«Ասում են, թե զեկույցը քաղաքական իրավական հետևանքներ չի ունենալու։ Ո՞վ ասաց։ Նրանք կիլոմետրերով հեռու են քաղաքականությունից և չգիտեն, թե ինչը որտեղ ինչ հետևանք է ունենում»։
«Ամենակարևորն այն է, որ ՌԴ իշխանությունն արդեն իսկ հստակեցրել է, որ ՀՀ-ԵՄ հարաբերությունների իրավական շրջանակի սևագիր տարբերակը որևէ կերպ չի խոչընդոտում կամ հակասում Հայաստանի` ԵՏՄ անդամակցությանը։ Ես անկեղծորեն լիահույս եմ, որ այն բանակցությունները, որոնք մեկնարկելու են հաջորդ ամիս` դեկտեմբերին, կամփոփվեն ստորագրմամբ հաջորդ տարի»։
«Սահմանադրական փոփոխությունը կառավարման որակի հետ կապ չունի»,- այս մասին 168.am-ի հետ զրույցում ասաց սահմանադրագետ Գաբրիել Բալայանը։ Նա նշեց, որ կառավարման որակը կախված կլինի սահմանադրական հանրաքվեի կազմակերպումից։ Ըստ նրա՝ եթե ունենանք այնպիսի հանրաքվե, ինչպիսին ունեցել ենք վերջին տարիների ընթացքում, ապա միանշանակ շատ ավելի վատ արդյունքներ է ունենալու Հայաստանը կառավարման որակի առումով։ Իսկ եթե, Բալայանի խոսքով, իսկապես հաջողվի ունենալ օրենքին համապատասխան ընտրություններ, ապա կառավարման համակարգը կփոխվի։
«ՀՀ-ԵՄ մեկնարկելիք բանակցություններն ամենաքիչը սահմանափակում են նախորդիվ կայացված որոշման վնասները»,- 168.am-ի հետ զրույցում այս մասին ասաց Տարածաշրջանային հետազոտությունների կենտրոնի ղեկավար, քաղաքագետ Ռիչարդ Կիրակոսյանը` անդրադառնալով հարցին, թե ինչպես է հնարավոր համադրել քաղաքական հարաբերությունները Եվրոպական միության հետ, եթե ՌԴ նախագահ Վլադիմիր Պուտինը Եվրասիական տնտեսական միության ներքո նպատակ ունի մեծ քաղաքական պրոյեկտ զարգացնել:
«Պետք է փոխվի ԵԽԽՎ հայաստանյան պատվիրակության կազմը, իհարկե, Հերմինե Նաղդալյանն այնտեղ անելիք չունի, իհարկե, եթե Աստված մի արասցե, այս զեկույցն ընդունվի, նա պետք է ինքնակամ հրաժարական տա: Եթե Ադրբեջանը կարողանում է գնել պատգամավորներին, ապա ինչո՞ւ չի կարողանում գնել իր դեմ զեկույցները: Այդ ինչպե՞ս է պատահում, որ Ադրբեջանը չի կարողանում գնել այդ բանաձևերը: Այդ ինչքա՞ն վատ են իրենց պահել, այդ որքա՞ն վատ համբավ ունեն, որ իրենց առարկությունները հաշվի չեն առնում: Սա արդյո՞ք մտածելու առիթ չպետք է տա Սերժ Սարգսյանին»,- ասում է Ստյոպա Սաֆարյանը:
«Ես որոշել եմ գալ ՀՀ, ապրել այստեղ ոչ թե այն պատճառով, որ հիմար եմ, այլ լավատես եմ, որ դա կախված չէ Կառավարության և սահմանադրական փոփոխությունների հետ: Մենք արժանանում ենք այն կառավարությանը, որին արժանի ենք: Իմ քննադատությունն ուղղված է քաղաքացիական հասարակությանը, որը հաճախ այդքան էլ քաղաքացիական չէ, ավելի ներգրավված պետք է լինել»,- ասաց Կիրակոսյանը՝ հավելելով, որ սա դինամիկ գործընթաց է և կտեսնենք՝ ինչ տեղի կունենա ապագայում:
«Սահմանադրության նախագծում «երիտասարդ թոշակառու» չդառնալու նախագահի ցանկությունը փնտրելը հիմք չունի»,- այս մասին այսօր ասաց Դավիթ Հարությունյանը՝ հակադարձելով իրավապաշտպան Ավետիք Իշխանյանի պնդմանը, թե սահմանադրական բարեփոխումներով ՀՀ նախագահ Սերժ Սարգսյանը փորձում է խուսափել «երիտասարդ թոշակառու դառնալու» ճակատագրից:
Ներկայումս հայտարարությունների մակարդակում ակնհայտ է դառնում, որ Եվրոպական միությունը հասկացել է Հայաստանի աշխարհաքաղաքական իրողությունները և մնում է, ընդունելով Հայաստանի առաջարկները, վերջնական տեսքի բերել Ասոցացման համաձայնագրի քաղաքական բաղադրիչը մեկ այլ անվան ներքո։ Իսկ կհաջողվի՞ արդյոք ստորագրել թարմացված Ասոցացման համաձայնագիրը, պարզ կդառնա առաջիկա մի քանի ամիսների ընթացքում։
«Նոր Սահմանադրությունն ավելի ժողովրդավարական հեռանկար է ուրվագծում երկրների համար, այսինքն` դա հնարավորություն կտա ազատություն, ինքնիշխանություն զարգացնել, բայց երկրի իշխանություններին անհրաժեշտ կլինի ռազմավարություն` պահպանելու համար արդյունքները, քանի որ հնարավորությունը դեռ իրողություն չէ»։
«Ընթացքը ցույց է տալիս, որ զեկույցը կքվեարկվի ԵԽԽՎ-ում և կընդունվի, սակայն մինչ այդ՝ ի՞նչ կփոխվի դժվար է ասել, հայաստանայն պատվիրակությունն ինչ քայլերի կդիմի մինչ այդ՝ չեմ կարող ասել»:
«Մենք տեսնում ենք, որ հեղինակավոր եվրոպական կառույցները կամաց-կամաց լոբբիստական աշխատանքի հետևանքով, կաշառակերության միջոցով, խավիարային դիվանագիտությամբ, դառնում են խավիարաթաթախ կազմակերպություններ, ինչը լավ չէ ժողովրդավարական ինստիտուտների, հետևաբար նաև ժողովրդավարության համար»:
Մեր այն հարցին, թե ի՞նչ երաշխիքներ է ստացել Եվրոպական միությունը Հայաստանի Հանրապետության իշխանություններից, որ բանակցային այս փուլի արդյունքում համաձայնագիրը կստորագրվի, նա պատասխանեց. «Մենք ենթադրում ենք, որ կողմերը սկսում են բանակցությունները բարեխղճորեն»:
Նրա փոխանցմամբ, այսօր քննարկվելու են Լեռնային Ղարաբաղի հիմնահարցն ու Թուրքիայի հետ հարաբերությունները ևս: «Միջադեպերը, որ տեղի են ունենում սահմանամերձ տարածքներում, մտահոգում են մեզ, ու մենք ուզում ենք, որ կայունություն լինի, փրկենք կյանքեր»- ամփոփեց Վիգանդը:
Հարցին, թե հնարավո՞ր է` այս անգամ ևս Ռուսաստանը միջամտի ու Հայաստանը չկարողանա ստորագրել նախատեսվող համաձայնագիրը, պատասխանեց. «Ոչ, մենք ենք որոշողը»:
«Մենք գիտենք, որ այս երկրում հանրաքվեն անցկացվելու է ժողովրդավարական սկզբունքների համաձայն՝ ելնելով Հայաստանի Ընտրական օրենսգրքի պայմաններից: Այս հանրաքվեն պետք է իրականացվի, ըստ միջազգային չափանիշների, որոնք հայտնի են: Մեր գործը չէ կանխատեսել, թե ինչպիսին կլինի հանրաքվեն»:
Ընդամենը 5 ամիս առաջ` հունիսի 7-ին, Թուրքիայում անցկացված խորհրդարանական ընտրություններում գրանցած հաղթանակ-պարտությունից հետո նոյեմբերի 1-ին կայացած արտահերթ խորհրդարանական ընտրությունների արդյունքում Թուրքիայի իշխող «Արդարություն և զարգացում» կուսակցությունը վճռորոշ մեծամասնություն ստացավ խորհրդարանում, չնայած սոցիոլոգիական հարցումների համաձայն` ԱԶԿ-ն պետք է ստանար ձայների միայն 40%-ը, ինչը կրկին ենթադրելու էր կոալիցիոն կառավարության ձևավորում։
«…Եթե լինի անհրաժեշտ քաղաքական կամք, ապա Թուրքիան կարող է հայ-թուրքական հարաբերություններում որոշակի վերանայված մոտեցումներ ցուցաբերել, որի արդյունքում այդ հարաբերությունները կարող են վերադառնալ օրակարգ: Բայց, անկեղծ ասած, դրա համար միայն Հայաստանի և Թուրքիայի քաղաքական կամքը բավարար չէ»:
Նախագահ Էրդողանի և ԱԶԿ հաջողությունը պայմանավորված է հենց այն փաստով, որ ընտրություններն անցկացվեցին չափազանց արտակարգ անվտանգության և քաղաքական պայմանների առկայության ներքո: Բռնության ալիքը, որն աննախադեպ արյունահեղության պատճառ դարձավ արևելյան և հարավարևելյան Անատոլիայում, ինչպես նաև՝ բազմամարդ քաղաքներն «աշխատեցին» ԱԶԿ-ի օգտին, ով խոստացել է պայքարել ամեն տեսակի ահաբեկչության դեմ:
«Խորհրդարանական կառավարման համակարգը տալիս է կայուն ժողովրդավարության հնարավորություն»,- 168.am-ի հետ զրույցում այս մասին ասաց հույն դասախոս, Լիոնի համալսարանի գիտաշխատող, հեղինակավոր հույն քաղաքական, տնտեսական, իրավական վերլուծաբան Նիկոս Լիգերոսը:
«Թուրքիան շատ բարդ և ապագայում անկայուն տարածաշրջանում է` հրով և սրով շրջապատված, տարածաշրջանում տեղի ունեցող վերջին իրադարձությունները բացասական ազդեցություն են ունենում երկրի վրա, Թուրքիայի տարաձայնություններն իր արևմտյան դաշնակիցների հետ որոշ չափով պայմանավորված էին այդ տարածաշրջանում տեղի ունեցող զարգացումներով»:
«Թերևս, ԱՄՆ-ն կարող է էապես նպաստել բանակցային գործընթացի առավել թափանցիկացմանն ու արդյունավետությանը, սակայն դա չպետք է արվի արտոնյալ դիրք ունեցող հատուկ հովանավորի դիրքերից՝ հակամարտության մեջ ներքաշված ժողովուրդների համար ամենակարևորը խաղաղության արդարացի և արժանապատիվ բանաձևը գտնելն է»:
«Բազմիցս նշել եմ, որ գուցե ՄԱԿ-ը ԼՂ-ում կարողանա խաղաղապահ առաքելություն իրականացնել։ Սա ընդունելի տարբերակ կլինի և՛ հակամարտող կողմերի, և՛ միջնորդների համար։ ՀԱՊԿ-ի առաքելության շուրջ տարաձայնությունները և առարկությունները չափազանց շատ կլինեն, հաշվի առնելով նաև այն ընկալումը, որ ՀԱՊԿ-ի կենտրոնում ՌԴ-ն է։ Սա վախեցնում է շատերին։ Սակայն ես կարծում եմ, որ սա առաջնային հարց չէ»։
Այսօրվա դրությամբ՝ ԵՄ-ն արդեն ակտիվ բանակցություններ է սկսել ծրագրի վերանայման և այն ներկայիս իրավիճակին ադապտացնելու ուղղությամբ: Կան բանակցություններ նաև ծրագրի մասնակիցների հետ: Ի դեպ, ԵՏՄ անդամակցության հարցը այդքան էլ կրիտիկական հարց չէ: Չէ՞ որ նույն Հայաստանը վերսկսել է բանակցությունները նորացված Ասոցացման համաձայնագրի ուղղությամբ:
«Եվրոպական միությունը մոտ ապագայում կենտրոնացած կլինի իր խնդիրների վրա, սակայն չի անտեսի Արևելյան գործընկերությունը»,- այս մասին 168am-ի հետ զրույցում ասաց Արևելյան Եվրոպայի հետազոտությունների կենտրոնի (Վիլնյուս) ներկայացուցիչ, լիտվացի քաղաքագետ Լաուրինաս Կաշչյունասը՝ անդրադառնալով ՀՀ-ԵՄ այս տարեվերջից սկսվող բանակցություններին։
«Առանձին երկրները, որոնք ունեն անվտանգության խնդիր, պետք է երկկողմ հարաբերությունների մակարդակում փորձեն լուծել իրենց անվտանգության խնդիրները` չմնալով այդ ոլորտում կախված միայն մեկ երկրից։ Այս պահի դրությամբ, վստահ եմ, նման հարց ԵՄ-ն չի քննարկելու, այնպես որ, ԱլԳ երկրներն իրենք պետք է հեռատես գտնվեն և երկկողմ հարաբերություններ զարգացնեն։ Հասկանալի է, որ Հայաստանի դեպքում ռիսկերը վերաբերում են փակ սահմաններին, ԼՂ հակամարտությանը»:
Քաղաքագետ Մ. Սարգսյանի կարծիքով` ամերիկյան կողմն անհանգստացած է Ադրբեջան-Ռուսաստան մերձեցող հարաբերություններով։ «Նրանք գուցե փորձեն գործընթացները պահել ՄԽ վերահսկողության տակ, որպեսզի Ադրբեջանն ու ՌԴ-ն չփորձեն առանձին, սեպարատ համաձայնություններով նոր բաղադրիչներ մտցնել բանակցային գործընթաց։ Սա լուրջ է, որովհետև Ադրբեջանը սկսում է հայտարարել ԵՏՄ անդամակցության մասին։ Հենց սրանով են պայմանավորված Ուորլիքի կոնկրետ առաջարկները։ Գուցե մտավախություն կա, որ հակամարտության գոտում առանձին ռուսական գիծ զարգանա»։
Խոսելով Լեռնային Ղարաբաղի հակամարտությունից, լեհ վերլուծաբանն ասաց, որ Ղարաբաղյան հակամարտությունն այլևս հիշեցնում է «տաք» և ոչ «սառեցված» հակամարտություն:
«Ինչքան ՀՀ-ի շրջապատում մանր ու շատ պետություններ լինեն, որքան այդ պետություններն ունենան հակասություններ, այնքան ՀՀ անվտանգության միջավայրը հեշտ կառավարելի կլինի»,- Միջազգային և անվտանգության հարցերի հայկական ինստիտուտի (ՄԱՀՀԻ) կազմակերպած «ՀՀ անվտանգության միջավայր 2015. Թուրքիա և Ադրբեջան» խորագրով քննարկման ժամանակ այս մասին ասաց «Մոդուս Վիվենդի» կենտրոնի ղեկավար, դեսպան Արա Պապյանը` ներկայացնելով տարածաշրջանի պետականազուրկ ժողովուրդների դերը Հայաստանի Հանրապետության անվտանգության միջավայրի ձևավորման մեջ:
«Վերջին տարիներին որևէ արդյունք չկա, իսկ Ուորլիքն ու ամերիկյան կողմն ավելին են սպասում դիվանագիտությունից, ինչը ողորմելի վիճակում է: Սա կարելի է դիտարկել յուրօրինակ ճնշում նախագահների նկատմամբ. «Բավական է խոսել, պետք է գործել»»:
Ես չեմ կանխատեսում, որ պատերազմ կսկսվի, ես ասում եմ, որ սա կարող է դիտարկվել՝ որպես սադրանք, և կարող է հանգեցնել լարվածության աճի մի ժամանակահատվածում, երբ լարվածություններն ու բռնությունները շատ են:
