Նիկոլ Փաշինյանի իշխանության գալուց հետո բանկային համակարգի վարկերն անասելի արագությամբ ավելացել են։ Վեց տարում բանկերի վարկերն ավելի քան կրկնապատկվել են։ Բայց կրկնապատկվել են ոչ թե իրական տնտեսության կամ տնտեսության արտադրական հատվածում կատարվող ներդրումների, այլ գերազանցապես «հպարտ» քաղաքացուն վարկային բեռի տակ դնելու, վարկերով խեղդելու հաշվին։
Ամուլսարի ծրագիրը դրա ցավալիորեն բաց թողնված հնարավորությունն էր: Տվյալ պարագայում «լավ է ուշ, քան երբեք» բանաձևը հազիվ թե հնարավոր է համարել մխիթարություն, բայց Հայաստանի պետական կենսագործունեությանը սպառնացող ռիսկերի ամբողջությունն այնպիսին է, որ այսօր անթույլատրելի է որևէ հնարավորության դեպքում այն թեկուզ ուշացումով օգտագործելու որևէ հապաղում:
Տնտեսական ակտիվության աճի տեմպն էականորեն դանդաղել է, ինչը և սպասելի էր։ Նախորդ տարվա բարձր աճ ապահովող գործոնները չեզոքացել են, ինչի արդյունքում տնտեսական ակտիվության աճի տեմպը դանդաղել է։
2025թ. բյուջեի եկամուտների հարցում քաղաքային իշխանությունները մեծ չափով հույսը դրել են նոր «ֆիսկալ օգնականի»՝ հասարակական տրանսպորտի ուղեվարձերի բարձրացման վրա։
Ռեսուրսները սպառվում են, դրա համար էլ կրկին վերադարձել են նախկինների թալանին, որն այդպես էլ վեց ու կես տարում միս ու արյուն չդարձավ՝ բացի շոուներից ու բեմականացված ներկայացումների կազմակերպումից։
Վեց ու կես տարում 20 տոկոսով ավելացրել են պետական կառավարման ապարատի աշխատողների քանակը։
Նվազագույն սպառողական զամբյուղի ամսական արժեքից շուրջ 2,1 անգամ պակաս են նվազագույն կենսաթոշակի և սոցիալական նպաստի չափերը, 1,5 անգամ պակաս է աշխատանքային կենսաթոշակի միջին չափը, 530 դրամով պակաս է նվազագույն աշխատավարձի չափը։
Թավշյա հեղափոխականների իշխանության գալուց հետո, Հայաստանի քաղաքացիները զանգվածաբար հայտնվել են վարկային պարտավորությունների ու պարտքերի տակ։ Գիտե՞ք՝ ինչու, որովհետև հավատացել են «պայծառ ապագայի» ու լավ ապրելու վերաբերյալ Նիկոլ Փաշինյանի փուչ խոսքերին, վարկեր են վերցրել՝ իրենց կյանքը բարելավելու համար, բայց կանգնել են փաստի առաջ՝ չեն կարողացել ժամանակին վերադարձնել վերցրած վարկերը։
Տարածաշրջանային տնտեսական ինտեգրումը կարող է ապահովել տնտեսական լրացուցիչ արդյունքներ տարածաշրջանի երկրների համար, եթե այդ գործընթացները հասունանում և զարգանում են բոլոր մասնակիցների ազգային շահերի փոխհամաձայնեցված հիմքով, այլ ոչ թե մեկի աներկբա առաջնորդությամբ։
Հոկտեմբերին տնտեսական ակտիվության աճը Հայաստանում կազմեց ընդամենը 4,2 տոկոս։ Սա այս տարվա ընթացքում մինչև հիմա գրանցված վատագույն ցուցանիշն է, բայց որպես այդպիսին, ամենևին էլ՝ ոչ վերջինը. Առաջիկա երկու ամիսներին շատ ավելի վատ ցուցանիշների ականատես կլինենք։
2022թ. վերջին Նիկոլ Փաշինյանը հայտարարում էր, թե Հայաստանում գործազրկությունը հասել է «պատմական նվազագույնի»։ Երկու տարի անց ունենք գործազրկության ավելացում։ Երկու տարվա կտրվածքով իրավիճակը վատացել է։ Գործազուրկների թիվն ավելացել է, գործազրկության մակարդակը՝ բարձրացել։ Այդ պատճառով էլ Նիկոլ Փաշինյանը դադարել է խոսել գործազրկության «պատմական նվազագույնի» մասին։
Երևանի քաղաքապետ Տիգրան Ավինյանն ու քաղաքապետարանի պաշտոնյաները փորձում են երևանցիներին համոզել, թե հունվարի 1-ից տրանսպորտի ուղեվարձը չի բարձրանում, շատերի համար անգամ նվազում է։ Ասում են՝ դժգոհելու, անհանգստանալու հիմքեր չկան։ Ժողովրդի լավը չուզողներն են խաբում, թե տրանսպորտը թանկանում է։ Տրանսպորտը չի թանկանում, ընդհակառակը՝ շուրջ 550 հազար քաղաքացի կօգտվի արտոնություններից։
Տավուշի մարզի 3 գյուղ՝ Կիրանցը, Աճարկուտն ու Բերքաբերն ամբողջությամբ գազիֆիկացվել են:
Մարդկանց զրկել են իրենց հող ու ջրից, տուն ու տեղից՝ մի քանի հազար դրամ օգնություն են տալիս, կարծում են՝ մեծ գործ են անում։ Մի բան էլ՝ շնորհակալություն են ակնկալում, զարմանում են, թե ինչո՞ւ են դժգոհում, ինչո՞ւ են բողոքում։ Ուզում են անձեն-անձուն համակերպվեն այն աղետի հետ, որը բերել են այդ մարդկանց գլխին։
Կառավարությունը երկրորդ տարին անընդմեջ միջոցներ չի նախատեսում, որպեսզի ավելացնի սոցիալական խոցելի խավերի օժանդակությունները։ Այս մարդկանց համար բյուջեում փող չի գտնվում, մինչդեռ՝ գումարներ չեն խնայում իրենց հաճույքների վրա ճոխ ծախսեր անելու համար։
Ավտոկայանատեղիներն էլ թանկացրեցին, արդյունքը ո՞րն է։ Մայրաքաղաքը բեռնաթափելու փոխարեն՝ քաղաքացիների գրպանները բեռնաթափեցին։ Հարյուրավոր միլիոնների հավելյալ եկամուտներ ստացան, թող բարի լինեն ուղղեն տրանսպորտի ուղեվարձի սուբսիդավորմանը։ Գոնե քաղաքացիների հաշվին՝ քաղաքացիների հոգսերը թեթևացնեն, դա էլ չեն անում։ Ինչքան կարողանում են, ճնշում են, մտնում քաղաքացիների, առանց այն էլ՝ կիսադատարկ գրպանները, իրենցը լցնելու համար։
Վերջին օրերին արժութային շուկան անհանգստության նշաններ է ցույց տալիս։ Բացառությամբ ռուսական ռուբլու, մյուս բոլոր հիմնական արժույթների փոխարժեքները բարձրացրել են։ Գուցե ոչ շատ մեծ չափով, բայց դրամի նկատմամբ թանկացել է՝ ինչպես դոլարը, այնպես էլ՝ եվրոն։ Եթե մեկ շաբաթ առաջ դոլարի վաճառքի գինը 388 դրամ էր, հիմա անցնում է 400-ից։
Տնտեսական աճի բարձր տեմպեր ապահովող գործոնները աստիճանաբար չեզոքանում են՝ հանգեցնելով աճի տեմպերի դանդաղմանը։ 2024 թվականին, ըստ կառավարության կանխատեսումների, սպասվում է 5.8% տնտեսական աճ, իսկ 2025թ.՝ 5.1%, ինչը նշանակում է, որ և՛ ընթացիկ, և՛ գալիք տարում տնտեսական աճի տեմպերի դանդաղում է նկատվելու նախորդների համեմատ։
Նույնիսկ քաղաքացիական դիրքորոշում հայտնելու ցանկացած փորձ անհետևանք չի մնում, անմիջապես հայտնվում են հարկային տեսուչներն ու ահաբեկում հարկատուներին, հարկերը թաքցնելու մեղադրանքներ ներկայացնում, խոչընդոտներ ստեղծում նրանց տնտեսական գործունեության համար, առգրավում աշխատանքի համար կարևոր փաստաթղթեր ու տեխնիկական միջոցներ, տանում ամիսներով պահում են։
Կոռուպցիայի դեմ պայքարը դրոշ դարձրած «թավշյա հեղափոխականներն» ուղն ու ծուծով թաթախված են կոռուպցիայի մեջ։ Տարբեր ամբիոներից հայտարարում են, թե իբր Հայաստանում առնվազն համակարգային կոռուպցիան վերացրել են, մինչդեռ՝ պետական բարձրաստիճան պաշտոնյաների հետ կապված կոռուպցիոն սկանդալների պակաս չկա։
