«Նոր խորհրդարան. Մտքի տիտանների՞, թե՞ «տոհմացեղայինների» պայքար»

Արդեն ներկայացվել են խորհրդարանական ընտրություններին մասնակից կուսակցությունների ու կուսակցությունների դաշինքների ցուցակները։ Հայաստանն այլևս նախընտրական փուլում է։ Ինչպիսի՞ն կլինի նոր խորհրդարանը, ո՞ր ուժերն առավել մեծ հնարավորություն ունեն հայտնվելու Ազգային ժողովում` «Պրեսսինգ» ակումբում երեքշաբթի օրը տեղի ունեցած քննարկմանը մասնակցում էին քաղտեխնոլոգ Վիգեն Հակոբյանը, «Ժառանգություն» կուսակցության փոխնախագահ, «Օհանյան-Րաֆֆի-Օսկանյան» դաշինքի պատգամավորության թեկնածու Արմեն Մարտիրոսյանը, ԱԺ ՀՀԿ խմբակցության պատգամավոր Սամվել Ֆարմանյանը, «Հայկական վերածնունդ» կուսակցության (նախկին «Օրինաց Երկիր») անդամ և պատգամավորության թեկնածու Մհեր Շահգելդյանը, ««Հայ ազգային կոնգրես» (ՀԱԿ)-ՀԺԿ» դաշինքի ներկայացուցիչ և պատգամավորության թեկնածու Դավիթ Մաթևոսյանը։ Քննարկումը վարում էր «168 Ժամ» թերթի գլխավոր խմբագիր Սաթիկ Սեյրանյանը։

Սաթիկ Սեյրանյան.- Այս ընտրություններում գաղափարախոսությունը, ըստ էության, երկրորդական պլան մղվեց, և մենք տեսանք դաշինքներ` հանուն նպատակի: Ինչո՞ւ գաղափարախոսությունը դարձավ այսքան երկրորդական, և որքանո՞վ դա կազդի արդեն խորհրդարանում այդ ուժերի գործունեության վրա:

Վիգեն Հակոբյան.- Քաղաքականությունն էլ, իմ կարծիքով, համարյա բիզնեսային տրամաբանություն է. պահանջարկ և առաջարկ համամասնությունը պետք է պահպանվի։ Այնպես է ստացվել, որ վերջին տասնամյակների ընթացքում, այնուամենայնիվ, ընտրողներն էլ քաղաքական ուժերից գաղափարախոսական դրույթների մեծ պահանջներ չեն դնում։ Քաղաքական ուժերը, հասկանալով դա, այլ արժեքների վրա են այսօր իրենց քաղաքական գործունեությունը ծավալում։

Եվ երկրորդ` կարծում եմ, որ ինչ-որ մի փուլից սկսած` քաղաքական ուժերից շատերը` հասկանալով, գնահատելով իրենց սեփական ռեսուրսները, այսինքն` այդ ռեսուրսների պակասությունը (ինստիտուցիոնալ, կառուցվածքային, կադրային և ֆինանսական), սկսեցին հասկանալ, որ ավելի լավ է` փորձեն միացնել այդ ռեսուրսները, մի ընդհանուր կառույց ստեղծեն, և փորձեն այդ միավորված ռեսուրսներով ինչ-որ մի բանի հասնել։ Բայց դա բավականին լուրջ պրոցես է, և ընդամենը մեկ-երկու ամսվա ընթացքում, ինչպես փորձը ցույց տվեց, և դա այդպես էլ պետք է լիներ, բավականին լուրջ խոչընդոտների է հանդիպում։ Նույնիսկ եղան մի քանի կուսակցություններ, որոնք հայտարարեցին, որ դաշինք են, և հետո ճանապարհին փլուզվեցին, որովհետև հայաստանյան իրականության մեջ ամենագլխավոր պրոբլեմներից մեկն այն փուլն է, երբ պետք է տեղերը բաշխեն իրար մեջ։

Եվ մենք տեսանք, որ շատ քաղաքական ուժեր և դաշինքներ այդ փորձությանը պարզապես չդիմացան։ Տվյալ պարագայում շատ կուսակցությունների համար առաջնայինը ոչ թե գաղափարական ընդհանրությունն էր, այլ որևէ ֆորմատով խորհրդարան մտնելը, որից հետո արդեն կարևոր չէ, թե ինչ կլինի։ Պատմությունն էլ ցույց է տալիս, որ գրեթե հաջորդ օրը կամ մի ամիս, երկու ամիս հետո դաշինքները փլուզվում են։ ՀԱԿ-ում մենք տեսանք, որ, թեպետ մի ցուցակով էին գնում, դաշինք չէր, բայց, այնուամենայնիվ, իր բովանդակությամբ, իր տեսակով` դաշինք էր։ Հիմա գրեթե նույնը տեսնում ենք «Ազատ դեմոկրատների» մոտ։ Չեմ ուզում ասել, որ այնտեղ չկա գաղափարական ընդհանրություն, բայց, այնուամենայնիվ, նման ֆորմատները միշտ հղի են վտանգներով, քանի որ, համամիտ եմ ձեզ հետ` գաղափարական ընդհանրություն գրեթե չկա։ Քիչ թե շատ գաղափարական ընդհանրություններ ես տեսնում եմ «Ելք» դաշինքում, առնվազն` արտաքին քաղաքական նախասիրությունների վեկտորի առումով։

Սաթիկ Սեյրանյան.- Բայց հենց այդ առումով այնտեղ տարաձայնություն կա` «Քաղաքացիական պայմանագրի» (գոնե լիդերների ելույթների մակարդակով) և «Լուսավոր Հայաստանի» կամ «Հանրապետություն» կուսակցության միջև։

Վիգեն Հակոբյան.- Ես դրա համար ասացի` քիչ թե շատ, բայց նույնիսկ իրենց ստորագրած փաստաթղթում արտաքին քաղաքական վեկտորի մասին կա հստակ որոշում, այսինքն` եվրոպական ուղղությունը։ Դա էլ իդեալական տարբերակ չէ, ուղղակի համեմատության մեջ ասում եմ, որ գոնե ինչ-որ բան այնտեղ կա։

Սաթիկ Սեյրանյան.- Պարոն Մարտիրոսյան, «Ժառանգության» նախկին պատգամավորները, օրինակ` Զարուհի Փոստանջյանը, կուսակցությանը մեղադրում է հենց նրանում, որ հրաժարվել եք հռչակված սկզբունքներից և փոխել եք ճանապարհը` միանալով «Օսկանյան-Օհանյան» դաշինքին։ Ինչո՞ւ այդպես եղավ, ինչո՞ւ գաղափարախոսությունը մղվեց երկրորդ պլան։

Արմեն Մարտիրոսյան.- Իսկապես, հասարակությունը չունի այդ պահանջը գաղափարախոսության, որովհետև հասարակությունը ռեալ է նայում իրավիճակին։ Հասկանում են, որ Հայաստանում այս պահին որևէ գաղափարախոսություն չկա և չի էլ կարող աշխատել, որովհետև չկա ընտրական մեխանիզմ, չկա կուսակցությունների անկախ ֆինանսավորում, կառավարման համակարգը կառուցված է ոչ թե գաղափարական ինչ-որ սկզբունքի վրա, ասենք` սոցիալիստներ են կամ ազատականներ են, կամ պահպանողականներ են, աջեր են, ձախեր են, կամ ազգայնականներ են, կամ հակառակը` ինտերնացիոնալիստներ են, այլ բացառապես մի սկզբունքի շուրջ, և այդ սկզբունքը կոչվում է` հնարավորինս հանրային, բնական ռեսուրսների օրինական և ապօրինի (հիմնականում` ապօրինի) յուրացում։

Եվ հասարակությունն ընդամենը պահանջ է դնում, որ այդ ռեսուրսը հնարավորինս բաշխվի հասարակության մեջ, այսինքն` այնպիսի իրավիճակ փոխվի, որի պարագայում այդ ռեսուրսները հասանելի կլինեն իրեն։ Նաև ակնհայտ է, որ ցանկացած պարագայում քաղաքական համակարգ այսօր, ըստ էության, չկա։ Իշխող կուսակցություն ունենք, որտեղ, իհարկե, կան քաղաքական դեմքեր, բայց ինքն իր ճնշող մեծամասնության մեջ ընդամենը ադմինիստրատիվ ռեսուրսի կենտրոնացում է։ Եթե վաղը չլինի Հանրապետական կուսակցությունը, համոզված եմ, որ ՀՀՇ-ից ավելի վատ վիճակում է հայտնվելու, ինչ վիճակում 1998-ին հայտնվեց ՀՀՇ-ն։

Սաթիկ Սեյրանյան.- Եթե խոսում ենք ՀՀՇ-ի մասին, ապա «Ժառանգությունը» նույնիսկ մեկ-երկու ընտրության արդյունքում այդ փորձությանը չդիմացավ։

Արմեն Մարտիրոսյան.- «Ժառանգությունը» դիմացել է. հարցն այդ է։ Տասը տարի մնացել է։ Ձեր ասած մի քանի հայտնի դեմքերը հեռացել են, բայց վերջ։ Ոչ թե մասսայական ինչ-որ փախուստ է եղել, հակառակը` այն կորիզը, որի հիման վրա «Ժառանգությունը» ձևավորվել է, այդ կորիզը կա։

Սաթիկ Սեյրանյան.- Կորիզն ո՞վ է. Րաֆֆի Հովհաննիսյանը և Դո՞ւք։

Արմեն Մարտիրոսյան.- Ոչ միայն։ Ես կորիզ չեմ, ես երկրորդ փուլում եմ եկել։ Կալենչյան Գևորգին ճանաչո՞ւմ եք։

Սաթիկ Սեյրանյան.- Ո՛չ։

Արմեն Մարտիրոսյան.- Չեք ճանաչում, բայց Կալենչյան Գևորգը կուսակցության հիմնասյուներից մեկն է։

Սաթիկ Սեյրանյան.- Փաստորեն, կորիզն ինքն է։

Արմեն Մարտիրոսյան.- Ոչ միայն։ Էլի մարդիկ կան` տարածքային կառույցներից։

Սաթիկ Սեյրանյան.- Լավ, իսկ ո՞վ պետք է ձևավորի հասարակության պահանջարկը։

Արմեն Մարտիրոսյան.- Հասարակությունը հասկանում է` կառավարման համակարգի մեջ, ըստ էության, խնդիրը ոչ թե այն է, որ կուսակցություններն ինչ-որ գաղափարներ առաջ չեն տալիս, այլ` որ քաղաքական համակարգ` որպես այդպիսին, չկա, նաև` սահմանադրական կարգ չկա։ Չէ՞ որ, ըստ Սահմանադրության` մեր երկիրն իրավական, սոցիալական պետություն է։ Ի՞նչ իրավականի մասին կարող ենք խոսել, եթե քաղբանտարկյալներ կան, ի՞նչ սոցիալականի մասին կարող ենք խոսել, երբ պաշտոնապես 34% աղքատություն կա, երբ անօրինական եղանակով հարստության գերկենտրոնացում կա։ Հասկանում են, չէ՞, քաղաքացիները։ Կամ ի՞նչ քաղաքական գործունեության ազատության մասին կարող ենք խոսել, երբ ընդդիմադիր կուսակցություններին, այսպես ասեմ` հնարավորինս` և՛ գայթակղություններով, և՛ ճնշումներով, փորձում են ջլատել։

Եվ ինչպե՞ս կարող ենք խոսել ազատության մասին, երբ մարդուն ստիպում են, որպեսզի իշխող կուսակցության կամ որևէ այլ կուսակցության անդամ դառնա։ Իմ օրինակով, այսինքն` իմ շրջապատի օրինակով, ես դա գիտեմ։ Մեր քաղաքացին դա հասկանում է և ասում է` մի հատ իմ օրինական իրավունքները վերականգնիր, փորձիր միասնական ինչ-որ գործողություն անել, որ իմ իրավունքները վերականգնես, նոր դրանից հետո արդեն ուղղություններն ասա` աջակողմյան, ձախակողմյան, լիբերալ, ու դրա շրջանակում ես արդեն ասեմ` այդ պահին ինձ որն է հարմար։ Այսինքն` լրիվ համաձայն եմ` առաջարկ-պահանջարկի սկզբունքն է գործում։

Սաթիկ Սեյրանյան.- Հասարակությունը ձեր քաղաքական ուժի լիդեր Րաֆֆի Հովհաննիսյանին նախագահական ընտրությունների ժամանակ իր պահանջը ներկայացրեց։

Արմեն Մարտիրոսյան.- Այո, ձայնը տվեց։

Սաթիկ Սեյրանյան.- Ինչպե՞ս մսխվեց դա։

Արմեն Մարտիրոսյան.- Չմսխվեց։

Սաթիկ Սեյրանյան.- Հասարակությունը փողոց դուրս եկավ, այդքան աջակցեց. ի՞նչ եղավ։

Արմեն Մարտիրոսյան.- Հազար անգամ այդ հարցին պատասխանել եմ, հազարմեկերորդն էլ չեմ զլանա պատասխանել։ Չի մսխվել, քանի որ կար իշխանական պատ, որի պարագայում կարող էին անիմաստ զոհեր լինել, և աջակցությունը` մասնակցության տեսքով… չէ՞ որ Սերժ Սարգսյանն իր բերանով Րաֆֆի Հովհաննիսյանին ասաց` 30 հազար մարդ ցույց տուր` նստեմ` հետդ խոսեմ։ 30 հազար, ցավոք սրտի, չհավաքվեց։ Ուստի, Սերժ Սարգսյանը ոչ թե խոսեց Րաֆֆի Հովհաննիսյանի հետ, այլ ոստիկանական պատ առաջ բերեց։ Անիմաստ արյունահեղություն հաստատ պետք չէր։

Սաթիկ Սեյրանյան.- Պարոն Մաթևոսյան, ՀԱԿ-ն այն քաղաքական ուժերից է, որն այս Ընտրական օրենսգրքի քննարկումներին ոչ միայն ակտիվորեն մասնակցեց, այլ նաև 4+4+4 ձևաչափով մասնակցություն ունեցավ այդ փոփոխություններին, իր առաջարկները ներկայացրեց։ ՀԱԿ ներկայացուցիչներն ասում են, որ այս Ընտրական օրենսգիրքը` փոփոխված ձևով, շատ ավելի լայն հնարավորություններ է տալիս։ Խոսենք այս հնարավորությունների մասին, և արդյո՞ք հասարակության մոտ այդ գաղափարական պահանջարկը քաղաքական գործիչներն ու քաղաքական ուժերը չեն ձևավորում։

Դավիթ Մաթևոսյան.- Նախ` մի ռեպլիկով անդրադառնամ Արմեն Մարտիրոսյանի խոսքին` ՀՀՇ-ի վերաբերյալ, որի իրավահաջորդը ՀԱԿ-ն է։ Դա շատ գաղափարական քաղաքական ուժ է, որը մինչ օրս հավատարիմ է իր հիմնադրման պահին ձևավորած ծրագրին, և այս ընտրություններին էլ մասնակցում է` այդ ծրագրի իրականացման նպատակներից ելնելով, «Խաղաղություն, Հաշտություն, Բարիդրացիություն» կարգախոսով։ Եվ եթե ինչ-որ բաներ տեղի են ունեցել, մասնավորապես` ԱԺ-ում մեր ֆրակցիայի վերջին թեթևակի տեղաշարժերով պայմանավորված, ապա դա միայն ու միայն հալածանքների և իշխանությունների կողմից կազմակերպված հալածանքների հետևանք է, սկսած` Վանո Սիրադեղյանի` վտարանդի լինելու հանգամանքից` մինչև Մարտի 1-ի սպանություններ, հալածանքներ, քաղբանտարկյալներ, եկամուտից զրկելու բազմաթիվ դեպքեր։

Այդքանից հետո այդ ուժը կա` Լևոն Տեր-Պետրոսյանի գլխավորությամբ, և կրկին գաղափարականությանը հավատարիմ ՀԺԿ-ի հետ միասին` դրել է իր առջև ամենակարևոր նպատակը` ձևավորել հասարակական պահանջ` խաղաղություն հաստատելու նպատակով։ Եվ համարում է, որ այդ խնդիրն այսօր Հայաստանի ժողովրդի, պետության, ինչպես նաև` Ղարաբաղի առջև կանգնած թիվ մեկ խնդիրն է։ Ինչ վերաբերում է «Ընտրական օրենսգրքի» ընդունմանը մեր մասնակցությանը. իհարկե, դա այն եզակի դրսևորումն էր` իշխանության և ընդդիմության համագործակցության, այստեղ միայն ՀԱԿ-ը չէր ներգրավված, այլ նաև մյուսները, ինչը ողջունելի է, բայց, ցավոք, ամբողջ Ընտրական օրենսգիրքը չանցավ այդ ֆիլտրով։ Համախմբվածության արդյունքում և միջազգային հանրության աջակցությամբ` ընդամենը մի փոքր տեղաշարժ տեղի ունեցավ, և վերացվեց ընտրակեղծիքի կարևորագույն գործիքներից մեկը` հնարավորություն չընձեռել` Հայաստանից բացակայող բազմաթիվ ընտրողների փոխարեն կատարել քվեարկություն։

Որպեսզի պատկերավոր լինի, ձեզ ասեմ, որ նախկինում Հայաստանում ընտրություններին մասնակցությունը չի գերազանցել 1 մլն 200 հազարը, Ռոբերտ Քոչարյանի և Սերժ Սարգսյանի իշխանության տարիներին այդ ցուցանիշը հասել է 1 մլն 800 հազարի։ Այդ թվերի տարբերությունը և՛ բացակայողների փոխարեն քվեարկություն է, և՛ որևէ հետաքրքրություն չունեցող անձանց` կաշառքով, շահագրգռելով ընտրություններին տանելու քաղաքականություն է։ Բայց օրենքը շատ վտանգավոր է այն իմաստով, որ, ըստ էության, որևէ քաղաքական ուժ, բերեմ իշխանության օրինակը` բաժանված է երկու բանակի. առաջին մասը կուսակցության դեմքն է, ֆասադն է, և կան փողոցը կառավարող էմիսարներ` ցուցակի վերջնամասում։

Սաթիկ Սեյրանյան.- «Փողոցը» միշտ էլ եղել է` 90-ականներից սկսած։

Դավիթ Մաթևոսյան.- «Փողոցը» եղել է, իհարկե եղել է, բայց այսօր մարդկանց վրա դրված են հաշվիչներ, թե ով` քանի ձայն է բերելու իր համար, որի հանրագումարը դառնալու է կուսակցության ձայները, և սա ամենավտանգավոր բանն է։ Եթե օրենքում լիներ այնպես, որ կուսակցության առաջին համարից սկսած` բոլորն առաջադրվում են ռեյտինգային ցուցակով, սա կլիներ միանգամայն ուրիշ բան. իրականում կլիներ քաղաքական մրցակցություն։ Բայց երբ անհասկանալի մարդիկ պետք է պայքարեն ձայներ բերելու համար, և մյուսները դառնան պատգամավոր, այս խորհրդարանում մենք կունենանք կոճակ սեղմողների համաստեղությամբ կիսով չափ, որովհետև ամեն դեպքում նաև քաղաքական մարդիկ կգնան խորհրդարան, բայց մյուս մասը ևս լրանալու է ձայն բերող ոչ քաղաքական դեմքերով, որոնց պետք է փոխհատուցեն։

Վտանգավոր մի տեխնիկական բաց կա. այսպիսի հայկական մի հնարք կա, որը կոչվում է` «կարուսել», և հիմա կարծես թե այդ հնարքն ուղղակի օրինականացված է։ Այսինքն` ընտրողը մտնում է քվեախուց, վերցնելով 9 քվեաթերթիկ` ձայնը տալիս է ինչ-որ մի կուսակցության, 8 քվեաթերթիկը դնում է գրպանում ու դուրս է գալիս։ Այդ չօգտագործված քվեաթերթիկները լցվում են պարկերի մեջ, հաշվարկին չեն մասնակցում։ Այսօր այս խնդիրը Կենտրոնական ընտրական հանձնաժողովի (ԿԸՀ) դաշտում է, որովհետև օրենքով քվեախցիկի նկարագրությունը շատ համառոտ է և հնարավորություն է տալիս, որ իշխանությունները, հանձին` ԿԸՀ-ի, այս խնդիրն ուղղեն։ Դեռ ուշ չէ։ Ձևակերպումն այնպիսին է, որ իշխանությունը ԿԸՀ-ի ակտիվ ուժով կարող է լուծում գտնել, ստեղծել այնպիսի հնարավորություն, որ ընտրողին պարտադրված բոլոր գործողությունները տեսանելի լինեն։

Արմեն Մարտիրոսյան.- Բայց դա բացարձակ պարտադիր չէ. որևէ տեղ օրենքում գրված չէ, որ քվեարկողը պետք է անպայման գցի քվեաթերթիկները և չի կարող իր հետ տանել։ Արկղեր են տեղադրվելու, բայց ընտրողը կարող է` գցել, կարող է` չգցել։

Սամվել Ֆարմանյան.- Դա անտեղի մտահոգություն է, որովհետև եթե քաղաքացուն, դիցուք` իշխող կուսակցությունը ճնշում է, ասում է` դու ոչ թե պետք է ընտրես ՀԱԿ-ին, այլ ՀՀԿ-ին, ընտրողը մտնում է քվեախցիկ, եթե ինքը ցանկություն ունի ընտրել ՀԱԿ-ին, հաստատ ՀԱԿ-ին կընտրի, կվերցնի մյուս քվեաթերթիկները, դուրս կգա։ Այսինքն` դա անտեղի մտահոգություն է։

Արմեն Մարտիրոսյան.- Պարոն Ֆարմանյան, պետք է տանի` ցույց տա, որ ՀՀԿ-ի թերթիկից բացի` մնացած թերթիկներն ունի։ Եվ ինքներդ էլ գիտեք, որ ծրարի անկյունում բաց ելուստ է լինելու, և երևալու է` այնտեղ քվեաթերթիկ տեղադրվա՞ծ է, թե՞ ոչ։ Իսկ քվեաթերթիկ պարտադիր պետք է տեղադրված լինի, որովհետև դա նաև հոլոգրաֆիկ նշան կունենա։

Դավիթ Մաթևոսյան.- Տեխնիկապես ինչպե՞ս են անցկացնում ընտրությունները. նախօրոք պայմանավորված են, մի ամբողջ բանակ է մասնակցում այս կազմակերպչական աշխատանքին, տրանսպորտային միջոցներ են կցվում, ամբողջական ծառայություններ։ Ես բոլոր ընտրություններին միշտ տեղամասում ներկա եմ եղել և իմ փորձից եմ ասում. առավոտյան ինչպես բանակն է գալիս ընտրության, նույն ձևով բերում են ժողովրդին։ Ուղղակի չօգտագործված քվեաթերթիկների քվեախցի տուփի մեջ քվեաթերթիկ չի լինի, որ վերցնեն ու ձեր ասածն անեն։ Անհնարին բան եք ասում։

Սաթիկ Սեյրանյան.- Պարոն Շահգելդյան, ինչո՞ւ գաղափարախոսությունը երկրորդ պլան մղվեց, որովհետև նույն ՕԵԿ-ի ժամանակ և՛ ձեր ղեկավարին, և՛ ձեր կուսակցությանը բազմիցս մեղադրել են նրանում, որ ինչ խոստումներով եկել եք, հետ եք նահանջել, սկսել եք համագործակցել իշխանությունների հետ։ Արդյո՞ք դա ևս հուսախաբ չի անում հասարակությանը։ Ձեզ տվել են քվեներ, սակայն հետո գնացել-համագործակցել եք իշխանության հետ, կոալիցիա եք կազմել, հետո ինչ-ինչ պատճառներով դուրս եք եկել… Այնուամենայնիվ, դա՞ չէ պատճառը, որ հասարակությունը հուսախաբ է լինում և քաղաքական ուժերից այլևս սպասելիքներ չի ունենում։

Մհեր Շահգելդյան.- Դուք հարցը տվեցիք` ձեր տեսակետը ներկայացնելով։ Նախ և առաջ, ինչ որ մենք ասել ենք` պայքարել ենք դրանք անելու համար, և շատ բաներ արվել են` այս կամ այն չափով, այնքանով, որքանով բավարարել են մեր ձայները։ Այսօր խոսում են ավանդների վերադարձի, կամ, իշխանությունն ասում է` փոխհատուցման մասին. իշխանության հետ կոալիցիայի մեջ եղած ժամանակ պայքարել ենք, փոխհատուցման վերաբերյալ որոշումն ընդունվել է, 40 մլն դոլարից ավելի փոխհատուցվել է, և այսօր մենք շարունակելու ենք պայքարը դրա համար։

Դեմոգրաֆիական վիճակը հաշվի առնելով` մենք բազմիցս խոսել ենք երրորդ-չորրորդ ծնված երեխային միանվագ օգնություն տալու մասին։ Ասում էին` պոպուլիզմ է, հնարավոր չէ, այնուհետև որոշումն ընդունվեց։ Այլ բան է, որ այսօր, ցավոք սրտի, օրենքի խախտմամբ բազմաթիվ դեպքեր են լինում, երբ մարդկանց կեսն են վճարում, մյուս վճարումները հետաձգում են, բայց որոշումն ընդունվեց։ Բազմաթիվ ընտանիքներ այսօր չորրորդ, հինգերորդ, վեցերորդ երեխայի համար գումարներ են ստանում։ Մեր խորին համոզմամբ` սա ինչ-որ չափով մեղմացնում է այն խայտառակ դեմոգրաֆիական վիճակը, որն այսօր կա։ Եթե դա չլիներ, ապա ավելի վատ էր լինելու։

Մանկապարտեզների սեփականաշնորհման դեմ երկար ժամանակ պայքարեցինք, այնուհետև հնարավոր եղավ կասեցնել։ Այսպիսի բազմաթիվ սկզբունքներ և մոտեցումներ կան, որոնք իրականություն են դարձել։ Լինելով կոալիցիայի մեջ` մենք կարողացել ենք առաջադրել, ներկայացնել և պայքարել այն ծրագրերի համար, որոնց համար ձայն են տվել։ Իսկ հետո, երբ հասկանում ես, որ այլևս հնարավոր չէ` 5-6 պատգամավորով` 60 հոգու մեջ, հնարավոր չէ աշխատել, բնականաբար, դուրս ենք եկել կոալիցիայից։

Այն, որ ասում եք` ասել եք` չեք արել. ո՛չ, ասել ենք և արել ենք` մեր բոլոր հնարավորություններով։ Եվ բազմաթիվ ծրագրեր կան, բազմաթիվ կետեր, որ այսօր իրականություն են դարձել, և մարդիկ, այո, այս սոցիալական ծրագրերից օգտվում են։ Կամ նույն բարձրագույն կրթության ոլորտում գնահատականների հիման վրա վճարովի համակարգից անվճարի անցնելը. դա նաև մեր առաջարկությունն էր, որը, փառք Աստծո, մտավ, և այսօր բազմաթիվ երեխաներ կարողանում են սովորել։ Ես 20 տարուց ավելի դասախոս եմ, և տեսել եմ այդ զարգացումը։ Երկրորդ խնդիրը, որի մասին դուք ասում եք. Դուք նո՞ւյնպես կարծում եք, որ քաղաքական ուժն անընդհատ պետք է լինի միայն ընդդիմություն, ես կարծում եմ` ոչ մի երկրում, ոչ մի տեղ այսպիսի խնդիր չկա։

Սաթիկ Սեյրանյան.- Արթուր Բաղդասարյանի ղեկավարած ուժն ընտրություններից առաջ, որպես կանոն, դառնում է ընդդիմություն, որպես ընդդիմադիր` պայքարում է, շատ կոշտ հայտարարություններ է անում իշխանությունների հասցեին` քվեներ է ստանում, ու ընտրվելով` դառնում է իշխանություն, սերտորեն համագործակցում է իշխանությունների հետ, պաշտոններ է ստանձնում։ Սա բացատրեք ընտրողի տեսանկյունից։

Մհեր Շահգելդյան.- Մենք այդ մասին բազմիցս խոսել ենք, արտաքին լրջագույն վտանգ կար` այն, ինչ որ եղավ այլ երկրներում։ Ես ինքս եմ շփվում քաղաքացիների հետ. եթե լիներ այնպես, ինչպես դուք եք ասում, նախ և առաջ, «Օրինաց երկիրը» և այսօր` «Հայկական վերածնունդը» (ՀՎԿ), պարբերաբար չէր հաղթի ընտրություններում` անցնելով և՛ 5%-անոց բարիերը, և՛ հավաքելով ավելի ձայներ։ Վերջին ՏԻՄ ընտրությունների ժամանակ (Վանաձոր, Գյումրի) ՀՎԿ-ն ավելացրեց և՛ համայնքապետերի քանակը, և՛ ավագանիների քանակը։ Այն վստահության քվեն, որ մենք ստացանք համայնքներում, ևս մեկ անգամ ապացուցում է հասարակական լայն շրջանակներում մեր կուսակցության նկատմամբ պոզիտիվ դիրքորոշումն ու մոտեցումը։ Մնացածն այս ընտրությունները ցույց կտան, որովհետև, վերջիվերջո, որքան էլ Հայաստանում ընտրակաշառք, կրկնաքվեարկություններ կա, բայց կա նաև ժողովրդի կամքի արտահայտումը, որը տեղ ունի, և որին մենք վստահում ենք։

Ինչ վերաբերում է քվեարկության ընթացքում հնարավոր խնդիրներին. իրականում լրջագույն խնդիր կա, իրականում ԿԸՀ որոշումների դաշտում է, և այս տիպի «կարուսելի» գաղափարն այսօր անընդհատ պտտվում է։ Որովհետև չի կարգավորվում` ինչպե՞ս չքվեարկած քվեաթերթիկները պետք է նետվեն, ինչպե՞ս դրանք պետք է հաշվարկվեն, այդ արկղերը, որոնց մեջ նետվելու են չքվեարկվածները, ի՞նչ չափի պետք է լինեն, ե՞րբ պետք է դատարկվեն։ Լրջագույն խնդիրներ կան, նույնիսկ չեմ խոսում ID քարտերի` առաջին փուլի հետ կապված, որտեղ միայն մեկ մատնահետք է, որտեղ հասցեները չկան, տվյալների բազան ընդհանրական չէ, և այլն։ Ի դեպ, այս օրենսգրքին մենք դեմ էինք, որովհետև միակ դրական բանը, որ կար` համամասնական ընտրակարգի հետ կապված, այս Ընտրական օրենսգրքով դարձավ պարզ մեծամասնական ընտրակարգ, որովհետև ռեյտինգային ցուցակներով, ըստ էության, քվեարկում են անհատների համար։ Եվ կան անհատներ, որոնք քաղաքականության հետ ընդհանրապես ոչ մի կապ չունեն։

Սաթիկ Սեյրանյան.- Պարոն Ֆարմանյան, ըստ բանախոսների՝ իշխանությունների «թեթև ձեռքով» քաղաքական համակարգը ոչնչացված է, և այդ իսկ պատճառով քաղաքացին այլևս գաղափարախոսություն չի պահանջում քաղաքական ուժերից։

Սամվել Ֆարմանյան.- Իհարկե, աբսուրդի ժանրից կլիներ պնդել, որ Հայաստանում քաղաքական համակարգը կայացած է, և ժողովրդավարական ինստիտուտները ձևավորված են այնպես, ինչպես հասուն ժողովրդավարության երկրներում է։ Բայց այս հարցում, հանուն ճշմարտության, պետք է ասել, որ մեր դիրքերը հետխորհրդային տրանսֆորմացիաների երկրների համեմատ` այդ առումով բավական լավն են։ Իհարկե, Հայաստանում քաղաքական կյանքը դասական ժանրի կանոններից բավականին շեղված է, և քավ լիցի, երբ իմ ընդդիմադիր գործընկերները հիշատակում են մեր քաղաքական համակարգի այս արատը, հավանաբար` մտքում ի նկատի ունեն ակադեմիական այն ճշմարտությունը, որ դա նաև հավասարապես վերաբերում է քաղաքական համակարգի մյուս թևին. ոչ միայն իշխանական, այլ նաև ընդդիմադիր քաղաքական դաշտին։ Եվ եթե մենք մի պահ դուրս գանք մեր այս կլոր սեղանից, կտեսնենք, որ միջին վիճակագրական կիրթ հայաստանցու աչքով` երբ խոսվում է քաղաքական համակարգի արատների մասին, նկատի է առնվում ոչ միայն քաղաքական իշխանությունը, այլ նաև քաղաքական ընդդիմությունը:

Հետևաբար, եթե մեր կյանքը դասական կանոններից շեղված է, ակնկալել, որ քաղաքական կուսակցություններն ընդհանրապես կառաջնորդվեն կոնցեպտուալ գաղափարախոսական մոտեցումներով, որոնք գուցե դասագրքային հարթության մեջ կան, թե որ քաղաքական միավորը գոնե հիմնադրման պահին ինչպես է տեսնում տնտեսության առջև ծառացած խնդիրների լուծումը, արժեքային համակարգն ինչպես է կառուցում, սա, ըստ էության, Հայաստանում չի գործում, և ունի իր հիմնարար պատճառները։ Ամենապարզունակ բացատրությունը կլինի` մեղադրանքների սլաքն ուղղել քաղաքական իշխանությանը. ո՛չ, դա այսպես չէ։ Քանի դեռ երկրում չի ձևավորվել միջին խավ, քանի դեռ ընտրական գործընթացների արդյունքում պահի իշխանությունը չի փոխանցվել այլ քաղաքական ուժերի, և քանի դեռ քաղաքական հիմնական ընդդիմադիր դերակատարները չեն ճանաչել ընտրությունների արդյունքները, մեր քաղաքական կյանքը շարունակվելու է ինչ-որ առումով մնալ այս մշտական իրավիճակի մեջ։

Ինչ վերաբերում է  խորհրդարանական ընտրություններին, իմ կարծիքով` կենսական նշանակություն է ունենալու մեր պետականաշինության տեսանկյունից` ոչ միայն այն պատճառով, որ առաջին ընտրություններն են խորհրդարանական կառավարման համակարգին անցնելու ճանապարհին, և շատ ուրախալի է արձանագրել, որ նաև քաղաքական ընդդիմության հետ բավականին կառուցողական ներգրավվածության արդյունքում` մենք գնացինք ԸՕ-ի տեսանելի փոփոխությունների, ըստ էության, ընդունելով բոլոր խելամիտ առաջարկները։ Բոլորս շատ լավ հասկանում ենք, որ այս քայլերը, որոնք արվել են, էական, առանցքային նախապայմաններ են ապահովում ընտրական գործընթացներն ավելի հասուն ընթացքով տանելու համար։

Բայց դրան պետք է հավելվի նաև տվյալ պահի իշխանության, այս դեպքում` մեր քաղաքական կամքը, և ես կարող եմ վստահեցնել, որ բոլոր այն մտահոգությունները, որ քաղաքական ընդդիմության տարբեր թևերի մոտ կարող են լինել, որ քաղաքական իշխանությունը, ըստ էության, ընդունելով օրենսդրական փոփոխություններ կամ հայտարարելով որակյալ ընտրություններ անցկացնելու պատրաստակամության մասին` իրականում զարտուղի ինչ-որ մի կոնցեպցիա է մտածել` ինչպես գողանալ քվեները, դա չի համապատասխանում իրականությանը։ Նաև ցավով պետք է արձանագրեմ, որ ընդդիմադիր այդ բառամթերքը, հռետորաբանությունը ևս ընդդիմության ոչ մեծ հաջողության պայմաններից մեկն է, երբ ամեն հարցում, ամեն անգամ միշտ կարելի է բացատրությունն ու մեղադրանքն ուղղել տվյալ պահի իշխանությանը։ Սա ինչ-որ ժամանակ մեր քաղաքական կյանքում աշխատել է, բայց գոնե մտավոր էլեկտորատի համար նման հեշտ բացատրություններն այդքան էլ աշխատող չեն։

Կցանկանայի տեսնել խորհրդարանական ընտրությունների արդյունքում իսկապես ինտելեկտուալ մեծ պոտենցիալ ունեցող խորհրդարան, անկախ քաղաքական ներգրավվածությունից` բազմաբևեռ խորհրդարան, որտեղ քաղաքական տարբեր ուժեր կլինեն։

Այժմ` իշխանություններին ուղղված մեղադրանքների մասին։ Ինչպիսին էլ լինի ընտրակարգը, դա կարող է գործնականում բերել բարի պտուղներ, և բերել ոչ այնքան բարի պտուղներ։ Դա կարող է լինել 100%-անոց համամասնական ընտրակարգ` առանց վարկանիշային ենթադրսևորման, կարող է լինել բացարձակ մեծամասնական ընտրակարգ։ Մենք, հանուն ճշմարտության` մեկ ուրիշ բան պետք է արձանագրենք, որ հավասարապես մտահոգիչ պետք է լինի բոլորի համար։ Դա հետևյալն է. պարոն Մարտիրոսյան, Ձեր ասած` քաղաքական միտք արտադրող և քաղաքական մտածողություն ունեցող քաղաքական գործիչներն այսօր տարբեր պատճառներով մեր հասարակության շրջանում մեծ պահանջարկ չեն վայելում։ Ինչո՞ւ է դա այդպես։ Իմ ասածը մեղադրանք չէ, այլ մտահոգություն, և վերաբերում է հավասարապես բոլորիս։

Մենք կարող ենք ամեն մեկս բերել փաստարկներ, թե ինչո՞ւ է դա այդպես, բայց իրականությունն այն է, որ հավանաբար քաղաքական բոլոր դերակատարները, որ ընտրական գործընթացներում մասնակցել են 90-ականներից սկսած, մեղքի սեփական բաժինն ունեն։ Եվ հարցերի հարցն այստեղ այն է` ինչպե՞ս անել, որ քաղաքական միտք ունեցող և քաղաքական անխախտ մոտեցումներ կամ տեսակետներ ունեցողները, ինչպես, օրինակ` Տեր-Պետրոսյանի մոտեցումներն են` խաղաղության, ԼՂՀ-ի և այլ հարցերում, ավելի պահանջված լինեն հասարակության մոտ։ Նոր Սահմանադրությունը նպաստելու է քաղաքական դերակատարների` կուսակցությունների, շարժումների կոնսոլիդացմանը, մեծացմանը, որպեսզի որքան հնարավոր է` ավելի արագ այդ գործընթացները տեղի ունենան, և Հայաստանում լինեն ձևավորված խոշոր քաղաքական խաղացողներ` իրենց մտավոր, ֆինանսական, կազմակերպչական ռեսուրսներով։

Իշխող քաղաքական մեծամասնության դերը տեսնում եմ ոչ միայն նրանում, որ ձգտի առավելագույն ձայներ ստանալ, ինչպես ձեզանից յուրաքանչյուրը, այլ նաև` որպես պատասխանատվություն կրող քաղաքական ուժ` ապահովել գործընթացների որակական առաջխաղացումը, և ինտելեկտուալ տեսանկյունից` ապահովել բազմաբևեռ ինտելեկտուալ խորհրդարան։

Դավիթ Մաթևոսյան.- Ինչ վերաբերում է Ձեր մեղադրանքներին (դիմում է Սամվել Ֆարմանյանին.- խմբ.)` ուղղված ընդդիմությանը, մեղադրանք այն առումով, որ հասարակությունը չի կանգնում նրանց կողքին, շատ լուրջ բացատրություն ունի` Մարտի 1-ը։ Քանի դեռ Հայաստանում «Մարտի 1»-ը բացահայտված չէ, ՀՀ շարքային քաղաքացին վտանգավոր է համարում իշխանության տեսակետից տարբերվող տեսակետ ունեցող քաղաքական ուժին սատարել։ Ուղղակի կործանարար է նրա համար։ Ես իմ օրինակով եմ ասում. մարդիկ, որոնք ընտրության քողի տակ միայնակ հանդիպելիս խիստ հարգալից են իմ նկատմամբ, հասարակության մեջ չեն համարձակվում բարևել։ Սա Մարտի 1-ի հետևանքն է։

Սաթիկ Սեյրանյան.- Կա՞ այդպիսի երևույթ։

Արմեն Մարտիրոսյան.- Ճիշտն ասած` ինձ շատ հանգիստ բարևում են։

Դավիթ Մաթևոսյան.- Ես շատ ուրախ եմ, որ այսօր ԼՂ-ում, որը, Հայաստանի հետ միասին, գտնվում է միևնույն աշխարհաքաղաքական իրադարձությունների էպիկենտրոնում, Սահմանադրությունը փոխում են, և կիսանախագահական ինստիտուտը դարձնում են ուժեղ նախագահական ինստիտուտ։ Շատ ուրախ եմ նաև, որ այսօր Իլհամ Ալիևը կնոջը նշանակել է փոխնախագահ… Եթե Ադրբեջանը լիներ ժողովրդավարական կազմակերպված մի պետություն, մեր վիճակը շատ ավելի բարդ կլիներ. մեր բախտն այդտեղ ուղղակի բերել է։ Մեր իշխանությունները փոխեցին Սահմանադրությունը միայն ու միայն մեկ նպատակով։ Ընդ որում` Սահմանադրության հանրաքվեին ՀԱԿ-ը դեմ էր, ընդհանրապես դեմ էր անցմանը խորհրդարանական համակարգին, և գնահատում է, որ դա միայն ու միայն արվել է Սերժ Սարգսյանի անձնական իշխանությունը երկարաձգելու համար։ Բոլոր նախագահական ընտրություններին, երբ ես ինչ-որ կարգավիճակով գտնվել եմ որևէ տեղամասում, իշխանության ներկայացուցիչը ջախջախվել է։ Սա մի կողմից` վրեժխնդրություն էր նախագահական ընտրությունների նկատմամբ, և ժողովուրդը պետք է իմանա, որ այլևս Հայաստանում նախագահական ընտրություններ չեն լինելու, ու այս ընտրություններն իրենց կարևորությամբ ճակատագրական են այնպես, ինչպես նախագահական ընտրությունները։

Սամվել Ֆարմանյան.- 1995 թվականին ես ուսանող էի, պարոն Մաթևոսյան, և Դուք հավանաբար գործող իշխանության մաս էիք։ Ես` լինելով ուսանող, ժամանակի մամուլն ընթերցելով` շատ լավ հիշում եմ, որ, երբ Սահմանադրությունը դրվում էր քվեարկության, ժամանակի քաղաքական ընդդիմության հիմնական փաստարկն այն էր, որ Տեր-Պետրոսյանն ընդունում է Սահմանադրություն` նախագահական կառավարման համակարգով, որպեսզի կարողանա պահել իշխանությունը։ Տեխնոլոգիական տեսանկյունից ձեռնտու է նման մեղադրանքներ հնչեցնել։ Եվ ընդամենը մի քանի ամիս առաջ, երբ մենք ընդունում էինք Սահմանադրությունը, մեր քաղաքական ընդդիմախոսները պնդում էին, որ նախագահ Սերժ Սարգսյանը փոխում է Սահմանադրությունը, որպեսզի դառնա ԱԺ նախագահ։ Հիմա նախագահը մեր ցուցակում չէ, հետևաբար` չի էլ կարող դառնալ ԱԺ նախագահ։

Դավիթ Մաթևոսյան.- Սերժ Սարգսյանը Ձեր կուսակցության ղեկավարն է, կարող է ԱԺ-ում ունենալ մեծամասնություն, կարող է ունենալ մի տեղակալ-վարչապետ և մի տեղակալ-ԱԺ նախագահ։

Արմեն Մարտիրոսյան.- Ինչո՞ւ եք քննարկում մի բան, որ Սերժ Սարգսյանը հրապարակային պատասխանել է: Ասել է` եթե իմ կուսակցությունը մեծամասնություն լինի, իշխանության մեջ կմնամ։ Պարոն Ֆարմանյան, ուզում եք` օրենք փոխեք, ուզում եք` Սահմանադրություն փոխեք, կուսակցությունները չեն կարող խոշորանալ, քանի դեռ երկու կարևորագույն գործիք դրված չէ կյանքի. առաջինը` նորմալ ընտրություններ, երկրորդ` կուսակցությունների ֆինանսավորում։

Սաթիկ Սեյրանյան.- Ես, այնուամենայնիվ, հիշեցնեմ նախորդ ընտրությունները, երբ «Ժառանգությունը» բավարար քանակով վստահված անձինք նույնիսկ չուներ, որպեսզի պահեր իր ձայները։

Արմեն Մարտիրոսյան.- Որտեղ ունեինք էլ, այնտեղ ծեծում էին, ջարդում էին, գնում էին տվյալ վստահված անձին, հանձնաժողովի անդամին, և ոչ միայն` «Ժառանգության», այլև` բոլորին էլ հետը… Շատ ճիշտ ասաց պարոն Ֆարմանյանը, ամենագլխավորը քաղաքական կամքի առկայությունն է։ Եթե քաղաքական կամք չկա, մնացած ամեն ինչ կարող ես անել, ինչը և արվել է. հրապարակային ծեծել են մարդկանց, առևանգում է տեղի ունեցել, որևէ մեկը պատժվե՞լ է. ո՛չ։ Հիմա՝ վերադառնալով քաղաքական համակարգին. ինչպե՞ս է իշխող կուսակցությունն ասում «քաղաքական համակարգ» արտահայտությունը, երբ ինքն ընտրությունները բերել` տոհմացեղային մակարդակի է հասցրել… Նույնիսկ այս պարագայում մեծամասնականը, թեկուզ 41 տեղով, առաջընթաց վիճակ է, քան սա։ Սա արդեն թաղային-ռեյտինգային է, ընդ որում` տոհմացեղային բաժանումների շրջանակում։

Սամվել Ֆարմանյան.- Մեր հասարակությունը վաղուց անցել է տոհմացեղային շրջանը։

Արմեն Մարտիրոսյան.- Դուք բերում եք դրան, ցավոք սրտի։

Սամվել Ֆարմանյան.- Ի՞նչն է խանգարում կայուն քաղաքական վարկանիշ ունեցող առաջնորդին, Ձեր ձևակերպմամբ` տոհմացեղային ընտրություններին մասնակցել և ստանալ ընտրողների ջախջախիչ մեծամասնության ձայները` որպես վառ արտահայտված քաղաքական առաջնորդ։

Արմեն Մարտիրոսյան.- Որովհետև, բնականաբար, Հայաստանում հորեղբոր տղային, ընկերոջը, բարեկամին շատ ավելի հեշտ են ձայն տալիս, քան քաղաքական գաղափարին։

Սաթիկ Սեյրանյան.- Ինչո՞ւ «Ժառանգությունը» միայնակ չի մասնակցում այս ընտրություններին։

Արմեն Մարտիրոսյան.- «Ժառանգությունն» ուներ այդ տոկոսը` միայնակ խորհրդարան անցնելու համար, բայց խնդիրը ոչ թե խորհրդարան անցնելն է, այլ խնդիրն այն է, Դուք ասում եք` գաղափար. ամենամեծ գաղափարն այսօր, որ ինձ համար կա, դա այն 48 հազար արտագաղթողն է, որ անցած տարի պաշտոնապես գրանցվել է։ Ես չեմ ուզում, որ հաջորդ տարի դա 50 հազարն անցնի։ Ինձ համար ամենամեծ գաղափարը դա է, բայց ես դա միայնակ չեմ կարող անել։ Դրա համար ես գնում եմ լայն դաշինքով համագործակցության։ Ի սկզբանե ասել եմ ու հիմա էլ պնդում եմ` ես պատրաստ եմ եղել բոլոր ընդդիմադիրների հետ համագործակցել, ես հիմա էլ եմ ասում` խորհրդարանում բոլորի հետ կհամագործակցեմ` բացի ՀՀԿ-ից։ Ես պետք է փոխեմ երկրում ստեղծված իրավիճակը, որովհետև մի քանի տարի հետո, երբ պարոն Ֆարմանյանի հարգարժան կուսակցությունը` ՀՀԿ-ն, կորոշի` իսկապես քաղաքական կամք ցուցաբերել և ազատ, արդար, թափանցիկ ընտրություններ անցկացնել, այդ ժամանակ կարող է արդեն քվեարկող ուղղակի չլինել երկրում։

Սամվել Ֆարմանյան.- Կա երկու ճանապարհ. ամեն մեկս մտնենք մեր կուսակցական քաղաքական կաղապարների մեջ և կյանքը ներկայացնենք այնպես, ինչպես կա, դա անցած փուլ է` իմ կարծիքով։

Արմեն Մարտիրոսյան.- Այսինքն` 48 հազար արտագաղթողին ես չնկատե՞մ։

Սամվել Ֆարմանյան.- Այլ բան էի ասում։ Եվ երկրորդ` փորձել այս կամ այն իրավիճակում մի քիչ լայն նայել իրականությանը, նաև` ընդունել սեփական մեղքի բաժինը, ես մեզ նկատի ունեմ` չկասկածելով, որ ընդդիմությունն էլ է սխալներ թույլ տալիս, որպեսզի հանուն Հայաստանի հնարավոր լինի առաջ գնալ։ Արմեն Մարտիրոսյանը շատ հեռու գնացող միտք հնչեցրեց, ասաց` մենք միայնակ կարող էինք հաղթահարել անցողիկ շեմը` 5%-ը, բայց մենք գնացինք լայն կոնսոլիդացիայի, որպեսզի լուծենք խնդիրներ, հավանաբար նկատի ունենալով, որ այդ դեպքում կարող է ստանալ խորհրդարանական մեծամասնություն, ձևավորել իշխանություն, լուծել, որ 48 հազարը 50 հազար չդառնա, և այլն։ Ենթագիտակցորեն` պարոն Մարտիրոսյանը մեր տեսախցիկների միջոցով իրեն հետևող ընտրողներին, որոնք իրեն հարգանքով են վերաբերվում, փոխանցում է մեկ ուղերձ, որ իրենք արդեն որոշել են` 50% +1-ն իրենք պետք է ստանան, որովհետև ասածի տրամաբանությունը դա է։ Եվ հավատացնում եմ ձեզ, որ ցանկացած քաղաքական ուժի ներկայացուցչի հետ որ խոսեք, խոսքն ընդդիմադիրների մասին է, բոլորը վստահ են` իրենք հավաքելու են մեծամասնություն։ Այս քաղաքական հռետորաբանությունը պոպուլյար չէ։ Դա երկրին խանգարում է առաջ գնալ։

Արմեն Մարտիրոսյան.- Երկրին խանգարում է Հանրապետական կուսակցությունը` իր գործունեությամբ։

Սամվել Ֆարմանյան.- ՀՀԿ-ի ներկայացուցիչներից մեկը 10 տարի շարունակ եղել է մեր կողմից շատ հարգված Սեյրան Օհանյանը, որը հիմա ղեկավարում է Ձեր դաշինքը։

Արմեն Մարտիրոսյան.- Ինքը ՀՀԿ-ից չի եղել, ինքը Պաշտպանության նախարար է եղել, անկուսակցական. դրանք տարբեր բաներ են։

Սաթիկ Սեյրանյան.-  Պարոն Հակոբյան, չե՞ք կարծում, որ, այնուամենայնիվ, հասարակությունը որևէ քաղաքական ուժից այլևս սպասելիք չունի։

Վիգեն Հակոբյան.- Պարոն Ֆարմանյանն ասաց, որ միջին խավի բացակայության պայմաններում պետք չէ ակնկալել, որ լուրջ քաղաքական, գաղափարական պահանջներ կլինեն։ Երևի թե կհամաձայնեմ իր հետ, որովհետև, եթե նույնիսկ պաշտոնապես երկրում աղքատությունը 34 տոկոս է, իսկ մենք բոլորս հասկանում ենք, որ այդ պաշտոնական շեմը բավականին արհեստական է, և բնակչության առնվազն կեսից ավելին աղքատ է, այդ պարագայում այլ արժեհամակարգեր են առաջ գալիս։ Եթե սոցիալական խնդիրներն են առաջնային, ստացվում է այս իրավիճակը` խոշոր օլիգարխը կուսակցություն է ձևավորում, և լինելով խոշոր օլիգարխ` սոցիալիստական լոզունգներով է առաջ գնում, և բնակչության մի ստվար զանգված նրա հետևից է գնում։ Բավականին հակասական իրավիճակ է. օլիգարխը սոցիալիստական ծրագրերով է հանդես գալիս։ Այսինքն` մարդկանց մոտ այլ պահանջներ կան, շատ կոնկրետ, շատ պրագմատիկ պահանջներ են, այդ պլանկան բավականին իջեցված է։

Սաթիկ Սեյրանյան.- Այսինքն` ասֆալտ փռելու մակարդակից ավելի ներքև է պլանկան…

Վիգեն Հակոբյան.- Այո։ 1995 թվականը հիշատակվեց, ես այն ժամանակ ակտիվ ընդդիմադիր էի, կասեմ, որ հիմքերը հենց այն ժամանակվանից էլ գալիս են։ Այսինքն` գրեթե նույն խոսակցություններն այն ժամանակ էլ կային, մի պահ կարտոֆիլ էին տալիս գյուղերում, և այլն, հիմա արդեն ամեն ինչը հասել է այլ մակարդակի, կանխիկ փողով, և այլն։

Արմեն Մարտիրոսյան.- Այնքան էլ համաձայն չեմ, որ գումարը միշտ աշխատում է։

Վիգեն Հակոբյան.- Ճիշտ եք, հիմա ասֆալտով այդ հարցը չի լուծվում։ Բնակչության մի ստվար զանգված այս ընտրություններին վերաբերվում է` ինչպես տոնի` «տոներն են մոտենում»… ընտրակաշառքը կլինի 10 հազար դրամ թե ինչ, իրենք բավականին լուրջ պատրաստվում են այդ միջոցառմանը։ Սա է փաստը։ Այդ իսկ պատճառով, եթե մենք խոսում ենք գաղափարախոսության մասին, և այլն, բնակչության մի ստվար զանգվածի մոտ լրիվ ուրիշ մոտեցումներ են։

Սաթիկ Սեյրանյան.- Այս ընթացքում պոպուլիստական բազմաթիվ ելույթներ են հնչելու բոլոր քաղաքական ուժերի կողմից` աղքատությունն արագ կրճատվելու մասին, տնտեսական թռիչքաձև աճի մասին խոստումներ, աշխատավարձերի կտրուկ բարձրացում, և այլն… Չեն ասելու` ով և ինչպես է դա անելու, ուղղակի խոստումներ… Բայց գոնե կարո՞ղ էր արտաքին քաղաքական կողմնորոշումը դառնալ հիմք` գոնե լուրջ քննարկումների համար։

Վիգեն Հակոբյան.- Այն քաղաքական ուժերը, որոնք հստակ ներկայացնում են իրենց արտաքին քաղաքական կողմնորոշումը, իրենց էլեկտորատի ձայները գտնելու են։ Արմեն Մարտիրոսյանն ասաց` սոցիոլոգիական հարցումներով «Ժառանգություն» կուսակցությունը կարող էր միայնակ մասնակցելով` ապահովել իր տեղն Ազգային ժողովում։ Թերևս չհամաձայնեմ. «Ժառանգությունը», իմ իմացած սոցիոլոգիական նախնական հարցումներով, այդ շեմը չէր անցնում։

Արմեն Մարտիրոսյան.- Ըստ հարցումների` 9.6 տոկոս էր։

Վիգեն Հակոբյան.- Չեմ վիճում` ով և ինչպես է այդ հարցումներն արել։ Ես հրապարակավ ասել եմ, որ հիմնական խնդիրը «Ժառանգության» լիդերն է։

Սամվել Ֆարմանյան.- Եթե 9.6 տոկոս է եղել, ուրեմն` Դուք ապրիլից հետո կափսոսեք, որ չեք մասնակցել միայնակ։

Վիգեն Հակոբյան.- Այս առումով մենք բավականին բարդ վիճակում ենք հայտնվել, երբ հասարակությունն այլ ակնկալիքներ ունի, և շատ քաղաքական ուժեր հասկանում են` իրականում այդ ակնկալիքները որոնք են, և դրանից ելնելով` նույնիսկ այդ քաղաքական հռետորաբանությունը երկրորդ պլան է մղվում։ Հիմա մենք տեսնում ենք, որ առանձնապես լուրջ քաղաքական բանավեճեր չկան հենց այս փուլում։ Ինձ մոտ տպավորություն է, որ ընդդիմադիր հատվածը կամ ոչ իշխանական հատվածն ի սկզբանե հաշտվել է այն իրավիճակի հետ, որ իշխանության չի կարող գալ, և մենք տեսնում ենք, որ հիմնականում ընդդիմադիր հատվածն այդ պայքարն իրար մեջ է տանում` այդ 1/3 տեղը գրավելու համար։

Սաթիկ Սեյրանյան.- Պարոն Շահգելդյան, Ձեր նպատակը ո՞րն է. կան ուժեր, որոնք ասում են` իրենց նպատակն  իշխանափոխությունն է։

Մհեր Շահգելդյան.- Իրականում ցանկացած քաղաքական ուժ պայքարում է իր ծրագրերի իրականացման համար, որի համար ինքը ձայն է ստանում։ Դրանք իրականացնելու լծակը, գործիքն իշխանությունն է, իշխանությունը չի կարող ինքնանպատակ լինել։ Այս տեսանկյունից` երբ քաղաքական ուժերը պայքարում են իշխանության համար, որպեսզի դրա միջոցով կարողանան անցկացնել բարեփոխումներ, փոխեն քաղաքական կուրսը, սա բնական է։ Չի կարող քաղաքական ուժը պայքարել, որ իշխանություն չլինի, որովհետև այդ դեպքում հարց է ծագում` էլ քո ծրագրերն ինչպե՞ս ես իրականացնելու։ Քաղաքական ուժերը պետք է պայքարեն` ունենալու ազդեցություն քաղաքական որոշումների կայացման վրա։ Եթե նման ազդեցություն չկա, չկա նաև քաղաքականության կերտում և բարեփոխումների հնարավորություն։ Սա գլոբալ խնդիր է բոլորի համար։ Այո, քաղաքական ուժն ուզում է հավաքել ձայներ, որպեսզի կա՛մ ազդի որոշումների կայացման վրա, կա՛մ ինքն ընդունի այդ որոշումները։  Ինչպես ցանկացած քաղաքական ուժ, «Հայկական վերածնունդ» կուսակցությունն այսօր պայքարում է առավելագույն ձայներ հավաքելու համար, կամ ունենալու իրական ազդեցություն։

Սամվել Ֆարմանյան.- Ես համաձայն եմ տիկին Սեյրանյանի հնչեցրած հանրային կարծիքի վերաբերյալ դիտարկմանը` անվստահության առումով։

Սաթիկ Սեյրանյան.- Դա նաև ՀՀԿ-ին` իշխող քաղաքական ուժին է վերաբերում։

Սամվել Ֆարմանյան.- Իհարկե, նաև իշխանությանն է վերաբերում։ Եթե քաղաքական իշխանությունը պետք է ուրախանա այն հանգամանքով, որ քաղաքական համակարգի հանդեպ հասարակությունը վստահություն չի տածում, ուրեմն` այդ մարդը մի քիչ խելքից պակաս պետք է լինի, որովհետև սոցիոլոգիական տեսանկյունից` դա ուղղակի չպայթած ռումբ է։ Հիմա, այո, հասարակությունը քաղաքական ուժերի նկատմամբ ունի անվստահություն։ Ինձ մոտ տպավորություն է, որ մենք` որպես իշխանություն, ավելի ենք հակված այս ճշմարտությունն արձանագրելու և փորձելու դեղամիջոցներ մտածել, քան քաղաքական ընդդիմությունը։

Երբ հասարակությունն այլընտրանք չի տեսնում, պետք է հասկանանք, որ դա ոչ միայն իշխանության, այլև քաղաքական ընդդիմության հանդեպ է։ Չի գտնվի որևէ մեկը, որ կարող է ինձ համոզել, որ, եթե որևէ քաղաքացի հավատում է որևէ քաղաքական ուժի, համարում է, որ այն հենց իր հետևից պետք է գնա և քվեարկի, որևէ ճնշում, վախ, որևէ կաշառք ի զորու է ազդել քաղաքական մարդու վարքագծի վրա։ Ձեր ասած` աղքատության, սոցիալական խնդիրների, բոլոր այս գործոնների պատճառով իշխանության հանդեպ օբյեկտիվորեն գոյություն ունեցող անվստահությանը գումարվում է ընդդիմության հանդեպ անվստահությունը, որի արդյունքում` ծնունդ են առնում ապաքաղաքական ռադիկալ դրսոևորումներ։

Պարոն Մարտիրոսյանը շատ հետաքրքիր տերմին օգտագործեց` «տոհմացեղային հասարակություն» ձևակերպումը։ Դուք նկատի ունեք, որ վարկանիշային քվեարկությամբ առաջադրված թեկնածուների մեծ մասը չեն փայլում իրենց քաղաքական պատրաստվածությամբ, քաղաքական մտքի ռահվիրաներ չեն։ Բոլոր քաղաքական ուժերը, ոչ միայն իշխանության, այլև ընդդիմության դիրքերից հանդես եկող, բառի բուն իմաստով, ամիսներ շարունակ որս էին սկսել, պարոն Մարտիրոսյանի ձևակերպած` «տոհմացեղային» բնույթ ունեցող քաղաքական դերակատարների հանդեպ։ Ես կարող եմ գոնե այստեղ նստած կուսակցությունների ցուցակներից մեկական թեկնածուներ թվարկել, որոնք ևս, պարոն Մարտիրոսյանի ասած, պատկանում են «տոհմացեղային» հարաբերությունների ժանրին։

Արմեն Մարտիրոսյան.- Ասեք։

Սամվել Ֆարմանյան- Հայկ Խաչատրյան ունեք Ձեր ցուցակում։ Կարո՞ղ եք պնդել, որ Հայկ Խաչատրյանը քաղաքական մտքի տիտան է։

Արմեն Մարտիրոսյան.- Բացարձակ։

Սամվել Ֆարմանյան.- Դե, բա… Եթե Դուք նկատի ունեք, որ քաղաքական կյանքում քաղաքական միտք արտադրող մարդիկ չեն թելադրում կամ ոչ բավարար են թելադրում քաղաքական օրակարգը, սա առողջապահական դիագնոզ է` բուժման ենթակա, բայց խնդրում եմ, մեղադրանքները մի ուղղեք միայն մեզ, որովհետև «ՀԱԿ-ՀԺԿ» դաշինքում կա Հակոբ Հակոբյանի (Լեդի Հակոբ) օրինակը, «Հայկական վերածնունդում» կա Արկադի Փելեշյանի օրինակը, և այլն։

Դավիթ Մաթևոսյան.- Հակոբ Հակոբյանը Մարտի 1-ին կանգնած է եղել ամբիոնի վրա, և «7-ի գործով» նստած է եղել բանտում։

Սամվել Ֆարմանյան.- Ի՞նչն էր խանգարում Րաֆֆի Հովհաննիսյանին` որպես համապետական, համազգային ճանաչում ունեցող անձնավորություն, առաջադրվեր երևանյան ինչ-որ մի կոնկրետ ընտրատարածքում, ձեր ուղերձները փոխանցեր և ձեր նշած տոհմացեղային, օդիոզ դեմքերի հանդեպ տաներ ջախջախիչ հաղթանակ, արձանագրեր վստահված անձանց միջոցով և ապացուցեր, որ հնարավոր է։

Արմեն Մարտիրոսյան.- Րաֆֆի Հովհաննիսյանն առաջադրվել է, ջախջախիչ հաղթանակ տարել է Սերժ Սարգսյանի նկատմամբ, բայց այդ հաղթանակը դուք տարաք կեղծիքներով։ Րաֆֆի Հովհաննիսյանն ինչ-որ նոր ապացուցելու բան չունի։

Դավիթ Մաթևոսյան.- Խոսքը վերաբերում էր նրան, որ հասարկությունը չի վստահում ո՛չ իշխանությանը, ո՛չ ընդդիմությանը։ Շատ բնական է։ Ընդհանրապես ժողովուրդը բնական պահանջ ունի` բարեկեցիկ և խաղաղ ապրելու։ Մեր երկրում չկա ո՛չ խաղաղություն, ո՛չ բարեկեցիկություն։ Հարգանքի է արժանի այն իշխանությունը, որը կարողանում է ստեղծել այս երկուսը միասին։ Նույնիսկ գործող իշխանությունը ձգտում է ինչ-որ ծրագրերով բարեկեցիկություն ապահովել։ Ես ուղղակի պետք է թվարկեմ` ենթադրենք, թե նոր ատոմակայանի կառուցում, Հյուսիս-Հարավ անավարտ ճանապարհ, Իրանի հետ համատեղ էլեկտրաէներգիա Արաքս գետի վրա, նավթավերամշակման գործարան, երկաթգիծ։ Սերժ Սարգսյանի նախընտրական ծրագրից եմ ասում։ Այդ բոլորը չի ստացվում, որովհետև մենք պատերազմող երկիր ենք։

Մենք համոզված ենք` քանի չի հաստատվել խաղաղություն, Հայաստանում հնարավոր չի լինելու ստեղծել բարեկեցիկ կյանք։ Դրա համար մեր ժողովուրդը գնում է։ Ես պետք է մի շատ վատ ցուցանիշ մեջբերեմ, որ բոլորիս մտածելու տեղիք տա` 1997-98 ուսումնական տարում ՀՀ դպրոցներում սովորողների թիվը եղել է 592 հազար աշակերտ, հիմա այդ թիվը 300 հազար է, ընդ որում, հիմա 12-ամյա դպրոց է։ Այսինքն` մենք հայտնվել ենք մի վիճակում, որ օր առաջ պետք է մտածենք թիվ մեկ կարևորագույն խնդիրը լուծելու` խաղաղություն հաստատելու համար։ Ես համոզված եմ, որ անգամ 1980-ական թվականների զենքերով ճիշտ կազմակերպելու դեպքում` մենք կարող ենք այնպես պաշտպանել սահմանները, որ ավտոմատով կռվի անհրաժեշտություն չլինի։ Բայց, ենթադրենք, մի մարտում էլ հաջողության հասանք։ Հետո՞ ինչ է լինելու, այս խորացող թշնամանքի պայմաններում` ինչքա՞ն է դառնալու մեր երեխաների թիվը։

Սաթիկ Սեյրանյան.- Կարծում եմ` այս քարոզարշավի ընթացքում նույնիսկ իշխող քաղաքական ուժը` ՀՀԿ-ն է ընդդիմադիրի դիրքերից հանդես գալու, տպավորություն է` բոլորն ընդդիմադիր են։ Մոլորվելու է քաղաքացին։ Հարցս ուղղում եմ բոլոր ուժերի ներկայացուցիչներին` ինչո՞ւ պետք է ձեզ ընտրեն, և ոչ` այլ քաղաքական ուժի։ Իշխանություն` ՀՀԿ, ինչո՞ւ պետք է ձեզ նորից վերընտրի քաղաքացին։

Սամվել Ֆարմանյան.- Խնդիրը հետևյալն է` ո՞ր քաղաքական ուժը և ո՞ր հանգամանքների բերումով կարող է գնալ այս խնդիրների լուծմանը։ Կարող եմ արձանագրել, որ իշխող քաղաքական ուժը, նաև դասեր սովորելով իր իսկ թույլ տված սխալներից, այսօր ավելի պատրաստված թիմով է ներկայանում` պատասխանատվություն վերցնելու տեսանկյունից, նաև ավելի խորը գիտակցությամբ, թե ինչո՞ւ չի կարելի այնպես շարունակել, ինչպես մենք ընթանում ենք շատ ուղղություններով։ Ես` որպես ընտրող, մեկ ցուցանիշի կնայեի` տվյալ քաղաքական ուժի ներկայացրած ցուցակում կա՞ն բավարար թվով մարդիկ, ովքեր ունակ են ստանձնելու պետական իշխանության պատասխանատվությունը` իր բոլոր ճյուղերով։ Անկեղծ ասեմ, դատելով նաև այլ քաղաքական ուժերի ներկայացրած համապետական ցուցակների կազմից` ես, ցավոք սրտի, մեզ այլընտրանք չեմ տեսնում։ Եթե քաղաքական ուժը հաղթում է, պետք է պետական պատասխանատվություն վերցնի` երկրի առաջին դեմքից, վարչապետից` մինչև հնարավոր մյուս պաշտոնները։

Դավիթ Մաթևոսյան.- Վարչապետը և իր թիմը մեկ ամսվա կուսակցականներ են։ Ձեր ասածին հակասում է դա։ Դուք ասում եք` ժողովուրդը կտեսնի, որ մեր թիմում կան… Դուք բերում եք, համալրում եք, կուսակցականացնում եք, ձեր թիմից չեն ծնվել այդ մարդիկ։

Սաթիկ Սեյրանյան.- Պարոն Մարտիրոսյան, մարդիկ ինչո՞ւ պետք է «Օհանյան-Րաֆֆի-Օսկանյան» դաշինքին ձայն տան։

Արմեն Մարտիրոսյան.- Մեր միակ թիրախը ՀՀԿ-ն է։ Որքան էլ ընդդիմադիր ուժերից հասարակությունը որոշակի վերապահումներ ունենա, երբ գալիս է ընտրությունը, ինքը գոնե չարյաց փոքրագույնի սկզբունքով առաջ է շարժվում։

Սաթիկ Սեյրանյան.- Ձեր դաշինքը չարյաց փոքրագո՞ւյնն է։

Արմեն Մարտիրոսյան.- ՀՀԿ-ի մրցակիցն այսօր ոչ թե «Օհանյան-Րաֆֆի-Օսկանյան» դաշինքն է, կամ ՀԱԿ-ը կամ մյուսները, այլ իր գլխավոր մրցակիցը ժողովուրդն է։ Պինոչետը երբ եկավ իշխանության, ինքը միայնակ գլխավոր որոշում ընդունողն էր, բայց որոշումների ազատություն էր թողել Չիկագոյի 11 տղաներին, և այդ 11 տղաներով իրենք այդ ամբողջ չիլիական ռեֆորմներն իրականացրեցին։ Իրենց ցուցակում ոչ 150, ոչ էլ 600 հոգի էր։ Որոշումները Պինոչետի գլխավորությամբ այդ 11-ն էին կայացնում, և իրենք այդ փոփոխություններն արեցին։ Մեր պարագայում այդ փոփոխություններն իրականացնող փոքր թիմ գոյություն ունի, իսկ մեծ թիմը մենք տեսնում ենք նաև սփյուռքի և հասարակական դաշտի մեջ։ Րաֆֆի Հովհաննիսյանը, Սեյրան Օհանյանը, Վարդան Օսկանյանը պետական գործիչներ են, որոնք ունեն փորձ, մեծ մասնագիտական գիտելիքներ, և ամենակարևորը` քաղաքական կամք` փոփոխություններ իրականացնելու։ Մենք գալիս ենք այդ փոփոխությունները կյանքի կոչելու համար, և քանի որ կա և՛ փորձը, և՛ քաղաքական կամքը, և՛ գիտելիքը, մենք կարող ենք դա իրականացնել։ Մենք եթե նույնիսկ ճնշող մեծամասնություն ունենանք, դաշտում գործող մյուս ընդդիմադիրների հետ պետք է համագործակցենք, որովհետև այս դեպքում Հայաստանում պետք է ոչ միայն լեգիտիմ իշխանություն, այլև ներհայաստանյան համերաշխություն։

Սաթիկ Սեյրանյան.- Սեյրան Օհանյանը երբեք կասկածի տակ չի դրել այս իշխանությունների լեգիտիմությունը։

Արմեն Մարտիրոսյան.- Ու շատ լավ է։ Դուք պատկերացնո՞ւմ եք` պաշտպանության նախարարը կասկածի տակ դներ, ու, ասենք, մի ջոկատի հրամայում է, ասում է` գնացեք իշխանությունը վերցրեք։ Շատ հրաշալի է եղել, որ ինքը քաղաքական չեզոքություն է պահել մինչև վերջ։ Դա պետք է գնահատվի։

Սաթիկ Սեյրանյան.- Եթե համաձայն չէր վարվող քաղաքականության հետ` կարող էր հրաժարվել պաշտոնից։

Սամվել Ֆարմանյան.- Ես խնդրում եմ` Սեյրան Օհանյանին մեզանից չպաշտպանել, որովհետև 10 տարի եղել է մեր պաշտպանության նախարարը, և մենք մեծ հարգանք ունենք նրա նկատմամբ։ Ասեք բաներ, որ համոզիչ թվա, դուք ասում եք` քաղաքական չեզոքություն է պահել։ Ձեր առաջնորդ Րաֆֆի Հովհաննիսյանն Ազատության հրապարակից մեղադրում էր նրան քաղաքական չեզոքություն չպահպանելու մեջ։

Արմեն Մարտիրոսյան.- Սերժ Սարգսյանն էլ շատ լավ համագործակցում է Արտաշես Գեղամյանի հետ, երբ իրար փոխադարձ վիրավորել են։ Ընդամենը կես նախադասությունը սարքում եք փաթաթան ու լրատվամիջոցների հետ կոդերով շարունակում եք շրջանառել։

Սաթիկ Սեյրանյան.- Այսինքն` Դուք ուզում եք, որ լրատվամիջոցները, քաղաքական գործիչներն ու հասարակությունը հիշողության կորո՞ւստ ունենան։

Արմեն  Մարտիրոսյան.- Ախր, դուք բոլորդ ընդամենը մի քանի ամիս առաջ Սեյրան Օհանյանին ազգային հերոս էիք համարում` լրատվամիջոցները, ընդդիմությունը, իշխանությունը։ Բոլորը հիշում են դա։ Մարդիկ իրար անձնական վիրավորանքներ են տվել, հիմա դաշինքով գնում են, մեկ նախադասություն չեք ասում…

Սաթիկ Սեյրանյան.- Սերժ Սարգսյան-Արտաշես Գեղամյան համագործակցությա՞ն մասին չի ասվում, Սերժ Սարգսյան-Արթուր Բաղդասարյան համագործակցությա՞ն մասին չի ասվում…

Արմեն Մարտիրոսյան.- Մանրամասների մեջ չեմ մտնելու։

Դավիթ Մաթևոսյան.- Նախ` անդրադառնամ պարոն Ֆարմանյանի ասածին։ Ձեր ներկայացրած ցուցակի ներկայանալի անձանց ջանքերով` այսօր Հայաստանի պետական պարտքը կազմում է 6 միլիարդ դոլար, արտաքին պարտքը` 5 միլիարդ դոլար։ Օրենքի դրույթից ելնելով` ես համաձայնություն եմ տվել, որպեսզի ընդգրկվեմ այդ ցուցակի մեջ։ Ինչո՞ւ եմ տվել։ Ես ո՛չ պատգամավոր, ո՛չ իշխանավոր դառնալու ցանկություն ունեմ, բայց ես ուզում եմ, որ իմ զավակները և նրանց սերունդները ՀՀ-ում տեսնեն հեռանկար և չարտագաղթեն։ Խորին համոզվածություն ունեմ, որ առանց խաղաղության հաստատման` հնարավոր չի լինելու դա անել։ Ապացույցը քիչ առաջ բերած իմ երկու թվերն էին։ Ժողովուրդն ինքն է որոշելու` կտա՞, թե՞ չի տա, եթե կտա, ՀԱԿ-ն ԱԺ-ում կունենա ազդեցիկ ներկայություն, դա կնշանակի, որ կա խաղաղություն հաստատելու հասարակական պահանջ։ Թե ո՞վ կլինի իշխանություն, ո՞ր ուժերը կմիավորվեն, ինձ դա չի հետաքրքրում, բայց համոզված եմ, որ այդ ուժերը հաշվի կնստեն ժողովրդի կարծիքի հետ։

Մհեր Շահգելդյան.- Մեր կուսակցության նախագահը` Արթուր Բաղդասարյանը, մեծ քաղաքական փորձառություն ունեցող, երկրի համար աշխատած, ինտելեկտուալ մեծ պոտենցիալ ունեցող անձնավորություն է, որը ոչ միայն` որպես քաղաքական գործիչ, այլև` որպես մարդ՝ երկրի համար շատ բան է արել։ Երկրորդ խնդիրը դա այն առաջարկություններն են, որ մենք ունենք, ներկայացնում ենք այսօր, իսկ այդ առաջարկությունները մի քանիսն են։ Հասկանում ենք երկրի զարգացման հրամայականը և գտնում ենք` արդյունաբերական ձեռնարկությունները պետք է աշխատեն, և ստեղծվեն աշխատատեղեր։ Այսօր մենք ունենք մոտ 10 ռազմաարդյունաբերական ձեռնարկություններ, որոնք կարող են աշխատել։

Ուկրաինայի դեպքերից հետո` մենք ՀԱՊԿ-ի անդամ էինք և մտնում էինք ԵԱՏՄ, Ռուսաստանն Ուկրաինայից հետ էր բերում իր ռազմական պատվերները և այդ պատվերների մի մասը կարող էին գալ Հայաստան, ուղղակի անհրաժեշտ էր նախաձեռնել այդ ձեռնարկությունների աշխատեցման գործընթացը: Երբ Արթուր Բաղդասարյանն Ազգային անվտանգության խորհրդի քարտուղար էր, առաջարկություններ եղան, ու եղավ համաձայնություն ռուսների հետ` տեխնոլոգիական արդիականացման, և այս պատվերները կարող էին գալ։ Շուկան առկա էր, դա ՀԱՊԿ-ի և ԵԱՏՄ-ի շուկան էր։ Սա օրինակներից մեկն է, որը,  գիտենք` ինչպես ենք անում, և առաջարկում ենք։ Երկրորդ բարեփոխումը, որ մենք առաջարկում ենք, որպեսզի ճակատային գծում 18 տարեկան երիտասարդները չկանգնեն։

Սաթիկ Սեյրանյան.- Արամ Զավենի Սարգսյանի առաջարկն էր դա։

Մհեր Շահգելդյան.- Շատ հնարավոր է` մենք այսօր ներկայացնում ենք դա։ 18 տարեկան երիտասարդը, որը դեռևս այդքան պատրաստված չէ առաջին գծում կանգնելու համար, պետք է փոխարինվի պրոֆեսիոնալներով, մասնագետ զինվորականներով։ Հայաստանի տնտեսական, սոցիալական, ինչպես նաև դեմոգրաֆիական վիճակի թուլացումը թուլացնում է խաղաղության պահպանման մեր հնարավորությունները: Մենք հասկանում ենք, որ, այո, խաղաղությունը պետք է, բայց դրա պահպանման համար անհրաժեշտ է հզոր, ուժեղ Հայաստան, և սա, կարծում եմ` մի քանի ամիսների խնդիր է։

Սաթիկ Սեյրանյան.- Պարոն Հակոբյան, ի վերջո, ինչպիսի՞ խորհրդարան կունենանք։

Վիգեն Հակոբյան.– Իմ տպավորությամբ` մոտ 6 քաղաքական ուժ է անցնելու խորհրդարան, ՀՀԿ-ն և «Ծառուկյան» դաշինքը, մնացած քաղաքական ուժերն անցողիկ շեմի շուրջ են պտտվելու։ Իշխանությունն ընդդիմությունից ոչ պակաս է մտահոգված, որպեսզի իր համար քիչ թե շատ կոմֆորտային պայմաններ ստեղծի խորհրդարանում, մանավանդ` ընդդիմադիր համարվող ոչ իշխանական սեգմենտում։ Կարծում եմ` իշխանությունը կուզենա ավելի մոզաիկ այդ սեգմենտը լինի, որպեսզի իր խաղերը տա, վերահսկողություն սահմանի, որպեսզի ընդդիմադիր սեգմենտում լինեն այնպիսի քաղաքական դեմքեր, որոնք այդ խորհրդարանին ավելի մեծ քաղաքական տեսք կտան։ Նաև կարծում եմ` իշխանությունը կփորձի որոշակի տոլերանտություն պահպանել նաև աշխարհաքաղաքական տեսակետից։ Բնականաբար, իշխանությունը փորձելու է կայուն մեծամասնությունը ձևավորել, որոշակի հույսեր կապելու է ՀՅԴ-ի հետ, այնտեղ, իհարկե, խնդիրներ կան, այդ անցողիկ շեմի հետ կապված, բայց այս ռեյտինգային համակարգը թույլ է տալիս որոշակի մանևրել այդ դաշտում։

Սաթիկ Սեյրանյան.- Հնարավո՞ր են հետընտրական զարգացումներ, փողոցային պայքար, և այլն, թե՞ բոլոր ուժերը բավարարված կլինեն։

Վիգեն Հակոբյան.- Սովորաբար հետընտրական բոլոր զարգացումներ նախաձեռնողը լինում է երկրորդ ուժը։ Այս պահի դրությամբ երկրորդ ուժին հավակնում է «Ծառուկյան» դաշինքը, իսկ Ծառուկյանը բազմաթիվ անգամներ հայտարարել է, որ դեմ է նման զարգացումներին. ինքն արդեն 2015 թվականի փետրվարի Ծառուկյանը չէ, փոփոխություններին դեմ է, «իշխանափոխություն» բառն ընդհանրապես չի օգտագործում։ Այս պահին դժվար է տեսնել, որ նման զարգացումներ կլինեն, դրա համար ռեսուրսներ են պետք։ Իհարկե, եթե մյուս ուժերը, անկախ նրանից` երկրորդ կլինեն, երրորդ կլինեն, որոշեն միավորվեն և փորձեն խաղի մեջ մտցնեն նաև նույն Ծառուկյանին, կարող է լինել, դա տեսական տարբերակ է։

Սաթիկ Սեյրանյան.- Հնարավո՞ր է` այդ դերը ստանձնի «Օհանյան-Րաֆֆի-Օսկանյան» դաշինքը։

Վիգեն Հակոբյան.- Ընդհանրապես կարող է նախաձեռնել, բայց այս պահի դրությամբ նման հեռանկարները շատ պրոբլեմատիկ եմ տեսնում, որովհետև կարծում եմ` ոչ իշխանական դաշտում, այնուամենայնիվ, անվստահություն կա միմյանց նկատմամբ։ Որոշ ոչ իշխանական ուժերի խնդիրն այս ընտրություններում լինելու է, որ կարողանան հասարակությանը համոզել, որ իրենք հաճախորդ չեն։

ԱՆԻ ՔԵՇԻՇՅԱՆ
ՌԱԶՄԻԿ ՄԱՐՏԻՐՈՍՅԱՆ
Լուսանկարները` «168 Ժամի»
«Պրեսսինգ» ակումբի քննարկումների աջակիցն են «ԴԵՊՈՊ» Կառավարման ինստիտուտը և «Ազատ Ֆարմա» շվեյցարական ընկերությունը։