Հայաստանի ամբողջ տարածքը վտանգի տակ է. Ադրբեջանի ռազմականացումը և բանակի նախապատրաստումն ուղղված է լինելու Հայաստանի և Վրաստանի դեմ. Արտակ Դավթյան

Վերջին շրջանում ՀՀ ԶՈՒ ԳՇ նախկին պետ, գեներալ-լեյտենանտ Արտակ Դավթյանն անուղղակի կամ ուղղակի «թիրախավորվում» է: Մասնավորապես, մամուլում տեղեկություններ են շրջանառվել, թե 44-օրյա պատերազմին առնչվող քննիչ հանձնաժողովի զեկույցում ակնարկ կա, իբր նա ազդեցության գործակալ է:

Ավելին, օրերս ԱԺ «Հայաստան» խմբակցության պատգամավոր Գեղամ Մանուկյանը խորհրդարանում, անդրադառնալով զինված ուժերում իշխանությունների կադրային քաղաքականությանը, հայտարարել է՝ «Նիկոլ Փաշինյանը բարձրագույն պաշտոնի է նշանակել մեկին, որը, չի բացառվում, որ գործակալ է», ավելի ուշ պարզաբանել է՝ խոսքը ՀՀ պաշտպանության նախկին նախարար Արշակ Կարապետյանի մասին չէ:

Ի դեպ, նույն ժամանակում Նիկոլ Փաշինյանն ԱԺ ամբիոնից պնդել է, որ «մինչև 2022 թվականը ներառյալ՝ մեր բանակի սոցիալ-հոգեբանությունը, մտածողությունը եղել է ազդեցության գործակալի»:

Այս և ռազմական այլ հարցերի շուրջ 168.am-ը զրուցել է ՀՀ ԶՈՒ ԳՇ նախկին պետ, գեներալ-լեյտենանտ Արտակ Դավթյանի հետ:

– Պարոն գեներալ, ինչի՞ հիման վրա, ի՞նչ նպատակով կարող է Քննիչ հանձնաժողովի զեկույցում Ձեզ հետ կապված նման ակնարկ լինել:

– Դժվար է ասել, քանի որ Քննիչ հանձնաժողովի զեկույցին ծանոթ չեմ, չգիտեմ՝ ինչ հիմնավորումներ են բերել: Այստեղ, ինչպես կարելի է ենթադրել, բաց հրապարակումներից, հայտարարություններից, խոսք է գնում ազդեցության գործակալի մասին, և ոչ թե գործակալի, իսկ «ազդեցության գործակալ» ասվածն ինչ ձև ասես կարող են մեկնաբանել: Իհարկե, ես ազդեցության գործակալ չեմ, ես հայամետ եմ, եթե ինձ համարում են ռուսամետ, կամ ռուսական կողմնորոշմամբ գեներալ, թող համարեն: Ով մեր բանակին աջակցել է, ես իր կողմնակիցն եմ:

Ինչպե՞ս կարող եմ ես, օրինակ, լինել ամերիկամետ, երբ Աֆղանստանում զորքերի դուրսբերման գործընթացի ժամանակ էդքան միլիարդի զենք թողեցին, մենք հանդիպման ժամանակ խնդրում էինք՝ գոնե մեքենաները, որոնք հարձակողական տեխնիկա չեն, պաշտպանողական են, կամ զրահաբաճկոնները փոխանցեք մեզ, չտվեցին… Ինչ վերաբերում է ռուսական կողմին նախապատվությունը տալուն, ապա մեզ սպառազինություն իրենք են տվել, մեր սպաներն այնտեղ են սովորել, մեր ռազմավարական դաշնակիցն է: Բայց, կրկնում եմ, ես առաջին հերթին՝ հայամետ եմ և պետականամետ:

– Նիկոլ Փաշինյանն ասում է, որ մինչև 2022 թվականը ներառյալ՝ մեր բանակի սոցիալ-հոգեբանությունը, մտածողությունը եղել է ազդեցության գործակալի։ Այսինքն, նկատի չունի, որ բոլորը եղել են ազդեցության գործակալ, այլ նկատի ունի բանակում եղած մթնոլորտը, տրամադրությունը, ընկալումները:

– Մթնոլորտը, տրամադրությունները… եկեք իրականությունը դիտարկենք. բանակի սպայակազմի 80 տոկոսը՝ մանավանդ բարձր սպայակազմի, սովորել են Ռուսաստանի Դաշնությունում, այդ թվում՝ դեռ Խորհրդային Միության ժամանակ: Բացի այդ, մեր զորավարժությունների մեծ մասն անցկացնում էինք ՀԱՊԿ անդամ երկրների հետ, չհաշված՝ ՆԱՏՕ-ի ծրագրերով իրականացված զորավարժությունները: Հայ ժողովուրդն ինքն էլ ավելի շատ կապված է եղել և կապված է Ռուսաստանի հետ, նայեք արտագնա աշխատանքի մեկնածների քանակը, մեզ մոտ եկող ռուս զբոսաշրջիկների քանակը, և այլն: Իրականությանը պիտի նայենք:

– Բայց ռազմավարական դաշնակցի՝ Ռուսաստանի կողմից պարտավորությունների կատարման հետ կապված խնդիրներ չե՞ն եղել՝ սպառազինության մատակարարման պայմանագրային պարտավորությունների կատարման, դաշնակից Հայաստանի նկատմամբ ադրբեջանական ագրեսիայի, Արցախի հայաթափման համատեքստում:

– Ես չմտնեմ մանրամասնությունների մեջ: Եթե խնդիրներ են եղել, ապա ղեկավարների մակարդակով պետք է նստեին և դրանք սեղանի շուրջ լուծեին՝ Ռուսաստանը՝ իր շահերի տեսակետից, մենք էլ՝ մեր: Այսինքն, փորձեին և փորձեն գտնել ընդհանուր եզրեր, երբ կհամատեղվեին այդ շահերը: Ինչ վերաբերում է սպառազինության մատակարարմանը, գտնում եմ, որ դրանք աշխատանքային, տեխնիկական հարցեր էին, որոնք պարբերաբար ի հայտ են եկել ժամանակին և լուծվել են: Մյուս հարցերին զերծ կմնամ անդրադառնալ և մեկնաբանություն տալ՝ տեղեկատվության բացակայության պատճառով:

– Մեկ անգամ առիթ ունեցել ենք մանրամասն քննարկելու ՀՀ ԶՈՒ-ի ղեկավարման/կառավարման մոդելի փոփոխության խնդիրներին, խորհրդային կամ ռուսական մոդելի բացառմանը և արևմտյան մոդելի ներդրմանը բանակում: Ամեն դեպքում, մեկ անգամ ևս անդրադառնանք, հատկապես, երբ ժամանակ առ ժամանակ խոսվում է, որ մեր զինված ուժերում խորհրդային-ռուսական մոդելը սպառել է իրեն և պետք է անցնել արևմտյան մոդելին:

– «Խորհրդային մոդել» հասկացողությունն օգտագործում են նրանք, որոնք հեռու են բանակից, կամ ասում են՝ ռուսական, ամերիկյան մոդել… բանակի արդյունավետությունն այս ձևո՞վ են գնահատում: Ոչ, պետք է նայես՝ ինչի համար է նախատեսված բանակը, ինչ խնդիրներ պիտի կատարի և ինչպես է կատարում:

Նայեք, թե ինչպես է Ուկրաինայի հետ պատերազմում Ռուսաստանը գործնականում միայնակ պատերազմում համախմբված Արևմուտքի դեմ՝ սպառազինությամբ են օգնում, իրենց հրահանգիչներին են ուղարկում, և այլն: Եթե ռուսական մոդելը վատն է, ո՞նց են հաղթում: Մենք պիտի արդյունքներին նայենք, դրանով գնահատենք, այստեղ լավի-վատի հարց չկա: Իսկ ինչպես ձեզ հետ զրույցում մի անգամ նշել եմ՝ մեր բանակում ոչ լիարժեք ռուսական մոդել է եղել, ոչ էլ արևմտյան:

Մերը հայկական մոդելն էր, վերցրել բաներ և՛ արևմուտքից, և՛ ՆԱՏՕ-ից կամ ՆԱՏՕ-ական երկրներից, նույնը՝ ռուսականից, բոլորից, ինչը համարել ենք լավը, և բավականին կենսունակ մոդել ենք ունեցել: Ցանկացած գործիք պիտի ճիշտ կիրառվի և ըստ նշանակության:

– Շատ է խոսվում, որ 44-օրյա պատերազմում ունեցել ենք մոբիլության խնդիր, այս մասին անգամ Նիկոլ Փաշինյանն է ակնարկել, հատկապես, երբ ադրբեջանական կողմում լուրջ դերակատարություն են ունեցել հատուկ նշանակության ուժերը:

– 44-օրյա պատերազմի հետ կապված՝ ես շատ բան չեմ կարող ասել, քանի որ չեմ եղել ԳՇ պետը, բայց մոբիլության և շարժունակության տեսակետից մի քիչ այդպես չէ, հատկապես պատերազմից առաջ բանակը բավականին շատ տրանսպորտային միջոցներով էր համալրվել, և զորքի տեղաշարժի և մոբիլության խնդիրները հիմնականում լուծվել են:

Այս հարցն այլ հարթության մեջ պիտի դիտարկել՝ ինչ ենք ուզում դրանով ասել, քանի կիլոմետր տեղաշարժի մասին է՝ դիրքից դիրք կրակի տա՞կ, խորքից դեպի ճակա՞տ, զորքերի ապահովումն ու մատակարարո՞ւմը, թե՞ մեծ խմբավորումների տեղաշարժի մասին է խոսքը: Այո, Հատուկ նշանակության զորքերի նշանակությունը բավականին մեծացել է: Բայց, օրինակ, թուրքական և ադրբեջանական «կոմանդոսների» հետ կապված մի բան պիտի հասկանանք, այն է՝ դրանք լիարժեք մեծ զորամասեր են, որոնք ունեն նույնիսկ ծանր սպառազինություն՝ խնդիրներ լուծելու համար:

Այսինքն, այստեղ չպետք է լինեն Հատուկ նշանակության ուժերի հետ կապված դասական պատկերացումները: Կրկնում եմ՝ իրենք ավելի շատ հիշեցնում են համազորային առավել պատրաստված զորք, ուժեր, քան այն, ինչը շատ հաճախ պատկերացնում ենք:

Մեզ հետ կապված հավելեմ, որ մեր հատուկ նշանակության զորքերն աճել են մինչև պատերազմը: Չմոռանանք, դեսանտագրոհային գումարտակների ստեղծումը, հատուկ նշանակության վաշտերը համարյա բոլորը դարձել էին ջոկատներ:

– 44-օրյա պատերազմի ժամանակ մեր դեմ միայն Ադրբեջանը չի կռվել: 2020 թվականի պատերազմից դեռ ամիսներ առաջ ՀՀ ԶՈՒ ԳՇ նախկին պետ Օնիկ Գասպարյանը զգուշացրել է՝ մեր հակառակորդն այլևս միայն Ադրբեջանը չէ, այլ՝ Թուրքիան: Դուք ո՞ր պահից սա հասկացաք:

– Օնիկ Գասպարյանը ճիշտ է ասել: Թուրքիայի ներգրավվածությունը պարբերաբար մեր պլաններում հաշվի ենք առել, որ դա տեղի է ունենալու՝ ոչ միայն իրականությունը հաշվի առնելով, այլև ստացել ենք հետախուզական տվյալներ: Իսկ 44-օրյա պատերազմի արդյունքներն առանձին քննարկման թեմա են: Եվ ես կարծում եմ, որ զեկույցում պիտի ոչ թե հիմնականում դիտարկվի զինված ուժերի գործունեությունը, այլ ընդհանուր պետության:

Այսինքն, զեկույցում զինված ուժերի վերաբերյալ անդրադարձը պիտի լինի 10-25 տոկոս, իսկ մնացածը պետք է լինի անդրադարձ ղեկավարմանը, տնտեսությանը, զորահավաքին, տեղաշարժերին, ենթակառուցվածքներին, օպերատիվ կահավորմանը և այլն:

Մեր զորքը բավականին արդյունավետ է վարել մարտական գործողությունները, բուն մարտական գործողությունների ժամանակ մենք քիչ տարածք ենք կորցրել, բայց ասել, որ դժվար հաղթեր 10 անգամ մեզ գերազանցող հակառակորդը… Կրկնում եմ՝ պետք է հաշվի առնել, թե այս կամ այն խնդիրը կատարելիս որքան կորուստ է ունեցել հակառակորդը, որքան՝ մենք: Պարտության պատճառը հնարավոր չէ ներկայացնել միայն բանակի կողմը նայելով:

– Մի փոքր շեղվենք թեմայից. վերջին շրջանում դարձյալ ակտիվացել են «Օսա-ԱԿ» ՀՕՊ համալիրների շուրջ տարաբնույթ խոսակցությունները, Քննիչ հանձնաժողովը նյութեր էր ուղարկել Գլխավոր դատախազություն, քրեական վարույթ կա:

– Քաղաքական դիմադիր և ընդդիմադիր շրջանակների, անհատների կողմից միակողմանի շահարկվում է այս թեման: Ես խորհուրդ կտամ լսեն պատերազմից հետո՝ 2021 թվականին, ԶՈՒ ՀՕՊ զորքերի պետի բացատրությունը «Օսա-ԱԿ»-ների կիրառման վերաբերյալ: Մենք ունեցել ենք «Օսա-ԱԿ»-ների հաշվարկներ, երբ մինչև 20 նշանակետ խոցել են: Այս համակարգը վատը չի, և ռուս-ուկրաինական հակամարտության մեջ բավականին ակտիվ կիրառվում են, դրանք արդյունավետ միջոց են համարվում՝ հաշվի առնելով ծախս-արդյունավետություն հարաբերակցությունը, 20 նշանակետ է խոցել, իսկ դա թիվ է:

Այստեղ պետք է ասեմ, որ 2018 թվականից առաջ վարվել են բանակցություններ շատ ավելի թանկ գնով ձեռքբերման շուրջ, իսկ հետո ավելի էժան ենք ձեռք բերել: Սա փոքր-ինչ այլ հարթության հարց է, իմ խնդիրը չի: Դրանց ձեռքբերումը ճիշտ էր, դրանք բավարար խնդիր լուծել են, իրենց դերը կատարել են և այսօր էլ կարող են կատարել:

– Նոյեմբերի 8-ին Բաքուն մեծ զորահանդես արեց, որտեղ ցուցադրվեցին և՛ հին ձեռքբերումները, և՛ նոր: Եթե ընդունենք փաստը, որ Հայաստանը և Ադրբեջանը խաղաղության են գնում, Ադրբեջանն ո՞ւմ էր մեսիջ ուղարկում, ո՞ւմ դեմ կարող է օգտագործել նոր հարձակողական սպառազինությունը:

– Բացի ներքին լսարանից, իհարկե, Ադրբեջանի ռազմականացումը և բանակի նախապատրաստումն առաջին հերթին ուղղված է լինելու Հայաստանի և Վրաստանի դեմ, եթե վերցնում ենք պոտենցիալներով համադրելի պետությունները: Այսինքն, քիչ հավանական է, որ Ադրբեջանն իր պոտենցիալով ստեղծի այնպիսի բանակ, որ կարողանա արդյունավետ ռազմական գործողություններ վարել Ռուսաստանի կամ Իրանի դեմ, այստեղ մնում է Հայաստանն ու Վրաստանը:

Հիմա ասվում է, որ խաղաղության ենք գնում, բայց ի՞նչ կլինի 5, 10, 20 տարի հետո… Բոլորն են ձգտում խաղաղության, բայց յուրաքանչյուրն այն ըմբռնում և հասկանում է իր ձևով և պատկերացումներով:

Զենքը նախատեսված է խնդիր կատարելու համար, հիմա դա կլինի հարձակվելո՞ւց, թե՞ պաշտպանվելուց, այլ հարց է: Հիմա ՀՀ իշխանությունները հայտարարում են, որ բավականին զենք են գնել, դա ինչի՞ համար են գնում: Ասում են՝ պաշտպանվելու, բայց պաշտպանությունը դա միայն պասիվ գործողությունները չեն, այն իր մեջ նախատեսում է և՛ հարձակողական գործողություններ, և՛ զորաշարժեր, և՛ հարվածների հասցնում: Գուցե այստեղ բառախաղ կա, բայց ռազմական առումով սա այսպես է, որը ես չմեկնաբանեմ:

– Ադրբեջանական կողմը դարձյալ ակտիվացրել է «անկլավների» վերադարձի թեման, սա ի՞նչ ռիսկեր է ենթադրում Տավուշի հատվածում, նախիջևանյան թևում:

– Կահավորված շփման գծում ցանկացած փոփոխություն արդեն իսկ ռազմական տեսանկյունից ռիսկեր է ենթադրում, քաղաքական տեսանկյունն այլ հարց է, ես դա չեմ ուզում մեկնաբանել: Իսկ ռազմական տեսանկյունից, կրկնում եմ՝ եթե մի տեղ 10-20 տարի կահավորել ես, կառուցել ես ինժեներական կառույցներ, ստեղծել կրակային համակարգեր, ականապատ դաշտ, պարզ է, որ ցանկացած փոփոխություն հանգեցնելու է անվտանգային փոփոխությունների, նոր որոշումների կայացման:

Այսինքն, հարց է՝ եթե ճակատը բացվեց, արդյո՞ք նոր զորամաս է ստեղծվելու այդտեղ, կամ՝ նույն Արծվաշենը, եթե, ենթադրենք, հետ վերցրեցինք, արդյո՞ք այնտեղ զորամաս ենք ունենալու: Ի դեպ, սահմանապահ ուժերի տեղակայումը որևէ կապ չունի սահմանին սահմանապահ ունենալու հետ, ի՞նչ է՝ Կալինինգրադում չկա՞ զորք, կա՛ բավականին ուժեղ խմբավորում:

Հիմա հարց է՝ ենթադրենք, Ադրբեջանը, այսպես կոչված, «անկլավները» հետ ստացավ, այդտեղ զորամաս տեղակայելո՞ւ է: Այսինքն, խնդիրն այս պարագայում այն է, թե ինչ տեսակ որոշում կկայացվի. ռազմական տեսանկյունից ես կառաջարկեի՝ Արծվաշենում ունենալ մեր զորամասը, բայց արդյո՞ք քաղաքական տեսանկյունից սա ընդունելի կլինի: Սա՛ է խնդիրը:

– Մեր օկուպացված տարածքները պիտի՞ վերադարձվեն, ավելի ճիշտ՝ կա՞ երաշխիք, որ սահմանազատման գործընթացի արդյունքում մենք ամբողջովին կվերականգնենք մեր այդ տարածքները:

– Ես տեղեկություն չունեմ վարվող բանակցությունների մասին. եթե առաջնորդվելու են Խորհրդային Միության ադմինիստրատիվ սահմաններով, ապա պիտի վերադարձնեն: Արդյո՞ք Ադրբեջանը կհամաձայնի, չեմ կարող ասել, բայց վերադառնալով նախորդ մտքին՝ չենք կարող ասել՝ 5, 10,20 տարի հետո ինչ կլինի, ինչպես կփոխվի իրավիճակը տարածաշրջանում, Հայաստանում, Ադրբեջանում…

Ըստ այդմ՝ պետք է ամեն ինչ արվի, որպեսզի այն բոլոր բարձունքները, որոնք ըստ քարտեզների՝ եղել են մեր տարածքում և մերն են, պետք է վերադարձվեն մեր վերահսկողությանը, և այս ուղղությամբ բանակցություն վարողները պիտի լուրջ աշխատեն, և էական չէ՝ ով կկանգնի այնտեղ, ինչպես կկազմակերպվի պաշտպանությունը:

– Սյունիքի հետ կապված ի՞նչ վտանգ եք տեսնում՝ այսպես կոչված՝ «Զանգեզուրի միջանցքի» կամ «Թրամփի ուղի» նախագծի շրջանակում:

– Ռազմական տեսակետից Հայաստանի ամբողջ տարածքը վտանգի տակ է, եթե վերցնում ենք Ադրբեջանի զինված ուժերի սպառազինումը և վիճակը ու մերը: Մենք այսօր այն վիճակում ենք, որ բոլոր ուղղություններով վտանգները շատ են, այդ թվում՝ նախիջևանյան թևից: Ինձ շատ են մտահոգում Ալիևի հայտարարությունները «Զանգեզուրի միջանցքի» հետ կապված, և եթե քաղաքական և աշխարհաքաղաքական նպաստավոր վիճակ լինի, բացառված չէ, որ Ադրբեջանը դիմի ռազմական ինչ-ինչ քայլերի. այս պահին նման իրավիճակ չկա: Անկախ նրանից՝ ինչ անուն կդնենք, փաստ է, որ ստեղծվում է ճանապարհային մի հաղորդակցություն՝ անխոչընդոտ տեղաշարժի խոստումով: Այստեղ է խնդիրը:

Ենթակառուցվածքների և ճանապարհների ապաշրջափակումը ողջունելի է, բայց արդյո՞ք հայկական կողմը ևս անխոչընդոտ, օրինակ, երկու ժամում Նախիջևանով կարող է մտնել Մեղրի՝ չհանդիպելով ադրբեջանցի սահմանապահի, ինչպես իրենք են պահանջում մեզանից: Այս հարցում երկակի մոտեցումներն ընդունելի չեն, որովհետև դա հետագայում կարող է բերել լուրջ խնդիրների: Իսկ այս ամենի վերջնական արդյունքը և նպատակը թյուրքական աշխարհի միավորումն է:

Ի դեպ, հիմա էլ Ադրբեջանն Իրանի տարածքով կապ ունի Նախիջևանի հետ, ճանապարհն էլ վատ սարքած չէ: Բայց իրենք ամեն ինչ անում են, որպեսզի այդ ճանապարհը Հայաստանի տարածքով լինի: Հարց է առաջանում՝ ինչո՞ւ: Իրանը հզոր երկիր է, քան Հայաստանը, և բացի այդ, Իրանը ՀՀ հատվածով կարողանում է Վրաստանով դուրս գալ Ռուսաստան: Արդյո՞ք Ադրբեջանը փորձ չի անում Իրանին կտրել Հայաստանից և ունենալ կապ Թուրքիայի հետ: Մի բան հստակ է՝ լուծումները պետք է այնպիսին լինեն, որ 10 տարի հետո ՀՀ քաղաքացիների համար լուրջ անվտանգային խնդիրներ չառաջանան:

-Եվ վերջում՝ Բաքվի «դատավարության» շրջանակում Արցախի ռազմաքաղաքական նախկին ղեկավարության անդամների համար արդեն որոշվել են պատժամիջոցները, այս ամբողջ գործընթացն ի՞նչ վտանգներ է պարունակում Հայաստանի համար, և ինչպե՞ս եք տեսնում նրանց վերադարձը Հայաստան:

– Ըստ էության, 16 տարի, 20 տարի և ցմահ ազատազրկումը նույն հարթության վրա եմ դիտարկում: Հնարավոր է, որ «իրավական» գործընթացի ավարտից հետո, երբ կլինեն դատավճիռները, Ադրբեջանի նախագահը, ելնելով քաղաքական կամ մարդասիրական նկատառումներից, կարող է ներում շնորհել և ազատ արձակել մեր հայրենակիցներին: Այսինքն, քաղաքական նկատառումներից ելնելով, որը կներկայացվի որպես մարդասիրական ակտ, և, կրկնում եմ, եթե նման բան էլ տեղի ունենա, նա դա կօգտագործի քաղաքական նպատակներով:

Չեմ բացառում նաև, որ այդ ժամանակ նրանց երրորդ ինչ-որ երկիր հանձնելու առաջարկ էլ քննարկվի, որպեսզի չվերադառնան Հայաստան: Ես ուզում եմ հավատալ դրան, նրանց հարազատներին համբերություն ցանկանալ:

Սրան կարելի է հասնել միջազգային ճնշմամբ, կամ՝ խաղաղության պայմանագրի կամ օրակարգի համատեքստում, եթե չի մտցվի դա վերջնական պայմանագրի կետերի մեջ, ապա գոնե բանավոր պայմանավորվածություն ձեռք կբերվի:

Այդ «դատավարությունն» ուղղվում էր նաև Հայաստանի և ՀՀ զինված ուժերի դեմ, հիմք ընդունելով բաց տեղեկություններ, Արցախում մնացած ՊԲ ինչ-ինչ փաստաթղթեր, և սա հետագայում օգտագործելու են մեր դեմ միջազգային ատյաններում, այսինքն, հեռահար նպատակներ ունեն, պահելու են որպես «ռումբ» այդ ամբողջ բազան, «դատավարության» ընթացքում կորզված ցուցմունքները, կազմված գործերը: