«Մենք տեսնում ենք, որ հեղինակավոր եվրոպական կառույցները կամաց-կամաց լոբբիստական աշխատանքի հետևանքով, կաշառակերության միջոցով, խավիարային դիվանագիտությամբ, դառնում են խավիարաթաթախ կազմակերպություններ, ինչը լավ չէ ժողովրդավարական ինստիտուտների, հետևաբար նաև ժողովրդավարության համար»:
Մեր այն հարցին, թե ի՞նչ երաշխիքներ է ստացել Եվրոպական միությունը Հայաստանի Հանրապետության իշխանություններից, որ բանակցային այս փուլի արդյունքում համաձայնագիրը կստորագրվի, նա պատասխանեց. «Մենք ենթադրում ենք, որ կողմերը սկսում են բանակցությունները բարեխղճորեն»:
Նրա փոխանցմամբ, այսօր քննարկվելու են Լեռնային Ղարաբաղի հիմնահարցն ու Թուրքիայի հետ հարաբերությունները ևս: «Միջադեպերը, որ տեղի են ունենում սահմանամերձ տարածքներում, մտահոգում են մեզ, ու մենք ուզում ենք, որ կայունություն լինի, փրկենք կյանքեր»- ամփոփեց Վիգանդը:
Հարցին, թե հնարավո՞ր է` այս անգամ ևս Ռուսաստանը միջամտի ու Հայաստանը չկարողանա ստորագրել նախատեսվող համաձայնագիրը, պատասխանեց. «Ոչ, մենք ենք որոշողը»:
«Մենք գիտենք, որ այս երկրում հանրաքվեն անցկացվելու է ժողովրդավարական սկզբունքների համաձայն՝ ելնելով Հայաստանի Ընտրական օրենսգրքի պայմաններից: Այս հանրաքվեն պետք է իրականացվի, ըստ միջազգային չափանիշների, որոնք հայտնի են: Մեր գործը չէ կանխատեսել, թե ինչպիսին կլինի հանրաքվեն»:
Ընդամենը 5 ամիս առաջ` հունիսի 7-ին, Թուրքիայում անցկացված խորհրդարանական ընտրություններում գրանցած հաղթանակ-պարտությունից հետո նոյեմբերի 1-ին կայացած արտահերթ խորհրդարանական ընտրությունների արդյունքում Թուրքիայի իշխող «Արդարություն և զարգացում» կուսակցությունը վճռորոշ մեծամասնություն ստացավ խորհրդարանում, չնայած սոցիոլոգիական հարցումների համաձայն` ԱԶԿ-ն պետք է ստանար ձայների միայն 40%-ը, ինչը կրկին ենթադրելու էր կոալիցիոն կառավարության ձևավորում։
«…Եթե լինի անհրաժեշտ քաղաքական կամք, ապա Թուրքիան կարող է հայ-թուրքական հարաբերություններում որոշակի վերանայված մոտեցումներ ցուցաբերել, որի արդյունքում այդ հարաբերությունները կարող են վերադառնալ օրակարգ: Բայց, անկեղծ ասած, դրա համար միայն Հայաստանի և Թուրքիայի քաղաքական կամքը բավարար չէ»:
Նախագահ Էրդողանի և ԱԶԿ հաջողությունը պայմանավորված է հենց այն փաստով, որ ընտրություններն անցկացվեցին չափազանց արտակարգ անվտանգության և քաղաքական պայմանների առկայության ներքո: Բռնության ալիքը, որն աննախադեպ արյունահեղության պատճառ դարձավ արևելյան և հարավարևելյան Անատոլիայում, ինչպես նաև՝ բազմամարդ քաղաքներն «աշխատեցին» ԱԶԿ-ի օգտին, ով խոստացել է պայքարել ամեն տեսակի ահաբեկչության դեմ:
«Խորհրդարանական կառավարման համակարգը տալիս է կայուն ժողովրդավարության հնարավորություն»,- 168.am-ի հետ զրույցում այս մասին ասաց հույն դասախոս, Լիոնի համալսարանի գիտաշխատող, հեղինակավոր հույն քաղաքական, տնտեսական, իրավական վերլուծաբան Նիկոս Լիգերոսը:
«Թուրքիան շատ բարդ և ապագայում անկայուն տարածաշրջանում է` հրով և սրով շրջապատված, տարածաշրջանում տեղի ունեցող վերջին իրադարձությունները բացասական ազդեցություն են ունենում երկրի վրա, Թուրքիայի տարաձայնություններն իր արևմտյան դաշնակիցների հետ որոշ չափով պայմանավորված էին այդ տարածաշրջանում տեղի ունեցող զարգացումներով»:
«Թերևս, ԱՄՆ-ն կարող է էապես նպաստել բանակցային գործընթացի առավել թափանցիկացմանն ու արդյունավետությանը, սակայն դա չպետք է արվի արտոնյալ դիրք ունեցող հատուկ հովանավորի դիրքերից՝ հակամարտության մեջ ներքաշված ժողովուրդների համար ամենակարևորը խաղաղության արդարացի և արժանապատիվ բանաձևը գտնելն է»:
«Բազմիցս նշել եմ, որ գուցե ՄԱԿ-ը ԼՂ-ում կարողանա խաղաղապահ առաքելություն իրականացնել։ Սա ընդունելի տարբերակ կլինի և՛ հակամարտող կողմերի, և՛ միջնորդների համար։ ՀԱՊԿ-ի առաքելության շուրջ տարաձայնությունները և առարկությունները չափազանց շատ կլինեն, հաշվի առնելով նաև այն ընկալումը, որ ՀԱՊԿ-ի կենտրոնում ՌԴ-ն է։ Սա վախեցնում է շատերին։ Սակայն ես կարծում եմ, որ սա առաջնային հարց չէ»։
Այսօրվա դրությամբ՝ ԵՄ-ն արդեն ակտիվ բանակցություններ է սկսել ծրագրի վերանայման և այն ներկայիս իրավիճակին ադապտացնելու ուղղությամբ: Կան բանակցություններ նաև ծրագրի մասնակիցների հետ: Ի դեպ, ԵՏՄ անդամակցության հարցը այդքան էլ կրիտիկական հարց չէ: Չէ՞ որ նույն Հայաստանը վերսկսել է բանակցությունները նորացված Ասոցացման համաձայնագրի ուղղությամբ:
«Եվրոպական միությունը մոտ ապագայում կենտրոնացած կլինի իր խնդիրների վրա, սակայն չի անտեսի Արևելյան գործընկերությունը»,- այս մասին 168am-ի հետ զրույցում ասաց Արևելյան Եվրոպայի հետազոտությունների կենտրոնի (Վիլնյուս) ներկայացուցիչ, լիտվացի քաղաքագետ Լաուրինաս Կաշչյունասը՝ անդրադառնալով ՀՀ-ԵՄ այս տարեվերջից սկսվող բանակցություններին։
«Առանձին երկրները, որոնք ունեն անվտանգության խնդիր, պետք է երկկողմ հարաբերությունների մակարդակում փորձեն լուծել իրենց անվտանգության խնդիրները` չմնալով այդ ոլորտում կախված միայն մեկ երկրից։ Այս պահի դրությամբ, վստահ եմ, նման հարց ԵՄ-ն չի քննարկելու, այնպես որ, ԱլԳ երկրներն իրենք պետք է հեռատես գտնվեն և երկկողմ հարաբերություններ զարգացնեն։ Հասկանալի է, որ Հայաստանի դեպքում ռիսկերը վերաբերում են փակ սահմաններին, ԼՂ հակամարտությանը»:
Քաղաքագետ Մ. Սարգսյանի կարծիքով` ամերիկյան կողմն անհանգստացած է Ադրբեջան-Ռուսաստան մերձեցող հարաբերություններով։ «Նրանք գուցե փորձեն գործընթացները պահել ՄԽ վերահսկողության տակ, որպեսզի Ադրբեջանն ու ՌԴ-ն չփորձեն առանձին, սեպարատ համաձայնություններով նոր բաղադրիչներ մտցնել բանակցային գործընթաց։ Սա լուրջ է, որովհետև Ադրբեջանը սկսում է հայտարարել ԵՏՄ անդամակցության մասին։ Հենց սրանով են պայմանավորված Ուորլիքի կոնկրետ առաջարկները։ Գուցե մտավախություն կա, որ հակամարտության գոտում առանձին ռուսական գիծ զարգանա»։
Խոսելով Լեռնային Ղարաբաղի հակամարտությունից, լեհ վերլուծաբանն ասաց, որ Ղարաբաղյան հակամարտությունն այլևս հիշեցնում է «տաք» և ոչ «սառեցված» հակամարտություն:
«Ինչքան ՀՀ-ի շրջապատում մանր ու շատ պետություններ լինեն, որքան այդ պետություններն ունենան հակասություններ, այնքան ՀՀ անվտանգության միջավայրը հեշտ կառավարելի կլինի»,- Միջազգային և անվտանգության հարցերի հայկական ինստիտուտի (ՄԱՀՀԻ) կազմակերպած «ՀՀ անվտանգության միջավայր 2015. Թուրքիա և Ադրբեջան» խորագրով քննարկման ժամանակ այս մասին ասաց «Մոդուս Վիվենդի» կենտրոնի ղեկավար, դեսպան Արա Պապյանը` ներկայացնելով տարածաշրջանի պետականազուրկ ժողովուրդների դերը Հայաստանի Հանրապետության անվտանգության միջավայրի ձևավորման մեջ:
«Վերջին տարիներին որևէ արդյունք չկա, իսկ Ուորլիքն ու ամերիկյան կողմն ավելին են սպասում դիվանագիտությունից, ինչը ողորմելի վիճակում է: Սա կարելի է դիտարկել յուրօրինակ ճնշում նախագահների նկատմամբ. «Բավական է խոսել, պետք է գործել»»:
Ես չեմ կանխատեսում, որ պատերազմ կսկսվի, ես ասում եմ, որ սա կարող է դիտարկվել՝ որպես սադրանք, և կարող է հանգեցնել լարվածության աճի մի ժամանակահատվածում, երբ լարվածություններն ու բռնությունները շատ են:
«Մենք չենք ակնկալում, որ սեղանի շուրջ կողմերը սկսեն ամենադժվար հարցերից, բայց կան բազմաթիվ ուղղություններ, որոնքց շուրջ կողմերը համաձայնություն ունեն, ինչո՞ւ չենք սկսում դրանից, ինչո՞ւ չենք վարում բանակցություններ, որոնք այլ հակամարտությունների դեպքում լինում են, ինչո՞ւ ՀՀ-ն ու Ադրբեջանը չեն ընդունում շվեյցարացիների առաջարկը»:
«Հակամարտող կողմերը պետք է անցնեն համակարգային բանակցությունների»,- այս մասին այսօր Երևանում լրագրողների հետ զրույցում հայտարարեց ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի ամերիկացի համանախագահ Ջեյմս Ուորլիքը՝ անդրադառնալով ԵԱՀԿ ՄԽ համանախագահների տարածաշրջան կատարած այցին:
«Երբ մենք ունենք հավաքական նպատակ, նույնիսկ շատ փոքր, ինչպիսին վիզաների ազատականացումն է Ուկրաինայի և Վրաստանի հետ, հեշտ է իրականացնելը։ Այս երկրները հստակ գիտեն, որ շատ մոտ են այդ նպատակի իրականացմանը, նրանք պետք է աշխատանք իրականացնեն ու ունենան դա, սա կարճաժամկետ նպատակ է, օրինակ` Հայաստանը բաց կթողնի այս նպատակը»։
«ԵՄ-ն չի կարող շատ բան առաջարկել, քանի որ չունի որոշում, բայց Հայաստանը ևս չգիտի`ինչ անել իր ուզածին հասնելու համար: Առաջին հերթին պետք են ուղիղ բանակցություններ ՀՀ-ի և ԵՄ-ի միջև գուցե ոչ այնքան «Արևելյան գործընկերություն» ծրագրի նպատակների ու օրակարգի շրջանակում, որքան «Արևելյան գործընկերության նպատակները Հայաստանում» ձևակերպման շրջանակում»:
«ԵՏՄ երկրները չեն միջամտում մյուս երկրի կադրային քաղաքականությանը, շատ ժողովրդավարական իրավիճակ է։ ՀՀ իշխանությունների ներկայացուցիչները մշտապես այնքան իրարամերժ ու կտրուկ տարբեր հայտարարություններով են հանդես եկել, որ սա արդեն բնական է դարձել։ Նա այնտեղ տեխնիկական պաշտոն է զբաղեցնելու»,- ասում է Սմբատ Կարախանյանը:
«Հայաստանն ու ԵՄ-ն կբանակցեն մի փաստաթուղթ, որը պարզապես չի լինի ասոցիացում, ինչպես կարող էր լինել նախկինում և ինչպես եղավ Մոլդավայի, Ուկրաինայի և Վրաստանի դեպքում: Դա կլինի ավելի ցածր մակարդակի փաստաթուղթ` ավելի պակաս հնարավորություններով»:
«Եվրոպական միության հետ սպասվելիք բանակցությունները երկար կտևեն»,- ասաց Քաղաքական և միջազգային հետազոտությունների հայկական կենտրոնի տնօրեն Աղասի Ենոքյանը` անդրադառնալով տարածաշրջանային զարգացումներին և ՀՀ-ԵՄ բանակցությունների վերսկսմանը:
«Ո՞ր քաղաքական ուժը պետք է սնուցի ՀՀ-ԵՄ բանակցությունները»,- «Եվրոպական հանձնաժողովը ՀՀ-ի հետ բանակցություններ սկսելու մանդատ է ստացել. ակնկալիքներ և հեռանկարներ» թեմայով քննարկման ժամանակ նման հարց բարձրացրեց Եվրոպական հետազոտությունների կենտրոնի ղեկավար Արթուր Ղազինյանը:
«Ինչո՞ւ սպասել մինչև հաջորդ ԱլԳ գագաթաժողովը: Ինձ թվում է, որ նախորդ երեքուկես տարվա ընթացքում բանակցային մեխանիզմները լավ մշակվել են, պարտադիր չէ, որ անպայման սենյակներում հանդիպեն»:
«Տնտեսական հնարավորությունները խիստ սահմանափակ են: Կասկածում եմ, որ Հայաստանի միջոցով եվրոպական ապրանքը կմտնի ԵՏՄ տարածք: Եթե ՀՀ-ն որոշում է արտոնյալ տարիֆային քաղաքականություն վարել ԵՄ-ի հետ, պետք է համաձայնեցվի ԵՏՄ-ի հետ»:
