#Տնտեսություն

«Հայաստանը «Հյուսիս-Հարավ»-ի Սիսիան-Քաջարան ճանապարհահատվածի կառուցման համար 236 մլն եվրոյի վարկ կներգրավի ՎԶԵԲ-ից», «Հայաստանը Վերակառուցման և զարգացման միջազգային բանկից կներգրավի շուրջ 92 մլն եվրոյի վարկ», «100 մլն դոլարի վարկ՝ Կայունացման և զարգացման եվրասիական հիմնադրամից. ԱԺ հանձնաժողովը հավանություն տվեց համաձայնագրին»․ սրանք նոր պարտքային բեռի մասին օրվա գլխագրերն են։

Պետական եկամուտների կոմիտեն օրերս տեղեկացրել էր՝ 2024թ. հունվար-սեպտեմբեր ամիսների ընթացքում հարկային մարմնի կողմից հավաքագրվել են շուրջ 1 տրլն 698.6 մլրդ դրամ եկամուտներ, ինչը նախորդ տարվա նույն ժամանակաշրջանի ցուցանիշից ավելի է շուրջ 189.1 մլրդ դրամով կամ 12.5 տոկոսով:

Մոտ երկու շաբաթ առաջ, ավելի ստույգ՝ սեպտեմբերի 20-ին, Ադրբեջանի պետական նավթային ընկերությունն ու «Բրիթիշ Պետրոլիումը» հայտարարեցին Կասպիցում նավթագազային համատեղ հետախուզություն իրականացնելու և արդյունահանման ծրագրեր մշակելու նոր պայմանավորվածության մասին:

Բոլորն էլ ենթակա են հեռացման, որովհետև ամեն մեկն իր տեղում ձախողել է, և դա եղել է կառավարության ղեկավարի գլխավորությամբ, ով այդ բոլոր ձախողումների թիվ մեկ մեղավորն ու պատասխանատուն է։ Եվ եթե պետք է ինչ-որ մեկին հեռացնել՝ պետք է սկսել հենց նրանից։

Անկումային է խմիչքների, հագուստի, կաշվե արտադրատեսակների, քիմիական նյութերի, էլեկտրասարքավորումների, մեքենասարքավորումների,  համակարգիչների և բազմաթիվ այլ ապրանքների արտադրությունը։

Հիմա համեմատեք այս թվերը ու տեսեք՝ նախկինո՞ւմ՝ Ռոբերտ Քոչարյանի և Սերժ Սարգսյանի նախագահության տարիներին էին երկիրը թաղում պարտքերի տակ, թե՞ հիմա։
Փաշինյանի իշխանության 6 տարում պարտքի միայն տոկոսների վճարումը 2,8 անգամով ավելացել է՝ 140 մլրդ դրամից հասնելով 394 միլիարդի։

«ՀՀ համար տնտեսական զարգացման կտրվածքով եզակի ճանապարհ են մնում ԵԱՏՄ-ի նման միությունները, որովհետև տնտեսության վատ կառուցվածքի պայմաններում, չեմ կարծում, թե Հայաստանը տեսանելի հեռանկարում կարող է ստեղծել այնպիսի արտադրանք ու ծառայություններ, որոնցից կցանկանա օգտվել աշխարհը»,- շեշտեց Վարդան Բոստանջյանը։

«Դարի գործարքին» մասնակցել են այնպիսի ընկերություններ, ինչպիսիք՝ «Բրիթիշ Պետրոլիումը», «Ամոկոն», «Ստատոյլը», «Լուկոյլը», «Դելտան», և այլք՝ Բրիտանիայից, ԱՄՆ-ից, Ճապոնիայից, Նորվեգիայից, Ռուսաստանից, Սաուդյան Արաբիայից, Թուրքիայից:

Կառավարությունն ամենուրեք հարկային բեռ է ավելացնում, այն էլ շատ կտրուկ՝ կրկնակի-եռակի։ Քանի որ բոլորին միանգամից հարկային մամլիչի տակ դնելը մեծ աղմուկ կարող է առաջացնել, որոշել են քայլ առ քայլ անել։ Բաժանել են խմբերի ու մաս-մաս բարձրացնում են հարկային բեռը։

 «Կադաստրի կոմիտեի տված վիճակագրությունը խեղաթյուրված է, ինչն ունի տեխնիկական պատճառներ,- ի պատասխան՝ նկատեց Անդրանիկ Հարությունովը՝ պարզաբանելով,- Իրենք վիճակագրության մեջ ներառում են նաև նախկինում եղած տրված գնման իրավունքները, որոնք այս տարի դարձել են սեփականության վկայական, ավտոմատ դարձել են առքուվաճառք, ու իրենց գներով հանդերձ՝ ազդում են վիճակագրության վրա։ Օրինակ, 3 տարի առաջ եղած գինն այս տարվա վիճակագրության մեջ է մտել»։

Եթե այս երևույթը խորանա ու ընդգրկի նաև տնտեսության այլ հատվածներ, ինչի հավանականությունը գնալով մեծանում է, ապա դա ոչ միայն անշարժ գույքի շուկայում, այլև այն բոլոր հատվածներում, որոնք ներգրավված են այս պրոցեսների մեջ, լուրջ ցնցումներ կառաջացնի։ Որոշ ահազանգեր արդեն հնչում են, բայց ընդհանուր իրավիճակն առայժմ հաջողվում է կառավարելի պահել։ Ժամանակը ցույց կտա, թե դա ինչքա՞ն կշարունակվի։

«Հաշվի առնելով այն, որ մեր հարևանները գիշատիչ բորենիներ են, նրանց համար խաղաղություն ասվածը պարզապես թղթի կտոր կարող է լինել»,- իշխանությունների կողմից որպես մեգանախագիծ մատուցվող «խաղաղության խաչմերուկ» ասվածին այսպես է արձագանքում տնտեսագետ Ատոմ Մարգարյանը՝ վստահեցնելով, որ նմանատիպ խոսակցություններն այս աշխարհաքաղաքական համատեքստում ուղղակի աբսուրդի ժանրից են։

Տևական ժամանակ հասարակությանը մոլորեցնելուց հետո իշխանությունները ստիպված են խոստովանել, որ Հայաստանում արձանագրվող բարձր տնտեսական աճերը խաբկանք են։ Դրանք բոլորովին էլ այնպիսին չեն, ինչպիսին մինչև վերջերս ներկայացնում էին։

FDI Intelligence պարբերականը, որը ներառվում է բրիտանական հեղինակավոր Financial Times-ի հրատարակությունների խմբում, օգոստոսի կեսին հրապարակել էր ներդրումների առումով առավել հեռանկարային երկրների ցանկը: Դրա 7-րդ հորիզոնականում, այսինքն՝ առաջին տասնյակում, տեղ էր զբաղեցնում Ադրբեջանը:

Տեղական բեռնափոխադրողները բողոքում են, որ հայտնվել են անելանելի վիճակում։ Իրենց դուրս են մղում շուկայից, իսկ տեղը զբաղեցնում են այլ երկրների, մասնավորապես՝ թուրք բեռնափոխադրողները։

Այսօրվա պաշտոնյաներից ում հայտարարագիրը բարձրացնում ես՝ պետական բյուջեի հաշվին միլիոնների եկամուտներ են ստացել, միլիոններ են կուտակել, բնակարաններ ու ավտոմեքենաներ են գնել։ Իսկ քաղաքացիների ճնշող մեծամասնությունը շարունակում է հազիվ գոյատևել։ Երեք միլիոնանոց երկրում 200 հազար մարդ աղքատ է։

Ոչ վաղ անցյալում Նիկոլ Փաշինյանը նախկին իշխանություններին մեղադրում էր Սյունիքը դատարկելու մեջ։

Տաքսիների վրա հարկային բեռ դնելով՝ կառավարությունը փորձում է ավելացնել այս ոլորտից գանձվող հարկերը։ Սա նոր ֆինանսական ծանրություն է, որն ինչ-որ մեկը պետք է վճարի։

Դուք կարծում եք՝ ՔՊ-ական մեծահարուստ պատգամավորներն օրուգիշեր ձեր խնդիրներո՞վ են ապրում կամ մտահոգվում՝ Արցախը հանձնելու, արցախցիներին անտուն դարձնելու, Բաքվի բանտերը հայ ռազմագերիներով ու Արցախի ռազմաքաղաքական ղեկավարությամբ լցնելու, Տավուշից և Հայաստանի այլ հատվածներից տարածքներ թշնամուն հանձնելու, Հայաստանի սուվերեն տարածքներում թշնամու զորքի գտնվելու, ՀՀ հպարտ քաղաքացու անվտանգության, սպասվող նոր պատերազմի մասին..

Նախորդ տարվա վերջին ՀՀ էկոնոմիկայի նախարարի պաշտոնից աղմկոտ ազատումից, ապա քրեական գործով անցնելուց ու մի քանի ամիս կալանքի տակ մնալուց հետո, Վահան Քերոբյանը կարծես «խելոքացել» է. առաջվա նման, երբ դեռ նախարար էր, այլևս դոշ չի տալիս իրեն այդ պաշտոնում նշանակած կառավարության համար, ատամներով չի պաշտպանում։ Ընդհակառակը՝ մեղադրում է. հաճախ է սկսել քննադատել ձախողումների համար։ Իհարկե, ուղղակի չի հնչեցնում կառավարության ղեկավարի՝ Նիկոլ Փաշինյանի անունը, բայց պարզ է, որ պատասխանատուն ու ձախողումների գլխավոր մեղավորը հենց նա է։

Հանքարդյունաբերության և մետաղների միջազգային խորհրդի հրապարակած ցանկի համաձայն, ոլորտում ծավալներով 20 առաջատար երկրների ցանկում են այնպիսի արդիական, այսպես ասած, տեղեկատվական կամ բարձր տեխնոլոգիական առաջադիմություն և առաջատարություն ունեցող երկրներ, ինչպիսիք են ԱՄՆ-ը, Կանադան, Ավստրալիան, մի շարք այլ զարգացած և զարգացող երկրներ:

Գաղտնիք չէ, որ իշխանության մեջ բոլոր հարցերը վճռում է անձամբ Նիկոլ Փաշինյանը՝ սկսած արտաքին քաղաքականությունից, վերջացրած տնտեսությամբ, սոցիալականով, կենցաղային, այդ թվում՝ մանր-մունր խնդիրներով։

Տնտեսական իրավիճակի վատթարացմանը զուգահեռ՝ աշխատավարձի աճի տեմպը Հայաստանում գնալով նվազում է։ Նախորդ տարվա բարձր աճերը, որոնք պայմանավորվեցին հիմնականում արտաքին գործոններով և հատկապես Հայաստան տեղափոխված ռուս ռելոկանտների որոշ խմբերի, մասնավորապես ծրագրավորողների բարձր վարձատրությամբ, թուլացել են։ Աշխատավարձերի ավելացման առումով այլևս նախկին ակտիվությունը չկա։

Հայաստանի ՀՆԱ 50 տոկոսը գերազանցող պետական պարտքի ցուցանիշը Հայաստանում չի դառնում քաղաքական օրակարգի մաս: Հայաստանի քաղաքական օրակարգում կարծես թե ընդհանրապես գոյություն չունի տնտեսություն:

Տարօրինակ բաներ են կատարվում Հայաստանի աշխատաշուկայում. մի կողմից՝ իշխանությունները հայտարարում են, որ աշխատատեղերը հազարներով ավելացել են, մյուս կողմից՝ պաշտոնական վիճակագրությունը զբաղվածների քանակի հազարներով կրճատում է արձանագրել։

Խոսքն ավելի քան 2,3 մլրդ դոլարի մասին է։ Այդ գումարները վճարել են քաղաքացիներն իրենց աշխատավարձերից ու պետությունը՝ պետական բյուջեն։ Դրանք դուրս են եկել տնտեսությունից ու կուտակային կենսաթոշակային համակարգի միջոցով հավաքվել կենսաթոշակային ֆոնդերում։

2018 թվականից հետո տնտեսական աճերի, պատմական ռեկորդների մասին իշխանությունների հավաստիացումները զգալի ու տեսանելի չեն դառնում Հայաստանի Հանրապետության շատ քաղաքացիների համար։

Հունիսի 1-ի դրությամբ, Հայաստանի պետական պարտքը հատել է 12 միլիարդ դոլարի շեմը: 2024 թ. առաջին կիսամյակի արդյունքներով ՀՀ կառավարության ներքին պարտքն առաջին անգամ գերազանցել է արտաքին պարտքը (50,7 %/49,3 %)․ ասվում է ՀՀ ֆինանսների նախարարության հաշվետվության մեջ։ Մասնագետներն այս ցուցանիշները համարում են աճող մարտահրավեր Հայաստանի համար։

Տնտեսական աճերի, տարբեր պատմական ռեկորդների մասին իշխանությունների հայտարարություններն այդպես էլ զգալի ու տեսանելի չեն դառնում Հայաստանի Հանրապետության հպարտ կամ ոչ հպարտ շատուշատ քաղաքացիների համար։

Ռուսաստանի անասնաբուժական և բուսասանիտարական վերահսկողության դաշնային ծառայության կողմից Հայաստանից արտահանվող պտուղ-բանջարեղենի ապրիլ-հունիս խմբաքանակներում խախտումների արձնագրումն ու ժամանակավոր սահմանափակումներ կիրառելու որոշումը հայաստանյան հանրային շրջանակները տարբեր կերպ մեկնաբանեցին՝ չբացառելով քաղաքական համատեքստը։