Տնտեսագետ Սուրեն Պարսյանը 168.am-ի հետ զրույցում ամփոփեց 2023 թվականի տնտեսական իրողությունները՝ պաշտոնական և ոչ պաշտոնական վիճակագրության մի շարք արձանագրումներով:
Մինչ միջազգային որոշ մասնագիտացված կառույցներ կանխատեսում են, որ առաջիկայում տեղի կունենա դրամի չափավոր արժեզրկում, հայկական արտադրության ապրանքներն արտաքին շուկաներում շարունակում են մեծ կորուստներ կրել և կորցնել մրցունակությունը՝ ազգային արժույթի բավական լուրջ արժևորման հետևանքով։
Թե ինչո՞ւ են գնացել այս գումարներ, ովքե՞ր են դրանք հանել և ի՞նչ նպատակներով, այլ հարց է։ Բայց փաստ է, որ Հայաստանից տեղի է ունենում ֆինանսական միջոցների ակտիվ արտահոսք։ Եվ դա ամենևին էլ միայն առևտրային նպատակով կատարվող փոխանցումներին չի վերաբերում։ Ակտիվացել են նաև ոչ առևտրային արտահոսքերը, ինչը նշանակում է, որ մարդիկ իրենց գումարները Հայաստանից դուրս են բերում։
Արդյո՞ք Սերժ Սարգսյանի «և-և»-ի քաղաքականության և ՀՀ-ում այսօր վարվող քաղաքականության մեջ կան զուգահեռներ, ինչը որոշ մարդիկ փորձում են երբեմն անցկացնել։ Այս հարցն այսօր դիզվառելիքի գործով դատական նիստից հետո լրագրողներն ուղղեցին Սերժ Սարգսյանին, ինչին ի պատասխան՝ ՀՀ երրորդ նախագահն ասաց՝ զուգահեռներ չկան։
«Գների մեխանիզմում այդ ամենը դրված է, բայց ոչ մեկին ձեռք չի տալիս խախտել այդ գնային «ստատուս-քվոն»: Կառավարությանը ձեռք չի տալիս, որովհետև եթե իրական հաշվարկներ արվեն, հարկերը կնվազեն, բիզնեսին նույնպես ձեռք չի տալիս, և տուժում է բնակչությունը, հասարակությունը:
«Ուղղակի նեղացածության ու պրետենզիաների ինչ-որ դրսևորումներ են, որոնք, սակայն, չեն վերածվում կոնկրետ քաղաքականության, մասնավորապես, տվյալ դեպքում՝ Ռուսաստանի հանդեպ, քանի որ խնդիրը Ռուսաստանն է: Սա ընդամենն անողնաշար քաղաքականություն է: Իրենք էլ չգիտեն՝ ինչ են անում, ու մենք ստիպված ենք փորձել հասկանալ՝ ինչ-որ տրամաբանություն այդ քայլերում կա՞, թե՞ ոչ: Բայց պարզից էլ պարզ է, որ որևէ տրամաբանություն այստեղ չկա»,- վստահեցրեց քաղաքագետը:
Բացառապես սրա հաշվին է Հայաստանում «ծաղկում» շինարարությունը, և ոչ թե՝ նրա, որ մարդիկ հավատացել են իշխանության հռչակած ապագայի խոստումներին։ Երբ կդադարի եկամտային հարկի վերադարձը, որը շատերի համար դարձել է անաշխատ եկամտի աղբյուր և պետական բյուջե վճարած հարկերը հետ ստանալու միջոցով բնակարան ձեռք բերելու հնարավորություն, գուցե նաև հետագայում վերավաճառելու ակնկալիքով, այն ժամանակ կերևա, թե ուր կգլորվի շինարարությունը։
«Բժիշկ կա, որ բուժում է հիվանդին, և կան դիահերձողներ, որոնք ևս բժիշկներ են: Վահան Քերոբյանը դիահերձող է»,- «Հայաստան» խմբակցության պատգամավոր, տնտեսագետ Թադևոս Ավետիսյանը 168.am-ի հետ զրույցում այս համեմատությամբ է անդրադառնում Էկոնոմիկայի նախարար Վահան Քերոբյանի նախօրեի մի շարք հայտարարություններին:
«Ցորենի ինքնարժեքը ոչ սուբսիդավորվածների մոտ բարձր է, բայց քանի որ այսօր ՌԴ-ում բերքն առատ է և էժան ցորեն է ներկրվում, այստեղ ցորենի շուկայում գին գոյություն չունի. 70-80 դրամ՝ 1 կիլոգրամի համար, ինքնարժեքից ցածր է: Էլ ո՞վ կցանի: Որոնք իրենց հացի խնդիրն են լուծելու, գյուղաբնակները, նրանք են հիմնականում ցանել»,- պարզաբանեց գյուղատնտեսը:
Որքան թուլանում է արտաքին գործոնների ազդեցությունը մեր տնտեսության վրա, այնքան աճի տեմպն ընկնում է։ Դա նոր երևույթ չէ, բայց միտումը գնալով խորանում է։ Երկրորդ եռամսյակում տնտեսական աճը Հայաստանում անհամեմատ ցածր էր, քան առաջինում։ Երրորդում ավելի ցածր է, քան երկրորդում էր։
Ատոմ Մարգարյանը շեշտեց՝ տնտեսական աճ կարելի է ունենալ տարբեր ճանապարհներով, իսկ եթե տնտեսական աճն ուղեկցվում է կենսունակ միջին խավի քանակի և նրա տնտեսական ու սոցիալական հզորության մեծացման հաշվին, այն ժամանակի ընթացքում հանգեցնում է «միջին եկամտի ծուղակ»-ի հաղթահարմանը:
Խորհրդարանը հաստատել է 2024 թվականի գլխավոր ֆինանսական փաստաթուղթը. «Բյուջե 2024»-ի համաձայն՝ 2024 թվականին ՀՆԱ-ի 7 տոկոս աճի ապահովման պայմաններում Հայաստանի պետական գանձարանի եկամուտները կկազմեն 2 տրլն 723 մլրդ դրամ:
«Մենք ամբողջությամբ գտնվում ենք ռիսկային դաշտում: Սա նմանվել է մի տեղամասի, որտեղ մեր կամքից անկախ՝ փող է հոսել և ուրախություն է պատճառում բոլորիս, բայց իրականում ունենք տնտեսության վատ կառուցվածք՝ արդյունաբերություն չկա, գյուղատնտեսությունն անհասկանալի վիճակում է»:
Ամենուրեք հարկային բեռ են ավելացնում, տուրքեր են դնում, տույժերն ու տուգանքներն են բարձրացնում, այնտեղ, որտեղ ժամանակին արտոնություններ են սահմանված եղել՝ տնտեսական խթաններ ստեղծելու համար, կրճատում ու վերացնում են։ Մի նպատակ ունեն, որքան հնարավոր է՝ շատ փող ունենան ձեռքի տակ՝ բյուջեի հաշվին իրենց ճոխություններ թույլ տալու, իրենց կարիքներն ուզածի չափ բավարարելու համար։
2018թ. Հայաստանում աղքատ էր՝ 792 հազար, 2022թ. աղքատ է եղել՝ 833 հազար մարդ։
Եթե այսքան հնարավորությունների պայմաններում տնտեսությունը չի կարողացել ընդլայնել կարողությունները, դժվար չէ պատկերացնել, թե ինչ կարող է լինել, երբ խոչընդոտները երկարաժամկետ լինեն ու համընդհանուր։ Իսկ այդպիսի հավանականությունն անհնարին է բացառել՝ այն ակնհայտ քայլերի պարագայում, որոնք անում են իշխանությունները՝ երբեմնի ռազմավարական գործընկերոջ հետ հարաբերություններում, որից կախված ենք տնտեսական բազմաթիվ լծակներով։ Այդ թվում, ինչպես ներսում, այնպես էլ դրսում։
«Իշխանությունների քաղաքականությունը պահանջում է կայացրած որոշումների հետևանքների նկատմամբ խիստ պատասխանատվության զգացում, քանի որ ՌԴ հետ քաղաքականության սառեցումը բարձր գին ունի. ո՞վ է վճարելու այդ գինը:
«Վատ ցուցանիշ է: Իրենք ասում են՝ պարտք-ՀՆԱ հարաբերակցությունն է իջել, բայց ՀՆԱ կառուցվածքն է վատացել,- ասաց նա՝ հավելելով,- Ես Սերժ Սարգսյանի քննադատն եմ եղել, բայց այն ժամանակ թոշակը 29 հազարից դարձել է 40 հազար դրամ, գներն աճել են 12 տոկոս, այս մարդու օրոք 40 հազարից դարձել է 46 հազար դրամ, գներն աճել են 24 տոկոս: Ինձ ասում են՝ չէ, թոշակառուները փառք են տալիս Փաշինյանին. դե եկեք Հայաստանի անունը փոխենք՝ ասենք՝ «գժանոց», ու գնանք այստեղից»:
Քանի որ այս պահին հայտնի են բյուջեի կատարման ինն ամսվա տվյալները, այդ ժամանակահատվածի կտրվածքով ներկայացնենք, թե ինչպիսին է եղել կապիտալ ծախսերի կատարողականը Նիկոլ Փաշինյանի գլխավորած կառավարությունների այս ամբողջ ժամանակաշրջանում։
«Պրեսսինգ» հաղորդաշարում Սաթիկ Սեյրանյանի հյուրը Հանրային ֆինանսների կառավարման միջազգային փորձագետ, ՀՀ Ֆինանսների նախկին նախարար, «Վալլեքս» խմբի ընկերությունների ավագ փոխնախագահ Վարդան Արամյանն է:
«Քաղաքացիական պայմանագիր» կուսակցությունը դեռ 2018 թվականին ընտրություններին մասնակցում էր «Ապագա կա» կարգախոսով և խոսում «Երջանիկ անհատ»-ի, «հոգատար հանրության» ու «հզոր պետության» հեռանկարի մասին:
ՀՀ ֆինանսների նախարարի նախկին առաջին տեղակալ Պավել Սաֆարյանի գնահատմամբ՝ 2024 թվականի բյուջեի նախագծով եկամտային և ծախսային քաղաքականության բնագավառներում, բացի քանակական ավելացումներից, անելիքների տեսակետից էական կառուցվածքային և բովանդակային փոփոխություններ տեսանելի չեն:
«Ինչպես միշտ, մեր տնտեսությունն արագ է արձագանքում արտաքին գնաճային ճնշումների ազդեցություններին, իսկ վերջին ժամանակահատվածում համաշխարհային տնտեսությունից խիստ գնաճային ճնշումները նվազեցին:
Հայաստանի տնտեսությունն արտաքուստ բարձր աճեր է արձանագրում։ Բայց այդ աճերի իրական պատկերը երևում է խոշոր հարկատուների վճարած հարկերում։ Պետեկամուտների կոմիտեի օրերս հրապարակած այս տարվա ինն ամիսների խոշոր հարկատուների ցանկը մեկ անգամ ևս ցույց է տալիս մեր տնտեսության ողբալի վիճակն ու թշվառությունը։
Ի հայտ եկած բացասական սպասումների հետևանքով փոխարժեքի շուկայում մի պահ սկսված աժիոտաժը Կենտրոնական բանկին արտաքուստ հաջողվեց հաղթահարել։ Դա ի՞նչ նստեց ԿԲ-ի վրա, հայտնի չէ, բայց տարադրամային ներարկումներից հետո դրամի կտրուկ արժեզրկումը դադարեց, իսկ արհեստականորեն ձևավորված բարձր փոխարժեքները նվազեցին։
