը: Ինչո՞ւ գնացինք սրան, ի՞նչ հետևանքների դա հանգեցրեց:

– Ինձ չվերաբերող հարց եք տալիս:

– Պատերազմից հետո պնդումներ եղան տարբեր գնդերի կրճատման մասին, նաև՝ Գորիսի գնդի մասով էին տարբեր տեղեկություններ շրջանառվում, երբեմնի առաջին բանակային կորպուսի, որի բազայի վրա հետո ստեղծվեց Հատուկ կորպուսը: ԳՇ-ում ձեր պաշտոնավարման ժամանակ կրճատումներ եղե՞լ են, կամ՝ կրճատումներ չե՞ն եղել:

– Նախ ասեմ, որ մեկ հոգի այդ հայտարարությունն արեց, բայց չկարողացավ հիմնավորել և պատասխանը ստացավ: Երկրորդ՝ խոսքը ոչ թե կրճատման մասին է, այլ հաստիքային փոփոխության, որը միշտ էլ կատարվել է զինված ուժերում և կատարվելու է: Իսկ Գորիսի գունդը ոչ թե կրճատվել է, այլ վերափոխվել է առանձին այլ զորամասի և ավելի մարտունակ: Եթե Գորիսի գունդը կրճատ կազմով զորամաս էր համարվում, որին պետք էր, եթե չեմ սխալվում, 2 շաբաթ ժամանակ, որ ծավալվեր, ներդաշնակում անցներ, որից հետո կարող էր խնդիր կատարել, վերափոխված տարբերակով այն զորամասը, որը ստեղծվել էր, կարող էր 24 ժամվա ընթացքում արդեն խնդիրներ կատարել: Բացի սա, այդ ընթացքում ԶՈՒ-երում կազմավորվեցին մի շարք այլ զորամասեր, որոնք ակտիվ մասնակցություն ունեցան 44-օրյա պատերազմում, խոսքը, մասնավորապես, դեսանտագրոհային գումարտակների մասին է, որոնք կազմավորվեցին պատերազմից առաջ: Կրկնում եմ՝ ոչ թե կրճատում է եղել, այլ հաստիքային փոփոխություն, որի ընթացքում նոր և մարտունակ զորամասեր ենք ունեցել:

– Բայց մեկ հոգի չէ, որ խոսում է այն մասին, որ առաջին բանակային կորպուսը պատերազմից տարիներ առաջ սկսեց դառնալ պակաս մարտունակ: Ո՞ւմ օրոք դա եղավ, եթե համաձայն եք, իհարկե, դրա հետ:

– Պատերազմից առաջ 1-ին կորպուսը շատ մարտունակ է եղել, որովհետև ավելացան մարտական պատրաստության ստորաբաժանումները, ավելին, կորպուսը լրացուցիչ միջոցներ ստացավ սպառազինության տեսակետից՝ ավելացված ստորաբաժանումների հաշվարկով: Եվ կորպուսը դարձավ բավականին մոբիլ, շարժունակ և մեծ կրակային հզորությամբ: Իսկ թե ինչ է եղել պատերազմի ընթացքում, չեմ կարող ասել:

– 44-օրյա պատերազմից հետո ԳՇ նախկին պետ, գեներալ-գնդապետ Օնիկ Գասպարյանը վերլուծություն էր նախաձեռնել, որն ավարտին չէր հասցվել և հետո մնաց Ձեզ՝ որպես «ժառանգություն»: Դուք դա հասցրեցի՞ք ավարտել, ի՞նչ ավելացրեցիք, ի՞նչ սրբագրումներ արեցիք:

– Այո, վերլուծություն ԳՇ-ում կատարվել է, դրանից հետևություններ են արվել: Դա աշխատանքային գործընթաց է, որը դեռ կա և ընթանում է: Պատերազմը, որպեսզի ամբողջապես վերլուծվի, մի քանի տարի, անգամ տասնյակ տարիներ են պետք: Կարծում եմ, մոտակա մի քանի տարում կձևավորվի ընկալումը՝ իր պատճառներով, հետևություններով, վերլուծություններով: Գուցե հիմնական պատճառները վերլուծվել են, բայց ամբողջական պատկերի համար ժամանակ է պետք:

– Այսինքն, Քննիչ հանձնաժողովի շրջանակում շատ բան չենք կարող իմանալ, թեպետ մեղավորները վաղուց ընտրված են:

– Հարցն իմ մասով չէ:

– Հրավիրվե՞լ եք Քննիչ հանձնաժողով:

– Այս պահի դրությամբ՝ ոչ: Եթե հրավիրեն, կգնամ:

– Ձեր պաշտոնավարման ժամանակ մայիսին ադրբեջանական առաջխաղացումները տեղի ունեցան: Մասնավորապես, 2021-ի մայիսի 12-ից ադրբեջանական զինուժը երեք ուղղություններով ներխուժեց Հայաստանի Հանրապետության տարածք և փաստացի ամրացավ մի քանի կիլոմետր խորության վրա՝ Գեղարքունիքի, Սյունիքի հատվածներում, որի հետևանքն ենք այսօր նաև կրում, որի հետևանքն էր 2021-ի նոյեմբերյան մարտերը, 2022-ի սեպտեմբերյան մարտերը: Այսինքն, ադրբեջանական հետագա գործողությունների համար հիմքն այդ ժամանակ դրվեց, իսկ Գեղարքունիքի ուղղությամբ առաջխաղացումների շրջանակում 1.5 տարի հետո կալանավորվեց այդ ժամանակ 2-րդ բանակային կորպուսի հրամանատար գեներալ Արայիկ Հարությունյանը: Ինչո՞ւ դա տեղի ունեցավ, որի հետևանքների մասին ասացի արդեն:

– Եթե միջոցներ չձեռնարկվեին, դրանից հետո հետևանքը կլիներ շատ ավելի վատ: Բավականին ակտիվ միջոցներ ձեռնարկեցինք, և իրավիճակը չփոխվեց առնվազն մինչև 2021-ի նոյեմբերը, բայց այդ ժամանակ հակառակորդը բավականին կորուստներ է կրել, որի մասին ոչ ոք չի խոսում: 2021-ի նոյեմբերին հակառակորդը 20 մարդկային կորուստ է թողել մարտի դաշտում, 6-7 տեխնիկա, որը մինչև հիմա դաշտերում վառված-գցված է: Մայիսյան դեպքերը ցավալի էին, բայց այնտեղ կային օբյեկտիվ և սուբյեկտիվ պատճառներ, բայց քանի որ քր. գործ կա, չեմ ուզում շատ մեկնաբանել:

– Փաստն այն է, որ 2021 թվականի մայիսի 12-ի առաջխաղացումները որոշիչ դեր ունեցան 2021-ի նոյեմբերյան և 2022-ի սեպտեմբերյան առաջխաղացումների համար:

– Համաձայն չեմ: Իսկ ինչո՞ւ դուք այդ գործողությունները չեք դիտարկում աշխարհաքաղաքական և քաղաքական համատեքստում, ինչո՞ւ դա չեք կապում բանակցությունների ժամանակ առավելություններ ձեռք բերելու տրամաբանության, նման կարգի խնդիրների հետ, միայն բանակի հետ եք կապում:

– Բայց բանակի առջև սահմանափակումներ չէի՞ն դրված, ամիսներ առաջ Սոթքի դեպքերի ֆոնին՝ ՔՊ-ական պատգամավոր Անդրանիկ Քոչարյանը հայտարարել էր՝ «մենք էլ ենք կրակում, առաջ իրենք կրակում էին, մենք չէինք կրակում, իրենք գալիս էին, մենք լքում էինք տեղերը»: Իհարկե, հետո անհաջող կերպով խմբագրել էր ասածը և պարզաբանել՝ ինչու է այդպես ասել:

– Չկրակելու հրաման չի եղել: Դուք չեք ուզում հաշվի առնել 44-օրյա պատերազմից հետո բանակի վիճակը, այդ թվում՝ բարոյահոգեբանական: Ուզում եք, որ պատերազմից ամիսներ հետո բանակը կազմ-պատրաստ, բարոյահոգեբանական հզոր վիճակով, տրամադրությամբ 100 տոկոսով խնդի՞ր կատարեր: Այդպես չի լինում:

– Անդրանիկ Քոչարյանն էլ իր պնդման խմբագրման մեջ ամեն ինչ վերագրում էր զորքի բարոյահոգեբանական վիճակին: Բայց այս և այլ հարցերի պատասխանատուն երկրի ղեկավարությունն է, դիրքերի կահավորումը նրա խնդիրն է:

– Իսկ ինչի՞ չեք հաշվի առնում՝ մեր զորքը Քարվաճառից ե՞րբ դուրս եկավ, որ հատվածում երբ նստեց ձմեռային պայմաններում, երբ 3000 մետր բարձրության վրա է: Երբ պետք է գործ աներ, երբ էր հնարավոր դա, կամ անձնակազմն արդյո՞ք համալրված էր: Բոլոր հարցերն ընդհանուր համատեքստում պետք է դիտարկվի: Իհարկե, իդեալական վիճակում, նման բան չէր լինի: Իսկ իդեալականի դեպքում, պետք է նաև 44-օրյա պատերազմում հաղթեինք: Եվ հետո եկեք հասկանանք՝ ինչ խնդիր էր դրել հակառակորդը, ինչի է հասել:

– Ադրբեջանն ավելի քան 150 քկմ է օկուպացրել ՀՀ ինքնիշխան տարածքից, դա քի՞չ է, նորմա՞լ է:

– Ես չեմ ասում՝ նորմալ է, եթե անգամ 1 սմ է օկուպացրել: Ադրբեջանը, օրինակ, 4 զինվորով մեր 10 զինվորին գերեվարել է: Չկրակելու հրաման չի եղել:

– Իշխանությունների թեզն եք առաջ տանում և սլաքն ուղղում զինվորի վրա՝ ակնարկելով, որ հրամանը եղել է, զինվորը չի կրակել:

– Ես փաստում եմ, ինչ եղել է, ոչ մեկի թեզն առաջ չեմ տանում, դուք հիմա քաղաքական հարթություն եք տանում:

– Եթե զինվորի համար բարենպաստ պայմաններ լինեին, գուցե այլ իրավիճակ լիներ, իսկ դա իշխանությունների պատասխանատվության դաշտում է, երբ զինվորը բաց երկնքի տակ է, ոչ թանկարժեք վրաններում, թշնամուց մի քանի մետր հեռավորության վրա, որ հենց փորձում է ինժեներական աշխատանքներ անի, կրակում է հակառակորդը: Ինչևէ, այսօր ԳՇ պետը համարվում է Պաշտպանության նախարարի առաջին տեղակալ, սա ճի՞շտ եք համարում:

– ԳՇ պետը, երբ դարձավ առաջին տեղակալ, իմ կարծիքով, պետք է գոնե շարունակվեր այդ բարեփոխումը և Պաշտպանության նախարարը նույնպես դառնար զինվորական անձ, հակառակ դեպքում այն խնդիրները, որ դրվել էին այդ բարեփոխումների տրամաբանության մեջ ԳՇ-ՊՆ մակարդակում, պահպանվելու են և չեն լուծվելու: Այսինքն, այս դեպքում զորքերի կառավարման համակարգի միանձնյա ղեկավարը կլիներ ՊՆ-ն, իսկ այս պահի դրությամբ ԳՇ պետը, լինելով ՊՆ տեղակալ, օրենսդրությամբ մեր զորքերի կառավարման պատասխանատուն է: Եվ այստեղ հետագայում պատերազմական իրավիճակում պատասխանատվությունը կիսելու խնդիր կարող է առաջանալ:

– Պրոֆեսիոնալ բանակ ունենալու մասին են անընդհատ խոսում իշխանությունները, բայց մինչև հիմա հստակ չէ՝ ի՞նչ բանակ են ուզում ստանալ, որովհետև պրոֆեսիոնալ ասվածը շատ ընդհանրական է և հստակություն է պահանջում:

 –Այսօր ես կանեի այն, ինչ արել եմ իմ պաշտոնավարման ընթացքում, ես շարժվել եմ իմ տեսլականով: Ինչ վերաբերում է պրոֆեսիոնալ բանակին, ապա նայած, թե ով ինչ է հասկանում դրա տակ: Ինչո՞վ պրոֆեսիոնալ չեն 5-10 տարի ծառայող պայմանագրայինները, կամ 20-25 տարի ծառայող սպայակազմը: Ես դեմ եմ կանոնավոր բանակի կամ ժամկետային համալրման վերացմանը, մենք խնդիրներ ենք ստեղծելու նաև տնտեսության համար: Հաշվի առնելով այսօրվա անվտանգային ռիսկերը, միայն գումարով հարց լուծելը, մարդկային ռեսուրսի խնդիր լուծելը, իրատեսական չէ: Անհրաժեշտ են համալիր միջոցառումներ, որ մարդիկ ցանկանան գալ և ծառայության անցնել զինված ուժերում: