Այս փուլում արդեն նկատելի է դրսից ստացվող ֆինանսական հոսքերի կրճատում։ Հունիսին արտերկրից ավելի քիչ գումար է եկել Հայաստան ֆիզիկական անձանց փոխանցումների միջոցով, քան եկել էր անցած տարի։
Ու որքան էլ հասարակության աչքից հեռու էկոնոմիկայի նախարարը դժգոհի, թե տված խոստումները չեն կատարում, որովհետև կառավարությունը կամ ֆինանսների նախարարությունը պահանջված փողը չի տալիս, խնդիրը ամենևին էլ փողի մեջ չէ։ Խնդիրը կառավարության աշխատանքի որակի մեջ է, որը չի փայլում իր արդյունավետությամբ։ Հինգ տարում երկիրը հասցրել են այն վիճակին, երբ բացահայտ խոսում են պետության լինել-չլինելու մասին։
«ԼՈՒՅՍ» հիմնադրամն ուսումնասիրել է 2022թ. ՀՀ տնտեսության արտահանման կառուցվածքը, վեր հանել դիտարկվող ժամանակահատվածում արտահանման աճի պատճառ հանդիսացող հիմնական գործոնները, ինչպես նաև, այդ գործոնների բացակայության պայմաններում ՀՀ-ում տնտեսական աճի հնարավորությունները։
Մինչ Նիկոլ Փաշինյանն ամեն ամիս հազարավոր աշխատատեղերի ստեղծման մասին է խոսում, պաշտոնական վիճակագրության համաձայն, տարեսկզբին գործազուրկների քանակը Հայաստանում հազարներով ավելացել է։ Հազարներով կրճատվել է նաև զբաղվածների քանակը։
«Նման զրույց անող մարդկանց» տնտեսագետ Ատոմ Մարգարյանը հիշեցնում է 2000-ական թվականների տնտեսական իրողությունները՝ նկատելով, որ այսօր համանման իրողությունների մասին գովեստով խոսողներն այդ օրերին իրենց թերթերի էջերում քննադատությամբ էին հանդես գալիս:
«ԼՈՒՅՍ» հիմնադրամը վերլուծել է ՀՀ տնտեսության 2023թ. հունվար-հունիս ամիսներին սոցիալ-տնտեսական զարգացումները։
Մինչ ֆինանսների նախարարը պնդում է, թե կառավարության «քրտնաջան» աշխատանքի շնորհիվ Հայաստանը դարձրել են «ապրելու համար հրաշալի երկիր», և դա նպաստել է, որպեսզի ռելոկանտները գան հատկապես Հայաստան, Հայաստանում եղած օտարերկրյա քաղաքացիները վաճառում են իրենց անշարժ գույքը։ Վերջին ամիսներին օտարերկրացիներն «ապրելու համար հրաշալի երկիր դարձած» Հայաստանում նաև ավելի քիչ անշարժ գույք են գնում։ Ավելի քիչ գնում են, ավելի շատ վաճառում։
Տնտեսագետ Վարդան Ալեքսանյանը 168.am-ի հետ զրույցում դժվարացավ կանխատեսումներ անել գների անկման կամ աճի միտումների մասին՝ պարզաբանելով, որ այդ տնտեսական զարգացումները պայմանավորող ներքին ու արտաքին գործոնները բազմաթիվ են:
Կառավարության նիստում այս անգամ տնտեսական ձեռքբերումները հայտարարելու ֆինանսների նախարարի հերթն էր: Այսպիսով, Վահե Հովհաննիսյանի տեղեկացմամբ, 2023թ. պետական բյուջեի առաջին կիսամյակի եկամտային մասը գերակատարվել է շուրջ 50 մլրդ դրամով և դրա հաշվին ևս 10 միլիարդ դրամով համալրվում է պահուստային ֆոնդը:
Հայ-թուրքական ցամաքային սահմանի բացումը՝ երրորդ երկրների քաղաքացիների և դիվանագիտական անձնագիր ունեցողների համար, որին անհամբեր սպասում են իշխանությունները, հետաձգվում է։ Նախատեսվում էր, որ այն կսկսի գործել տարվա կեսից։ Տարին արդեն կիսվել է, իսկ սահմանը շարունակում է փակ մնալ։
«2015-2017 թվականներին թոշակի չափն իրական, համադրելի գներով եղել է նույնը, կամ՝ ավելի բարձր, քան թոշակը կբարձրանար ( 2024 թվականին առավել տեսանելի կլինի, երբ բարձրացումն ամբողջությամբ կազդի, որովհետև 2023 թվականին, միայն կես տարվա տվյալների վրա է ազդում): Դա նույնիսկ ինդեքսավորում չի կարելի համարել. մասնակի ինդեքսավորում է, այսինքն՝ միայն մասնակի է ծածկում գնաճը:
Տնտեսագետ Լիլյա Ամիրխանյանը համոզված է՝ վերջին տարիներին գնաճային լրջագույն միտումները հաշվի առելով, հուլիսի 1-ից բարձրացված կենսաթոշակն առանձնապես մեծ խնդիր չի լուծելու, բայց, միևնույն ժամանակ, հենց նման պայմաններում քաղաքացու համար յուրաքանչյուր 1000 դրամը կարող է լինել աջակցող:
2018-ին իշխանության եկածներից ում հայտարարագիրը բարձրացնում ես՝ տուն ու ավտոմեքենա է գնել, նախկինում սուրճի փող չունեին, ապառիկը չէին կարողանում փակել, հաշիվները կալանքի տակ էին, իշխանափոխությունից հետո միլիոնների եկամուտներ ու ճոխ նվիրատվություններ են ստացել, տներն ու ավտոմեքենաներն են թարմացնում, հանգիստը արտերկրում են վայելում՝ թանկարժեք հյուրանոցներում ու ռեստորաններում ժամանակ անցկացնում։
Դրսից տեղափոխված միջոցների հաշվին Հայաստանի բանկային համակարգում բավական մեծ գումարներ են կուտակվել։ Փող կա, բայց տեղաբաշխման հնարավորությունները սահմանափակ են։ Կուտակված միջոցները մնում են բանկերի հաշիվներին։
«ԼՈՒՅՍ» հիմնադրամը վերլուծել է 2023թ. հունվար-մայիս ամիսների ՀՀ տնտեսության սոցիալ-տնտեսական զարգացումները։
2022-2023 թթ. անշարժ գույքի շուկայում արձանագրված բումը, բնակարանաշինության առումով ակտիվությունը, նաև շուկայի գերտաքացումը տնտեսագետ Սուրեն Պարսյանը պայմանավորում է՝ ինչպես արտաքին գործոններով՝ մասնավորապես, ռուս ռելոկանտների ներհոսքով, այնպես էլ՝ ներտնտեսական իրողություններով:
«ԼՈՒՅՍ» հիմնադրամը վերլուծել է 2022թ. ՀՀ պետական բյուջեի կատարման հաշվետվությունը։
Կառավարությունը երեկ որոշում է կայացրել 2023թ. պահուստային ֆոնդից վարչապետի աշխատակազմին հատկացնել լրացուցիչ գումար՝ 223.7 մլն դրամի չափով։ Հետաքրքրականն այն է, որ որոշմանը կից առկա չէ որևէ հիմնավորում, թե կոնկրետ ինչի՞ վրա պետք է ծախսվի հատկացված գումարը։ Ընդամենը որոշման հավելվածից խմբավորված տեսքով երևում է՝ ինչ ուղղությամբ է օգտագործվելու նշված գումարը։ Հավելվածում նշվում է, որ նախատեսված 223.7 մլն դրամից 61.9 մլն դրամը հատկացվել է շենքերի և կառույցների ընթացիկ նորոգման և պահպանման, 154.9 մլն դրամը՝ վարչական սարքավորումների ձեռքբերման, իսկ 6.8 մլն դրամը՝ այլ մեքենաների և սարքավորումների ձեռքբերման նպատակով։
«Ոչ մի կառույց իր տեղում չէ՝ նախևառաջ, Տնտեսական մրցակցության պաշտպանության պետական հանձնաժողովն ու Հանրային ծառայությունները կարգավորող հանձնաժողովը և, իhարկե, լայն իմաստով` կառավարությունը»,- տնտեսագետ Ատոմ Մարգարյանը 168.am-ի հետ զրույցում այսպես է արձագանքում դրամի փոխարժեքի տատանմանն անհամահունչ պահպանվող էներգակիրների սակագներին:
Հայկ Ֆարմանյանը ֆեյսբուքյան իր էջում գրում է. «Կառավարությունն ընդունել է «ՀՀ-ից արտահանվող և ՀՀ տարածքով տարանցիկ փոխադրվող զգայուն ապրանքների ցանկը հաստատելու մասին» 25.05.2023թ-ի N 808-Ն որոշումը. նշված որոշումով, ըստ էության, անուղղակիորեն արգելվելու է ՀՀ-ից մի շարք ապրանքների արտահանումը (հիմնականում բարձր տեխնոլոգիական, որոնք արտահանվում էին ՌԴ)։
