Կգնա՞ խորհրդարանը կառավարությանն անվստահություն հայտնելու ճանապարհով
Վերջին օրերին խորհրդարանում քննարկվում է կառավարության ծրագրի 2024թ. կատարողականի հաշվետվությունը։ Անկախ նրանից, թե ինչ է գրված այդ հաշվետվության մեջ, մի բան ակնհայտ է. Նիկոլ Փաշինյանի գլխավորությամբ՝ կառավարությունն իր ծրագրի նախորդ տարվա կատարողականը բոլոր առանցքային ուղղություններով տապալել է։ Նախատեսել են ցուցանիշներ, որոնք չեն կարողացել կատարել։
Սա բավարար հիմք է ձախողված կառավարությանն անվստահություն հայտնելու համար։
Ճիշտ է, ծրագրի կատարման հաշվետվությունն Ազգային ժողովն ի գիտություն է ընդունում, բայց քննարկումների հիմքով կարող է նաև անվստահություն հայտնել կառավարությանը՝ ծրագրի կատարողականը տապալելու համար։ Այլ բան, կգնա՞ դրան, թե՞ ոչ, որքան էլ կառավարությունը չի կատարել իր ստանձնած պարտավորությունները, ձախողել է՝ ինչպես տնտեսական աճի, այնպես էլ՝ պետական բյուջեի կատարողականը։
Բյուջեով հաստատված եկամուտները թերակատարվել են 5,3 տոկոսով, ծախսերը՝ 8,5 տոկոսով։
Նախատեսել են ստանալ 2 տրիլիոն 723 մլրդ դրամի եկամուտ, ստացել են 2 տրիլիոն 579 միլիարդի։
Նախատեսվածի համեմատ եկամուտները թերակատարվել են 144 մլրդ դրամով։
Ծախսերը թերակատարվել են 251 մլրդ դրամով։
Հաստատված բյուջեով նախատեսել էին կատարել 3 տրիլիոն 206 մլրդ դրամի ծախսեր, կատարել են 2 տրիլիոն 955 միլիարդը։ Ավելի քան 630 մլն դոլարի ծրագրեր չեն կատարել։
Ձախողել են հատկապես հարկային եկամուտների հավաքագրումը։ Բյուջեով հաստատել են 2 տրիլիոն 613 մլրդ դրամի հարկեր ու տուրքեր, հավաքել են 2 տրիլիոն 390 մլրդ դրամ։
Թերակատարումը կազմել է 223 մլրդ դրամ։ 8,5 տոկոսով ավելի քիչ հարկեր են կարողացել հավաքել, քան սահմանված է եղել բյուջեի մասին օրենքով։
Ոչ միայն հարկերի հավաքագրում են ձախողել, այլև ՀՆԱ մեջ հարկերի հավաքագրման ցուցանիշը, որը պակաս կարևոր չէ բյուջեի հարկային եկամուտների կատարողականի գնահատման համար։ Համախառն ներքին արդյունքի համեմատ՝ հարկերի ցուցանիշը նվազել է՝ նախատեսված 0,7 տոկոսային կետով բարելավվելու փոխարեն։
ՀՆԱ-ում հարկերի մակարդակը կազմել է 23,6 տոկոս, ինչն ավելի ցածր է, քան նախորդած տարվա ցուցանիշը։
Տնտեսությունից հավաքվող հարկերն անցած տարի 0,45 տոկոսային կետով նվազել են, ինչը լրջագույն ձախողում է։ Նույնիսկ նախորդ տարվա մակարդակը չեն կարողացել պահել։
Ավելի լավ պատկերացնելու համար ասենք, որ ՀՆԱ-ի մեջ հարկերի հավաքագրման միջին տարեկան բարելավումները սովորաբար 0,3-0,4 տոկոսային կետի սահմաններում են լինում։ Անցած տարի անկումը դրանից ավելի մեծ է եղել։
Սա չափազանց մտահոգիչ միտում է, ինչը տնտեսության մեջ ստվերի խորացման արտահայտություն է։ Բայց ստվերի դեմ պայքարելու փոխարեն, դատելով վերջին շրջանի հարկային օրենսդրության փոփոխություններից, իշխանությունները գնում են տնտեսության ու քաղաքացիների վրա հարկային բեռն անընդհատ ծանրացնելու ճանապարհով՝ հաշվի չառնելով անգամ նախկին ծանրացումների բացասական հետևանքները։
Անցած տարվա բյուջեի հարկային եկամուտների չստացման հիմնական պատճառներից մեկը եղել է իշխանությունների նախաձեռնած ու իրականացրած չհիմնավորված հարկային քաղաքականությունը։ Այդ քաղաքականության զոհերից են նաև ավտոներկրողները։ Ոլորտի հարկային բեռն այնքան բարձրացրեցին, որ եղած մուտքերն էլ կտրվեցին։
Այդպիսի քաղաքականության հետևանքով, տարբեր գնահատումներով, պետական բյուջեն հարկերի տեսքով մի քանի հարյուր միլիոն դոլարի կորուստ ունեցավ։
Հարց է, ո՞վ պիտի պատասխան տա սրա համար, եթե ոչ՝ կառավարությունը։
Չհիմնավորված բարձր հարկային բեռ դնելով՝ մի ամբողջ բիզնես ոլորտի ստիպել են հեռանալ Հայաստանից, վնասել են տնտեսությանը։ Հայաստանի տնտեսությունն ու բյուջեն հարստացնելու փոխարեն, այժմ այդ բիզնեսն աշխատում է այլ երկրների տնտեսությունների ու բյուջեների համար։
Իրենց անխոհեմ քայլերով բիզնեսին ստիպել են արտագաղթել, նոր հիշել են, որ չհիմնավորված բարձր բեռ են դրել։ Բայց անգամ այդքանից հետո հետևություններ չեն արել։ Նույն կերպ են վարվում բիզնեսի բազմաթիվ այլ տեսակների նկատմամբ՝ կտրուկ բարձրացնելով ու ծանրացնելով հարկային բեռը։ Վաղն էլ բիզնեսի այս ոլորտներում են նույն խնդիրներն առաջանալու։
Հարկային անհամաչափ բեռ դնելով ու բիզնեսը ոչնչացնելով, վնասում են նաև տնտեսությանը։ Զարմանալի չէ, որ անցած տարի տապալեցին ոչ միայն բյուջեի կատարողականը, այլև չկարողացան ապահովել դրված տնտեսական աճի ցուցանիշը։ Նախատեսված առնվազն 7 տոկոսի փոխարեն՝ տնտեսական աճը կազմեց 5,9 տոկոս։ Այն էլ՝ հիմնականում այնպիսի ոլորտների հաշվին, որոնց տնտեսական արդյունքը չափազանց ցածր է։
Տնտեսական աճի նախատեսված ցուցանիշը չկատարելուց բացի՝ ամբողջությամբ դեգրադացրել են տնտեսական աճի ու ընդհանրապես տնտեսության կառուցվածքը։ Տնտեսությունը կորցրել է կենսունակությունը։ Հիմնական ու առանցքային ճյուղերը զիջել են իրենց դիրքերն այնպիսի ոլորտների, որոնք մեծապես կախվածության մեջ են արտաքին միջավայրից։
Արտաքին, անվտանգային, պաշտպանության, սոցիալական քաղաքականության ձախողումների մասին չենք խոսում։ Միայն պետական բյուջեի կատարողականի ու տնտեսական աճի ձախողումը բավարար է՝ անցած տարվա գործունեության արդյունքներով կառավարությանն անվստահություն հայտնելու համար։
Բայց արդյո՞ք Ազգային ժողովի ՔՊ-ական մեծամասնությունն այդքան համարձակություն կունենա գնալ դրան, որքան էլ կառավարությունը, բոլոր հիմնական ուղղություններով, տապալել է ծրագիրը ու դրված խնդիրները չի կարողացել կատարել։
ՀԱԿՈԲ ՔՈՉԱՐՅԱՆ
