«Ի պաշտոնե ներգրավված եմ եղել բանակցություններում, մասնակցել եմ Անվտանգության խորհրդի նիստերին և տեղյակ եմ՝ ինչ է բանակցվել։ Երբ Փաշինյանը հայտարարեց Արցախի նշաձողն իջեցնելու մասին, Արցախի նախագահ Արայիկ Հարությունյանի հանձնարարությամբ ես էլ եմ մասնակցել արևմտյան պաշտոնյաների հետ բանակցություններին, ու իրենք էլ ասում էին, որ հարցը պետք է քննարկվի Ադրբեջանի տարածքային ամբողջականության համատեքստում։ Եվ երբ մենք խոսում էինք ինքնորոշման իրավունքի մասին, ասում էին՝ հիմա դրա ժամանակը չէ։ Ինքնավարության մասին զրույցներ ավելի շատ եղան շրջափակման ժամանակ, ու իրենք ասում էին՝ չէ, ի՜նչ ինքնավարություն»։
«ՀՀ նախկին երեք նախագահները Ղարաբաղը տալիս էին, Ալիևն էլ ասում էր՝ չէ՜, չեմ ուզում, ես սպասում եմ Իջևանից Նիկոլը գա ու պարտադիր Նիկոլի ձեռքից վերցնե՞մ… Բա սա գժություն չէ, ի՞նչ է»,- «Պրեսսինգ» հաղորդաշարում ասաց Հայաստանի հանրապետական կուսակցության (ՀՀԿ) Գործադիր մարմնի (ԳՄ) անդամ, ՀՀ Ազգային ժողովի (ԱԺ) նախկին փոխնախագահ Էդուարդ Շարմազանովը:
«Այսինքն՝ ի՞նչ է ստացվում՝ 1994թ. ի վեր ՀՀ երեք նախագահներն ուզել են Արցախը հանձնել Ադրբեջանին, չի ստացվե՞լ: Ադրբեջանն է դեմ եղե՞լ, ոչ մի կերպ չի հաջողվել դրանց համոզել, որ Ղարաբաղը վերցնեն՝ հանգիստ ապրե՞նք: Ու վերջապես, ինքը կարողացավ իր դիվանագիտական հմտություններով մի կերպ համոզել Ալիևին, որ ԼՂ-ն վերցնի՞: Իր ասելուց այդպես է ստացվում, որովհետև եթե բանակցել են ու չի հաջողվել Արցախը հանձնել Ադրբեջանին, նշանակում է՝ ձախողել են մեր երեք նախագահները, այսինքն՝ նպատակ են ունեցել հանձնելու, բայց ոչ մի կերպ չի ստացվել»
Տարասովը շեշտեց՝ դժվար է հիշել միջնորդների, բանակցողների կողմից որևէ արձանագրում, որ բանակցությունը եղել է միմիայն հանձնելու շուրջ, նման վերլուծություններ չեն արվել երբեք, քանի որ նման հիմքեր էլ չեն եղել, այդ թվում նկատելի է եղել, որ բանակցությունները նույնքան բարդ են տրվում նաև Ադրբեջանին։
Խորհրդային Հայաստանից հեռացած ադրբեջանցիների ու Արցախից բռնի տեղահանված արցախահայերի հարցը նույն տրամաբանության մեջ դիտարկելը սխալ է։ 168.am-ի հետ զրույցում նման կարծիք հայտնեց Արցախի նախկին պետնախարար, մարդու իրավունքների նախկին պաշտպան Արտակ Բեգլարյանը՝ խոսելով Ադրբեջանի նախագահի հայտարարությունից՝ 300.000 ադրբեջանցիների՝ Հայաստան վերադառնալու և արցախահայերի՝ Արցախ վերադառնալու իրավունքի մասին։
«Միջնորդի, առավել ևս՝ միջազգային միջնորդական ձևաչափի առկայությունը հակամարտության դեպքում կարևոր գործոն է դառնում։ Թեև պետք է նաև նշել, որ ՄԽ-ն, ի վերջո, չդարձավ այն հարթակը, որտեղ կողմերը խաղաղ համաձայնության հասնեն, մշտապես կար դժգոհություն այդ հարթակից կամ կային տարաձայնություններ համանախագահ երկրների միջև։ Ամեն բան հասավ նրան, որ այս աշխարհակարգի պայմաններում համանախագահները հենց հրաժարվեցին միմյանց հետ աշխատելուց»,- ասաց փորձագետը։
Ռուս քաղաքական վերլուծաբան, արևելագետ, կովկասագետ Ստանիսլավ Տարասովը 168.am-ի հետ զրույցում ասաց, որ երկու հարցազրույցներում ընդհանուր առմամբ լուրջ տարաձայնություններ չեն երևում, հատկապես ՀՀ իշխանությունների կողմից Ալիևի պահանջներին դիմադրություն գրեթե չկա։
«Կարևոր է, թե ինչպես կզարգանան Աստանայի ձևաչափի բանակցությունները, և այդ բանակցություններից ով ու ինչ կստանա։ Ով կունենա առավելություն, բնականաբար, նա էլ կփորձի ավելի մեծ իրավունքներ ստանալ Հայաստան-Վրաստան-Ադրբեջան ռեգիոնում։ Այստեղ բոլորին հետաքրքրողը կոմունիկացիաների հարցն է, և ցանկացած տեղաշարժ կարող է այս կամ այն կերպ անդրադառնալ այս հարցի լուծումների վրա։ Բայց խոսքն այսօրվա հանդիպման մասին չէ, այլ ավելի տևական գործընթացի ու բանակցությունների, քանի որ այսօր մեծ առաջընթաց ակնկալելի չէ»,- ասաց Սալամին։
ԱԺ «Քաղաքացիական պայմանագիր» խմբակցության քարտուղար Արթուր Հովհաննիսյանը հստակ չպատասխանեց հարցին՝ հայ-ադրբեջանական բանակցությունների օրակարգում կա՞ ադրբեջանցիների վերադարձի հարց։
Ռուսաստան-ՆԱՏՕ հակամարտությունն Ուկրաինայի տարածքում թևակոխել է նոր փուլ. դրան նպաստեց ԱՄՆ-ը, որը նախ դուրս եկավ հեռահար հրթիռներ արտադրելու արգելքի վերաբերյալ համաձայնագրից, ապա զարկ տվեց միջին հեռահարության հրթիռների արտադրությանը, ինչից հետո նույնն արեց նաև ռուսական կողմը։
Ադրբեջանը պաշտոնական և ոչ պաշտոնական մակարդակում շարունակում է հայատյաց քարոզչությունն ու քաղաքականությունը՝ ավելի անկանխատեսելի դարձնելով Երևան-Բաքու ապագա բանակցությունները։
Նիկոլ Փաշինյանը, ով օրերս ոչ միայն հայ ժողովրդին, այլև նույնիսկ Ադրբեջանին ու ՀՀ գործընկեր երկրներին բացասական առումով հերթական անգամ զարմացրեց ՀՀ Անկախության հռչակագրի վերաբերյալ «մտորումներով»՝ հայտարարելով, թե այն նրա մասին է, որ ՀՀ-ն չի կարող գոյություն ունենալ, զուգահեռաբար խոսեց Ադրբեջանի հետ ռազմավարական գործարք կնքելու անհրաժեշտության մասին։ Ի դեպ, Փաշինյանի խոսքից ոչ ավել, ոչ պակաս, կարելի է ենթադրել, որ այն պետք է կարգավորի Երևանի ու Բաքվի հարաբերություններն առաջիկա 100 տարվա կտրվածքով։
Մինչ Բաքվում տեղի է ունենում ՄԱԿ-ի Կլիմայի COP29 միջազգային համաժողովը, Երևան-Բաքու, այսպես կոչված, Խաղաղության համաձայնագրի ստորագրման շուրջ քննարկումները չեն դադարում։
«Ինձ համար անհասկանալի պատճառներով Ադրբեջանը բարձրացնում է հարց, որը թույլ չի տալիս համաձայնագիրը ստորագրել առաջիկայում։ Թե ինչպես կշարունակվեն բանակցությունները, կդժվարանամ ասել, քանի որ չի բացառվում նաև, որ այդ պահանջը դուրս գա, կամ Ադրբեջանը շարունակի պնդել, անկանխատեսելի է»,- նկատեց Տարասովը։
Եվրոպացի քաղաքական վերլուծաբան Սյուզան Ստյուարտը 168.am-ի հետ զրույցում ասաց, որ ԱՄՆ-ում կայանալիք ընտրություններին ընդառաջ՝ մի շարք զարգացումներ տեղի ունեցան, որոնք մեծացրին աշխարհաքաղաքական անորոշությունը։
Երևանն ու Բաքուն շարունակում են աշխատել չհամաձայնեցված կետերի ու ձևակերպումների շուրջ։ Այս մասին այսօր ԱԺ-ում 2025 թվականի բյուջեի նախագծի քննարկման ժամանակ ասաց ՀՀ ԱԳ նախարար Արարատ Միրզոյանը։
ՀՀ իշխանություններն ամիսներ շարունակ հայտարարելով, թե պատրաստ են արդեն իսկ համաձայնեցված բովանդակությամբ ստորագրել Երևան-Բաքու համաձայնագիրը, այսօր հայտարարում են, թե մնացած կետերը համաձայնեցնելու հնարավորություն են տեսնում։ ԱԺ-ում լրագրողների հետ զրույցում Փաշինյանի աշխատակազմի ղեկավար Արայիկ Հարությունյանն ասել է, որ հայկական կողմն Ադրբեջանի հետ խաղաղության պայմանագրի չհամաձայնեցված կետերը համաձայնեցնելու հնարավորություն է տեսնում։
Երևան-Բաքու խորացող տարաձայնությունների ու ռեգիոնալ լարվածության ֆոնին Միացյալ Նահանգների Պետդեպարտամենտը կարճ, սակայն բովանդակային անդրադարձ է կատարել Երևան-Բաքու գործընթացին՝ ըստ էության ընդունելով ԱՄՆ «անկարողությունը», որպես միջնորդ, բանակցային գործընթացում։
«Կարծում եմ՝ հասունացել էր այն փուլը, որպեսզի արևմտյան հարթակում գոնե մեկ պայմանավորվածություն տեղի ունենար ի օգուտ Հայաստանի, սակայն Արևմուտքը և մասնավորապես ԱՄՆ-ը չկարողացան Հայաստանի համար մեկ խնդիր լուծել և ՀՀ-ի առաջարկը՝ ստորագրել համաձայնեցված փաստաթուղթը, հնարավոր դարձնել։ Երևանը չստացավ Արևմուտքից այս ուղղությամբ այն, ինչ ակնկալում էր, թեև Արևմուտքի միջնորդությամբ Երևանը պատրաստ էր առաջ ընթանալ այնպիսի հարցերում, որոնք հայտարարում էր իբրև կարմիր գիծ բանակցություններում։
Չնայած օրերս բարձրագույն ՄԱԿ ԳԱ ամբիոնից Նիկոլ Փաշինյանը մեծ վստահությամբ պնդեց, որ Հայաստանն ու Ադրբեջանը ճանաչել են միմյանց տարածքային ամբողջականությունը, Ադրբեջանի ղեկավարությունը ոչ անսպասելիորեն շարունակում է տարածքային պահանջ հնչեցնել։ «Ղարաբաղի և արևելյան Զանգեզուրի մեր հայրենակիցները, որոնք երբեք չեն տեսել այդ հողերը, ոգևորությամբ և անհամբերությամբ են սպասում վերադարձի օրվան՝ անհամբեր սպասելով Մեծ վերադարձի ծրագրի իրականացմանը»,- հայտարարել է Ադրբեջանի նախագահ Իլհամ Ալիևը և հավելել՝ «վստահ եմ՝ նույն պատկերը կտեսնենք նաև Արևմտյան Ադրբեջան վերադարձի ժամանակ»։
Փաշինյան-Էրդողան նյույորքյան հանդիպումը և Էրդողանի գաղտնազերծումը, թե Փաշինյանը դիմել է Թուրքիային Երևան-Բաքու միջնորդության համար, շարունակում է լայնորեն քննարկվել հայկական մամուլում։
Մինչ ՄԱԿ ԳԱ «Ապագայի գագաթնաժողովի» ամբիոնից Նիկոլ Փաշինյանը միջազգային հանրությանը դրական մտածողության՝ «positive thinking»-ի դասեր էր տալիս՝ տխրահռչակ «Ապագա կա» կարգախոսը տեղափոխելով այդ հարթակ, ինչպես նաև հեծանիվ քշում Նյու Յորքի փողոցներով, Իլհամ Ալիևը սպառնալիքների հերթական չափաբաժինը տարածեց՝ հրապարակայնորեն պայմաններ թելադրելով և պատերազմով սպառնալով Հայաստանին։
«Այս պահին չափից դուրս մշուշոտ է, որպեսզի մենք հավատանք, որ խաղաղության պայմանագիրը կարող է ստորագրվել, այդ պատճառով էլ կարծում եմ՝ այդ հարցին լուծում չի լինի։ Դրան գումարած այն, որ շատերը խոսում են Միացյալ Նահանգների միջնորդության մասին կամ նրա կողմից տրամադրվող հարթակի մասին, ամեն դեպքում ԱՄՆ-ում հեռացող վարչակարգ է, ուստի հայ-թուրքական հարաբերությունների կարգավորման բանակցությունների նոր փուլի ականատես չենք լինի ընդհուպ մինչև դեկտեմբեր, մինչև նոր կառավարության ձևավորումը»,- շեշտեց մեր զրուցակիցը։
ԱՄՆ պետքարտուղար Էնթոնի Բլինքենի՝ Փաշինյանին և Ալիևին ուղղված հեռախոսազանգերից հետո ռեգիոնալ այց կատարեց ԱՄՆ պետքարտուղարի տեղակալ Ջոշուա Հաքի գլխավորած պատվիրակությունը։
«Մադրիդյան սկզբունքների տարբեր վարիացիաների արդյունքում առաջանում է այն ժառանգությունը, որը 2018թ.-ին առկա էր բանակցային սեղանին»,-այս մասին ՀՀԿ նախաձեռնությամբ կազմակերպված համաժողովի ընթացքում ասաց ՀՀ ԱԺ նախկին պատգամավոր Կարեն Բեքարյանը՝ ներկայացնելով «Արցախյան հակամարտության կարգավորման բանակցային գործընթացի հիմնական փուլերը 1994-2018թթ.» խորագրով զեկույցը։
Նա արձանագրեց, որ բանակցային օրակարգից դուրսմղվեցին Վիեննայի, ՍանկտՊետերբուրգի, Ժնևի պայմանավորվածությունները, որոնք ապրիլյան պատերազմից հետո ձեռքբերված պայմանավորվածություններ էին։
«ԼՂՀ հռչակումը դարձավ այն մեկնակետը, որից սկսվում է Արցախի նորագույն պատմության նոր փուլը։ Քաղաքական այդ կարևոր որոշմանը հաջորդած առաջին քայլերով Արցախի հայությունը պետք է դրսևորեր ինքնուրույն պետական հաստատություններ ձևավորելու իր ունակությունը, ինչը լուրջ փորձություն էր»,- ՀՀԿ նախաձեռնությամբ կազմակերպված «Լեռնային Ղարաբաղի Հանրապետության անկախության հիմնախնդիրն իրավական և քաղաքական հարթություններում» վերտառությամբ համաժողովի ընթացքում այս մասին ասաց ԱՀ ԱԺ նախկին նախագահ Աշոտ Ղուլյանը, ներկայացնելով «ԼՂ Հանրապետության հռչակումը ԽՍՀՄ փլուզման համատեքստում (1991թ. սեպտեմբերի 2-ից մինչև դեկտեմբերի 10)» զեկույցը։
ՀՀ իշխանությունները դեռ չեն հստակեցնում՝ արդյո՞ք ընդունում են ՌԴ նախագահ Վլադիմիր Պուտինի առաջարկը՝ նպաստել Հայաստան-Ադրբեջան բանակցային գործընթացին և, այսպես կոչված, Խաղաղության համաձայնագրի ստորագրմանը։
Այսօր Անկարայում կայացել է Ադրբեջանի և Թուրքիայի արտգործնախարարներ Ջեյհուն Բայրամովի և Հաքան Ֆիդանի հանդիպումը։ Հանդիպման վերաբերյալ պաշտոնական մանրամասներ դեռ հայտնի չեն, սակայն ուշագրավ էր տեղեկատվական այն ֆոնը, որը ստեղծեց Թուրքիան Բայրամով-Ֆիդան հանդիպմանն ընդառաջ։
ՌԴ նախագահ Վլադիմիր Պուտինի՝ Ադրբեջան կատարած այցից օրեր անց սպասվում է Ադրբեջանի արտգործնախարար Ջեյհուն Բայրամովի այցը Թուրքիա։ Այս մասին հայտնել է Ադրբեջանի ԱԳՆ մամլո ծառայությունը՝ չմանրամասնելով այցի նպատակն ու օրակարգը։