«Իսկ քանի որ բյուջեով պլանավորած ցուցանիշների կատարման պարտավորությունը ֆինանսների նախարարությանն է նաև, ուստի նրանք, հիմքում դնելով հորիզոնական արդարության սկզբունքը, հիմա առաջարկում են հրաժարվել շրջանառության 5 տոկոսանոց հարկից, որովհետև արդար չէ, երբ նույն գործն անող մեկը վճարում է 5 տոկոս, մյուսը՝ 20 տոկոս հարկ։ Առաջարկված փոփոխությունը հենց այդ անհավասարության չեզոքացմանն է միտված»,- ասաց Արամյանը։
Հայաստանի արտարժույթի շուկայում վերջին օրերին դրամի նկատմամբ դոլարի ու եվրոյի ոչ զգալի արժևորումը, ըստ տնտեսագետների, դեռ կշարունակվի։ Մասնագետները սա պայմանավորում են՝ ինչպես դեպի Հայաստան դոլարային հոսքերի կրճատմամբ և ԿԲ-ի վարած փողի էժանացման` վերաֆինանսավորման տոկոսադրույքը նվազեցնելու քաղաքականությամբ, այնպես էլ՝ դոլարի ու եվրոյի համաշխարհային շրջանառության մեծացմամբ։
«Այդ նույն ֆինանսների նախարարին պետք է ասել՝ 6 տարի է, ասում ենք՝ տնաքանդություն է միկրոձեռնարկատերերին հարկերից ազատելու որոշումը. հարկե՛ք նրանց։ 24 միլիոն դրամ շրջանառություն ունեցող առևտրականներին հարկերից ազատելը պետականակործան որոշում է, ուստի հիմա թող ասեն, թե որքա՞ն կորուստ է կրել պետական բյուջեն Երևանից դուրս գործող միկրոձեռնարկատերերին հարկերից ազատելու հետևանքով»։
Հայաստանում վարկերի նկատմամբ հսկայական պահանջարկ կա՝ հատկապես շինարարության, հիփոթեքի, սպառողական վարկավորման հատվածում, ասում է Կենտրոնական բանկի նախագահը։ Այդ պահանջարկն էլ բերել է վարկերի թանկացման։
Նիկոլ Փաշինյանը, քիչ է, բիզնեսին ճնշում, հազար ու մի պատճառաբանություն է բերում՝ բիզնեսի հարկային բեռն ավելացնելու, ավելի շատ գումարներ գանձելու համար, հիմա էլ Աննա Հակոբյանն է որոշել օր ու մեջ միջոցառումներ կազմակերպել ու բարեգործության անվան տակ՝ բիզնեսից «նալոգներ» հավաքել իր «Իմ Քայլը» հիմնադրամի համար։
Ավարտվում է այն ոսկե շրջանը, երբ իշխանությունների կամքից անկախ, փողը ջրի նման հոսում էր պետական բյուջե։ Իրենք էլ գլուխ էին գովում, թե գերակատարում են բյուջեի մուտքերը։
Ռուս-ուկրաինական հակամարտությունից հետո դոլարը Հայաստանում էապես արժեզրկվեց։ Նախկին 480-490 դրամից՝ վերջին երեք տարիներին ամերիկյան արժույթի փոխարժեքը գտնվել է հիմնականում 400 դրամից ցածր մակարդակում։
Եվրամիության երկրների կշիռը հայկական արտահանման մեջ 5 անգամ ավելի փոքր է, քան միայն Ռուսաստանինը։ Ու դա անգամ այն պարագայում, երբ այս տարի Ռուսաստանի բաժինն ավելի քան կիսով չափ կրճատվել է։
«Էքսպորտ Արմենիա» փորձագետների ասոցիացիայի համահիմնադիր Էմիլ Ստեփանյանն արտահանմանն առնչվող դրվագներով, ընդհանուր առմամբ, մեծ տարբերություն չի տեսնում 2024 և 2025 թվականների ֆինանսական գլխավոր փաստաթղթերի միջև։
Ազգային ժողովը վաղը մեկնարկող հերթական նստաշրջանին պատրաստվում է քննարկել 2025թ. պետական բյուջեի նախագիծը։ Խորհրդարանական մեծամասնության քվեարկության արդյունքները, իհարկե, կանխատեսելի են, սակայն դա բնավ չի նշանակում, որ պետք է լռել ու չարձանագրել բյուջեի նախագծում տեղ գտած թերությունների մասին։