«Իշխանությունը փորձում է միայն ականջահաճո արտահայտություններով ասել՝ ժողովուրդ ջան, եկեք՝ թքեք ամեն ինչի վրա, զատո՝ կուշտ կլինեք: Բայց իրենք մոռանում են, որ ամեն ինչի վրա թքելով՝ առաջին հերթին վտանգում ես անվտանգային համակարգը, իսկ այդ պարագայում հաստատ չես կարող կուշտ լինել: Նույնիսկ, եթե սրանք, երկիրը քաղաքական առումով կեղեքելով ու մասնատելով, թուրքական բոլոր պայմաններին գնալով, մոռանալով իրենց հայ լինելը, առաջ մղելով այդ «կուշտ փորի» գաղափարը, հասնեն Հայաստանը զոռով Թուրքիայի ազդեցության տակ մտցնելուն՝ թուրքական շուկան ունի իր առանձնահատկությունները, իսկ հայկական շուկան վտանգվելու է թուրքական շուկայի ազդեցության պատճառով»:
168.am-ի հարցին, թե որքանո՞վ է իրատեսական Ալեն Սիմոնյանի հայտարարությունը՝ թշնամական երկրների հետ սահմանները բացելու պարագայում ՀՀ տնտեսության զարգացման մասին պնդումը, տնտեսագետ Հրանտ Միքայելյանը կարճ պատասխան տվեց՝ Սիմոնյանի հայտարարությունը բացարձակ սուտ է, իսկ Թուրքիայի հետ տնտեսական հարաբերությունների մասին մտածելը՝ սխալ:
«Մեր տնտեսական ակտիվության հիմքը, լայն իմաստով, պարտքն է, և պետական պարտքի աննախադեպ աճ ունենք, համենայն դեպս, վերջին 5 տարիների դոմինանտ հատկանիշը տնտեսական կյանքի՝ պարտքի ավելացումն է: Պետական և արտաքին, և ներքին պարտքի աննախադեպ աճ է տեղի ունեցել, թեև հարաբերական առումով միշտ ասվում է, որ պարտք-ՀՆԱ հարաբերությունը կառավարելիության տիրույթում է, բայց դա վտանգավոր ռիսկային չէր լինի զարգացած երկրների պարագայում,- շեշտեց տնտեսագետը՝ նկատելով նաև, որ պարտք է ներգրավվել պարտք տալու համար,- Մեր արտաքին արժութային ռեզերվների մի մասը դրված է այլ երկրների և հատկապես՝ ԱՄՆ գանձապետական պարտատոմսերի մեջ»:
«Եթե տնտեսական հեռանկարների մասին ենք խոսում, ապա և՛ մակրոտնտեսական ցուցանիշները, և՛ կառավարության ու Կենտրոնական բանկի, և՛ միջազգային վարկանիշային գործակալությունների կողմից վերջին շրջանում թարմացվող գնահատականների տրամաբանությունը շարունակում է մնալ լավատեսական,- 168.am-ի հետ զրույցում նշեց տնտեսագետ Լիլյա Ամիրխանյանը՝ պարզաբանելով,- Դրա հիմքում մակրոտնտեսական ցուցանիշներն են, որոնք արձանագրում են տնտեսությունում տեղի ունեցող շարժը:
Նիկոլ Փաշինյանը, որ այդքան սիրում է խոսել աշխատատեղերի ու աշխատավարձերի ավելացումների մասին, վերջին ամիսներին դադարել է անդրադառնալ դրանց։ Ոչ թե նրա համար, որ ժամանակ չի ունեցել կամ նպատակահարմար չի համարել, այլ, որովհետև աշխատատեղերը կրճատվել են, իսկ աշխատավարձերը՝ նույնիսկ նվազել։