Դեռևս 2014 թվականին Հայաստան-Վրաստան էլեկտրաէներգիայի փոխանակման հզորությունը 200 ՄՎՏ-ից 1050 ՄՎՏ-ի հասցնելու նպատակով Հայաստանի այն ժամանակվա Կառավարությունը պայմանագիր էր կնքել «KfW» գերմանական բանկի հետ՝ իրականացնելու «Կովկասյան Էլեկտրահաղորդման ցանց» ծրագիրը։
«Մենք ցանկանում ենք, որպեսզի պետական գնումների համակարգը բարեփոխվի այն ուղղությամբ, որպեսզի այն հնարավորինս լինի ճկուն և մոբիլ, միևնույն ժամանակ, պահպանի արդար մրցակցության սկզբունքը և հնարավորինս զերծ լինի կոռուպցիոն երևույթներից, երրորդը՝ երաշխավորի պետական միջոցների ծախսման և ստացվող արդյունքի որակը»,- դեռևս 2019 թվականին հայտարարել էր Նիկոլ Փաշինյանը:
Ռուս-ուկրաինական հակամարտության ու միջազգային պատժամիջոցների հետևանքով անցած տարի Ռուսաստանից բավական խոշոր գումարներ տեղափոխվեցին Հայաստան։ Այդ գումարների մի մասը, ապահովության համար, որպես ավանդ՝ ներդրվեցին հայաստանյան բանկերում։ Դրա արդյունքում արձանագրվեց բանկերում ոչ ռեզիդենտների ավանդների հսկայական աճ, ինչպիսին նախկինում երբևէ չէր եղել։
Պետեկամուտների կոմիտեն վերջերս հրապարակեց այս տարվա առաջին եռամսյակի 1000 խոշոր հարկատուների ցանկը։ Ցանկում տեղի են ունեցել կտրուկ վերադասավորումներ ու տարօրինակ փոփոխություններ։
Մասնավոր փոխանցումների տեսքով դրսից, հիմնականում՝ Ռուսաստանից, շարունակում են մեծ փողեր գալ Հայաստան։ Այդ փողերի մի մասը մնում է ներսում, իսկ մյուս մասը՝ Հայաստանի միջոցով դուրս է գալիս ու գնում այլ երկրներ։ Թե ո՞ւր, շատ դեպքում անհայտ է մնում. Կենտրոնական բանկը գերադասում է չբացահայտել դրանց ուղղությունները։
Օդային սահմանը փակելով չբավարարվելով՝ Թուրքիայի իշխանությունները սպառնում են «Նեմեսիսի» արձանը չհանելու դեպքում, լրացուցիչ միջոցներ կիրառել Հայաստանի նկատմամբ։ Ի՞նչ միջոցների մասին է խոսքը, առայժմ չեն բարձրաձայնում։ Բայց այնպես չէ, որ մինչև «Նեմեսիսի» արձանի բացումը Թուրքիան այնքան մեծ արտոնություններ էր տվել Հայաստանին, որ հիմա էլ սպառնում է հետ վերցնել։
Ժամանակին Նիկոլ Փաշինյանը խոսում էր քաղաքացու՝ տուգանքի «մատերիալ» չլինելու մասին, բայց հիմա նրա ղեկավարած կառավարությունը շատ ավելի մեծ չափերով է տուգանում քաղաքացուն։ Միայն առաջին եռամսյակում ավելի քան 10 մլն դոլար են գանձել քաղաքացիներից՝ ճանապարհային երթևեկության խախտումների դիմաց նշանակված տուգանքների միջոցով՝ 38,2 տոկոսով ավելի շատ, քան նախատեսել են։
Տարիներ շարունակ կառավարությունը ձախողում է բյուջեի ծախսերի կատարողականը։ Գումարները հավաքում են տնտեսությունից ու չեն կարողանում ժամանակին իրականացնել նախատեսված ծախսերը։ Բայց դա չի խանգարում, որպեսզի մեծ տեմպերով պարտք ավելացնեն։
Հայտնի գործոնների արդյունքում՝ Հայաստանի բանկային համակարգում անցած տարվանից հսկայական շահույթներ են գեներացվում։ Չնայած դրան, կան նաև բանկեր, որոնք շահութաբերության մակարդակով գրեթե «հատակին» են. վնասով չեն աշխատում, բայց գտնվում են շահութաբերության շատ ցածր մակարդակում։
