Տպագիր թերթի վերջին համարը

Նրանց միակ արձագանքը Նիկոլ Փաշինյանին կարող է և պետք է լինի «Չենք վաճառվում» պատասխանը, որը երբևէ նա լսելու է սեփական աշխատասենյակի զրահապատ պատուհաններից։

8 ամսում Հայաստանից ավելի քան 2 մլրդ 586 մլն դոլար է դուրս եկել։ Սրանք ֆիզիկական անձանց միջոցով զուտ բանկային համակարգով դուրս եկած գումարներն են, որոնք այս տարի կտրուկ ավելացել են. ութ ամսում ավելի քան 73 տոկոսով։

Ռուս քաղաքական վերլուծաբան Ստանիսլավ Տարասովը «168 Ժամ»-ի հետ զրույցում ասաց, որ չնայած հանգամանքին, որ վերջերս «Վալդայ» ակումբում Պուտինն իր աջակցությունը հայտնեց Փաշինյանին, վերջինս հերթական քայլն է անում Արևմուտքին ընդառաջ, փորձում սիրաշահել Արևմուտքին՝ միևնույն ժամանակ Հայաստանը դարձնելով Արևմուտք-Ռուսաստան առճակատման տարածաշրջանային էպիկենտրոն։

Քաղբանտարկյալ Արմեն Աշոտյանը կալանավայրից գրած իր վերջին հոդվածներում հանդես է եկել Արցախի հարցի, Արցախի հետագա ճակատագրի, արցախյան հիմնախնդրի էջը որևէ պարագայում փակված չհամարելուն ուղղված առարկայական առաջարկներով՝ հիմնված «պետություն՝ առանց տարածքի» մոդելի վրա: Աշոտյանն իր առաջարկը և դրանից բխող բազմաթիվ պահանջվող քայլերը հիմնավորել է փաստարկների կուռ համակարգով, որոնք կարող են և պետք է դառնան հանրային-քաղաքական օրակարգի, քննարկումների առարկա, հատկապես, որ մինչ այս պահը ինստիտուցիոնալ կոչվող ընդդիմությունն Աշոտյանի ներկայացրածին անգամ փոքր-ինչ համադրելի որևէ առաջարկ չի կատարել:

Քաղաքականությունը, չնայած գործընթացային դիտարժանությանը, այդուհանդերձ գնահատվում է արդյունքներով: Դա վերաբերում է նաև քաղաքականության կառուցակարգերին, այդ թվում՝ օրինակ, ժողովրդավարությանը: Թեև ժողովրդավարության ընթացքը (ընտրությունների օրինականություն, քաղաքական ազատություններ և այլն) կարևոր է, այդուհանդերձ դրա վերջնական գնահատականը տրվում է արդյունքներով:

Աբսուրդ է, երբ ավանդները գերազանցում են վարկերին։ Բայց Հայաստանի բանկային համակարգում արդեն մեկ-մեկուկես տարի է, այդպես է։ Թեև վերջին շրջանում, երբ ոչ ռեզիդենտների ավանդները դադարել են աճել, ավանդների ու վարկերի տարբերությունը կրճատվել է։

Էրդողանն ու Ալիևը Նիկոլ Փաշինյանին պարբերաբար հիշեցնում են իրենց տրված խոստումները պահպանելու, ստանձնած պարտավորությունները կատարելու անհրաժեշտության մասին։ Պայմանավորվածությունների ու խոստումների մասին հիշեցումներ հղվում են նաև Ռուսաստանից ու Արևմուտքից։ Դրանք առավելապես վերաբերում են, այսպես կոչված, «Զանգեզուրի միջանցքին»։

Հայ-ռուսական բարձրաստիճան, դիվանագիտական սուր և աննախադեպ փոխհրաձգությունների ֆոնին Հանրային հեռուստաընկերությանը տված հարցազրույցում Նիկոլ Փաշինյանը հերթական աղմկահարույց ու թերևս միջազգային հանրության համար անակնկալ հայտարարությունն արեց՝ պնդելով, թե ՀՀ-ն չի փոխում իր արտաքին քաղաքական վեկտորը դեպի Արևմուտք։

Հայաստանը հավակնում է դառնալ աշխարհում առաջին պետությունը, որը գործնականում չունի պետական շահ։ Առաջին հայացքից դա անտրամաբանական է թվում, բայց մի՞թե կարող էր, ասենք, 5 կամ 10 տարի առաջ տրամաբանական թվալ այն ամենը, ինչ արդեն կատարվել է Արցախի հետ ու տեղի է ունենում Հայաստանում։ Խոսքը հռչակագրային պետական շահի մասին չէ, որի մասին լեզվից թույլ իշխանությունը բարձրաձայնում է աջ ու ձախ։

Այլևս չկա այն Հայաստանը, որում ապրում էինք մինչև 2020 թվականի նոյեմբերի 9-ը, չկա նաև այն Հայաստանը, որն ունեինք 2021, 2022 թվականներին: Յուրաքանչյուր փուլի հետ ավելի սեղմված պետությունը սեպտեմբերի 19-ից հետո այլևս ապրում է առանց Արցախի:

Ռուսաստանի արտգործնախարարության պաշտոնական ներկայացուցիչ Մարիա Զախարովան հաստատեց՝ Արցախում սեպտեմբերի 19-ի ռազմական գործողություններից առաջ ԱՄՆ, ԵՄ և Ռուսաստանի ներկայացուցիչները հանդիպել և շփումներ են ունեցել։ Զախարովան տեղեկացրեց, որ իրենց դիմել են Միացյալ Նահանգները և Եվրամիությունը՝ հանդիպում անցկացնելու նախաձեռնությամբ։ «Կողմերը տեսակետներ են փոխանակել իրավիճակի հետ կապված, միայն այդքանը»,- երեկ ճեպազրույցում ասաց Ռուսաստանի արտգործնախարարության ներկայացուցիչը։

Անհատական մակարդակում անձնական ցավի, տառապանքի ձևով արտահայտվող այդ աղետը հավաքական, համազգային հարթությունում հայկական պետականությանը զրկել է առաջին հերթին իմաստից:

Նիկոլ Փաշինյանի իշխանությունը մեծագույն աղետներ է բերել Արցախի ու Հայաստանի գլխին։ Քիչ է՝ Արցախը կործանեցին, Հայաստանն էլ կանգնեցրել են գոյության վտանգի առաջ, այս ընթացքում հասցրել են պետության և հասարակության վրա մեծ պարտքեր բարձել  ու շարունակում են բարձել։

Իշխանության համատարած ձախողումները, երկրին հասցրած ահռելի մարդկային ու նյութական կորուստները, ստեղծված անվտանգային լրջագույն խնդիրներն ու բացթողումները վերջին տարիներին Նիկոլ Փաշինյանը փորձել է մոռացության տալ մարդկանց ասֆալտով «կերակրելով»։ Ու ցավալին այն է, որ դա նրան հիմնականում հաջողվել է։

Նիկոլ Փաշինյանը պատասխանատվությունից կարող է խուսափել միայն այն պարագայում, երբ գոյություն չունենան այն ինստիտուտներն ու կառուցակարգերը, որոնք կարող են նրան պատասխանատվության ենթարկել։ Այսինքն՝ երբևէ պատասխանատվությունից խուսափելու միակ տարբերակը ներկայիս սահմանադրական, իրավական տեսքով Հայաստան պետության չգոյությունն է, որին էլ ուղղված է Նիկոլ Փաշինյանի ողջ քաղաքականությունը։

Բոլոր այս և չթվարկված ողբերգական իրողությունները հնարավոր չէ անտեսել, թեև օբյեկտիվորեն շոկը ունենում է նաև հերքման, ժխտման փուլ։ Բայց այդ փուլն անցնելուց հետո դրանք պետք է ընդունել որպես մեր հանրային կյանքի նոր նորմեր, որոնք պահանջելու են միանգամայն այլ, մինչև սեպտեմբերի 19-ը եղած սոցիալական, կենցաղային, քաղաքացիական ու քաղաքական հարաբերություններից արմատապես տարբերվող վարքագծային մոդելներ ու վերաբերմունք։

Սեպտեմբերի 19-ին Արցախի դեմ Ադրբեջանի իրականացրած ռազմագործողությունից և սկսված բռնի տեղահանությունից օրեր անց՝ սեպտեմբերի 25-ին, Նախիջևանում տեղի ունեցան Էրդողան-Ալիև հերթական բանակցությունները։ Ալիև-Էրդողան հանդիպումը տեղի է ունեցել Նախիջևանի Գերագույն ժողովում՝ մամուլի համար փակ ռեժիմով, և տևել մոտ մեկ ժամ, որից հետո նրանց ներկայությամբ տեղի է ունեցել երկու երկրների միջև տարբեր ոլորտներում համաձայնագրերի ստորագրման արարողությունը։

Չոր թվերով ու փաստերով Նիկոլ Փաշինյանի իշխանության դիմաց Արցախը ու Հայաստանը վճարել են 4000-ից ավելի մարդկային կյանքով, ազատագրված տարածքների ու Արցախի մեծ մասի, Հայաստանի Հանրապետության ինքնիշխան տարածքների մի քանի հատվածների կորստով: Հայելային կերպով Ադրբեջանը ստացել է ճիշտ այնքան, որքան կորցրել են Արցախն ու Հայաստանը:

Հասարակությունն ունի մեղքի իր բաժինը, որովհետև տրվել է պոպուլիզմին, ականջահաճո հայտարարություններին, գնացել է արկածախնդիր, մասնագիտական որևէ կենսագրություն չունեցող, անհասցե, փողոցից գտնված մարդկանց հետևից, ովքեր պատկերացում չունեն պետության, պետականության վերաբերյալ:

Անցած տարվա երկրորդ կեսի և այս տարվա առաջին կեսի ակտիվ հոսքերից հետո, դրսից Հայաստան ուղարկվող գումարները գնալով պակասում են։ Երկրորդ ամիսն անընդմեջ ֆիզիկական անձանց փոխանցումները կրճատվում են։

Արցախում կատարվող ողբերգությունը Հայաստանում գիտակցվում է ոչ ամբողջապես կամ գոնե ոչ բոլորի կողմից։ Խոսքը միայն իշխանության մասին  չէ, որն ամբողջությամբ Արցախը հանձնել է Ադրբեջանին և հիմա զբաղված է դրա փաթեթավորմամբ։ Խոսքը նաև միայն ընդդիմության մասին չէ, որը թեև փորձեր է անում հանուն Արցախի պայքարի համար, բայց դեռևս շոշափելի հաջողության չի հասնում։ Խոսքն ավելի լայն համատեքստում հասարակության մասին է՝ իր բոլոր շերտերով, իշխանականներով ու ընդդիմադիրներով, չեզոքներով ու անտարբերներով, մտահոգներով ու անդարդներով։

Այս բոլոր գործոնները բազմապատկում են Հայաստանի թշնամիների կողմից պատերազմ սանձազերծելու գայթակղությունը։ Նրանք հասկանում են, որ այդ պատերազմը մղելու են ոչ թե Հայաստան պետության, այլ հայ ժողովրդի դեմ, որովհետև պետությունն իր հետ նույնացրած իշխանությունն իր բոլոր քայլերով մոտեցնելու է պարտությունը։ Եվ եթե պետությունը/իշխանությունը չի պատրաստվում պատերազմի, գոնե բնազդային տագնապից ելնելով՝ դրան պետք է պատրաստվի հասարակությունը՝ մինչև հնարավոր պատերազմը փոխելով այն իշխանությանը, որն իրականություն է դարձրել նման մղձավանջը։

Ցանկացած պետություն և հասարակություն, ի թիվս բազմաթիվ անհրաժեշտ պայմանների, իսկ գուցե ամենայնից առաջ՝ զարգանում է նրա շնորհիվ, ինչը հավաքականորեն ընդունված է անվանել ազգային կրեդո կամ  հավատամք։

Հայկական իրականության ձևախեղման ու Հայաստանի ներկայիս ողբերգական վիճակի խորքային պատճառները շատ են։ Բայց դրանց թվում հիմնարար նշանակություն ունեն իշխանություն-պետություն, պետություն-հասարակություն հարաբերությունները, որոնց անոմալիան սպառնում է պետականության կորստով։

Մինչ Վաշինգտոնում ԱՄՆ Պետքարտուղարության միջնորդությամբ ծավալվում են բանակցություններ Հայաստանի ու Ադրբեջանի ԱԳ նախարարների միջև, ադրբեջանական կողմը ոչ միայն սպառնում է արցահայությանը, այլև անցնում կոնկրետ ռազմական գործողությունների՝ ԶՈՒ ստորաբաժանումները, առանց նույնիսկ կաշկանդվելու, բարձրաստիճան բանակցություններին զուգահեռ՝ անցկացման փաստից սրել են իրավիճակն Արցախում։ Երեկ Պաշտպանության բանակը հաղորդեց, որ հրետանային միջոցներից կրակ են բացել Մարտունու և Մարտակերտի հայկական դիրքերի ուղղությամբ` կիրառելով նաև ԱԹՍ-ներ, որի հետևանքով հայկական կողմն ունի 4 զոհ:

Նիկոլ Փաշինյանի աղետարարությունն Արցախի ու Հայաստանի համար տեղին է դիտարկել ժամանակային բոլոր չափումներում՝ անցյալ, ներկա և ապագա։ Նա ինքը  գործում է հենց այդ երեք ժամանակային տիրույթներում՝ արդարացնելով անցյալի մեղքերը, հիմնավորում է ներկայի աղետները և հող է նախապատրաստում ապագա կործանումների համար։ Դա էր Նիկոլ Փաշինյանի խորհրդարանական զույգ բեմելների հիմնական իմաստը։

Լայն իմաստով, մենք՝ որպես հասարակություն, տապալեցինք Արցախի կողքին կանգնելու փորձությունը և Ադրբեջանի ֆիզիկական շրջափակմանն ավելացրեցինք անտարբերությամբ արտահայտվող հոգեբանական  շրջափակումը, որը գուցե արցախահայերի համար ավելի սարսափելի է առաջինից։ Որպես հանրություն, մենք գրեթե զրկվել ենք ապրումակցելու, էմպաթիայի ունակությունից՝ միևնույն ժամանակ՝ աշխարհից, օտարներից պահանջելով ապրումակցել մեր ազգակիցներին, որոնց իրականում առաջին հերթին լքել ենք մենք՝ Հայաստանում ապրողներս։

Ապրիլին կտրուկ փոփոխություն է տեղի ունեցել աշխատաշուկայում։ Ի հեճուկս իշխանությունների բարձրագոչ հայտարարությունների՝ աշխատավարձերը նախորդ ամսվա համեմատ կտրուկ նվազել են։

Ռուս քաղաքական վերլուծաբան Ստանիսլավ Տարասովը մեզ հետ զրույցում ասաց, որ Հայաստանի հարցում Թուրքիան անցնում է «кнут и пряник»-ի քաղաքականությանը։ Ըստ նրա, առաջինը, թերևս, մեծամասնության դեպքում կկիրառվի, քանի որ հասարակության և քաղաքական շրջանակների կողմից հայ-թուրքական հարաբերությունների ներկայիս բովանդակությանը դիմադրությունը մեծ է, իսկ երկրորդ մասով կփորձեն ավելի մեղմ վերաբերվել Փաշինյանի իշխանությանը, այլապես հայ-թուրքական հարաբերություններում ներկայիս տրամադրությունների պայմաններում ոչինչ չի ստացվի։

Մեծ հաշվով, Նիկոլ Փաշինյանի կողմից հիմա անցկացվող ցանկացած ընտրություն «Արցախը տանք՝ լավ ապրենք» անբարոյական թեզի ստուգատես է, հետևաբար ընդդիմությունը՝ հանրության հետ համարժեք աշխատանքի տեխնոլոգիաներով, կարող է տապալել արցախավաճառությունը Երևանում լեգիտիմացնելու ջանքերը։