«Փաստացի այս պահին չկա հստակ կարգավորման գործընթաց։ Ադրբեջանը փոխանցել է առաջարկներ, բայց հայտնի չէ, թե ինչ ուղղությամբ են գնում կողմերը։ Սակայն պարզ է, թե ինչ են անում Ռուսաստանն ու Արևմուտքը՝փորձելով յուրաքանչյուրն իր հերթին կառավարել կողմերին աշխարհաքաղաքական նպատակների հասնելու համար։ Եվ սա կարող է երկար շարունակվել»,- ասաց նա։
Նիկոլ Փաշինյանի հերթական մեգամտասևեռումը «Խաղաղության խաչմերուկն» է, որը նա բոլոր հնարավոր հարթակներից ներկայացնում է առաջին անգամ հեծանիվ տեսած երեխայի ոգևորությամբ։
Մինչև իշխանության գալը կտրականապես դեմ լինելով պարտքերին կամ գոնե այդպես ներկայացնելով՝ Նիկոլ Փաշինյանն իշխանության գալուց հետո անշեղորեն ավելացրել է Հայաստանի պետական պարտքի բեռը։ Նախկին որևէ իշխանության ժամանակ պետական պարտքն այդպիսի արագացված տեմպով չի աճել, ինչպես վերջին հինգ տարիներին կամ Նիկոլ Փաշինյանի իշխանության գալուց հետո։
«Իրանական իշխանությունները բազմիցս էին հայտարարել, որ իրենց համար արտատարածաշրջանային ուժերի զինվորականների ներկայությունը երկրի սահմանների մոտ կարմիր գիծ է»,- գրում է կայքը։
Հայաստանի իշխանության ու պետական կառավարման համակարգի ամենաբնորոշ հատկանիշը սեփական բնորոշչի բացակայությունն է: Քաղաքական էլիտան, իշխող կուսակցությունը, բարձրաստիճան պաշտոնյաների դասը, որոնք նորմալ երկրներում համարվում են պետականության ողնաշարը և գոնե առանցքային հարցերում ունեն սեփական դիրքորոշում, համակարգային կարմիր գծեր, Հայաստանում ամբողջությամբ սպասարկում են մեկ անձի, անհատի քաղաքական, մտավոր/անմիտ, իրատեսական/ցնորամիտ և բազմապիսի այլ հավակնությունները:
Հայրենիքը պետությունն է, պետությունը՝ հայրենիքը, ասում է Նիկոլ Փաշինյանը՝ դա ներկայացնելով՝ որպես սեփական հերթական հայեցակարգային հայտնագործություն: Գիտակցաբար թե ոչ, բայց այդ հայտարարությամբ նա հաղորդում է ներկայացնում ծանրագույն հանցագործության մասին՝ հաղորդում սեփական անձի դեմ:
Արցախն Ադրբեջանին հանձնելուց, մարդկանց իրենց հող ու ջրից, տուն ու տեղից զրկելուց հետո, Նիկոլ Փաշինյանը ջանք ու եռանդ չի խնայում ցույց տալու, թե ինչ հոգատար է արցախցի «մեր քույերի ու եղբայրների» նկատմամբ։ Նրա «հոգատարությունը», իհարկե, բազմիցս տեսել ենք այս տարիների ընթացքում։ Այդ «հոգատարության» ուղղակի հետևանք է նաև այն, որ արցախցին այսօր կորցրել է իր հողն ու ջուրը, իր տունն ու տեղը և հարկադրված ապաստանել Հայաստանում՝ զրկված ամեն ինչից։
Հեշտ գրել կա՞, ամեն պատմվածքին ինձ թվում է, թե անդունդի եզրով եմ գնում, ուր որ է կերերամ, կխորտակվեմ… Լարախաղացի պես մի կերպ հավասարակշռությունս պահում եմ ուժերի գերագույն լարումով՝ թղթի վրա միտքս կենտրոնացնելով ու ոսպնյակի պես բառ առ բառ տեքստը կիզելով. մինչև կիզակետից ծուխ չի ելնում, աչքս գրից չեմ կտրում։ Ամեն պատմվածքի հետ հոգիս տալիս եմ… Էդ հոգին է, որ ի վերջո պատմվածք է դառնում… Ձգտում եմ տեսնել ձայնը, լսել գույնը, զգալ անզգան, ճաշակել դառնի քաղցրությունը, քաղցրի դառնությունը, շոշափել անմարմինն ու մարմնի մեջ եղած անշոշափելին, հասնել ոչնչին ու ոչնչի մեջ ամեն ինչին… Ավաղ, ամեն ինչ չէ, որ ըմբռնելի է ու հասանելի…
«Քաղաքը գովազդային աղբից պետք է մաքրվի»,- Երևանի քաղաքապետարանի վերջին նիստում հայտարարել է, այդ թվում, սոցցանցային գովազդային աղբի միջոցով մի կերպ Երևանի քաղաքապետ դարձած Տիգրան Ավինյանը, ով իր երազանքն իրագործելուց հետո հատկապես ագրեսիվ ելույթներ ունենալով՝ ամեն ինչ անում է «Բուլդոգ» մականվանն արժանանալու համար։ Երբ կհասնի Ավինյանն իր այդ երկրորդ երազանքին, դժվար է ասել, բայց այն, որ քաղաքապետի պաշտոնում իր գործունեությունը նա սկսել է, օրինակ, գովազդային աղբի մաքրման մասին դատողություններով, ուշագրավ է ու խորհրդանշական։
Հոկտեմբերի վերջին Եվրամիության խորհրդի նախագահ Շառլ Միշելի միջնորդությամբ նախատեսվող Փաշինյան-Ալիև հանդիպումը չի կայանա։ Այս մասին հայտարարել է Հարավային Կովկասի և Վրաստանում ճգնաժամի հարցերով Եվրամիության հատուկ ներկայացուցիչ Տոյվո Կլաարը, ով ռեգիոնում էր ըստ էության այս այցը կազմակերպելու նպատակով, իսկ տարածաշրջանը լքելուց հետո հույս էր հայտնել, որ հանդիպումը կկայանա։
Նրանց միակ արձագանքը Նիկոլ Փաշինյանին կարող է և պետք է լինի «Չենք վաճառվում» պատասխանը, որը երբևէ նա լսելու է սեփական աշխատասենյակի զրահապատ պատուհաններից։
8 ամսում Հայաստանից ավելի քան 2 մլրդ 586 մլն դոլար է դուրս եկել։ Սրանք ֆիզիկական անձանց միջոցով զուտ բանկային համակարգով դուրս եկած գումարներն են, որոնք այս տարի կտրուկ ավելացել են. ութ ամսում ավելի քան 73 տոկոսով։
Ռուս քաղաքական վերլուծաբան Ստանիսլավ Տարասովը «168 Ժամ»-ի հետ զրույցում ասաց, որ չնայած հանգամանքին, որ վերջերս «Վալդայ» ակումբում Պուտինն իր աջակցությունը հայտնեց Փաշինյանին, վերջինս հերթական քայլն է անում Արևմուտքին ընդառաջ, փորձում սիրաշահել Արևմուտքին՝ միևնույն ժամանակ Հայաստանը դարձնելով Արևմուտք-Ռուսաստան առճակատման տարածաշրջանային էպիկենտրոն։
Քաղբանտարկյալ Արմեն Աշոտյանը կալանավայրից գրած իր վերջին հոդվածներում հանդես է եկել Արցախի հարցի, Արցախի հետագա ճակատագրի, արցախյան հիմնախնդրի էջը որևէ պարագայում փակված չհամարելուն ուղղված առարկայական առաջարկներով՝ հիմնված «պետություն՝ առանց տարածքի» մոդելի վրա: Աշոտյանն իր առաջարկը և դրանից բխող բազմաթիվ պահանջվող քայլերը հիմնավորել է փաստարկների կուռ համակարգով, որոնք կարող են և պետք է դառնան հանրային-քաղաքական օրակարգի, քննարկումների առարկա, հատկապես, որ մինչ այս պահը ինստիտուցիոնալ կոչվող ընդդիմությունն Աշոտյանի ներկայացրածին անգամ փոքր-ինչ համադրելի որևէ առաջարկ չի կատարել:
Քաղաքականությունը, չնայած գործընթացային դիտարժանությանը, այդուհանդերձ գնահատվում է արդյունքներով: Դա վերաբերում է նաև քաղաքականության կառուցակարգերին, այդ թվում՝ օրինակ, ժողովրդավարությանը: Թեև ժողովրդավարության ընթացքը (ընտրությունների օրինականություն, քաղաքական ազատություններ և այլն) կարևոր է, այդուհանդերձ դրա վերջնական գնահատականը տրվում է արդյունքներով:
Աբսուրդ է, երբ ավանդները գերազանցում են վարկերին։ Բայց Հայաստանի բանկային համակարգում արդեն մեկ-մեկուկես տարի է, այդպես է։ Թեև վերջին շրջանում, երբ ոչ ռեզիդենտների ավանդները դադարել են աճել, ավանդների ու վարկերի տարբերությունը կրճատվել է։
Էրդողանն ու Ալիևը Նիկոլ Փաշինյանին պարբերաբար հիշեցնում են իրենց տրված խոստումները պահպանելու, ստանձնած պարտավորությունները կատարելու անհրաժեշտության մասին։ Պայմանավորվածությունների ու խոստումների մասին հիշեցումներ հղվում են նաև Ռուսաստանից ու Արևմուտքից։ Դրանք առավելապես վերաբերում են, այսպես կոչված, «Զանգեզուրի միջանցքին»։
Հայ-ռուսական բարձրաստիճան, դիվանագիտական սուր և աննախադեպ փոխհրաձգությունների ֆոնին Հանրային հեռուստաընկերությանը տված հարցազրույցում Նիկոլ Փաշինյանը հերթական աղմկահարույց ու թերևս միջազգային հանրության համար անակնկալ հայտարարությունն արեց՝ պնդելով, թե ՀՀ-ն չի փոխում իր արտաքին քաղաքական վեկտորը դեպի Արևմուտք։
Հայաստանը հավակնում է դառնալ աշխարհում առաջին պետությունը, որը գործնականում չունի պետական շահ։ Առաջին հայացքից դա անտրամաբանական է թվում, բայց մի՞թե կարող էր, ասենք, 5 կամ 10 տարի առաջ տրամաբանական թվալ այն ամենը, ինչ արդեն կատարվել է Արցախի հետ ու տեղի է ունենում Հայաստանում։ Խոսքը հռչակագրային պետական շահի մասին չէ, որի մասին լեզվից թույլ իշխանությունը բարձրաձայնում է աջ ու ձախ։
Այլևս չկա այն Հայաստանը, որում ապրում էինք մինչև 2020 թվականի նոյեմբերի 9-ը, չկա նաև այն Հայաստանը, որն ունեինք 2021, 2022 թվականներին: Յուրաքանչյուր փուլի հետ ավելի սեղմված պետությունը սեպտեմբերի 19-ից հետո այլևս ապրում է առանց Արցախի:
Ռուսաստանի արտգործնախարարության պաշտոնական ներկայացուցիչ Մարիա Զախարովան հաստատեց՝ Արցախում սեպտեմբերի 19-ի ռազմական գործողություններից առաջ ԱՄՆ, ԵՄ և Ռուսաստանի ներկայացուցիչները հանդիպել և շփումներ են ունեցել։ Զախարովան տեղեկացրեց, որ իրենց դիմել են Միացյալ Նահանգները և Եվրամիությունը՝ հանդիպում անցկացնելու նախաձեռնությամբ։ «Կողմերը տեսակետներ են փոխանակել իրավիճակի հետ կապված, միայն այդքանը»,- երեկ ճեպազրույցում ասաց Ռուսաստանի արտգործնախարարության ներկայացուցիչը։
Անհատական մակարդակում անձնական ցավի, տառապանքի ձևով արտահայտվող այդ աղետը հավաքական, համազգային հարթությունում հայկական պետականությանը զրկել է առաջին հերթին իմաստից:
Նիկոլ Փաշինյանի իշխանությունը մեծագույն աղետներ է բերել Արցախի ու Հայաստանի գլխին։ Քիչ է՝ Արցախը կործանեցին, Հայաստանն էլ կանգնեցրել են գոյության վտանգի առաջ, այս ընթացքում հասցրել են պետության և հասարակության վրա մեծ պարտքեր բարձել ու շարունակում են բարձել։
Իշխանության համատարած ձախողումները, երկրին հասցրած ահռելի մարդկային ու նյութական կորուստները, ստեղծված անվտանգային լրջագույն խնդիրներն ու բացթողումները վերջին տարիներին Նիկոլ Փաշինյանը փորձել է մոռացության տալ մարդկանց ասֆալտով «կերակրելով»։ Ու ցավալին այն է, որ դա նրան հիմնականում հաջողվել է։
Նիկոլ Փաշինյանը պատասխանատվությունից կարող է խուսափել միայն այն պարագայում, երբ գոյություն չունենան այն ինստիտուտներն ու կառուցակարգերը, որոնք կարող են նրան պատասխանատվության ենթարկել։ Այսինքն՝ երբևէ պատասխանատվությունից խուսափելու միակ տարբերակը ներկայիս սահմանադրական, իրավական տեսքով Հայաստան պետության չգոյությունն է, որին էլ ուղղված է Նիկոլ Փաշինյանի ողջ քաղաքականությունը։
Բոլոր այս և չթվարկված ողբերգական իրողությունները հնարավոր չէ անտեսել, թեև օբյեկտիվորեն շոկը ունենում է նաև հերքման, ժխտման փուլ։ Բայց այդ փուլն անցնելուց հետո դրանք պետք է ընդունել որպես մեր հանրային կյանքի նոր նորմեր, որոնք պահանջելու են միանգամայն այլ, մինչև սեպտեմբերի 19-ը եղած սոցիալական, կենցաղային, քաղաքացիական ու քաղաքական հարաբերություններից արմատապես տարբերվող վարքագծային մոդելներ ու վերաբերմունք։
Սեպտեմբերի 19-ին Արցախի դեմ Ադրբեջանի իրականացրած ռազմագործողությունից և սկսված բռնի տեղահանությունից օրեր անց՝ սեպտեմբերի 25-ին, Նախիջևանում տեղի ունեցան Էրդողան-Ալիև հերթական բանակցությունները։ Ալիև-Էրդողան հանդիպումը տեղի է ունեցել Նախիջևանի Գերագույն ժողովում՝ մամուլի համար փակ ռեժիմով, և տևել մոտ մեկ ժամ, որից հետո նրանց ներկայությամբ տեղի է ունեցել երկու երկրների միջև տարբեր ոլորտներում համաձայնագրերի ստորագրման արարողությունը։
Չոր թվերով ու փաստերով Նիկոլ Փաշինյանի իշխանության դիմաց Արցախը ու Հայաստանը վճարել են 4000-ից ավելի մարդկային կյանքով, ազատագրված տարածքների ու Արցախի մեծ մասի, Հայաստանի Հանրապետության ինքնիշխան տարածքների մի քանի հատվածների կորստով: Հայելային կերպով Ադրբեջանը ստացել է ճիշտ այնքան, որքան կորցրել են Արցախն ու Հայաստանը:
Հասարակությունն ունի մեղքի իր բաժինը, որովհետև տրվել է պոպուլիզմին, ականջահաճո հայտարարություններին, գնացել է արկածախնդիր, մասնագիտական որևէ կենսագրություն չունեցող, անհասցե, փողոցից գտնված մարդկանց հետևից, ովքեր պատկերացում չունեն պետության, պետականության վերաբերյալ:
Անցած տարվա երկրորդ կեսի և այս տարվա առաջին կեսի ակտիվ հոսքերից հետո, դրսից Հայաստան ուղարկվող գումարները գնալով պակասում են։ Երկրորդ ամիսն անընդմեջ ֆիզիկական անձանց փոխանցումները կրճատվում են։
